Όψεις μιας λησμονημένης ιστορίας Ο ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜΟ (του Θανάση Τσακίρη

Όψεις μιας λησμονημένης ιστορίας

Ο ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

H 31^η Μαρτίου 1946 έχει μείνει στην ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας ως το προοίμιο του Εμφυλίου Πολέμου.[1] Τα κόμματα της ΕΑΜικής Αριστεράς είχαν ήδη διχαστεί όσον αφορά στη συμμετοχή τους στις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν υπό τη συμμαχική εποπτεία και με κυβέρνηση υπό τον Θ. Σοφούλη και από τις οποίες απείχε το ΚΚΕ. Την ίδια ημέρα ένα επεισόδιο στο Λιτόχωρο Πιερίας, η ένοπλη επίθεση ανταρτικής ομάδας κατά του τοπικού αστυνομικού τμήματος θα σήμανε την απαρχή της εμφύλιας σύγκρουσης. Ο εμφύλιος πόλεμος συνεχίστηκε στα βουνά της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας, δεκάδες χιλιάδες ένοπλοι μαχητές και των δύο πλευρών σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώθηκαν και οδηγήθηκαν στις εξορίες, στην εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση και στην προσφυγιά. Η στρατιωτική ήττα της αριστεράς και η υποχώρησή της στο πολιτικό και ιδεολογικό πεδίο άνοιξε το διάπλατα το δρόμο για τη συγκρότηση ενός μετεμφυλιακού αυταρχικού κράτους της δεξιάς που απέκλειε εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες από το πολιτικό σύστημα.

Στα πρόσφατα συνέδρια για τον εμφύλιο[2], (Πάντειος 20-23/10/1999 και 24-26/2/2000) τονίστηκαν οι εθνοτικές, πολιτικο-ιδεολογικές και οικονομικό-κοινωνικές πλευρές καθώς και οι διεθνείς-συγκριτικές διαστάσεις του. Όμως υπήρξε ένα πεδίο το οποίο έμεινε ακάλυπτο, αυτό του εργατικού συνδικαλισμού. Σε μια εποχή κατά την οποία η Ελλάδα μεταβαλλόταν από αγροτική κοινωνία σε βιομηχανική και ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής ρίζωνε οριστικά, η παράλειψη αναφοράς στο συνδικαλιστικό εργατικό κίνημα είναι ανερμήνευτη. Γι’ αυτό θα προσπαθήσουμε μέσα από τις γραμμές αυτές να αναδείξουμε, έστω και κάπως σχηματικά λόγω χώρου, κάποιες διαστάσεις του θέματος που είναι ακόμη ανεξερεύνητο[3].

Το Μάρτιο του 1946 μέσα στην «προεκλογική περίοδο» έγινε το 8^ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ[4]. Σ’ αυτό πλειοψήφησαν οι παρατάξεις της Αριστεράς επιβάλλοντας πρωτοποριακό αγωνιστικό πρόγραμμα διεκδικήσεων[5], δημοκρατικό καταστατικό, την προσχώρηση στην Παγκόσμια Συνδικαλιστική Ομοσπονδία και απέστειλαν πρόσκληση στις μικροαστικές τάξεις για συντονισμό των ενεργειών τους. Απείχαν από το συνέδριο οι παρατάξεις της Δεξιάς και της Κεντροδεξιάς (οι αυτοαποκαλούμενοι «ρεφορμιστές» υπό το Φώτη Μακρή[6]) που προσέφυγαν στα δικαστήρια για να προσβάλουν την εγκυρότητά του επικαλούμενες παρατυπίες στην εκλογή ορισμένων αντιπροσώπων. Την ουσιαστική απάντηση ότι το συνέδριο ήταν αντιπροσωπευτικό την έδωσε ο κόσμος της εργασίας στη μεγάλη συγκέντρωση που οργάνωσε η νέα διοίκηση της ΓΣΕΕ στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στις 10 Μαρτίου.

Μετά τις βουλευτικές εκλογές και τη νίκη της δεξιάς άρχισε νέος κύκλος αμφισβήτησης της διοίκησης της ΓΣΕΕ. Στην κατεύθυνση της ανατροπής της διοίκησης βοήθησε από τη μια το κλίμα που δημιουργούσε η επιτάχυνση της ένοπλης σύγκρουσης του ΔΣΕ και των κυβερνητικών και παραστρατιωτικών δυνάμεων και από την άλλη η αυξανόμενη ένταση του Ψυχρού Πολέμου. Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την ανατροπή της διοίκησης από το κράτος και τις αγγλικές και αμερικανικές συνδικαλιστικές αντιπροσωπείες ήταν πολλά και ποικίλα. Η αίτηση ακυρώσεως που υπέβαλε ένας τυπογράφος της παράταξης Μακρή ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας αντιμετωπίστηκε θετικά από το δικαστήριο και έτσι τον Ιούνιο η υπ’αριθμ. 885/46 πολιτική απόφαση του ΣΤΕ ακύρωνε τις προηγούμενες υπουργικές αποφάσεις με τις οποίες διευκολυνόταν η σύγκλιση του 8^ου Συνεδρίου της ΓΣΕΕ. Το σκεπτικό της απόφασης ήταν ότι με τις αποφάσεις του Υπουργού Εργασίας το Δεκέμβριο του 1945 παραβιάζονταν το Σύνταγμα (Άρθρο 11 περί «ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι») και η Συμφωνία της Βάρκιζας (Άρθρο 1 της υπ’ αριθμ. 23 Συντακτικής Πράξης που την κατοχύρωνε). Μετά την ανατροπή της διοίκησης της ΓΣΕΕ και την εκδίωξη των αριστερών συνδικαλιστών άρχισαν διεργασίες μεταξύ των παραγόντων του συνδικαλιστικού τριγώνου Άγγλων - Αμερικανών και Ελλήνων «ρεφορμιστών». Οι διεργασίες κατέληξαν αρχικά στο διορισμό νέας προσωρινής διοίκησης στη ΓΣΕΕ με την υπ’ αριθμ. 28560/1946 υπουργική απόφαση (υπουργός εργασίας ο Ανδρέας Στράτος[7]) στην οποία η αριστερή παράταξη ΕΡΓΑΣ υποτίθεται ότι θα συμμετείχε με 5 αντιπροσώπους έναντι 16 της δεξιάς και των «ρεφορμιστών», δηλαδή στην πλήρη αντιστροφή της πραγματικότητας. Το Συμβούλιο της Επικρατείας προχωρώντας ακόμη παραπέρα έδωσε, κατόπιν πίεσης του Στράτου, μια πρωτοφανή για τα χρονικά ερμηνεία προηγούμενης απόφασής του με την έκδοση νέας απόφασης που ακύρωνε όλες τις αποφάσεις του 8^ου Συνεδρίου με το σκεπτικό ότι αφού κηρύχθηκαν άκυρες οι αποφάσεις του υπουργείου εργασίας που διευκόλυναν τη διεξαγωγή του συνεδρίου ακυρώνονται και οι αποφάσεις του συνεδρίου.

Από το σημείο αυτό και ύστερα η εκδίωξη της συνδικαλιστικής αριστεράς επεκτείνεται σε όλες τις ομοσπονδίες, εργατικά κέντρα και σωματεία. Στα διεθνή συνδικαλιστικά συνέδρια, όπως αυτό της ΠΣΟ γινόταν πραγματική μάχη. Ο Μακρής μόνο με την ψήφο των κυβερνητικών και εργοδοτικών προσώπων κατάφερε να γίνει δεκτός. Με τη διάσπαση της ΠΣΟ και τη δημιουργία από τους Αμερικανούς συνδικαλιστές και των ευρωπαίων συμμάχους τους της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Ελευθέρων Συνδικάτων (ΔΣΕΣ) αναγνωρίστηκε η διοίκηση Μακρή.

Στο μεταξύ η συνδικαλιστική αριστερά προσπαθούσε να θέσει όρους για την έξοδο από την κρίση και για μια ενωτική πορεία της ΓΣΕΕ: «να αποκατασταθούν οι εκλεγμένες διοικήσεις, να αφεθούν ελεύθεροι όλοι οι κρατούμενοι και εξόριστοι συνδικαλιστές που δεν κατηγορούνται για φόνους, να αποκατασταθεί η ελεύθερη λειτουργία των συνδικαλιστικών οργανώσεων, η νόμιμη διοίκηση της ΓΣΕΕ - δηλαδή η έκπτωτη - ν’ αναλάβει την υποχρέωση με απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου (άρθρα 15, 16 και 25 του Καταστατικού) να συμπληρώσει τη διοίκηση με άλλα 10 μέλη από τα οποία τα 5 να είναι της δεξιάς (δηλαδή 17μελής διοίκηση) και να κληθεί αντιπροσωπεία της ΠΣΟ για να εποπτεύσει τις αρχαιρεσίες των σωματείων και τη σύγκλιση του 9^ου Συνεδρίου της ΓΣΕΕ»[8].

Ακολούθησε η συμφωνία Κ. Τσαλδάρη - Μπρέιν[9] με βάση την οποία θα επανέρχονταν όλες οι έκπτωτες διοικήσεις υπό τον όρο να συμπληρωθούν από «πρόσφορο αριθμό ρεφορμιστών» και με τη συμφωνία να διεξαχθούν αρχαιρεσίες, να διατηρηθούν οι περιουσίες και να συνεχιστεί η «διεξαγωγή της τρέχουσας εργασίας». Ο Υπουργός Εργασίας Α. Στράτος που βρισκόταν στη διάσκεψη της ΠΣΟ ανακοίνωσε την παραίτησή του γιατί δεν ελήφθησαν υπόψη σε μεγάλο βαθμό οι απόψεις των αμερικανών[10]. Ο δρόμος για την ολοένα και πιο έντονη ανάμιξη των Αμερικανών στα συνδικαλιστικά πράγματα άνοιγε διάπλατα. Τα πιο γνωστά ονόματα των Αμερικανών παραγόντων που έμειναν στην ιστορία για τις καταπληκτικές δολοπλοκίες τους ήταν αυτά του Ι. Μπράουν που ήταν ο εκπρόσωπος της AFL στην Ευρώπη και του Σ. Μπέργκερ που ήταν ο εργατικός ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα. Η αριστερά (ΕΡΓΑΣ και σοσιαλιστές του Δ. Στρατή) μέσα σε αυτό το πλαίσιο δεν δέχτηκαν τη συμφωνία που ήταν στην ουσία κυβερνητικό ανακοινωθέν.

Στο δρόμο για το περιβόητο 9^ο Συνέδριο (Απρίλιος 1948) χρησιμοποιήθηκαν για την επικράτηση των «ρεφορμιστών» μέσα όπως η φυσική εξόντωση και περιορισμός των συνδικαλιστών της αριστεράς, η νομοθετική εξουσία (Γ΄ Ψήφισμα , Α.Ν. 509 κλπ.), η κατασταλτικοί μηχανισμοί του κράτους και η σύλληψη των συνδικαλιστών ώστε να διορίζονται υπάκουοι συνδικαλιστές, η διαγραφή των ανυπότακτων σωματείων κ.ο.κ.

Στο 9^ο συνέδριο, εκτός των άλλων, συνέβη και το «αναπάντεχο»: η εκλογική διάσπαση των «ρεφορμιστών» (είχε προηγηθεί η ουσιαστική με την απειλή μονοήμερης απεργίας από το Μακρή για το Νοέμβριο του 1947 για μισθολογικές αυξήσεις) που επεδίωκαν ο καθείς για τον εαυτό του την εύνοια των Αμερικανών και των ... εργοδοτών[11]. Σ’ αυτό αφού έγιναν τα μύρια όσα διαδικαστικά τερτίπια με στόχο τη μείωση τόσο της δύναμης της αντίπαλης «ρεφορμιστικής» παράταξης όσο και τη μείωση της όποιας δύναμης της συνδικαλιστικής αριστεράς, όσης δηλαδή είχε απομείνει λόγω των διώξεων και των εξοριών[12], εξελέγη γενικός γραμματέας ο πρώην υπουργός εργασίας των κυβερνήσεων του δικτάτορα Ι. Μεταξά, ο Α. Δημητράτος. Η κυβέρνηση Τσαλδάρη προκειμένου να αποφύγει την έκθεσή της σε κατηγορίες των Αγγλο-αμερικανών ότι υποθάλπει ένα «μισο-φασίστα»[13] επανέφερε με τον Α.Ν. 986/1945 την απλή αναλογική για την εκλογή συνδικαλιστικών οργάνων. Έτσι βοηθήθηκε ο ευνοούμενος του Λαϊκού Κόμματος Φώτης Μακρής να εκλεγεί στην ηγετική θέση του συνδικαλιστικού κινήματος και να κυριαρχήσει επί των αντιπάλων του και επί των εργαζομένων της χώρας. Η συνδικαλιστική αριστερά είχε ηττηθεί. Το πρώτο μεγάλο σκίρτημα θα έρθει στη δεκαετία του ’60 αλλά θα μείνει σκίρτημα, όπως και η πρώτη απόπειρα οικοδόμησης ενός αυτόνομου συνδικαλιστικού κινήματος αμέσως μετά τη μεταπολίτευση.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ

---

[1] Βλ. Μαυρογορδάτος Γ.Θ., (1984), «Οι εκλογές του 1946. Προοίμιο του εμφυλίου πολέμου», στο Τζ. Ιατρίδης (επιμ.), Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950: Ένα Έθνος σε Κρίση, Εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα. Βλ. επίσης: Νικολακόπουλος Η., (1985), Κόμματα και βουλευτικές εκλογές, Εκδ. Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα και Βερναρδάκης Χ. & Γ. Μαυρής, (1991), Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες στην προδιδακτορική Ελλάδα: Οι προϋποθέσεις της μεταπολίτευσης, Εκδ. Εξάντας, Αθήνα.

[2] Στις 18 Οκτωβρίου 1949 ο ραδιοφωνικός σταθμός του ΚΚΕ θα σήμαινε τη λήξη του πολέμου από την πλευρά των ηττημένων με το περίφημο σύνθημα «το όπλο παρά πόδα».

[3] Αναφορές βέβαια έχουν γίνει από σημαντικούς μελετητές του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος της χώρας μας: βλ. Αυγουστίδης Α., (1999), Το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα κατά τη δεκαετία του ’40 και τα περιθώρια της πολιτικής, Αθήνα, Εκδ. Καστανιώτης, Κουκουλές Γ.Φ., (1995), Το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα και οι ξένες επεμβάσεις (144-1948), Εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, του ίδιου (1984), Ελληνικά συνδικάτα: Οικονομική αυτοδυναμία και εξάρτηση (1938-1984), Εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα.  Βλ. επίσης και: Τζεκίνης Χρ., (1987), Το Εργατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα στην Ελλάδα (1870-1987), Εκδ. Γαλαίος, Αθήνα, και Wittner L., (1982), American Intervention in Greece 1943-1949, Columbia University Press, Nέα Υόρκη.

[4] Βλ. Κουκουλές Γ.Φ., (1997), «Αναδρομή σ’ ένα Αμφιλεγόμενο Παρελθόν» στο Κασιμάτη Κ. (επιμ.), Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτική: Το Ελληνικό Συνδικαλιστικό Κίνημα στο Τέλος του 20ού Αιώνα, Εκδ. Gutenberg, Αθήνα και Λιβιεράτος Δ., (1998), Τα Συνέδρια της ΓΣΕΕ, Εκδ. Παρασκήνιο, Αθήνα.

[5] Τα αιτήματα ήταν: τιμαριθμική ρήτρα, ίση δουλειά και ίση αμοιβή ανδρών και γυναικών, επέκταση του 8ωρου στη βιομηχανία χωρίς μείωση των αποδοχών, αναγνώριση δικαιωμάτων στις επιτροπές εργατών και υπαλλήλων στις επιχειρήσεις, συμμετοχή των εργατικών οργανώσεων στην Επιθεώρηση Εργασίας, πλήρης συνδικαλιστική ελευθερία, κατάργηση του μέτρου της επιστράτευσης των εργατών, περιφρούρησης όλων των μορφών ανεξαρτησίας της χώρας, αναγνώριση εθνικής αντίστασης, ισοπολιτεία απέναντι σε εθνικές, γλωσσικές και θρησκευτικές μειονότητες, εξασφάλιση προϋποθέσεων για ελεύθερες και ανόθευτες εκλογές (Βλ. Κουκουλές Γ.Φ., 1995, ο.π., σελ. 102).

[6] Παλιό μέλος του Εργατικού ΕΑΜ, με κοφτερό μυαλό αλλά και καιροσκοπικό χαρακτήρα, σύμφωνα και με ερευνητές και με αντίπαλους συνδικαλιστές. Ο Φ. Μακρής θα αναλάμβανε το γενικό πρόσταγμα της συνδικαλιστικής δεξιάς για περισσότερα από 25 χρόνια. Οι πρακτικές και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσε, μαζί με τον ομογάλακτό του, και ενίοτε αντίπαλό του, από τη Θεσσαλονίκη Ε. Θεοδώρου, για να καθυποτάσσει το συνδικαλιστικό κίνημα στα μέτρα του, έμειναν στην ιστορία με τον όρο «Μακρηθοδωρισμός».

[7] Ο Α. Στράτος χρησιμοποίησε το εκπληκτικής ωμότητας επιχείρημα ότι η σύνθεση της διοίκησης της ΓΣΕΕ πρέπει να αντανακλά τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών και, συνεπώς, της κυβέρνησης ανοίγοντας το δρόμο στους επίδοξους συνεχιστές του επί μια πεντηκονταετία για την ιδεολογικοποίηση της κομματικοποίησης - κρατικοποίησης του συνδικαλιστικού κινήματος.

[8] Βλ. Κουκουλές Γ.Φ., 1995, ο.π., σελ. 123.

[9] Ο εργατικός ακόλουθος της Αγγλικής πρεσβείας στη Ρώμη που εκλήθη να διεξάγει διαπραγματεύσεις με την έκπτωση αριστερή διοίκηση της ΓΣΕΕ

[10] Ο ίδιος θα δημοσιεύσει την επιστολή παραίτησής του προς τον Κ. Τσαλδάρη μερικές εβδομάδες μετά σε τόμο που εξέδωσε (Α. Στράτου, Πολιτικοί Λόγοι και Άρθρα 1946, Αθήνα. Ο Γ. Κουκουλές θέτει ερωτηματικό στο έτος έκδοσης 1946) όπου έγραφε: «Δέον να προσθέσω ότι εξακολουθώ να πιστεύω ότι δια πάσης θυσίας έπρεπε υπό τις σημερινές συνθήκες να επιτευχθεί η διεύρυνση της Κυβερνήσεως. Τοιαύτη άλλωστε είναι η έκδηλος γνώμη και επιθυμία του ελληνικού λαού, των αμερικανικών κύκλων και των εν Αμερική Ελλήνων». Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Έθνος» της 18.11.46 για τη διενέργεια συνδικαλιστικών εκλογών τόνισε: «...όταν υφίσταται κομμουνιστική επίδρασις δεν υπάρχει πρόθεσις ελευθέρας εκδηλώσεως, αλλά διάθεσις κομουνιστικής επιδράσεως δι’ οιουδήποτε μέσου. Έχω υπ’ όψιν μου ότι ο αμερικανικός συνδικαλισμός συμφωνεί με τας απόψεις αυτάς» (Βλ. Κουκουλές Γ.Φ., 1995, ο.π., σ.σ. 124-5).

[11] Πιθανολογείται από τον Αμερικανό συγγραφέα Ουίτνερ ότι η CIA χρηματοδότησε με $ 2.000 το συνέδριο μέσω της «Επιτροπής Ελεύθερου Συνδικαλισμού» (Βλ. Wittner L., 1982, ο.π., σελ. 211). Επίσης χρήματα έβαλαν για να διεξαχθεί το Συνέδριο, εφοπλιστές (όπως ο Κουλουκουντής), βιομήχανοι (όπως οι Κατσάμπας, Μποδοσάκης) και, βεβαίως, η «αμαρτωλή» Εργατική Εστία (Βλ. Κουκουλές Γ.Φ., 1995, ο.π., σελ. 192.

[12] Ο αρχειομαρξιστής Κ. Θειόπουλος και η ομάδα του γλύτωσαν από τη δίωξη λόγω της αποδοχής των όρων του παιχνιδιού σε αντίθεση με τους κομμουνιστές και τους ελάχιστους τροτσκιστές που είτε απείχαν είτε έριξαν λευκά και άκυρα ψηφοδέλτια.

[13] Έτσι τον αποκαλούσαν οι Ευρωπαίοι κυρίως συνδικαλιστές. Βλ. Τζεκίνης Χ., 1987, ο.π., σ.σ. 116-8.

Ν. Μπελογιάννης "Από τη μεταξική δικτατορία ώς την εκτέλεση" (ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ)*

Από τη μεταξική δικτατορία ώς την εκτέλεση
ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ*
https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/237160_apo-ti-metaxiki-diktatoria-os-tin-ektelesi


1936

Ο Ν. Μπελογιάννης επέστρεψε στην πόλη της Αμαλιάδας τον Μάιο, κατηγορήθηκε για τη συμμετοχή του στις μαθητικές διαμαρτυρίες και προσήχθη στον εισαγγελέα Πατρών από τον οποίο έμεινε ελεύθερος, αλλά συνελήφθη και εκτοπίσθηκε για ένα τετράμηνο στην Ιο. Από την εξορία επέστρεψε στην Αμαλιάδα και συνελήφθη ξανά, διότι συμμετείχε σε κομμουνιστική συγκέντρωση, αλλά παρέμεινε ελεύθερος.

Στη συνέχεια υπηρέτησε ως κληρωτός με τον βαθμό του λοχία στο 12ο Σύνταγμα Πεζικού στην Πάτρα. Και εκεί ανέπτυξε έντονη πολιτική δράση οργανώνοντας κομμουνιστικό πυρήνα. Από τον υπεύθυνο τότε της οργάνωσης Απόστολο Χαρίση επιλέχτηκε ως αρχηγός της κομμουνιστικής τριάδας. Συνελήφθη για παράνομη φιλοκομμουνιστική δράση και βασανίστηκε.


Εκκρεμούσε όμως ακόμα μία απόφαση: η 75/1936 του Εφετείου Πατρών με την οποία είχε καταδικαστεί ερήμην σε φυλάκιση δύο ετών και του νόμου 4229 με χρηματική ποινή 5.000 δραχμών «περί μέτρων ασφαλείας του Κοινωνικού Καθεστώτος». Τον Δεκέμβριο καταδικάστηκε ερήμην για τις κινητοποιήσεις που έγιναν στον Πύργο με αφορμή το σταφιδικό ζήτημα. Οι συγγενείς του πάντως πέτυχαν την ακύρωση της ποινής ύστερα από αίτησή τους στο Συμβούλιο Χαρίτων.

1937

Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε 3μηνη φυλάκιση, την οποία και εξέτισε στις στρατιωτικές φυλακές Πατρών. Μετά την έκτιση της ποινής συνέχισε τη στρατιωτική του θητεία στον πειθαρχικό λόχο Κεφαλληνίας από τον οποίο απολύθηκε κατά το πρώτο πενθήμερο του Ιουνίου 1937.

Μετά το τέλος της θητείας του «μετέβην εις Αίγιον και διοργάνωσα κομμουνιστικούς πυρήνες και έδωσα προς διανομήν κομμουνιστικάς προκηρύξεις». Τα μέλη των πυρήνων συνελήφθησαν τον μήνα Σεπτέμβριο. Ο ίδιος διέφυγε της σύλληψης και επέστρεψε στην Πάτρα όπου κρυβόταν στην οικία της θείας του Συριόπουλου. Είχε μάλιστα την εντύπωση ότι είχε πέσει σε κομματική δυσμένεια λόγω των συλλήψεων που είχαν προηγηθεί στο Αίγιο, ενώ ο ίδιος είχε γλιτώσει.

Στις 3.6 ελήφθη η οριστική απόφαση διαγραφής του από τη Νομική Σχολή. Αντιγράφω από την απόφαση: «Εχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι υπό του Πειθαρχικού Συμβουλίου εν τη συνεδρία αυτού της 3.6.37 ετιμωρήθη διά της ποινής της μόνιμης διαγραφής ο Νίκος Γ. Μπελογιάννης διότι επεδίωκε την διάδοσιν, ανάπτυξιν και εφαρμογήν ιδεών και θεωριών τεινουσών εις την ανατροπήν του κρατούντος εν τη χώρα κοινωνικού καθεστώτος κ.λπ. επιδεικνύων ούτω διαγωγήν απάδουσα εις την αξιοπρέπειαν του φοιτητού».

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Πάτρα ήρθε σε επαφή με τον Πάρτσαλη, ο οποίος και του ανέθεσε να μεταβεί στο Αίγιο κατά τα τέλη Ιουλίου για να δημιουργήσει κομμουνιστική αχτίδα στην πόλη. Τον Σεπτέμβριο ανέλαβε την καθοδήγηση των πυρήνων της Πάτρας από κοινού με τους Γιώργο Σουλελέ και Γιώργο Πόθο. Ηταν ο βασικός συντάκτης της παράνομης εφημερίδας «Λαϊκή Γνώμη» που κυκλοφορούσε στην Πάτρα και τις γύρω περιοχές.

1938

Εκτός του Αιγίου η δράση του καλύπτει και την περιοχή του Πύργου. Πράγματι επιβεβαιώνεται η πληροφορία ότι υπάρχει στις αρχές του 1938 κίνηση κομμουνιστών με βάση τον Πύργο. Τον Φεβρουάριο ο Μπελογιάννης πήγε στον Πύργο με αποστολή να δημιουργήσει άμεσα κομμουνιστική οργάνωση. Με βάση την αναφορά που βρέθηκε στην Ασφάλεια Αττικής, σε διάφορα σημεία της πόλης του Πύργου εντοπίστηκαν κομμουνιστικές προκηρύξεις.

Την 26η Μαρτίου λαμβάνεται με τηλεγράφημα πληροφορία ότι βρέθηκε πολυγραφημένη προκήρυξη κομμουνιστικής προπαγάνδας και αντικυβερνητικού περιεχομένου, η οποία αποδίδεται στον Μπελογιάννη. Επίσης εμπεριέχεται η πληροφορία: «σοβαρώταται ενδείξεις πείθουσι την υπηρεσία ημών ότι είναι αναμεμιγμένος εις την διανομήν των εν λόγω προκηρύξεων ο κομμουνιστής Μπελογιάννης Νικόλαος κλάσεως 1935 εξ Αμαλιάδος υπηρετήσας ως λοχίας εις το 12ο Πεζικού σύνταγμα». Συλλαμβάνεται πάλι και καταδικάζεται σε 4,5 χρόνια φυλακή και σε 2 χρόνια εξορίας. Τα πρώτα χρόνια τα εξέτισε στις φυλακές της Πάτρας και της Αίγινας και αργότερα μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Ακροναυπλίας.

1942

Στην Ακροναυπλία παρέμεινε έως και τον Οκτώβριο του 1942. Μεταφέρθηκε στο ιταλικό στρατόπεδο της Κατούνας και μετέπειτα στη Βόνιτσα και την Κέρκυρα. Εκεί ολοκλήρωσε μάλλον τη συγγραφή της μελέτης του «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα».

1943

Τον Αύγουστο κατάφερε να νοσηλευτεί στο Σανατόριο Σωτηρία ως «δήθεν» φυματικός. Τον Σεπτέμβριο διέφυγε μαζί με 8 συγκρατούμενούς του. Εντάχθηκε στην 3η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ αναλαμβάνοντας τη θέση του καπετάνιου του 8ου Συντάγματος με διοικητή τον Γιάννη Μιχαλόπουλο (Ωρίωνα). Τον Οκτώβριο έλαβε μέρος στη συνδιάσκεψη των κομματικών οργανώσεων Πελοποννήσου και εκλέχθηκε στο κομματικό γραφείο Πελοποννήσου.

Εγινε γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Πατρών, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τον φάκελό του που διατηρούσε η Ασφάλεια και υπό αυτή την ιδιότητα τον Οκτώβριο συμμετείχε σε σύσκεψη των οργανώσεων Πελοποννήσου για την εκλογή του κομματικού γραφείου. Η σύσκεψη που έγινε στη Γορτυνία εξέλεξε τους: Θόδωρο Λιακόπουλο, Αναστάσιο Κουλαμπά, Αχιλλέα Μπλάνα, Νικόλαο Ρουμελιώτης και Γεώργιο Τσιγίλο. Στα τέλη του 1943 ανέλαβε την οργάνωση των περιφερειακών Επιτροπών Μεσσηνίας και Λακωνίας.

1944


Ο Νίκος Μπελογιάννης με τη Μαρίκα Κόζα, την Αύρα Παρτσαλίδου και τη Δόμνα Παπάζογλου-Ιωαννίδη στην Ανατολική Ευρώπη με το τέλος του Εμφυλίου (Αρχείο ΚΚΕ). Αριστερά: «Βιβλίον Καταδίκων των Οργανωμένων Φυλακών του Κράτους». Η στήλη «Μεταβολαί» αναφέρεται με λεπτομέρειες στις φυλακίσεις του Νίκου Μπελογιάννη. ΓΑΚ Νομού Ηλείας

Σε αυτή τη θέση παρέμεινε ώς και τον Σεπτέμβριο. Ο Ν. Μπελογιάννης με την απελευθέρωση πήγε στην Τρίπολη όπου διετέλεσε μέλος του γραφείου του ΚΚΕ Πελοποννήσου και έγινε επικεφαλής της διαφώτισης. Με αυτήν του την ιδιότητα εξέδωσε την εβδομαδιαία εφημερίδα «Λεύτερος Μωριάς», όργανο της Επιτροπής Πελοποννήσου του ΕΑΜ και οργάνωσε διαλέξεις.

Από τον Νοέμβριο διεύθυνε τη Σχολή Κομματικών Στελεχών στην Τρίπολη. Αρθρογραφούσε στην εφημερίδα «Ελεύθερη Αχαΐα», ημερήσιο όργανο της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ Αχαΐας που εξέδιδε ο Θεόδωρος Κατριβάνος. Είναι η περίοδος κατά την οποία από τη θέση του στελέχους της διαφώτισης υπογράφει κείμενα με το ψευδώνυμο Νίκος Φλογαΐτης.

1945

Στις 11/7 συνελήφθη δυνάμει της υπ. Αριθμ. 832 από 6-7-1945 παραγγελίας του εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Ζακύνθου ως διωκόμενος «υπό του ανακριτή Ζακύνθου επί φόνοις». Μετά από ένα δίμηνο αποφυλακίστηκε (άγνωστο για ποιους λόγους) και ανέλαβε τη Γραμματεία της Περιφερειακής Επιτροπής Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδος του ΚΚΕ. Το 1945 κυκλοφορεί φυλλάδιο του Νίκου Μπελογιάννη από τις εκδόσεις του «Λεύτερου Μωριά» με τίτλο «Τι πρέπει να γίνει για να ζήσουν οι σταφιδοπαραγωγοί».

Ανάλογα κείμενα δημοσιεύει και από τις σελίδες του «Ριζοσπάστη». Είναι η χρονιά κατά την οποία φέρεται παντρεμένος με την Ορσα Αναστασίου. Από τα στοιχεία που διαθέτουμε δεν γνωρίζουμε κάτω από ποιες συνθήκες τελικά παντρεύτηκε την ορσα, επίσης στέλεχος του κόμματος. Μάλλον γνωρίστηκαν στην Πάτρα κατά τη διάρκεια της εκεί παρουσίας του.

1946

«Τούτου ένεκεν άμα τη εφαρμογή του Γ’ Ψηφίσματος κατά μήνα Σεπτέμβριον ανεζητήθη προς σύλληψιν, διέφυγε πλην αντιληφθείς τούτο εδραπέτευσεν εκτελεσθείσης και της υπ. Αριθμ. 3/17-9-1946 Α΄ Βάθμιου ΕΛΑΝ Αχαΐας δι’ ης εξετοπίσθη επί εν έτος εις Νήσον Φολέγανδρον» έγραφε απόρρητο έγγραφο της ασφάλειας για τον Νίκο Μπελογιάννη. Εντάχτηκε στις δυνάμεις του αρχηγείου του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου.

1947

Με το Διάταγμα της 28ης Δεκεμβρίου ανέλαβε ταγματάρχης Πεζικού. Πέρασε στο Γενικό Αρχηγείο στο Βίτσι. Στην κομματική του ταυτότητα σημειώνεται «από τότε που με έδιωξαν από το Πανεπιστήμιο είμαι χωρίς επάγγελμα» και στην κατηγορία κοινωνική προέλευση σημειώνει: αγροτική-μικροαστική. Σε άλλη επίσης κομματική ταυτότητα σημείωνε τα ακόλουθα στοιχεία: ψευδώνυμο δεν έχει, βαθμός: Ταγματάρχης, Πόστο: Διαφώτιση Γ.Α. (Γενικού Αρχηγείου). Τέλος, υπάρχει η πληροφορία ότι στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας κατατάχτηκε τον Δεκέμβριο του 1946. Στο διάστημα που βρέθηκε στο βουνό κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, γνωρίζεται με την αξιωματικό του ΔΣΕ, Μαρία Κόζια, από την Κατερίνη.

1948

Τον Ιούλιο τραυματίστηκε σε μάχη στον Γράμμο στη θέση Γκόλιο. Τον Οκτώβριο προβιβάστηκε σε αντισυνταγματάρχη του ΔΣΕ.

1949

Τον Απρίλιο του 1949 δίνει ο ίδιος διαταγή για την κατάληψη του υψώματος 1696, το οποίο έχει καταληφθεί από τις «εχθρικές» δυνάμεις. Ανέλαβε τη θέση του αντισυνταγματάρχη τον Ιούλιο. Διορίστηκε και άσκησε καθήκοντα πολιτικού επιτρόπου στη 10η Μεραρχία του ΔΣΕ και λίγο αργότερα και της 1ης, στην οποία ηγούνταν ο καπετάν Γιώτης (Χαρίλαος Φλωράκης).

Τον Αύγουστο μαζί ανέλαβαν τη συγκρότηση ενός επίλεκτου σώματος που πραγματοποίησε μια ριψοκίνδυνη επιχείρηση στην Κεντρική Ελλάδα, από τον Γράμμο έως τα Αγραφα, για την περισυλλογή αποκομμένων ανταρτών. Ο Ν. Μπελογιάννης ακολούθησε την υποχώρηση του ΔΣΕ στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

1950

Τον Μάιο, στην 7η Ολομέλεια της Κ.Ε. (Κεντρικής Επιτροπής) του ΚΚΕ, αποφασίστηκε η επιστροφή στην Ελλάδα αρχικά του Νίκου Μπελογιάννη και στη συνέχεια του Νίκου Ακριτίδη ως αναπληρωματικών μελών της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Μετά την επιστροφή του φιλοξενήθηκε στην οικία του Κούλη Ζαμπαθά όπου γνωρίστηκε με την Ελλη Ιωαννίδου (Παππά).

Η Ελλη Ιωαννίδου ήταν τότε στέλεχος της ΚΟΑ (Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας) και υπεύθυνη διαφώτισης των στελεχών της οργάνωσης. Ηταν παντρεμένη με το επίσης στέλεχος του κόμματος Ηλία Ιωαννίδη, που βρισκόταν τότε στο εξωτερικό. Την 20ή Δεκεμβρίου ο Νίκος Μπελογιάννης συνελήφθη πηγαίνοντας στην οικία του Καλοφωλιά, που βρισκόταν στην οδό Πλαπούτα 30, με την υπ’ αριθμ. 11636 πλαστή ταυτότητα με τα στοιχεία Γεώργιος Χώχωλης του Ευαγγέλου και της Αλεξάνδρας, γεννημένος το 1913 εις Ζέλιτσα Καλαμών και κατοικών στην οδό Μαυρομιχάλη 47. Τρεις μέρες αργότερα συλλαμβάνεται και η Ελλη Ιωαννίδου.

Ολο αυτό το διάστημα από την έλευσή του στη χώρα η Ασφάλεια και οι διωκτικές αρχές τον παρακολουθούσαν στενά, χωρίς όμως να έχουν εντοπίσει ουσιαστικά στοιχεία προκειμένου να προχωρήσουν στη σύλληψή του. Με έγγραφό της που στέλνει η Διεύθυνση Εγκληματολογικών Υπηρεσιών στις 20 Δεκεμβρίου επιβεβαιώνεται η ταυτότητά του: «ο Χώχωλης Γεώργιος του Ευαγγέλου σημανθείς επί εξακριβώσει (…) προέκυψεν ότι είναι το αυτό πρόσωπο με τον ονοματεπώνυμον Μπελογιάννης Νικόλαος του Γεωργίου σεσημασμένον και κατεχωρημένον εν τω Γραφείω ημών υπό τον αύξοντα αριθμόν 219502».

1951




Στις 19 Οκτωβρίου ξεκίνησε η δίκη των 92 κατηγορουμένων στο Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών με την κατηγορία ότι προπαγάνδιζαν απόψεις υπέρ του ΚΚΕ και επιδίωκαν την εφαρμογή ιδεών με σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος. Οι 12 θανατικές ποινές που εκδόθηκαν μετατράπηκαν σε ισόβια κάθειρξη λόγω των «μέτρων ειρηνεύσεως» που είχε υιοθετήσει η κυβέρνηση Πλαστήρα. Στις 14 Νοεμβρίου, μία μέρα πριν από τον τερματισμό της δίκης, αποκαλύφθηκαν οι ασύρματοι της Γλυφάδας και της Καλλιθέας. Οι κατηγορούμενοι Νίκος Μπελογιάννης και Ελλη Παππά παραπέμφθηκαν εκ νέου σε δίκη με βάση τον Α.Ν. 375/1936 «περί κατασκοπείας», για τον οποίο δεν είχαν εφαρμογή οι κατευναστικές ρυθμίσεις, ούτε υπήρχε η δυνατότητα προσφυγής στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο. Κατά τη διάρκεια της νέας δίκης προκύπτουν ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Πρώτον, είναι σαφές από τα στοιχεία της ίδιας της δικογραφίας ότι δεν προκύπτουν ξεκάθαρα επιβαρυντικά στοιχεία, ώστε να καταδικαστούν οι κατηγορούμενοι. Επίσης στις εκλογές του 1951 συζητείται η συμμετοχή στα ψηφοδέλτια των στελεχών του κόμματος που βρίσκονται στη φυλακή, προκειμένου να έχουν ευνοϊκότερη μεταχείριση. Η συζήτηση άναψε κυρίως για τους Νίκο Μπελογιάννη και Νίκο Πλουμπίδη. Η Δ.Ε. (Διοικούσα Επιτροπή) της ΕΔΑ διαφώνησε με την προοπτική να κατέλθουν στα ψηφοδέλτιά της τα δύο προβεβλημένα στελέχη του παράνομου ακόμα ΚΚΕ, διότι φοβόταν ότι μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμα και στην ακύρωση των ψηφοδελτίων.

1952

Στις 15 Φεβρουαρίου άρχισε η δεύτερη δίκη των 29 κατηγορουμένων στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών στο κτίριο της οδού Σανταρόζα με πολύ πιο βαριές κατηγορίες αυτήν τη φορά, και συγκεκριμένα αυτήν της κατασκοπίας. Οι αντιδράσεις εναντίον της καταδικαστικής απόφασης διογκώνονται. Ενα ολόκληρο κίνημα δημιουργείται στην προσπάθεια αποτροπής της απόφασης χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Στις 29 Φεβρουαρίου αγόρευσαν οι συνήγοροι υπεράσπισης και μία μέρα μετά εκδόθηκε η καταδικαστική απόφαση. Από τους 29 κατηγορούμενους ο Νίκος Μπελογιάννης και ο Ηλίας Αργυριάδης καταδικάστηκαν δις εις θάνατον, ο Δημήτρης Μπάτσης, ο Τάκης Λαζαρίδης, ο Νίκος Καλούμενος και η Ελλη Ιωαννίδου μία φορά σε θάνατο. Ο Τάκης Λαζαρίδης λόγω ηλικίας και η Ελλη Παππά λόγω ανήλικου τέκνου δεν οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα και η ποινή τους μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη.

Την Κυριακή 30 Μαρτίου και ώρα 4.15 τα ξημερώματα εκτελέστηκαν υπό το φως των προβολέων των στρατιωτικών οχημάτων στο Γουδί οι 4 κατηγορούμενοι Νίκος Μπελογιάννης, Δημήτριος Μπάτσης, Νίκος Καλούμενος και Ηλίας Αργυριάδης. Η αίτηση χάριτος είχε απορριφθεί από τον βασιλιά Παύλο.

* Ιστορικός, Τμήμα Κοινοβουλευτικών Αρχείων της Βουλής

Η Ιστορία στο Κόκκινο για την σχέση των Ελλήνων με την Ευρώπη τον 19ο αι. την Κυριακή 15 Μαρτίου

Κυριακή 15 Μαρτίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5

Έλληνες και Ευρώπη στον 19ο αιώνα: προσδοκίες και διαψεύσεις

Συζητούν η Λίνα Λούβη και ο Κωστής Καρπόζηλος

Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τη Λίνα Λούβη, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου της «Η Ευρώπη των Ελλήνων: πρότυπο, απειλή, προστάτις 1833-1857» (Αλεξάνδρεια, 2020) που παρακολουθεί τη δυναμική και πολυεπίπεδη σχέση των Ελλήνων με την Ευρώπη τον 19ο αιώνα. Τι εκπροσωπούσε η Ευρώπη -και ποια ακριβώς Ευρώπη- στο μυαλό, στην ψυχή και στους οραματισμούς της ελληνικής κοινωνίας; Eκκινώντας από την άφιξη του Όθωνα και απολήγοντας στον Κριμαϊκό Πόλεμο παρακολουθούμε τη μεταβολή των αντιλήψεων και των προσλήψεων, την ιστορική διακύμανση ανάμεσα στις μεγάλες προσδοκίες και στις επώδυνες διαψεύσεις, τη διαμόρφωση ενός διανοητικού και πολιτικού κλίματος στο οποίο η Ευρώπη κατείχε δεσπόζουσα θέση. Μέσα από αυτή τη διαδρομή φωτίζονται οι πολλαπλές Ευρώπες των Ελλήνων: συνταγματικό πρότυπο, θρησκευτική απειλή, προστάτης και τιμωρός των φιλόδοξων ονείρων για την ελληνική εθνική ολοκλήρωση με τη μορφή της Μεγάλης Ιδέας.

Η Ιστορία στο Κόκκινο: Μια εκπομπή για το παρελθόν

Επιμέλεια: Ηλίας Νικολακόπουλος

Μουσική επιμέλεια: Θανάσης Μήνας

Οργάνωση παραγωγής: Ιωάννα Βόγλη

Παραγωγή: ΑΣΚΙ - Στο Κόκκινο 105,5

ΕΠΟΝ-Απάνω στα ψηλά βουνά αντάρτες επονίτες παλεύουν για τη λευτεριά χτυπώντας τους φασίστες.

Η νεολαία ευαίσθητη στην κοινωνική αλλαγή που εξελίσσεται μετά τη λήξη της δεκαετίας του 1940 και του τερματισμού του εμφυλίου πολέμου έρχεται στο προσκήνιο ως νέος παίκτης στο πολιτικό γίγνεσθαι. Υπάρχει το παράδειγμα της ΕΠΟΝ που συσπείρωσε δεκάδες χιλιάδες νέους και νέες με βάση τους στόχους της ανεξαρτησίας, της πολιτικής αλλαγής και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Πέραν τούτων η  ΕΠΟΝ δεν ήταν μια ακόμα κομματική νεολαία γιατί ανέπτυξε ένα διαφορετικό πολιτικό και πολιτιστικό λόγο και δημιουργούσε νέες μορφές κοινωνικής σχέσης και δράσης. «Ένα άλμα έχει πραγματοποιηθεί από το ατομικό στο συλλογικό κι έχουν σφυρηλατηθεί πρωτόγνωροι δεσμοί συντροφικότητας και αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη αυτής της γενιάς. Δεσμοί που υπερβαίνουν ταξικές διαφορές, αφού ήταν πάρα πολλά τα νέα παιδιά που προέρχονταν από αστικές οικογένειες και διέκοπταν σπουδές, διακυβεύοντας έτσι μελλοντικές καριέρες, για να δοθούν ψυχή τε και σώματι στον αγώνα. Μια άλλη ανατρεπτική κατά την άποψή μου πλευρά του οράματος την ΕΠΟΝ, που είναι βέβαιο ότι ήταν ιδιαίτερα ελκυστική για τη νεολαία, ήταν η επίκληση του δικαιώματος στην ατομική ευτυχία και η επαγγελία της άνθησης της προσωπικότητας του νέου. Μ’ αυτή την έννοια το «εμείς» δεν υποκαθιστούσε απόλυτα το εγώ, το οποίο συνέχιζε να υπάρχει και να διεκδικεί. Η προσωπικότητα του νέου δεν συνθλιβόταν στην ΕΠΟΝ, όπως σε άλλες κομμουνιστικές οργανώσεις, η τάση ήταν να αναδειχθεί.».[1]

Θ.Τ.

---

[1]Eισήγηση της Οντετ Βαρών-Βασάρ στη διημερίδα ΑΣΚΙ-ΕΜΙΑΝ 4/3/2013 http://www.emian.gr/2013/04/ontetbaror/ Βλ. επίσης Οντέτ Βαρών – Βασάρ (2009) Η ενηλικίωση μιας γενιάς. Νέοι και νέες στην Κατοχή και στην Αντίσταση,  Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2009

Η Ιστορία στο Κόκκινο για τον ελληνικό 20ό αιώνα την Κυριακή 19 Ιανουαρίου

Κυριακή 19 Ιανουαρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5

Ο ελληνικός 20ός αιώνας

Συζητούν ο Αντώνης Λιάκος και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης

Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Αθήνας Αντώνη Λιάκο για την ιστορία του «μακρού» 20ού αιώνα, από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων έως τα προεόρτια της οικονομικής κρίσης, το 2010.
Το DDT, η ελονοσία, οι μετακινήσεις των πληθυσμών, η κατοχή και ο εμφύλιος, η Ελλάδα και η Ευρώπη, το κράτος και η απουσία του αποτελούν στιγμές μιας συζήτησης που επιδιώκει να περιηγηθεί στη μελέτη ενός αιώνα εν κινήσει, ενός αιώνα μέσα στον οποίον η ελληνική κοινωνία έζησε μια σειρά από μείζονες αλλαγές που επανακαθόρισαν την ταυτότητά της.

Φωτογραφία: Μαχητές του ΔΣΕ, 1946-1949 (Φωτογραφικό Αρχείο ΑΣΚΙ

Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του περ. Αρχειοτάξιο

Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του περ. Αρχειοτάξιο

Με αφιέρωμα: "1989: το τέλος του σύντομου 20ού αιώνα"

Το 1989 αποτελεί έτος ορόσημο για την κατάρρευση του "υπαρκτού σοσιαλισμού" και το τέλος του διπολικού ψυχροπολεμικού κόσμου, όπως είχε διαμορφωθεί από την επαύριο της λήξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το αφιέρωμα του "Αρχειοταξίου" δεν επιχειρεί να προσφέρει μια συνολική εικόνα για το παγκόσμιο, το ευρωπαϊκό ή το ελληνικό 1989, αλλά να θέσει ερωτήματα, φιλοξενώντας διαφορετικές μεταξύ τους θεματικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις για τις εξελίξεις στα Βαλκάνια πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το 1989 και τις πολλαπλές συνέπειές τους, τους μετασχηματισμούς και τις προσλήψεις της εργασίας στη Βουλγαρία, την επίδραση της πτώσης του "υπαρκτού σοσιαλισμού" στην ελληνική Αριστερά, τις διαδρομές των κομμουνιστικών κομμάτων της δυτικής Ευρώπης στη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα, τη μνήμη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, την κρίση των ιστορικών σπουδών στη μετασοβιετική Ρωσία.
Στο νέο τεύχος γράφουν οι: Μπέλλα Ααρών, Μάνος Αυγερίδης, Σωτήρης Βαλντέν, Άντα Διάλλα, Κώστας Ζαγάρας, Σπύρος Κακουριώτης, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Κωστής Καρπόζηλος, Ελένη Καρρά, Δήμητρα Κόφτη, Μίλτος Κύρκος, Αναστασία Λαμπρία, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Ηλίας Νικολακόπουλος, Δημήτρης Πλουμπίδης, Ριχάρδος Σωμερίτης, Μάγδα Φυτιλή.

Παρουσίαση του βιβλίου του Φωκίωνα Κοτζαγεώργη «Πρώιμη οθωμανική πόλη» Επτά περιπτώσεις από τον νοτιοβαλκανικό χώρο Αδριανούπολη - Σέρρες - Καστοριά – Τρίκαλα - Λάρισα - Θεσσαλονίκη - Ιωάννινα

Οι εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ

Σας προσκαλούν στην παρουσίαση
του βιβλίου του Φωκίωνα Κοτζαγεώργη

«Πρώιμη οθωμανική πόλη»

Επτά περιπτώσεις από τον νοτιοβαλκανικό χώρο
Αδριανούπολη - Σέρρες - Καστοριά – Τρίκαλα
- Λάρισα - Θεσσαλονίκη - Ιωάννινα

Την Δευτέρα 2 Δεκεμβρίου 2019
στις 6:30 μ.μ
στο POLIS ART CAFE

Πεσμαζόγλου 5 & Πανεπιστημίου
(Στοά βιβλίου)

Για το βιβλίο θα μιλήσουν :
- Ηλίας Κολοβός (αναπλ. Καθηγητής οθωμανικής ιστορίας , Παν/μιο Κρήτης)
- Σοφία Λαϊου (αναπλ. Καθηγήτρια οθωμανικής ιστορίας , Ιόνιο Παν/μιο)
- Λήδα Παπαστεφανάκη (αναπλ. Καθηγήτρια οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας, Παν/μιο Ιωαννίνων)
και ο
-Συγγραφέας Φωκίων Κοτζαγεώργης (Επίκουρος Καθηγητής νεότερης ιστορίας, ΑΠΘ)

Συντονίζει: Κώστας Βούλγαρης (συγγραφέας)

Η Ιστορία στο Κόκκινο για τους πολιτικούς εξόριστους την Κυριακή 10 Νοεμβρίου

Κυριακή 10 Νοεμβρίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5

«Επικίνδυνοι πολίτες» σε τόπους εξορίας

Συζητούν η Νένη Πανουργιά και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης

Στην ιστορική διαδρομή του 20ού αιώνα το ελληνικό κράτος διαμόρφωσε ένα ευρύ πλέγμα παρακολούθησης και καταστολής όσων θεωρούσε «επικίνδυνους πολίτες».
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και η αναπληρώτρια καθηγήτρια ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης Νένη Πανουργιά συζητούν γύρω από τις πρακτικές πολιτικών διακρίσεων, τους τόπους εξορίας και την ανάδυση του κομμουνιστή ως του κατεξοχήν «επικίνδυνου πολίτη». Εστιάζοντας στην περίπτωση της Λέρου, αναδεικνύονται τα επάλληλα στρώματα αποκλεισμού και εκτοπισμού που σφράγισαν ανεξίτηλα τη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Φωτό: Πολιτικοί εξόριστοι στην Ικαρία, 1947 (ΑΣΚΙ / Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη)

Η Ιστορία στο Κόκκινο για την ενσωμάτωση της Θράκης την Κυριακή 14 Ιουλίου

Κυριακή 14 Ιουλίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5

Η γένεση μιας νεοελληνικής επαρχίας ή η προσπάθεια ενσωμάτωσης της Θράκης δυτικά του Έβρου 

Συζητούν ο Κωστής Καρπόζηλος και ο Βασίλης Κουτσούκος

Η παρουσία του προσφυγικού πληθυσμού στη μεσοπολεμική Ελλάδα και η προσπάθεια εγκατάστασης και αποκατάστασής του αποτέλεσε μια πρώτης τάξης συνθήκη για την πληθυσμιακή, λειτουργική και χωρική ενσωμάτωση των Νέων Χωρών. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Κωστής Καρπόζηλος και ο ιστορικός Βασίλης Κουτσούκος συζητούν για τη γένεση/δημιουργία της θρακικής επαρχίας, μιας επαρχίας που μέχρι πρόσφατα διεκδικούταν από τα γειτονικά της κράτη. Θεωρητικά, η εν λόγω διαδικασία ενσωμάτωσης (εντός μιας δεκαετίας) ικανοποίησε με σχετική επιτυχία αρκετούς από τους στόχους που η ίδια είχε θέσει. Πρακτικά, όμως η παρουσία των μη-ανταλλάξιμων μουσουλμάνων και οι ενέργειες διαχείρισής τους αμφισβήτησαν ξεκάθαρα την ενσωμάτωση της Θράκης δυτικά του Έβρου στην ελληνική επικράτεια ακόμη και μεταπολεμικά.

Ε.Α.Π. (02-07-1926). Εποικιστικός Χάρτης Δυτικής Θράκης. Εν Κομοτηνή, Διεύθυνση Εποικισμού Θράκης: 1:125.000.

Τρίτη, 21/5 στην εκπομπή Αχ Εξουσία ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης για το βιβλίο του «Ανεπιθύμητο παρελθόν» (Εκδ. Θεμέλιο).

Tην Τρίτη,  21Μαιου (8-9μμ) καλεσμένος στην εκπομπή Αχ Εξουσία είναι ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης (Επίκουρος Καθηγήτης της Θεωρίας και Ιστορίας της Ιστοριογραφίας,  Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών).
Θέμα:  «Ανεπιθύμητο παρελθόν. Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ο αι. και η καταστροφή τους»

Σας περιμένουμε, όπως πάντα, στον φιλόξενο διαδικτυακό ραδιοσταθμό IlioupolisOnAir

http://www.ilioupolisonline.gr/radio/index.html 

Τον Αύγουστο του 1989, λίγους μήνες πριν την πτώση του Τείχους και ενώ η ελληνική κοινωνία συγκλονιζόταν από το σκάνδαλο Κοσκωτά, η κυβέρνηση Ν.Δ.-ΣΥΝ, η μοναδική κυβέρνηση συνεργασίας Δεξιάς-Αριστεράς στον 20ό αιώνα, αποφάσισε την καύση περίπου 17.500.000 ατομικών φακέλων κοινωνικών φρονημάτων που διατηρούσε η Ασφάλεια. Έτσι η Ελλάδα, στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, έγινε η πρώτη και μόνη διεθνώς χώρα που προχώρησε στην καταστροφή αυτής της σκοτεινής κληρονομιάς ενός αυταρχικού παρελθόντος.
Ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν στη συγκεκριμένη εξαίρεση, σε σχέση με τη διεθνή εμπειρία; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα του βιβλίου. Δεν γράφτηκε για να θρηνήσει το καμένο περιεχόμενο των φακέλων• θα ήταν μάταιο, καθώς οι στάχτες δεν ξαναγίνονται έγγραφα. Παρότι μιλάει για τους φακέλους, δεν είναι μια αναλυτική ιστορία τους. Είναι μια ιστορία των όσων γέννησαν οι φάκελοι, όλων εκείνων που οδήγησαν στην ανοχή ή και στην επιδοκιμασία της ελληνικής κοινωνίας έναντι της καταστροφής. Είναι μια προσπάθεια κατανόησης της καύσης τους ως ορόσημο της ολοκλήρωσης ενός πρώτου κύκλου διαχείρισης του πολλαπλά τραυματικού και διχαστικού μεταπολεμικού και μετεμφυλιακού παρελθόντος.
Το βιβλίο επιχειρεί να κατανοήσει την καύση μέσα από δύο διαδρομές. Μελετώντας καταρχάς την ιστορική διαδρομή των φακέλων, τη μεσοπολεμική συγκρότηση και την κυριαρχία τους έως το τέλος της χούντας, μέσα από μια σειρά από παραδείγματα με χαρακτηριστικότερο εκείνο του φακέλου του Λεωνίδα Κύρκου. Κατά δεύτερο λόγο, μελετώντας τη δημόσια συζήτηση που προκάλεσε η αναγγελία της καταστροφής τους το 1989: τις αντιδράσεις πολιτικών, ιστορικών και αγωνιστών της δεκαετίας του ’40, αντιδράσεις συνδεδεμένες με τους φόβους και τις νοοτροπίες που καλλιέργησαν στην ελληνική κοινωνία οι φάκελοι, παραμένοντας πάντα ένα παρελθόν-παρόν.
Εάν το παρόν αποικίζει το παρελθόν ξαναδιαβάζοντάς το με βάση το σήμερα, την ίδια ώρα το δεύτερο εκβάλλει στο παρόν μέσα από νοοτροπίες, φόβους, υλικές και άυλες κληρονομιές. Τριάντα χρόνια πριν, μέσα στον καπνό των καμένων φακέλων από την υψικάμινο της Χαλυβουργικής έσμιξαν φόβοι, τραυματικές μνήμες, κουτσουρεμένες ζωές, μαζί με ελπίδες και νέους ορίζοντες προσδοκιών που γεννούσε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Γι’ αυτά θέλει να μιλήσει το βιβλίο, ξαναδιαβάζοντας την ιστορία της μεταπολεμικής κυρίως Ελλάδας, για το αρχείο και τη μνήμη, για ένα τραυματικό παρελθόν, το οποίο, την ώρα της αποδοχής του καταστράφηκε πλέον ως ανεπιθύμητο.

Ακούστε την εκπομπή Αχ Εξουσία! 15-1-2019 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΣΗ ΜΠΑΡΛΑΓΙΑΝΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ.

Ακούστε την εκπομπή Αχ Εξουσία! 15-1-2019 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΣΗ ΜΠΑΡΛΑΓΙΑΝΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ. Χορηγός: μεζεδοπωλείο "Όασις", http://ilioupolisonline.gr/component/muscol/A/13-ax-eksousia/74-ax-eksousia-2018-2019/448-15-1-2019-syzitisi-me-ton-thanasi-barlagianni-gia-tin-ygeionomiki-sygkrotisi-tou-ellinikoy-kratous.html?Itemid=901

Τρίτη, 4/12 στην εκπομπή Αχ Εξουσία ο Kώστας Ελευθερίου. Θέμα: "Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα"

Την Τρίτη, 4 Δεκεμβρίου 2018 (8-9μμ) καλεσμένος στην εκπομπή Αχ Εξουσία είναι o Kώστας Ελευθερίου (Δρ. Πολιτικής Επιστήμης Ε.Κ.Π.Α. ). Θέμα: "Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα".

Σας περιμένουμε, όπως πάντα, στον φιλόξενο διαδικτυακό ραδιοσταθμό IlioupolisOnAir

http://www.ilioupolisonline.gr/radio/index.html 

"Ξαναδιαβάζοντας γράμματα απ’ τη φυλακή " Κυριακή 3 Ιουνίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5

Κυριακή 3 Ιουνίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5

Ξαναδιαβάζοντας γράμματα απ’ τη φυλακή

Συζητούν ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και η Αγγελική Γαρίδη

Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τη συγγραφέα Αγγελική Γαρίδη, με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο της «Τα ερμάρια του χρόνου» (Εκδόσεις Αρχείο), το οποίο είναι αφιερωμένο στην ιστορία των γονιών της. Συνδυάζοντας τη λογοτεχνική αφήγηση με την ιστορική τεκμηρίωση, η Αγγελική Γαρίδη επικεντρώνεται, εκκινώντας από την προσωπική αλληλογραφία του πατέρα της ως πολιτικού κρατούμενου, στην εμπειρία των φυλακών, της Μακρονήσου, της αναγκαστικής μετοικεσίας, της πολιτικής προσφυγιάς στον ταραγμένο 20ό αιώνα.

Η Ιστορία στο Κόκκινο: Μια εκπομπή για το παρελθόν Ξαναδιαβάζοντας την ιστορία της Επανάστασης του 1821 Συζητούν ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης, ο Χρήστος Λούκος και ο Βαγγέλης Σαράφης

Κυριακή 25 Μαρτίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5

Ξαναδιαβάζοντας την ιστορία της Επανάστασης του 1821

Συζητούν ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης, ο Χρήστος Λούκος και ο Βαγγέλης Σαράφης

Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τους ιστορικούς Χρήστο Λούκο και Βαγγέλη Σαράφη, με αφορμή την έκδοση του τόμου της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού «Όψεις της Επανάστασης του 1821».
Οι τρεις ιστορικοί συζητούν για την μεταπολιτευτική ιστοριογραφική σιωπή για το 1821, τις νέες έρευνες, τα σημερινά ερευνητικά ερωτήματα και τα αρχειακά δεδομένα, την απόσταση ανάμεσα στην ακαδημαϊκή συγγραφή και τη δημόσια ιστορία, τη σημασία της μνημόνευσης του Αγώνα, τρία χρόνια πριν την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξή του.

Η Ιστορία στο Κόκκινο: Μια εκπομπή για το παρελθόν

Επιμέλεια: Ηλίας Νικολακόπουλος

Μουσική επιμέλεια: Θανάσης Μήνας

Οργάνωση παραγωγής: Ιωάννα Βόγλη, Χρήστος Τριανταφύλλου

  

Η Ιστορία στο Κόκκινο για τη διάσπαση του 1968 την Κυριακή 18 Μαρτίου

Η διάσπαση του 1968: πενήντα χρόνια μετά

Συζητούν ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης, ο Μπάμπης Γεωργούλας και ο Παύλος Κλαυδιανός
  Κυριακή 18 Μαρτίου 13.00 - 14.00 Στο Κόκκινο 105,5

Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τα ιστορικά στελέχη της ανανεωτικής Αριστεράς Μπάμπη Γεωργούλα και Παύλο Κλαυδιανό για την διάσπαση του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1968, τις επιπτώσεις της και την επιρροή της στη μετέπειτα πορεία της Αριστεράς έως σήμερα. Εκκινώντας από τα προσωπικά τους βιώματα από τον Φεβρουάριο του 1968, οι δυο καλεσμένοι αναφέρονται στη δικτατορία, στο κλίμα της Μεταπολίτευσης, στη συγκρότηση του ανανεωτικού στρατοπέδου, στην επιρροή του ΚΚΕ εσωτερικού στην ελληνική κοινωνία και στις κληρονομιές της διάσπασης στο ΣΥΡΙΖΑ.