Νέες μορφές κοινωνικής εκπροσώπησης και δράσης: συνδικάτα, κινήματα και ΜΚΟ (του Θανάση Τσακίρη, Καλοκαίρι 2012)

Νέες μορφές κοινωνικής εκπροσώπησης και δράσης: συνδικάτα, κινήματα και ΜΚΟ

Το άρθρο αυτό παρουσιάζει ορισμένες όψεις του σύγχρονου πολιτικού πεδίου στην Ελλάδα της «εποχής του Μνημονίου» που σχετίζονται με ως τώρα ανεξερεύνητα πολιτικά αντικείμενα. Σε  προηγούμενες περιόδους, η ελληνική πολιτική κοινωνιολογία εστίαζε τους φακούς της στη σχέση κράτους και κοινωνίας, και ιδιαίτερα πώς η δεύτερη επηρεάζει τη δομή, τη λειτουργία και τη χάραξη της πολιτικής του πρώτου αλλά στα πλαίσια ενός εθνικού κοινωνικού σχηματισμού. Ήταν, δηλαδή, προσανατολισμένη στο «έθνος-κράτος» και στο «επίσημο» πολιτικό κύκλωμα. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών με την διαρκή αλλαγή των δεδομένων που δημιουργούν ένα νέο κοινωνικό πλαίσιο η πολιτική κοινωνιολογία έστρεψε ως ένα βαθμό τους φακούς τους σε νέες κατευθύνσεις.[1]  Η μελέτη του «επίσημου» πολιτικού κυκλώματος (πολιτικό και κομματικό σύστημα, μεμονωμένα κόμματα) συμπληρώνεται πλέον από τη μελέτη του «δευτέρου κυκλώματος» του «μηχανισμού της δημοκρατικής αντιπροσωπευτικής πολιτείας», δηλαδή των ομάδων πίεσης και συμφερόντων, τα κοινωνικά κινήματα και εν γένει η λεγόμενη «συγκρουσιακή πολιτική».[2] Παράλληλα το ενδιαφέρον της πολιτικής θεωρίας και της πολιτικής κοινωνιολογίας στρέφεται στην αναζήτηση  των νέων στοιχείων που συνιστούν μεταβολή της σημασίας των όρων «κυβέρνηση» και «διακυβέρνηση». Αυτή η αναζήτηση δεν είναι απολύτως ξεκομμένη από το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.[3] Το κράτος και η κυβέρνηση στα πλαίσια της μεταβολής από την «πολιτική του έθνους-κράτους» στην «πολιτική των υπερκρατικών οργανισμών» αντιμετωπίζουν αμφισβήτηση των λειτουργικών δυνατοτήτων τους στο περιβάλλον της ιδιωτικοποίησης και της κυριαρχίας της αγοράς.[4] Αντίστοιχος είναι ο ρόλος του «νέου δημόσιου μάνατζμεντ», δηλαδή η ανάθεση ζωτικών κρατικών λειτουργιών είτε απ’ ευθείας σε επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα είτε μέσω των «κοινωνικών εταίρων» και των διάφορων «μη κυβερνητικών» οργανωτικών σχημάτων.[5]

Η σημερινή συζήτηση για τα κοινωνικά κινήματα αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον καθώς διεξάγεται υπό το φως μιας εντονότατης οικονομικής οικονομικο-κοινωνικής κρίσης, η οποία επηρεάζει το πολιτικό και κομματικό σύστημα που περιέρχεται σε κατάσταση αποδιάρθρωσης αδυνατώντας να λειτουργήσει εκτονωτικά στο πλαίσιο της κρίσης και να στήσει αναχώματα στήριξης ευρέων κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων του πληθυσμού και όχι μόνο εκείνων που ήταν ήδη χαμένοι από τις αλλεπάλληλες κρίσεις των προηγούμενων δεκαετιών, οι οποίες οφείλονταν στην ασκούμενη πολιτική στο πλαίσιο της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.

Το νέο κοινωνικό πλαίσιο ορίζεται από την καπιταλιστική οικονομική, πολιτική και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, μια διεργασία που δεν εξελίσσεται χωρίς κοινωνικούς και πολιτικούς τριγμούς. Ειδικότερα, η οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2007 και συνεχίζεται με αμείωτη ένταση ανέδειξε την τραγικότητα των συνεπειών της σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Στα ελληνικά δεδομένα η κρίση εκδηλώθηκε με την διόγκωση όλων των δομικών προβλημάτων του ελληνικού καπιταλισμού, του πολιτικού και του κομματικού συστήματος και στην υπερδιόγκωση του δημόσιου χρέους. Η συμφωνία της Τρόικας με την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ για την χορήγηση δανείου 110 δισεκ. δραχμών ακολουθήθηκε από την  υπογραφή και ψήφιση από το Ελληνικό Κοινοβούλιο του Μνημονίου που προέβλεπε δυσβάστακτους όρους για τις εργασιακές σχέσεις, το καθεστώς κοινωνικής ασφάλισης, το δημόσιο τομέα της οικονομίας, το τραπεζικό σύστημα και τις δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφελείας. Η πολιτική που ακολουθήθηκε για την υλοποίηση των όρων του Μνημονίου επέφερε σημαντικές κοινωνικές ανακατατάξεις και επιδείνωση των συνθηκών ζωής για μεγάλα στρώματα των λαϊκών εργατικών τάξεων. Η κυβέρνηση άσκησε πολιτική που ευνοούσε άμεσα την κεφαλαιοκρατική τάξη συνολικά (μειώσεις φόρων ή/και απαλλαγή από αυτούς, μείωση ασφαλιστικών εισφορών και απαλλαγή από αυτές προκειμένου να σωθούν ή να ανοίξουν θέσεις εργασίας, ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων, υπερίσχυση των επιχειρησιακών έναντι των κλαδικών συλλογικών συμβάσεων, αύξηση ορίου απολύσεων κλπ). Για τους μισθωτούς έμεινε η μείωση μισθών και συντάξεων, οι ελαστικές σχέσεις εργασίας, η μερική και η προσωρινή απασχόληση μέσω ιδιωτικών εταιριών ενοικιάσεως προσωπικού και, βεβαίως, η ραγδαία ανερχόμενη ανεργία ιδίως των νέων και των απολυόμενων ανειδίκευτων και μισοειδικευμένων μεγάλης ηλικίας εργαζομένων.  Σύμφωνα με το μνημόνιο και τον κρατικό προϋπολογισμό για το 2011 η ανεργία επρόκειτο να ανέλθει σε 14,8% στο τέλος του χρόνου ενώ κατά το τέλος του 2010 ήδη ανερχόταν σε 14,1 % (9,1% στο τέλος του 2009).[6] Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) ανακοίνωσε ότι η ανεργία το δεύτερο τρίμηνο του 2010 ανήλθε στο 11,8%, έναντι 11,7% του προηγούμενου τριμήνου και 8,9% του αντίστοιχου τριμήνου του 2009. Τέλος, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, αυτή η πολιτική της παρατεταμένης ύφεσης της οικονομίας θα εκτινάξει τον αριθμό των ανέργων στο ένα εκατομμύριο το 2011. Έτσι, η φιλολογία περί περικοπής των δημοσίων ελλειμμάτων και του χρέους συγκαλύπτει την επίθεση εναντίον του λαϊκού βιοτικού επιπέδου και αποσκοπεί στην ανακοπή οποιασδήποτε προσπάθειας ανασυγκρότησης του συνδικαλιστικού κινήματος και εκ νέου δημιουργίας όρων και προϋποθέσεων για την κατάρτιση ριζοσπαστικού πολιτικού προγράμματος.[7] Απέναντι σε αυτή την κατάσταση τα κοινωνικά κινήματα με κύριο το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα πολιτεύτηκαν με ποικίλους τρόπους, στρατηγικές και τακτικές.

---

[1] Βλ. Nash Kate (2010) Contemporary Political Sociology: Globalization, Politics, and Power. Malden, MA, and Oxford, UK: Wiley-Blackwell.

[2] Offe Claus (1985) “The Attribution of Public Status to Interest Groups,” in Claus Offe, Disorganized Capitalism, Cambridge, MA: The MIT Press.

[3] Βλ. Stoker Gerry (1998) “Governance as theory: five propositions” International Social Science Journal, 155, σελ. 17-28.

[4] Αυτή η θέση μπορεί να εκληφθεί ως κριτική της «διακυβέρνησης» ως όρου που χρησιμοποιείται για ρητορικούς λόγους σε ένα τέτοιο περιβάλλον εισαγωγής ιδιωτικο-οικονομικών όρων λειτουργίας στο δημόσιο τομέα. Βλ. Osborne David and Gaebler Ted (1992) Reinventing government: How the entrepreneurial spirit is transforming the public sector. Reading, MA: Addison Wesley.

[5] Βλ. Hood Christopher (1991) “A public Management for all seasons?”, Public Administration, 69, σελ. 3-19.

[6] «Σημάδια κάμψης της ανεργίας πανευρωπαϊκά. Στην Ελλάδα το ποσοστό σπάει κάθε ρεκόρ», Ελευθεροτυπία, 1/4/2011,  http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=264341

[7] Radice, Hugo (2010) “Cutting government deficits: economic science or class war?”, Capital & Class. vol.35 no.1, σελ 125-37.

Συνεχίζεται....

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ