Το κόμμα καρτέλ

Το κόμμα καρτέλ είναι ένα νέου τύπου κόμμα που εμφανίστηκε στην Ευρώπη τη δεκαετία του '70. Το κόμμα καρτέλ σηματοδοτεί την μετάβαση από ένα πλαίσιο στο οποίο το κόμμα ήταν μια άκρως αντιπροσωπευτική οργάνωση της κοινωνίας σε ένα πλαίσιο στο οποίο  το κόμμα γίνεται μια οργάνωση σταθερά αγκυροβολημένη στο κράτος. Τα κόμματα χάνουν μέλη και υποστήριξη από την κοινή γνώμη και δεν λαμβάνουν πλέον πόρους από τα μέλη τους, αλλά εξαρτώνται  από τις κρατικές επιχορηγήσεις. Όλο και περισσότερο η οργάνωση  τους ελέγχεται από το νόμο  περί κομμάτων.

Σε σύγκριση με την περίοδο κατά την οποία κυριαρχούσαν τα κόμματα μαζών και τα πανσυλλεκτικά κόμματα, η εποχή του κόμματος καρτέλ φέρνει μια βαθιά αλλαγή στον τρόπο του κομματικού ανταγωνισμού και του εκλογικού ελέγχου.

Το βασικό στοιχείο των προηγούμενων κομματικών μοντέλων ήταν η ιδέα της εναλλαγής στο αξίωμα. Όχι μόνο υπήρχαν μερικά κόμματα που ήταν σαφώς «εντός των τειχών», ενώ άλλα ήταν σαφώς «εκτός». Στους πολιτικούς κυριαρχούσε ο φόβος ότι οι  ψηφοφόροι θα τους καταψηφίσουν και θα τους στερήσουν το αξίωμα. Αυτό  θεωρήθηκε σημαντικό κίνητρο για τους πολιτικούς να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πολιτών. Στο μοντέλο του κόμματος καρτέλ, κανένα από τα μεγάλα κόμματα δεν είναι οριστικά «εκτός των τειχών». Ως αποτέλεσμα, υπάρχει μια εντονότερη  αίσθηση ότι η εκλογική δημοκρατία μπορεί να γίνεται αντιληπτη ως μέσο με το οποίο οι κυβερνώντες ελέγχουν τους κυβερνώντες και το ανάποδο. Καθώς τα προγραμματα των κομμάτων ολοένα και πιο συγκλίνουν  και καθώς οι εκστρατείες προσανατολίζονται περισσότερο σε συμφωνημένους στόχους παρά σε συγκρουσιακά μέσα, παρατηρείται μείωση του βαθμού στον οποίο τα εκλογικά αποτελέσματα μπορούν να καθορίσουν την κυβερνητική δράση.

Βασική βιβλιογραφία

Katz, Richard S. and Peter Mair. 1995. «Changing Models of Party Organization and Party Democracy.» Party Politics 1(1):5–28.

Κatz, Richard S. and Peter Mair. 2009. «The Cartel Party Thesis: A Restatement.» Perspectives on Politics 7(04)

Koole, R. 1996. «Cadre, Catch-All or Cartel?: A Comment on the Notion of the Cartel Party.» Party Politics 2(4):507–23.

Biezen, I. v. and P. Kopecky. 2014. «The Cartel Party and the State: Party-State Linkages in European Democracies.» Party Politics 20(2):170–8

Θανάσης Τσακίρης

Η εξέλιξη του κομματικού συστήματος της Μεταπολίτευσης - Μέρος 8ο

 Το σύστημα των κομμάτων καρτέλ δεν δημιουργείται  από τη μία στην άλλη. Ούτε εξαλείφονται οι γενικές προγραμματικές αρχές των κομμάτων ούτε η κοινωνικές-ταξικές τους βάσεις αλλάζουν ριζικά υπό κανονικές συνθήκες. Για παράδειγμα, το ΠΑΣΟΚ από την άποψη της πολιτικής κοινωνιολογίας εξελίχθηκε ως κόμμα-στελεχών (elite) το 1974 και μετά την πρόσκληση του Ανδρέα Παπανδρέου για την αυτο-οργάνωση γρήγορα μετατράπηκε σε ένα κόμμα μαζών που συγκέντρωσε γύρω του λαϊκά στρώματα και ιδιαίτερα εκείνα που ήταν ακόμα υπό την ισχυρή επίδραση της παράδοσης και  είχαν αναμνήσεις από το παλλαϊκό κίνημα εθνικής αντιναζιστικής αντιφασιστικής αντίστασης (1940-1944) με κατεύθυνση έναν σοσιαλισμό διαφορετικό από τη σοσιαλδημοκρατία και τον "υπαρκτό σοσιαλισμό". Τα μέλη του ήταν ενεργά στα κοινωνικά κινήματα της περιόδου με έμφαση στο εργοστασιακό συνδικαλιστικό όπου προωθείται η ιδέα της της εργατικής «αυτοδιαχείρισης». 

Από το 1977 ως το 1981 το ΠΑΣΟΚ μετεξελίχθηκε σε πανσυλλεκτικό κόμμα ("catch-all party") απευθυνόμενο όχι μόνο στους εργαζομένους αλλά και στο λαό ως σύνολο με κύριο στήριγμα τη μικρή και μεσαία αστική τάξη (μικρομεσαίοι) υποσχόμενο  την οικοδόμηση ενός «κράτους πρόνοιας», την έξοδο της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ. Όταν το ΠΑΣΟΚ ανήλθε στην κυβέρνηση πάγωσε το πρόγραμμα στοχεύοντας πλέον στη διαχείριση και τον εκσυγχρονισμό του (καπιταλιστικού) κράτους.[1] Οι υλοποιούμενες μεταρρυθμίσεις ήταν σε μεγάλο βαθμό συμβατές με τις ανάγκες του ελληνικού καπιταλισμού. Οι κομματικές δομές προσαρμόστηκαν στις ανάγκες της κρατικής γραφειοκρατίας. Ο μετασχηματισμός του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν τόσο ομαλός. Η ηγεσία του κόμματος ξεκίνησε εσωτερικό "πόλεμο" εναντίον των διαφωνούντων προκειμένου να εξουδετερωθεί η αμφισβήτησή της από τις εργατικές οργανώσεις του κόμματος είτε με την διαγραφή τους τους είτε την ενσωμάτωσή τους μέσα στο γραφειοκρατικό μηχανισμό.[2] Παρά το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ είχε μετατραπεί στο κατ’ εξοχήν «κόμμα του κράτους», η εκλογική βάση του συνέχισε να προέρχεται  κυρίως από την εργατική τάξη και τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.[3]

Συνεχίζεται...την 3η Σεπτέμβρη 2016

Θανάσης Τσακίρης

---

[1] Σπουρδαλάκης, Μ. (1998), «Από το “Κίνημα Διαμαρτυρίας” στο “Νέο ΠΑΣΟΚ”», στο Μ.Σπουρδαλάκης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ: Κόμμα-Κράτος-Κοινωνία, Αθήνα: Εκδ. Πατάκης

[2] Κώστας Ελευθερίου, Χρύσανθος Τάσσης (2013), ΠΑΣΟΚ: Η άνοδος και η πτώση (;) ενός ηγεμονικού κόμματος, Άθήνα: Εκδ. Σαββάλας

[3]Βερναρδάκης, Χριστόφορος (2011), Πολιτικά Κόμματα, Εκλογές και Κομματικό σύστημα – Οι μετασχηματισμοί της πολιτικής αντιπροσώπευσης 1990-2010, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Εκδ. Σάκκουλας

Η εξέλιξη του κομματικού συστήματος της Μεταπολίτευσης - Μέρος 7ο

Από το 1981 κι ύστερα οι Ελληνικοί εκλογικοί νόμοι "ενισχυμένης αναλογικής" -με μια μικρή ανάσα το 1989- ευνοούν τα καθιερωμένα κόμματα εν ονόματι της διακυβέρνησης και οδηγούν σε δυσανάλογη κατανομή εδρών σε σχέση με τις ψήφους. Αθροιστικά αυτά τα κόμματα κερδίζουν περισσότερο από το 90% των εδρών. Επιπλέον, από το 1993 υπάρχει ένα εκλογικό κατώφλι που πρέπει να περάσει ένα πολιτικό κόμμα, προκειμένου να εξασφαλίσει την εκπροσώπησή του στο κοινοβούλιο. Υποτίθεται ότι το εκλογικό όριο του 3% αποβλέπει στον αποκλεισμό των κομμάτων εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων, κυρίως μουσουλμανικών από την περιοχή της Θράκης, που προωθούν ανεξάρτητα τα αιτήματα των σχετικών μειονοτήτων. Στην πραγματικότητα, το κατώφλι εμπόδισε νέα κόμματα ή μεμονωμένους υποψηφίους από την είσοδό τους στη Βουλή που θα μπορούσαν να απειλήσουν την κυριαρχία των κατεστημένων κομμάτων ή/και του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος. Το κόμμα καρτέλ είναι περισσότερο κόμματος «έντασης κεφαλαίου» και όχι «εντάσεως εργασίας», δηλαδή η εθελοντική εργασία των μελών δίνει τη θέση της στην συγκεντρωτική-επαγγελματική δραστηριότητα των κομματικών διαχειριστών/διευθυντών των οποίων οι μισθοί εξασφαλίζονται είτε με δημόσια χρηματοδότηση, είτε μέσω της διαδικασίας της απόσπασης από οργανικές θέσεις του δημόσιου τομέα.

Τα κόμματα-καρτέλ χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, προκειμένου να επικοινωνήσουν με το «μέσο πολίτη» και, κατά συνέπεια, διαχωρίζουν τους ηγέτες από τη βάση της κομματικής οργάνωσης. Οι διαφημιστικές εκστρατείες βασίζονται περισσότερο στην μορφή παρά στο περιεχόμενο ανταποκρινόμενες  στις απαιτήσεις της λογικής των μέσων μαζικής ενημέρωσης -. ιδιαίτερα των ηλεκτρονικών ΜΜΕ. Η επικράτηση του κόμματος του καρτέλ δεν σημαίνει την αναπόφευκτη κατάργηση των προηγούμενων τύπων κόμματος. Η έννοια του τύπου κόμματος είναι Βεμπεριανός «ιδεότυπος» που ορίζει τα κύρια χαρακτηριστικά που κυριαρχούν σε μια ολότητα . Η διαφορά έχει να κάνει με τους πολιτικούς στόχους και με τη βάση του κομματικού ανταγωνισμού . Στην εποχή του κόμματος καρτέλ, οι πολιτικοί στόχοι αναφέρονται στο "εγώ" και η χάραξη πολιτικής έχει γίνει τεχνοκρατική ενασχόληση κι επάγγελμα. Ο κομματικός ανταγωνισμός αναπτύσσεται με βάση τη ζήτηση για αποτελεσματική και αποδοτική διαχείριση των αναγκών του κράτους.

Η «Διακομματική συμπαιγνία» είναι μια κρίσιμη προϋπόθεση για την επιβίωση του προσωπικού του κόμματος εντός του κράτους και σε συνδυασμό με διαχειριστική λογική για την πολιτική παρέμβαση δημιουργεί διλήμματα στα κόμματα σχετικά με τον εκλογικό νόμο και το θεσμικό κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου λαμβάνει χώρα ο εκλογικός ανταγωνισμός. Το ΠΑΣΟΚ είναι ήταν το κατ' εξοχήν κόμμα καρτέλ στην Ελλάδα μεταξύ 1985 και 2012.[1]

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης

---

[1] Katz Richard and Mair Peter. (1995). ‘Changing Models of Party Organization and Party Democracy: The Emergence of the Cartel Party.' Party Politics: 1:1.

Spourdalakis Michalis (1996) PASOK'S second chance, Mediterranean Politics, 1:3, 320-336,

3 του Σεπτέμβρη, να ξεχνάς ή να μην ξεχνάς;ΠΑΣΟΚ: Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ (;) ΕΝΟΣ ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

3 του Σεπτέμβρη, να ξεχνάς ή να μην ξεχνάς;

ΠΑΣΟΚ: Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ (;) ΕΝΟΣ ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

Των Κώστα Ελευθερίου και Χρύσανθου Τάσση, από τις Εκδόσεις  Σαββάλας

Ήταν εκείνο το φθινόπωρο του 1974 που άνοιγα τα φτερά μου στον κόσμο της Πολιτικής. Παρ’ ότι μόλις είχα κλείσει τα 14 μου χρόνια η δίωξη που είχε υποστεί η οικογένειά μου επί δεκαετίες από το κράτος της δεξιάς και της ακροδεξιάς στρατιωτικής δικτατορίας είχε επηρεάσει τη βασική μου ιδεολογική κατάσταση: αριστερά. Η παρακολούθηση, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ελλάδα το σύντομο αλλά καυτό πολιτικά καλοκαίρι, του τύπου της ανανεωτικής αριστεράς (Θούριος, Αυγή) και του ευρύτερου χώρου του τότε ΚΚΕ (Νέα Ελλάδα, Ριζοσπάστης) με έκανε να γείρω  προς το ΚΚΕ εσωτερικού, μολονότι για 1,5 χρόνο ήμουν μέλος της ΜΟΔΝΕ.

 Δίπλα μας, όμως, έτρεχε με δαιμονισμένη ταχύτητα ένα «πράσινο άλογο», το οποίο θα σάρωνε όλα τα πολιτικά εμπόδια που όρθωνε το κράτος της νέας δεξιάς του αστικού εκσυγχρονισμού  και  θα έφτανε στο θρίαμβο μέσα σε μια επταετία.  Η αμήχανη αριστερά, κοινοβουλευτική και εξωκοινοβουλευτική, ανανεωτική και δογματική, παρακολουθούσε άναυδη και ανίκανη  να καταλάβει τι γινόταν. Από πού προέκυψε ένα κόμμα-κίνημα που θα της «έκλεβε» τα αιτήματα και τα συνθήματα ενσωματώνοντάς στην περιβόητη  «Διακήρυξη της 3^ης Σεπτέμβρη» και θα καθίστατο «κυρίαρχο κόμμα» στο ελληνικό κομματικό σύστημα;.[1] Γιατί η Αριστερά έχανε το ένα ραντεβού με την Ιστορία μετά το άλλο και  ο κόσμος της προτιμούσε ένα «αρχηγικό» και «λαϊκιστικό» ΠΑΣΟΚ;[2]

Το ΠΑΣΟΚ, λοιπόν, βασίστηκε στην αδυναμία της αριστεράς και στην προτίμηση που του έδειξε ο λαϊκός – εργατικός κόσμος πιστεύοντας ότι θα επέλθει επιτέλους η «αλλαγή» και το γκρέμισμα του κράτους της δεξιάς μαζί με την αποκατάσταση των εισοδημάτων της μισθωτής εργασίας από τον στασιμο-πληθωρισμό και την μείωση της ανεργίας που είχε αυξηθεί λόγω της πετρελαϊκής κρίσης η οποία μαζί με την κακοδιαχείριση επέφερε το κλείσιμο ολόκληρων βιομηχανικών εγκαταστάσεων των «προβληματικών επιχειρήσεων». Παράλληλα, το ΠΑΣΟΚ έχοντας βάλει πλώρη για την κυβερνητική εξουσία αναδιατάσσει την οργάνωση και διαμορφώνει κατάλληλα τον πολιτικό λόγο του ώστε να εξελιχθεί σε πολυσυλλεκτικό κόμμα. Από το 1974 ως το 1981 το ΠΑΣΟΚ διέτρεξε τον ιστορικό πολιτικό χρόνο που τα κλασικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα διάνυσαν σε περισσότερο από έναν αιώνα. Μετεξελίχθηκε από κόμμα στελεχών (1974) σε κόμμα μαζών και, βαίνοντας προς το θρίαμβο του 1981, σε πολυσυλλεκτικό ενσωματώνοντας στις γραμμές του ανταγωνιστικά κοινωνικά συμφέροντα .[3]

Από το σημείο αυτό και πέρα το ΠΑΣΟΚ γίνεται το μαζικό «κόμμα του κράτους»[4] και οικοδομεί  το κομματικό σύστημα-καρτέλ.[5] Όλες αυτές οι μεταβολές δημιουργούσαν , όπως ήταν λογικό, διαφορετικές εσωτερικές «αντιπολιτεύσεις» αριστερής διαμαρτυρίας, που στις περισσότερες περιπτώσεις απομονώνονταν , εν ονόματι της προσμονής της κυβερνητικής αλλαγής και της διατήρησης της κυβέρνησης της αλλαγής. Κοινός ιδεολογικός παρονομαστής των διαφωνούντων ήταν η Διακήρυξη της 3^ης Σεπτέμβρη. Η μαζικότερη αμφισβήτηση ήταν η  δημιουργία της ΣΣΕΚ καθώς ήταν σύγκρουση για την ακολουθητέα κυβερνητική πολιτική  το 1985 μιας και  με την έναρξη της δεύτερης θητείας το κυβερνητικό ΠΑΣΟΚ είχε αρχίσει να υπηρετεί το κράτος και όχι την κοινωνία. Η ρήξη του ΠΑΣΟΚ με την κοινωνική του βάση δεν ήταν ευθύγραμμη. Οι γενιές των μελών και οπαδών του ΠΑΣΟΚ που προσδοκούσαν «τις καλύτερες μέρες» (σύνθημα του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1985) δεν έλκονταν από την αναποτελεσματικότητα της διασπασμένης αριστεράς και την απειλητική επανεμφάνιση της Μητσοτακικής ΝΔ που δήλωνε ανοιχτά ότι θα επιβάλει νεοφιλελεύθερη πολιτική ακυρώνοντας τις όποιες κοινωνικές κατακτήσεις της περιόδου 1981-1985. Γι’ αυτό και το ΠΑΣΟΚ, παρά το λεγόμενο «βρώμικο ’89», κατάφερε να αντέξει στις τρεις συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις και να επανέλθει θριαμβευτικά στις εκλογές του 1993 μετά από τις σκληρές κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις, ειδικά του τελευταίου έτους προτού καταρρεύσει η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση της ΝΔ.  Όμως, η επάνοδος στην κυβερνητική θητεία δεν είχε τον ίδιο χαρακτήρα σε σχέση με την περίπτωση του 1981. Η ανάγκη της προσαρμογής της οικονομίας στη βάση της πολιτικής της Συμφωνίας του Μάαστριχτ οδηγούσε σε οδυνηρές μεταλλάξεις της πολιτικής φυσιογνωμίας του ΠΑΣΟΚ που θα εμπεδώνονταν μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας και της προεδρίας του κόμματος από τον «εκσυγχρονιστή» Κ. Σημίτη με τη βοήθεια του των τεχνοκρατικών στελεχών και την κρίσιμη υποστήριξή του από το συνδικαλιστικό σύμπαν του ΠΑΣΟΚ (συνέβαλε και με την άνοδο μελών του σε κυβερνητικά αξιώματα). Όμως, οι ταξικές κοινωνικές συγκρούσεις που ακολούθησαν ειδικά μετά το 2000 (π.χ. γενικές απεργίες για το Ασφαλιστικό) έδειξαν καθαρά ότι το ΠΑΣΟΚ ως κόμμα του κράτους ήταν πια πολύ μακριά από την κοινωνία και τις διαθέσεις της. Η ήττα του 2003 επισημοποίησε αυτή την ρήξη. Η απόπειρα του Γ. Παπανδρέου να συμμαζέψει τα ασυμμάζευτα προσπαθώντας να συμβολίσει τη σύζευξη του παλιού (ΠΑΣΟΚ της δεκαετία του ’80) με το νέο («συμμετοχική δημοκρατία») οδηγήθηκε εκ των πραγμάτων σε αδιέξοδα που οδήγησαν στη νέα ήττα. Η εμφάνιση του Ε. Βενιζέλου το βράδυ της εκλογικής ήττας του 2007 έδειξε ότι ετοιμαζόταν εφεδρική κατάσταση που θα χρησίμευε στο κυρίαρχο μπλοκ εξουσίας καθώς τα σημάδια της επερχόμενης οικονομικής κρίσης ήταν ορατά και η Νέα Δημοκρατία θα έχανε «πανηγυρικά» την κυβερνητική εξουσία έχοντας στην πλάτη της την πρώτη μαζική εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008.

Το 2009 παραλαμβάνει την κυβέρνηση και την «καυτή πατάτα» το ΠΑΣΟΚ, το κατ’ εξοχήν «κόμμα-καρτέλ» του ελληνικού κομματικού συστήματος.[6] Εξάντλησε πολύ γρήγορα τα αποθέματα πολιτικής και κοινωνικής δύναμης που διέθετε τόσα χρόνια, ως πολιτικός Ιανός, τόσο λόγω της πρόσδεσής του στο κράτος όσο και της διαρκούς ανανέωσής της στήριξής του από τις ανερχόμενες κοινωνικές ταξικές μερίδες αλλά και από ευρέα εργατικά-λαϊκά στρώματα που το χρησιμοποιούσαν ως «αποκούμπι» κόντρα στις ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Η επιτάχυνση του πολιτικού χρόνου μεταξύ της υπογραφής του πρώτου μνημονίου και της συμφωνίας της 26ης Οκτωβρίου 2011 ήταν μοιραία για το παπανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ οδηγώντας το σε σπασμωδικές αντιδράσεις (βλ. χειρισμός της ιδέας για δημοψήφισμα) απέναντι στην ολοένα και εντεινόμενη αγανάκτηση του ίδιου του κόσμου που δεχόταν τη μία νεοφιλελεύθερη πολιτική επίθεση μετά την άλλη από τα πολιτικά κέντρα της τρόικας και της κυβέρνησης με αποτέλεσμα την πλήρη κατάρρευση του κυβερνητικού ΠΑΣΟΚ. Η 28η Οκτωβρίου βιώθηκε ως Βατερλό του ΠΑΣΟΚ όταν οι επίσημες αρχές εξαφανίστηκαν από προσώπου γης καθώς οι εξεγερμένοι πολίτες πήραν τις παρελάσεις στα χέρια τους. Γράφτηκαν και ορισμένες υπερβολές όπως αυτή περί Βαστίλης του 2011 αλλά σημασία έχει πως το «σύστημα» θορυβήθηκε και οι βασικοί του εκφραστές αποφάσισαν να πάρουν κι αυτοί την τύχη του στα χέρια τους επιβάλλοντας στον Γ. Παπανδρέου να φύγει ταπεινωμένος από την κυβέρνηση και να μην μπορεί να ελέγξει ούτε τη διαδοχή του στην πρωθυπουργία. Ακόμη και η «θεσμική» λύση με τον Φ. Πετσάλνικο «αποτεφρώθηκε» άρον-άρον. Ο εκλεκτός του συστήματος ήταν ο Λ. Παπαδήμος που επιβλήθηκε ως «μεταβατική» κατάσταση σε ένα νέο πολιτικό τοπίο.

Από εκεί και πέρα, και με τον Ε. Βενιζέλο στην προεδρία του άρχισε η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ όχι μόνο ως «κόμμα καρτέλ» αλλά και ως «αποκούμπι». Προσωρινά παίζει το ρόλο του «κόμματος-μπαλαντέρ» ή καλύτερα του «κόμματος εκβιαστή» (κατά την έκφραση του Giovanni Sartori έχει τη «δυνατότητα εκβιασμού») για να παίζει σημαντικό παιχνίδι εξουσίας μολονότι δεν έχει πια την δύναμη των μαζών με το μέρος του.[7] Ίσως είναι νωρίς να θεωρούμε εντελώς «τελειωμένο» το ΠΑΣΟΚ. Όλα θα εξαρτηθούν από τα αποτελέσματα των εκλογικών ρυθμίσεων, τη στάση του ΣΥΡΙΖΑ και της υπόλοιπης αριστεράς, τις ανάγκες και τις στρατηγικές των κυρίαρχων μερίδων της άρχουσας τάξης αλλά και από τις μνήμες και τις διαθέσεις των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων που πλήττονται βάναυσα και μαζικά από την οικονομική κρίση και τις πολιτικές των μνημονίων και της τρόικας, εσωτερικής και εξωτερικής.

Αυτή η τελευταία παράγραφος συμβολίζεται με το ερωτηματικό που έβαλαν οι Ελευθερίου και Τάσσης στον τίτλο του βιβλίου τους που σας προτείνω ανεπιφύλαχτα. Οι συγγραφείς ασχολούνται πρώτα-πρώτα με την οργάνωση του ΠΑΣΟΚ από την ίδρυσή του ως την σημερινή του καχεξία. Καταλαβαίνω πως θα ξενίσει όσους/ες τους φαίνεται τόσο βαρετή η ενασχόληση με τα οργανωτικά που σημαίνει καταστατικά, νομικισμός φορμαλισμός και όλα τα ταπεινά καθήκοντα της έρευνας αυτής. Σκεφτείτε, όμως, τις μάχες που δίνονται για μια παραμικρή διατύπωση μιας υποπαραγράφου αλλά και για μείζονος σημασίας διακυβεύματα, όπως οι συνιστώσες ή οι τάσεις. Δεν είναι συναρπαστικές; Ή θυμηθείτε τη σύγκρουση για τους φίλους και τα μέλη που στο ΠΑΣΟΚ διαρκεί ήδη από το 1990, όπως μας θυμίζουν οι συγγραφείς. Δεύτερον, μας δίνουν, έστω και πιο «μαζεμένα» τις κάθε φορά μεταλλαγές των πολιτικών που άσκησε το ΠΑΣΟΚ είτε στην κυβέρνηση είτε στην αντιπολίτευση και το πολιτικό-κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της κάθε εποχής. Τρίτον, δεν είναι ένα δοκίμιο που κλείνεται στα εγχώρια δεδομένα καθώς εντάσσει την άνοδο και κάθοδο της δύναμης και της επιρροής του ΠΑΣΟΚ, δηλαδή το πλάτος και βάθος της κοινωνικής κινητοποίησης επιτύγχανε, στα πλαίσια του γενικότερου ευρωπαϊκού γίγνεσθαι και των εξελίξεων της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας.

Κάπου εδώ πρέπει να σταματήσω και να δώσω το λόγο στους συγγραφείς και το διάλογο που θα πρέπει να κάνετε με το κείμενο (και με τους συγγραφείς), γιατί η υπόθεση δεν αφορά απλώς ένα κόμμα, αλλά γιατί η ιστορία ενός (μαζικού) κόμματος είναι η ιστορία του έθνους  από μια συγκεκριμένη σκοπιά. Στο πρόσφατο ήμισυ του αιώνα την έγραψε το ΠΑΣΟΚ και οι «συνιστώσες» του. Ανήκει σ’ εμάς να γράψουμε την ιστορία του άμεσου και, γιατί όχι, του μακρινού μέλλοντος. Κι όπως γράφει ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης στον πρόλογο του βιβλίου: (πρόκειται) «ένα εγχειρίδιο-οδηγό ώστε να αποφευχθούν λάθη και παραλείψεις από τους πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς και θεσμούς που φιλοδοξούν να μετασχηματίσουν την κρίση σε ευκαιρία... για την αρχή μιας νέας Μεταπολίτευσης...».

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΙΧΑΛΗ ΣΠΟΥΡΔΑΛΑΚΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΟΜΜΑΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

2. Η ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΟΣ ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ (1974-2004)

Το ΠΑΣΟΚ ως το κατεξοχήν κόμμα του κράτους

1974 - 1981

1981 - 1993

1993 - 2004

Το ΠΑΣΟΚ ως το ηγεμονικό κόμμα του μεταπολιτευτικού κομματικού συστήματος

Η "κοινωνική συμμαχία" του ΠΑΣΟΚ

Το αντιδεξιό επιχείρημα

3. ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ (2004 - 2012)

2004 - 2009: το κόμμα ως "πειραματικός σωλήνας"

2009 - 2012: το Μνημόνιο και τα κληροδοτήματα του "συμμετοχικού εγχειρήματος"

Οι εκλογές του 2012: ρέκβιεμ για το ηγεμονικό κόμμα;

Η μετεκλογική συνθήκη

ΑΝΤΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΟΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

---

[1] Blondel, J. (1990) “Types of Party Systems” στο Peter Mair (ed.) The West European Party System Oxford, UK: Oxford University Press, σελ. 302-310

[2] Ελεφάντης, Α. (1991) Στον αστερισμό του λαϊκισμού. Αθήνα: Εκδ. Ο Πολίτης

[3] Βλ. Ντυβερζέ, Μ. (1985) Εισαγωγή στην Πολιτική. Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση καθώς και  Kirchheimer, Ο. (1991) «Ο μετασχηματισμός των κομματικών συστημάτων στην Δυτική Ευρώπη»,. Λεβιάθαν, Τχ. 11.

[4] Βερναρδάκης, Χ. (2011) Πολιτικά Κόμματα, Εκλογές και Κομματικό σύστημα – Οι μετασχηματισμοί της πολιτικής αντιπροσώπευσης 1990-2010. Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Εκδ. Σάκκουλας

[5] Σπουρδαλάκης, Μ. (1998) «Από το “Κίνημα Διαμαρτυρίας” στο “Νέο ΠΑΣΟΚ”» στο Μ. Σπουρδαλάκης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ: Κόμμα-Κράτος-Κοινωνία. Αθήνα: Εκδ. Πατάκης

[6] Katz, R..S and Mair, Μ. (1995) «Changing Models of Party Organization and Party Democracy: the emergence of the cartel part»y, Party Politics,Τόμ.l. 1, No. 1, σελ. 5-31.

[7] Sartori, G. (1976) Parties and Party Systems: A Framework for Analysis. Cambridge: Cambridge University Press