Αρης Στυλιανού: Από τον Μισέλ Φουκό στον Τζόρτζιο Αγκάµπεν

Αρης Στυλιανού: Από τον Μισέλ Φουκό στον Τζόρτζιο Αγκάµπεν

Εδώ και περίπου είκοσι ηµέρες ζούµε µια πρωτόγνωρη και καινοφανή κατάσταση.



Είµαστε ελεύθεροι πολιορκηµένοι ή µάλλον ελεύθεροι εγκλωβισµένοι. Η πανδηµία του νέου κορονοϊού Covid-19, ο οποίος ξεκίνησε το µακάβριο ταξίδι του από τη µακρινή επαρχία Γουχάν της Κίνας, απλώθηκε πολύ γρήγορα σχεδόν σε όλο τον πλανήτη απειλώντας την υγεία και τη ζωή µεγάλου µέρους του ανθρώπινου πληθυσµού. Το τελευταίο διάστηµα µάλιστα η επιδηµία εγκαταστάθηκε για τα καλά στην Ευρώπη, ειδικότερα στην Ιταλία όπου οι καταστροφικές συνέπειες της νόσου έχουν λάβει ιδιαίτερα τραγικές µορφές. Στην πατρίδα µας τα πράγµατα προς στιγµή φαίνεται να βρίσκονται υπό κάποιον έλεγχο, όµως κανένας δεν µπορεί να γνωρίζει πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση τις επόµενες ώρες, ηµέρες και εβδοµάδες.

Αυτό είναι άλλωστε ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της νέας απειλής: η πλήρης αβεβαιότητα η οποία µπορεί να οδηγήσει σε όλες τις µορφές φόβου, από τις πιο λογικές µέχρι τις πιο παράλογες. Ζούµε σε ρευστούς καιρούς, σε εποχές ρίσκου και διακινδύνευσης. Μοιάζει όµως σαν µόλις τώρα να εγκαινιάστηκε απότοµα ο 21ος αιώνας αυτός καθαυτός, όντας ποιοτικά πολύ διαφορετικός από τον 20ό.

Αυτές τις ηµέρες ακούµε και διαβάζουµε απίστευτα και αδιανόητα πράγµατα, από τις «εκατόµβες νεκρών» µέχρι την «ανοσία της αγέλης». Εδώ δεν χωρούν αστεία ούτε πειράµατα: φαίνεται πως ο µόνος τρόπος αντιµετώπισης αυτής της πανδηµικής κρίσης φέρει το όνοµα «αποµόνωση». Καθένας µόνος του και καθεµία µόνη της για τη συλλογική προστασία, για το κοινό καλό.

Από τον Μισέλ Φουκό στον Τζόρτζιο Αγκάµπεν

Υπό κανονικές συνθήκες αυτή η πρακτική της αποµόνωσης και του εγκλεισµού είναι αφύσικη, αφόρητη και απάνθρωπη. Οµως σήµερα µοιάζει η µόνη ρεαλιστική προοπτική µας. Για πόσο χρόνο; Αγνωστο. Κι έτσι αρχίζουν τα δύσκολα. ∆ιότι εµείς οι άνθρωποι δεν είµαστε φτιαγµένοι από µονωτικά υλικά, δεν είµαστε αποµονωµένες ατοµικότητες, παρά τα όσα πρεσβεύει ένας αγοραίος ακραίος φιλελευθερισµός. Ασφαλώς υπάρχουµε ως άτοµα καταρχήν, ωστόσο τα άτοµα δεν συγκροτούνται ως τέτοια παρά µόνο µέσα από τις µεταξύ τους διατοµικές σχέσεις ή –ακόµη καλύτερα– µέσα από τη διατοµική τους συνάφεια και συσχέτιση, δηλαδή εντός ενός καθεστώτος διατοµικότητας. Τα ανθρώπινα άτοµα συγκροτούνται διατοµικά, δηλαδή µε συλλογικό και µε κοινωνικό τρόπο.

Η ατοµικότητα από µόνη της δεν καταφέρνει να αποκτήσει πλήρες και ολοκληρωµένο νόηµα εφόσον τα πάντα µετασχηµατίζονται στο πλαίσιο της διαδικασίας των µεταβαλλόµενων σχέσεων µεταξύ των ατόµων υπό γενικούς όρους κοινωνίας και επικοινωνίας, δηλαδή µέσα στο διατοµικό στοιχείο, στην επικράτεια της διατοµικότητας, η οποία αποτελεί δυναµική διαδικασία. Αυτή η έννοια της διατοµικότητας αποτελεί σηµαντική συµβολή του Γάλλου φιλοσόφου Ετιέν Μπαλιµπάρ, ο οποίος εµπνέεται εν προκειµένω από την ανάγνωση και την ερµηνεία της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας του Σπινόζα.

Λόγω αυτής της ανθρώπινης ανάγκης για επικοινωνία και διάδραση, λόγω της έµφυτης ανθρώπινης κοινωνικότητας, επειδή ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό ον σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη, η παρούσα συνθήκη ζωής που µας επιβάλλεται είναι δυσβάστακτη. Θα ήταν χρήσιµο εδώ να θυµηθούµε έναν άλλο σηµαντικό στοχαστή του 17ου αιώνα, τον Πασκάλ, ο οποίος στις «Σκέψεις» του γράφει: «Ολη η δυστυχία των ανθρώπων προέρχεται από ένα και µόνο πράγµα, ότι δεν ξέρουν πώς να καθίσουν ήσυχοι στο δωµάτιό τους. Ενας άνθρωπος µε επαρκή αγαθά για να ζήσει, αν ήξερε να καθίσει σπίτι του ευχαρίστως, δεν θα ξεπόρτιζε για να µπαρκάρει ή να εγκατασταθεί σε άλλον τόπο. ∆εν θα αγόραζε πανάκριβο στρατιωτικό εξοπλισµό αν δεν έβρισκε ανυπόφορο το να παραµένει στην πόλη του και δεν θα αναζητούσε συζητήσεις και παιγνιώδεις διασκεδάσεις αν µπορούσε να καθίσει σπίτι του ευχαρίστως».

Είναι σαφές ότι η παγκόσµια υγειονοµική κρίση του νέου κορονοϊού προσφέρει τροφή στον φιλοσοφικό στοχασµό, αποτελώντας ταυτόχρονα τεράστια πρόκληση για την ίδια τη φιλοσοφία. Ετσι η πανδηµία του κορονοϊού µπορεί να µετατραπεί σε φιλοσοφικό ερώτηµα. Ηδη ορισµένοι σύγχρονοι φιλόσοφοι διατύπωσαν κάποιες σκέψεις σχετικά µε την επιδηµία και τις διακυβεύσεις της. Με αφορµή την εξάπλωση του ιού στην Ιταλία, πρώτος πήρε θέση ο Ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάµπεν στα τέλη Φεβρουαρίου προβάλλοντας µια αρκετά προκλητική θέση: η επιδηµία είναι κατά βάση επινοηµένη και χρησιµοποιείται ως πρόσχηµα για την επιβολή µιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης ή µιας «κατάστασης εξαίρεσης», σύµφωνα µε την ορολογία και τις αναλύσεις του ίδιου του Αγκάµπεν σε πολλά βιβλία του.

Συνεχιστής της σκέψης του Φουκό περί «βιοπολιτικής», ο Αγκάµπεν επιµένει να χαρακτηρίζει υπερβολικά τα µέτρα που λήφθηκαν και οδηγούν στην επικράτηση του φόβου και του πανικού, ανοίγοντας τον δρόµο για την επιβολή µιας µόνιµης κατάστασης εξαίρεσης και για την κατάργηση της ελευθερίας προς όφελος µιας υποτιθέµενης ασφάλειας.

Σύµφωνα µε τις αναλύσεις του Φουκό και του Αγκάµπεν, η σύγχρονη πολιτική καθίσταται ολοένα και περισσότερο βιοπολιτική, δηλαδή µια πολιτική που συνδέεται άρρηκτα µε βιολογικές παραµέτρους, µε τη διαχείριση της «γυµνής ζωής», βαδίζοντας προς την κατεύθυνση της σύστασης µιας νέου τύπου φιλοσοφικής ανθρωπολογίας. Στο σύνολο του έργου του ο Φουκό προσπάθησε να αναθεωρήσει τον ρόλο και τη λειτουργία των λεγόµενων «επιστηµών του ανθρώπου». Για να το επιτύχει ανέτρεξε στις συνθήκες και στους όρους γένεσης των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστηµών, συνδέοντας την εµφάνισή τους µε την εγκαθίδρυση νέων κανόνων, πρακτικών και θεσµών. ∆ιάσηµα παραδείγµατα αποτέλεσαν µεταξύ άλλων η ιατρική και ο θεσµός του νοσοκοµείου, αλλά και η τρέλα και ο θεσµός του ασύλου ή του ψυχιατρείου.

Φιλοσοφική διένεξη και η κατακλείδα του Σπινόζα
Στον Αγκάµπεν απάντησε ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν-Λικ Νανσί τονίζοντας ότι ο πρώτος παραβλέπει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νέου κορονοϊού, κυρίως τη σηµαντική θνησιµότητα που προκαλεί λόγω της έλλειψης εµβολίου, και υποστηρίζοντας ότι η κατάσταση εξαίρεσης ίσως να καθίσταται πράγµατι κανόνας στον σηµερινό κόσµο της υπερτεχνολογίας και του υπερπληθυσµού µε την αύξηση των ηλικιωµένων και των ευπαθών οµάδων στις πλούσιες χώρες. Ο Νανσί κάνει λόγο για ένα είδος viral εξαίρεσης (βιολογικής, πολιτισµικής, τεχνολογικής) που µετατρέπεται σε πανδηµία, ενώ οι κυβερνήσεις είναι απλώς θλιβεροί παρατηρητές των εξελίξεων.

Τέλος, στη συζήτηση παρενέβη ο Ιταλός φιλόσοφος Ροµπέρτο Εσπόζιτο, ο οποίος υπερασπίστηκε µεν την έννοια της βιοπολιτικής, σε αντίθεση µε τον Νανσί, αλλά έθεσε κάποια όρια αναλογικότητας. Ας δούµε την επιχειρηµατολογία του Εσπόζιτο (σε µετάφραση του Αντώνη Γαλανόπουλου): «Σήµερα κανένας δεν µπορεί να αρνηθεί την πλήρη ανάπτυξη της βιοπολιτικής. Από τις βιοτεχνολογικές παρεµβάσεις σε περιοχές που θεωρούνταν αποκλειστικά φυσικές, όπως η γέννηση και ο θάνατος, έως τη βιολογική τροµοκρατία, τη διαχείριση της µετανάστευσης και λιγότερο ή περισσότερο σοβαρές επιδηµίες, όλες οι τρέχουσες πολιτικές συγκρούσεις έχουν στο επίκεντρό τους τη σχέση µεταξύ πολιτικής και βιολογικής ζωής. Ακριβώς αυτή η αναφορά στον Φουκό πρέπει να µας οδηγήσει στο να µην παραβλέψουµε τον ιστορικά διαφοροποιηµένο χαρακτήρα των βιοπολιτικών φαινοµένων».

Εντούτοις, είναι άλλο πράγµα να υποστηρίζουµε –ακολουθώντας τον Φουκό– ότι τους τελευταίους δύο αιώνες η πολιτική και η βιολογία έχουν συνδεθεί στενά και άλλο πράγµα να ταξινοµούµε µαζί αδιακρίτως γεγονότα και εµπειρίες που διαφέρουν σαφώς µεταξύ τους. Οπως γράφει ο Εσπόζιτο, «προσωπικά θα απέφευγα να συσχετίσω τις ειδικές φυλακές µε µια καραντίνα λίγων εβδοµάδων. Μου φαίνεται τουλάχιστον υπερβολικό να µιλήσω για κίνδυνο για τη δηµοκρατία στην προκειµένη περίπτωση. Πιστεύω ότι θα πρέπει να διαχωρίσουµε τα επίπεδα, διακρίνοντας τις µακροπρόθεσµες διαδικασίες από τις πρόσφατες εξελίξεις».

Εδώ ακριβώς εντοπίζεται, κατά τη γνώµη µου, η ουσία αυτού του διαλόγου: στο ζήτηµα της δηµοκρατίας. Υπάρχει δηµοκρατική απάντηση στα βιοπολιτικά ζητήµατα που θέτουν η πανδηµία του ιού και η διαχείρισή της; Ή η µόνη απάντηση θα ήταν µια τεχνοκρατική διαχείριση –νεοφιλελεύθερη και αυταρχική µαζί– του αιτήµατος για προστασία της υγείας και της ασφάλειας των πολιτών;

Η παρούσα κρίση έχει ήδη αποκαλύψει την ένδεια των νεοφιλελεύθερων πολιτικών για τη δηµόσια υγεία. Αυτήν τη στιγµή όλοι οµνύουν –και ευτυχώς– στο δηµόσιο σύστηµα υγείας που είναι η µόνη µας ελπίδα. Πρέπει να χτίσουµε πάνω σε αυτό το δεδοµένο δείχνοντας γιατί και πώς ο νεοφιλελευθερισµός ως συνολική αγοραία οικονοµική κοσµοαντίληψη βλάπτει σοβαρά την υγεία και την ασφάλεια όλων µας.

Στις ηµέρες µας αναδύεται η δυνατότητα της διεύρυνσης της δηµοκρατίας µέσα από την πολιτική παρέµβαση των πολλών, των από κάτω, του πλήθους. Αυτή η δυνατότητα πρέπει να γίνει πραγµατικότητα. Η πανδηµία που ζούµε θα αλλάξει πιθανότατα τον τρόπο µε τον οποίο σκεφτόµαστε τον εαυτό µας και την κοινωνία. Στο χέρι µας είναι να εκµεταλλευτούµε αυτή την κρίση ως ευκαιρία για µεγαλύτερη αλληλεγγύη, συλλογικότητα και εµβάθυνση του κοινωνικού δεσµού.

Αν θέλουµε να αντιµετωπίζουµε τη ζωή µας όχι απλώς ως επιβίωση αλλά ως δηµιουργική και αξιοβίωτη, ας ακούσουµε τον δηµοκρατικό Σπινόζα: «Οταν λέω πως το καλύτερο κράτος είναι εκείνο στο οποίο οι άνθρωποι περνούν τη ζωή τους µε οµόνοια, εννοώ µια ζωή ανθρώπινη: τη ζωή που ορίζεται όχι µόνο από την κυκλοφορία του αίµατος και άλλες λειτουργίες κοινές σε όλα τα ζώα, αλλά προπαντός από τον ορθό λόγο και την αυθεντική ψυχική αρετή».

Ο Αρης Στυλιανού είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας ΑΠΘ

ΠΗΓΗ
https://www.koutipandoras.gr/article/aris-stylianoy-apo-ton-misel-foyko-ston-tzortzio-agkampen

50 χρόνια από το θάνατο του Τέοντορ Αντόρντο (μέρος 1ο)

50 χρόνια σαν σήμερα από το θάνατο του Τέοντορ Αντόρντο στην Ελβετία.

Γερμανός φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και ψυχολόγος, ηγετικό μέλος της Σχολής της Φρανκφούρτης και υποστηρικτής  της (Μαρξιστικής) Κριτικής Θεωρίας. Μολονότι  ήταν διάσημος για τα φιλοσοφικά του γραπτά, δημοσίευσε δοκίμια για την μουσική και την αισθητική. Τα κύρια φιλοσοφικά του έργα ήταν η Διαλεκτική του Διαφωτισμού (1947), την οποία συνέγραψε με τον Max Horkheimer, το Minima Moralia, (1951) και η  Αρνητική Διαλεκτική (1966). Στη Διαλεκτική του Διαφωτισμού ο Adorno επεξεργάστηκε το έργο τόσο του Walter Benjamin όσο και του Friedrich Pollock. Το ερώτημα τους ήταν συγκλονιστικό: «για ποιο λόγο δεν μπόρεσε ο δυτικός πολιτισμός, παρά την εκπληκτική επιστημονική και τεχνολογική πρόοδό του, να χτίσει έναν κόσμο χωρίς πείνα, πόλεμο, δυστυχία και καταπίεση» ; Για τους συγγραφείς η απάντηση είναι πως οι μεγάλες καινοτομίες του πολιτισμού αυτού πληρώθηκαν με μια διαρκώς αυξανόμενη παρακμή της θεωρητικής συνείδησης. Πρωταρχικό καθήκον, επομένως, μιας αυθεντικής πολιτικής παρέμβασης, που θα απέβλεπε στην ανατροπή του καθεστώτος αυτού, είναι η συνειδητοποίηση και γνωστοποίηση της εσωτερικής λογικής του, την οποία ονομάζουν «διαλεκτική του διαφωτισμού».

 Υποστήριξαν ότι το σύστημα της πολιτιστικής παραγωγής (κινηματογραφικές ταινίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, εφημερίδες και περιοδικά) ελεγχόταν από τις διαφημιστικές και εμπορικές επιταγές, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ενσταλάζεται στους ανθρώπους η νοοτροπία της υποτέλειας στον καταναλωτικό καπιταλισμό. Υπό την πίεση του σύγχρονου κοινωνικού συστήματος οι λέξεις απέκτησαν αρνητικές έννοιες: ο Λόγος και ο Διαφωτισμός μετατράπηκαν από εργαλεία αλήθειας και απελευθέρωσης μετατράπηκαν σε εργαλεία κυριαρχίας. Ο Λόγος έγινε «εργαλειακός» και μείωσε τις ανθρώπινες υπάρξεις και τη φύση σε αντικειμενοποιημένα πράγματα και σε μετρήσιμες αριθμητικές ποσότητες. Διευκολύνθηκε η επιτάχυνση των εξελίξεων και ανακαλύψεων στην επιστήμη και την τεχνολογία αλλά, ταυτόχρονα, δημιουργήθηκε τεράστιο ηθικό κενό που οδήγησε στην κοινωνική ψύχωση κι αυτή με τη σειρά της στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζιστικών και φασιστικών καθεστώτων καθώς και στα γκουλάγκ της Σταλινικής ΕΣΣΔ. Η κουλτούρα μετατράπηκε σε μαζική διασκέδαση και η δημοκρατία παρήκμασε προς όφελος της κυριαρχίας των λαοπλάνων χαρισματικών ηγετών τύπου Μουσολίνι και Χίτλερ πάνω στις ανθρώπινες μάζες. Οι άνθρωποι, ουσιαστικά αποκήρυξαν τις ενδότερες επιθυμίες τους για να αφομοιωθούν από ένα τερατώδες διαστροφικό σύστημα που τους κατέστησε παθητικούς φορείς πολέμου και καταδίωξης. Οι Αντόρνο και Χορκχάιμερ κατηγορήθηκαν ότι εστίασαν υπερβολικά στην ιδέα της χειραγώγησης και της μαζικής εξαπάτησης. Όμως, παρά την κριτική που τους ασκήθηκε, αυτοί επέμειναν σθεναρά υποστηρίζοντας ότι η θεωρία τους διορθώνει εκείνες τις απόψεις που υποβαθμίζουν τους τρόπους με τους οποίους οι βιομηχανίες των ΜΜΕ ασκούν εξουσία πάνω στο κοινό τους επιβάλλοντάς τους να συμπεριφέρονται με κομφορμιστική λογική και να υποτάσσονται στις επιταγές της διαφημιστικής και εμπορικής αγοράς.  

Τα Minima Moralia  σήμαναν την απόρριψη του Χεγκελιανού μαρξισμού με τον ισχυρισμό του ότι «το σύνολο είναι ψέμα» σε αντίθεση με τον ισχυρισμό του Χέγκελ ότι «το αληθινό είναι το σύνολο». Αυτό επιβεβαιώθηκε εκ νέου στην Αρνητική Διαλεκτική όπου υποστήριξε ότι η διαλεκτική δεν έφτασε σε μια ενότητα μεταξύ καθολικού και ιδιαίτερου, όπως πίστευε ο Χέγκελ. Αντίθετα, οδήγησε σε μια μη ταυτότητα όπου η καθολικότητα υπερίσχυσε πάνω από την ιδιαιτερότητα. Αυτό το επιχείρημα, σε συνδυασμό με την παρατήρησή του ότι η φιλοσοφία ζει μόνο επειδή η στιγμή για να το συνειδητοποιήσει χάθηκε, ενθυλακώνει την απαισιοδοξία της σκέψης του Adorno μέσα στην μαρξιστική παράδοση. 

Συνεχίζεται

Θανάσης Τσακίρης

H συζήτηση για την τεχνοκρατία - μέρος 2 (του Θανάση Τσακίρη)

Προηγούμενο https://tsakthan.blogspot.com/2019/07/h-1.html

Σεν-Σιμόν και Κοντ: ο επιστήμονας ηγέτης

Περίπου δύο αιώνες αργότερα, το νήμα θα έπιανε ο Claude Henri de Rouvroy, δούκας του Saint-Simon, που έμεινε στην ιστορία με το όνομα Σεν Σιμόν και θεωρείται ως ο πατέρας του γαλλικού σοσιαλισμού. Ο Σεν Σιμόν οραματίστηκε ένα νέο τύπο κοινωνίας, που αποτελούσε ουσιαστικά προσαρμογή και περαιτέρω επεξεργασία της Νέας Ατλαντίδας, μέσα στο κλίμα ενθουσιασμού που προκάλεσε το φιλοσοφικό κίνημα του Διαφωτισμού με την επιστημονική ορθολογικότητα. Βασικό στοιχείο του οράματός του ήταν η δημιουργία μιας κοινωνίας στην οποία θα κυβερνούσε μια άρχουσα ελίτ, αποτελούμενη από τους επιστήμονες, τους βιομήχανους και τους καλλιτέχνες. Η πνευματική εξουσία θα ανήκε στους καλλιτέχνες, η κοσμική-υλική εξουσία στους βιομηχάνους, ενώ εξουσία επιλογής αυτών που θα ασκούσαν το λειτούργημα του ηγέτη θα είχαν οι πάντες. Η ανταμοιβή που θα ελάμβαναν οι ηγέτες θα ήταν ο σεβασμός. Ο λόγος που ο Σεν Σιμόν προτιμούσε την εξουσία μιας «εκπαιδευμένης ελίτ» ήταν η «λειτουργικότητά» της. Θεωρούσε, πιο συγκεκριμένα, ότι επιστήμονες, καλλιτέχνες και βιομήχανοι ήταν τα πλέον ικανά και παραγωγικά μέλη της κοινωνίας. Αν εξέλιπε αυτή η «διαφωτισμένη ελίτ», σύμφωνα με τον Σεν Σιμόν, η Γαλλία θα μετατρεπόταν σε ένα άψυχο σώμα. Αντίστροφα αν χάνονταν τα βασικά μέλη της αριστοκρατίας, θα ήταν σε θέση να αναπληρωθούν από την «διαφωτισμένη ελίτ». Το δυστύχημα, κατά τον Σεν Σιμόν, ήταν ότι αυτή η ελίτ υπόκειτο στην εξουσία των μελών του διοικητικού μηχανισμού. Η λύση ήταν η ανοικοδόμηση της κοινωνίας στη βάση του ορθολογισμού και της επιστήμης. Η φιλοσοφία του 19ου αιώνα, σημείωνε ο Σεν Σιμόν, ήταν κριτική και επαναστατική, ενώ στον 19ο αιώνα θα ήταν καινοτόμα, εφευρετική και δημιουργική. Ένθερμος υποστηρικτής του οράματος αυτού ήταν ο πατέρας του θετικισμού στην κοινωνιολογία, ο Αύγουστος Κοντ. Απάντησε στην κριτική όσων μιλούσαν για «επιστημονικό δεσποτισμό», λέγοντας ότι «ο φόβος ενός δεσποτισμού θεμελιωμένου στην επιστήμη αποτελεί γελοία φαντασίωση, επειδή η πίστη των πολιτών στους νέους ηγέτες τους, τους επιστήμονες, θα είναι διαφορετικού χαρακτήρα από την αναιτιολόγητη υποταγή στους ιερείς της θεολογικής φάσης».

Τέιλορ: ο ειδικός διοικεί, ο εργάτης εκτελεί

Καθώς μπαίνουμε στον 20ό αιώνα, η τεχνοκρατία αποκτά συγκεκριμένη υλική  έκφραση με τη λογική του Φρέντρικ Τέιλορ για την «επιστημονική οργάνωση της εργασίας». Από ουτοπία, η τεχνοκρατία γίνεται πραγματικότητα – στο χώρο του εργοστασίου στην αρχή, και στον τριτογενή τομέα της οικονομίας αργότερα. Ο γενικός στόχος κάθε επιχείρησης είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους.  Την εποχή που ο Tέιλορ ήταν εργάτης στο εργοστάσιο παραγωγής ακατέργαστου μολύβδου Μπετελέμ, παρατηρούσε τη διαδικασία εκτέλεσης των διαφόρων εργασιών, αναζητώντας τον βέλτιστο τρόπο πραγματοποίησής τους. Επεδίωκε να βελτιωθεί η αμοιβή του εργαζόμενου και παράλληλα να αυξάνεται η απόδοσή του. Οι εργαζόμενοι έπρεπε να εκτελούν την εργασία τους πιο έξυπνα και πιο συνειδητά. Οι επιμέρους στόχοι ήταν η μείωση των άσκοπων καθυστερήσεων και της σπατάλης του χρόνου με μελέτη της διάρκειας και των κινήσεων. Ο εργάτης αντιμετωπίστηκε ως εργαλείο της παραγωγής, το οποίο αφού γίνει γνωστό σε κάθε λεπτομέρειά του, μπορεί με τις κατάλληλες επεμβάσεις (οι οποίες προκύπτουν από τις συγκεκριμένες έρευνες) να αποδώσει τα μέγιστα. Παρά τον εργαλειακό τους χαρακτήρα τους, οι έρευνες αυτές έγιναν στα πλαίσια της οργανωτικής θεωρίας και ανέδειξαν τον παράγοντα «εργασιακή συμπεριφορά» σε ένα ακόμη στοιχείο της οργανωτικής δομής.

Σημαντικό στοιχείο στη θεωρία του Τέιλορ αποτελεί η έννοια του ελέγχου. Ο ίδιος δείχνει δυσπιστία στις προθέσεις, πόσο μάλλον στη δράση των εργατών: Η διοίκηση δεν πρέπει να εμπιστεύεται τον εργάτη, γιατί μεταξύ αυτού και του εργοδότη υπάρχει σύγκρουση που πηγάζει από την προτεραιότητα την οποία δίνει ο καπιταλισμός στο κέρδος, έναντι της ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών. Η επισήμανση του ελέγχου είχε ως συνέπεια το διαχωρισμό του σχεδιασμού από την εργασία και τη διάκριση της πνευματικής από την χειρωνακτική εργασία. Ο διαχωρισμός αυτός υποβάθμισε την εργασία σε ένα μονότονο σύνολο, αναβαθμίζοντας ταυτόχρονα το διοικητικό έργο, με αποτέλεσμα την αποειδίκευση του εργάτη.

Η προσέγγιση του Tέιλορ είναι εμπειριστική και χαρακτηρίζεται από το θετικιστικό πρότυπο. Στο πρότυπο αυτό, η ανθρώπινη συμπεριφορά -συνεπώς και η εργασιακή συμπεριφορά- κυριαρχείται από κανονικότητες, νομοτέλειες και νόμους που, αν ανακαλυφθούν με τη βοήθεια των επιστημονικών μεθόδων (παρατήρηση και πείραμα), μπορούν να κατευθύνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά στην άριστη επίτευξη του καθήκοντος. Η ύπαρξη αντικειμενικών τρόπων μέτρησης μπορεί να οδηγήσει στην διατύπωση των νόμων που κατευθύνουν και προδιαγράφουν την ανθρώπινη εργασιακή συμπεριφορά. Ο Harry Braverman, ασκώντας κριτική θεώρησε ότι ο τεϊλορισμός είναι «ο καπιταλιστικός τρόπος διοίκησης». Ουσιαστικά ο Braverman ανέδειξε μια πλευρά της κριτικής του Μαρξ, που είχε περάσει σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με την κλασική οικονομίστικη παράδοση του μαρξισμού.

Η τεχνοκρατία αποτελεί ένα σύνθετο τύπο οργανωτικού ελέγχου, που ενσωματώνει ορισμένες από τις όψεις των προγενέστερων μορφών ελέγχου (τεχνικός, γραφειοκρατικός, επαγγελματικός). Ως επί το πλείστον συναντάται σε χώρους εργασίας που είναι προηγμένοι τεχνολογικά (π.χ. τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, ενέργεια κλπ.). Τα χαρακτηριστικότερα γνωρίσματα αυτού του είδους επιχειρηματικής οργάνωσης είναι:

α) πόλωση μεταξύ «ειδικών» και «μη ειδικών»

β) ισοπέδωση των γραφειοκρατικών ιεραρχιών

γ) αποσάρθρωση των εσωτερικών κλιμάκων θέσεων εργασίας

δ) αυξανόμενη έμφαση στα προσόντα και στο διαχωρισμό τους

ε) αυξανόμενη στήριξη στην τεχνική δαημοσύνη ως πρωταρχική προέλευση νομιμοποίησης

στ) ευέλικτες διαμορφώσεις συγκέντρωσης/αποκέντρωσης

Τεχνοκρατία και μεταβιομηχανική κοινωνία

Ο όρος «τεχνοκρατία» επανεμφανίστηκε στη δεκαετία του 1960, στο πλαίσιο πια της κριτικής στις όψεις αυτές της σύγχρονης τεχνολογικής κοινωνίας. Η κριτική ασκήθηκε τόσο από διανοούμενους όσο και από τα κοινωνικά κινήματα (φοιτητικό, εργατικό, οικολογικό, αντιπυρηνικό κ.α.). Επισημάνθηκε, έτσι, ότι οι τεχνοκράτες αναλαμβάνουν ολοένα και σημαντικότερους ρόλους και θέσεις εξουσίας χωρίς να έχουν επιλεγεί από δημόσια καθολική ψηφοφορία, χωρίς δηλαδή να διαθέτουν λαϊκή νομιμοποίηση, ούτε και επαρκή «ηθική φαντασία» για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας. Τέθηκε λοιπόν υπό διερεύνηση ο τρόπος με τον οποίο οι τεχνικές λογικές αντικαθιστούν τη λήψη αποφάσεων σε τομείς όπως η απασχόληση ή η δημόσια υγεία και πρόνοια.

Κριτήρια για την κοινωνική άνοδο δεν είναι πια αυτά της κατοχής πλούτου ή της πολιτικής. Αναγκαίο αλλά όχι ικανό προσόν είναι η επαγγελματική και τεχνική εξειδίκευση˙ ικανό προσόν είναι η δημιουργικότητα. Η ιδεολογία της μεταβιομηχανικής κοινωνίας είναι η τεχνική ορθολογικότητα στην οικονομία, στην κοινωνία και στην πολιτική. Κυρίαρχοι είναι οι τεχνοκράτες, οι σχεδιαστές/ προγραμματιστές και οι επιστήμονες. Οι τεχνοκράτες ασκούν εξουσία ένεκα της τεχνικής κατάρτισής τους.

Αυτό που σηματοδοτεί η ανάδειξη τεχνοκρατών σε θέσεις τυπικής ή άτυπης εξουσίας είναι η επικράτηση της αποδοτικότητας, της εργαλειακότητας και του πραγματισμού ως κατεξοχήν κριτηρίων επίλυσης των προβλημάτων. Στη λογική αυτή, η «μηχανή του χρόνου» επιταχύνεται και τα μεσοδιαστήματα μεταξύ της έναρξης μιας αλλαγής και της εφαρμογής της μειώνονται εντυπωσιακά, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να προεξοφλούν την αλλαγή, να υπολογίζουν την πορεία της κατεύθυνσής της και τις επιπτώσεις της, να την ελέγχουν και να την διαμορφώνουν ανάλογα με τους προκαθορισμένους σκοπούς.

Σημεία-κλειδιά της μετάβασης στη μεταβιομηχανική κοινωνία είναι η ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας, η καθιέρωση της σχέση μεταξύ επιστήμης και διακυβέρνησης, η εισαγωγή της «κοινωνικής φυσικής» με την ανάπτυξη της επιστήμης της κυβερνητικής και μια νέα ώθηση του ιδεολογήματος περί «προσανατολισμού προς το μέλλον» («φουτουρισμός»). Καθιερώνονται, επομένως, τα βασικά θέματα της «τεχνοκρατικής εποχής» (ορθολογικότητα, σχεδιασμός και πρόβλεψη).

Το περιεχόμενο της «μεταβιομηχανικής κοινωνίας», κατά τον Ντάνιελ Μπελ, προσδιορίζεται από τις εξής παραμέτρους:

i)  Μετάβαση από τη δευτερογενή παραγωγή αγαθών στην οικονομία των υπηρεσιών.

ii) Στροφή στην επαγγελματική και τεχνική ειδίκευση, ως αναγκαίο προσόν για την επιτυχία.

iii) Πρωτεύουσα σημασία της θεωρητικής γνώσης ως α) παράγοντα επίτευξης σημαντικών καινοτομιών αλλά και β) ως παραγωγικής

δύναμης για την πρακτική άσκηση κοινωνικής πολιτικής.

iv) Δημιουργία μιας νέας «διανοητικής τεχνολογίας» και νέων πολιτικών διαδικασιών για τη λήψη των αποφάσεων.

v)  Έλεγχος της τεχνολογίας και των επιτευγμάτων.

Τα στοιχεία για τα κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ που παραθέτει ο Μπελ είναι εντυπωσιακά. Το μέσο ποσοστό των απασχολουμένων στον αγροτικό τομέα μειώθηκε σε όλα τα κράτη-μέλη σε 9.2% του συνόλου της απασχόλησης (μείωση κατά 15%), στο βιομηχανικό τομέα σε 33,4% (μείωση κατά 4,1%) ενώ, αντιθέτως, στον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών το ποσοστό αυξήθηκε κατά 21%, φτάνοντας στο 57,4%. Πολιτικές συνέπειες αυτής της κοινωνικής μεταλλαγής είναι η στασιμότητα και η παρακμή των κινημάτων της εργατικής τάξης για την υπεράσπιση και τη διεύρυνση των κατακτήσεών τους, η ανάπτυξη ενδο-συστημικών κινημάτων «αντιθετικής κουλτούρας» από τα μέλη της ίδιας της αστικής τάξης  και εξω-συστημικών κινημάτων «αντι-κουλτούρας». Τα πρώτα προέρχονται από την ίδια την αστική τάξη και την ικανότητά της να ανανεώνεται και να ριζοσπαστικοποιείται, ενώ τα δεύτερα από την άρνηση όχι μόνο της αστικής κουλτούρας, αλλά και κάθε κατάκτησης του παρελθόντος που συνδέθηκε με (και στηρίζεται σε) στερητικές διαδικασίες και αλλοτριωτικές σχέσεις.

Ένας άλλος μελλοντολόγος, οπαδός της τεχνολογικής επανάστασης και «γκουρού» του νέου οικονομικού φιλελευθερισμού, ο Άλβιν Τόφλερ, μιλά για τις τρεις φάσεις-κύματα της ανάπτυξης της κοινωνίας, που το καθένα με τη σειρά του σπρώχνει στην άκρη τις παλιές κοινωνίες και κουλτούρες. Το τρίτο κύμα είναι αυτό της μεταβιομηχανικής κοινωνίας. Από τα τέλη της δεκαετίας 1950-1960 η κοινωνία κινείται σε μια νέα εποχή που χαρακτηρίζεται και ως «εποχή της πληροφορίας». Αντίθετα από το δεύτερο κύμα, στη μεταβιομηχανική κοινωνία υπάρχει τάση πολλαπλασιασμού των διαφορετικών τρόπων ζωής, περισσότερων οργανώσεων που συγκροτούνται για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό και μόνο για να διαλυθούν μόλις αυτός επιτευχθεί με αποτέλεσμα οι αλλαγές να είναι καθεστώς που προκαλεί τους πάντες να προσαρμόζονται σ’ αυτές. Η πληροφορία υποκαθιστά τους περισσότερους υλικούς πόρους και αποτελεί την κύρια πρώτη ύλη των εργατών νέου τύπου (cognitarians) που είναι χαλαρά συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Η μαζική εξατομίκευση (customization) προσφέρει δυνατότητες παροχής φθηνών, προσωποποιημένων προϊόντων και υπηρεσιών σε συγκεκριμένους τομείς της αγοράς με τη μέθοδο της άμεσης παραγωγής και παράδοσης (just-in-time production). Το κενό που υπάρχει μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή γεφυρώνεται μέσω της τεχνολογίας. Οι καταναλωτές (prosumers αντί consumers) μπορούν να ικανοποιούν μόνοι τις ανάγκες τους (π.χ. ανεξάρτητη – free lance – εργασία, open source κώδικες λογισμικού, «καν’ το μόνο σου» assembly kits τύπου ΙΚΕΑ). Έτσι, με αυτά τα δεδομένα μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η «μεταβιομηχανική κοινωνία» αποτελεί σύνθεση των βασικών αρχών που διατύπωσαν για τη βιομηχανική κοινωνία οι Μαξ Βέμπερ (εξορθολογισμός), Ντυρκέμ, Σεν Σιμόν (που θεωρείται ο πρώτος θεωρητικός της τεχνοκρατίας) και του Τέιλορ (επιστημονικό μάνατζμεντ). O Βέμπερ, όμως, προειδοποίησε ότι οι γραφειοκράτες της μεταβιομηχανικής κοινωνίας εξελίσσονται σε «ειδικούς χωρίς καρδιά» που ασκούν εξουσία χωρίς να έχουν εκλεγεί από το λαό και συχνά αποφασίζουν με βάση τα τεχνικά δεδομένα αντί να λαμβάνουν υπόψη τις απόψεις των πολιτών Αυτό είναι το αποτέλεσμα της σύλληψης της έννοιας της ορθολογικότητας ως λειτουργικής, ως εξορθολογισμού των πραγμάτων και όχι ως Λόγου. Ο Μπελ προέβλεψε ότι η οργάνωση-κλειδί στο μέλλον θα είναι το πανεπιστήμιο που θα αντικαταστήσει την επιχείρηση, ενώ το κοινωνικό κύρος θα είναι υψηλότερο για τις κοινότητες των διανοουμένων και των επιστημόνων. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι διανοούμενοι και οι επιστήμονες καθίστανται η κυρίαρχη ή κυβερνώσα τάξη αλλά ότι αλλάζει η λογική του πολιτικού συστήματος που στηρίζεται πια στην τεχνοκρατική αντίληψη.

Σε μια τέτοια μεταβιομηχανική κοινωνία, δεν θα υπάρχουν συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ λειτουργικών οικονομικών ομάδων και η όλη συζήτηση θα αφορά τεχνικές κατανομής των πόρων με βάση την ορθολογικότητα.

O Αλαίν Τουρέν, από τη δική του σκοπιά, τόνισε τις ταξικές κοινωνικές μορφές κυριαρχίας της κατεστημένης γνώσης και επένδυσης των κυρίαρχων τάξεων οι οποίες ελέγχουν τις διαδικασίες κοινωνικής και οικονομικής αναπαραγωγής. Ο βιομηχανικός καπιταλισμός στις Δυτικές κοινωνίες, σύμφωνα με τον Τουρέν, αντικαταστάθηκε από τη προγραμματισμένη «μεταβιομηχανική» μορφή καπιταλισμού. Η τεχνοκρατία ήταν το κόκκινο πανί για τους εξεγερθέντες φοιτητές του Γαλλικού Μάη του 1968, που θεωρήθηκε ως «κοινωνικός, πολιτισμικός και πολιτικός αγώνας, περισσότερο εναντίον της κυριαρχίας και της ενσωμάτωσης» και οι ταξικές κοινωνικές συγκρούσεις της βιομηχανικής καπιταλιστικής εποχής ανάμεσα στην αστική και την εργατική τάξη έδωσαν τη θέση τους στις συγκρούσεις ανάμεσα στην κυρίαρχη τεχνοκρατία και τους αποκλεισμένους από τη γνώση και την επένδυση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι επήλθε τέλος στην κλασική οικονομική εκμετάλλευση. Οι νέες μορφές συγκρούσεων αφορούν την επιχειρούμενη «πολιτισμική χειραγώγηση» των κοινωνικών υποκειμένων και των οργανωμένων τους εκφράσεων και παλεύουν ενάντια στον ταξικό αντίπαλό τους για τον κοινωνικό έλεγχο της ιστορικότητάς τους.

Συνεχιζεται....

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ

H συζήτηση για την τεχνοκρατία - μέρος 1 (του Θανάση Τσακιρη)

18 είναι εξωκοινοβουλευτικοί τεχνοκράτες υφυπουργοί της νέας κυβέρνησης της Ν.Δ. 

H συζήτηση για την τεχνοκρατία στην ουσία αρχίζει από πολύ παλιά με το έργο του Πλάτωνα για την Πολιτεία. Έχει υποστηριχτεί, μάλιστα, ότι όλη η σύγχρονη συζήτηση θα μπορούσε να είναι μια σειρά «υποσημειώσεων» στο εν λόγω έργο.

Οι φιλόσοφοι-βασιλείς της πλατωνικής Πολιτείας

Ο Πλάτων θεωρούσε ότι την κυβερνητική εξουσία της ιδανικής πολιτείας θα έπρεπε να την ασκούν οι φιλόσοφοι-βασιλιάδες. Στο πρόγραμμα εκπαίδευσης των υποψηφίων φιλοσόφων-βασιλέων, ο ίδιος περιλάμβανε τα Μαθηματικά, γιατί πίστευε ότι υπήρχαν πραγματικές δομές και φύσεις πραγμάτων που αποκαλούσε ιδανικές «μορφές» των σχημάτων (γεωμετρικές μορφές) και φυσικών αντικειμένων καθώς και μορφές ηθικών εννοιών (κουράγιο, πίστη, δικαιοσύνη). Μόνο διανοητική θα μπορούσε να είναι η σύλληψη των μορφών: δεν μπορούσαν να προσληφθούν μέσω των αισθήσεων. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η Πολιτεία του Πλάτωνα ήταν η πρώτη θεωρία περί τεχνοκρατίας, που ουσιαστικά ορίζεται ως κυβέρνηση μιας ελίτ εκπαιδευμένης με την υψηλότερη μορφή συλλογιστικής. Ενδιαφερόμενος για τις μορφές της δικαιοσύνης και των υπόλοιπων ηθικών εννοιών, ο Πλάτων θεωρούσε ότι τα Μαθηματικά ήταν η ακριβέστερη διανοητική (intellectual) γνώση των μορφών (των αριθμών και της γεωμετρίας). Επίσης τα Μαθηματικά αποτελούν αυστηρό τρόπο συλλογισμού από καθορισμένες υποθέσεις και παραμένουν το πρότυπο της τέλειας ορθολογικότητας για πολλούς φιλόσοφους (π.χ. Ευκλείδης). Ωστόσο, για τον Πλάτωνα τα Μαθηματικά είναι μόνο μια προκαταρκτική προϋπόθεση για την περαιτέρω ενασχόληση με τις φιλοσοφικές σπουδές.

Οι ορθολογικά σκεπτόμενοι στη Νέα Ατλαντίδα του Μπέικον

Ο Άγγλος φιλόσοφος –και θεωρούμενος, από αρκετούς, συγγραφέας και των έργων του Σαίξπηρ- Φράνσις Μπέικον συνέβαλε με τη σειρά του στη θεωρία της τεχνοκρατίας και την ανάδειξη της επιστήμης σε λόγο εξουσίας, με την περιγραφή μιας ουτοπικής κοινωνίας, στο πλαίσιο της οποίας κυριαρχούν οι ορθολογικά σκεπτόμενοι επιστήμονες στον Οίκο του Σολομώντος, με το σύνθημα «η γνώση είναι δύναμη». Στη Νέα Ατλαντίδα η πολιτική αντικαθίσταται από την επιστημονική διαχείριση. Καθώς δεν υπάρχει πολιτική διαδικασία, οι αποφάσεις λαμβάνονται «για το καλό του συνόλου» από τους επιστήμονες, που υποτίθεται ότι αυτοί και μόνο γνωρίζουν τα μυστικά της φύσης. Ο επιστήμονας της Νέας Ατλαντίδας ήταν κάτι σαν τον «Νεοπλατωνικό Μάγο», ο οποίος επιδίωκε να αποκτήσει έλεγχο και εξουσία πάνω στη φύση. Με το έργο του αυτό, ο Μπέικον προεξόφλησε την έμφαση στην επιστήμη και την τεχνολογία που δόθηκε στα κατοπινά έργα ουτοπικών συγγραφέων. Προεξόφλησε επίσης και τη συζήτηση που θα γινόταν στον 20ό αιώνα, και που συνεχίζεται στις ημέρες μας, σχετικά με τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της αυξανόμενης εξάρτησης από την τεχνολογία.

Συνεχίζεται...

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ

Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης -ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ, Ο ΠΙΟ ΓΛΥΚΟΣ ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ της Ελένης Αλεξανδράκη-ΚΥΡΙΑΚΗ 27/01/2019

Η Κινηματογραφική Λέσχη  Ηλιούπολης σας προσκαλεί στην εκδήλωσή της

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ (1947-2014)

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΕΝΟΣ ΜΟΝΑΧΙΚΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ

ΚΥΡΙΑΚΗ  27/01/2019 (8.00 μμ)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ, Ο ΠΙΟ ΓΛΥΚΟΣ ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ

της Ελένης Αλεξανδράκη (ΕΛΛΑΔΑ, 2018, έγχρωμη, 92΄)

Θα ακολουθήσει συζήτηση με εισηγητές τους:
 Ελένη Αλεξανδράκη (σκηνοθέτιδα της ταινίας)
και Ελευθερία Δημητρομανωλάκη (συγγραφέα, θεωρητικό κινηματογράφου - λογοτεχνίας).


Βραβείο Καλύτερης Ταινίας της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

(Μαρ. Αντύπα 134 και Σοφ. Βενιζέλου 100, Ηλιούπολη,

Τηλ.: 2109941199, 2109914732, 6945405825, E-mail: info@klh.gr,

Ιστοσελίδα: www.klh.gr)

Trailer

https://m.eirinika.gr/article/174622/vinteo-kostis-papagiorgis-o-pio-glykos-misanthropos-portraito-enos-monahikoy

Τρίτη, 20/2 (8-9 μμ) στην εκπομπή ΑΧ ΕΞΟΥΣΙΑ ο Χαράλαμπος Παλαιοθόδωρος. Θεμα:"Δικηγορία, Φιλοσοφία, Μουσική ".

Την Τρίτη, 20 Φεβρουαρίου 2018 (8-9 μμ) στην εκπομπή ΑΧ ΕΞΟΥΣΙΑ θα συζητήσουμε με τον συμπολίτη μας Χαράλαμπο Παλαιοθόδωρο (Μ.Δ.Ε., Δικηγόρος, Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Δικαιοφιλοσοφικής και Δικαιοϊστορικής Ερεύνης).  Θέμα:"Δικηγορία, Φιλοσοφία, Μουσική ".

Σας περιμένουμε, όπως πάντα, στον φιλόξενο διαδικτυακό ραδιοσταθμό IlioupolisOnAir

http://www.ilioupolisonline.gr/radio/index.html 


Χορηγός: Μεζεδοπωλείο ΟΑΣΙΣ

Κύκλος διαλέξεων με ομιλητή τον Κ.Δουζίνα -Ανοιχτό Παν/μιο Δήμου Ηλιούπολης σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς

Ο Δήμος Ηλιούπολης, στο πλαίσιο του Ανοικτού Δημοτικού Παν/μιου και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς διοργανώνει κύκλο διαλέξεων με  γενικό τίτλο:

Η ιστορία και η φιλοσοφία των δικαιωμάτων του ανθρώπου

ομιλητής: Κώστας Δουζίνας

Καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στο κολλέγιο Μπίρμπεκ,

μέλος του  Δ. Συμβουλίου του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς

Η 1^η διάλεξη θα γίνει Πέμπτη 30 Νοεμβρίου 2017, ώρα 19.00 με θεματική:

Η ιστορία ενός σημαντικού θεσμού:

Από την Αντιγόνη στον πόλεμο του Ιράκ

ΘΕΑΤΡΟ ΔΗΜΑΡΧΙΑΚΟΥ ΜΕΓΑΡΟΥ
Σοφ. Βενιζέλου 114 και  Πρωτόπαπα, Ηλιούπολη(είσοδος από την οδό Κουντουριώτη)

Οι επόμενες διαλέξεις του κύκλου:

Πέμπτη 7 Δεκεμβρίου: Φιλοσοφία των δικαιωμάτων και κοσμοπολιτισμός

Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου: Δικαιώματα, αναγνώριση, επιθυμία

Tsakthan Randomly - Η πρώτη γενιά της Διαβουλευτικής Δημοκρατίας

• Δημοψήφισμα στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ με θέμα τη μνημονιακή συμφωνία τελικά δεν θα γίνει. Από μια σκοπιά καλώς γιατί πού να διαβάζεις μέσα στη φάση του καύσωνα κάτι εκατοντάδες (ή χιλιάδες ;) σελίδες! Δε λέει! Αν είναι ας τις διαβάσουμε παρά θίν' αλός στην Αντίπαρο όπου ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε μέλη ή στη λαγκάδα της Αμοργού κι ύστερα να εξεταστούμε από επιτροπή ελεγκτών που θα πιστοποιήσει τις γνώσεις μας γύρω από το θέμα και θα βεβαιωθεί ότι διαθέτουμε τα κατάλληλα voting skills ώστε να μας επιτραπεί να πούμε ΝΑΙ ή ΟΧΙ. Αν, στο μεταξύ, δεν μας το απαγορέψουν οι κ.κ. Μεϊμαράκης, Γεννηματά και Σταύρος.
• Έτσι θα έχει εφαρμοστεί η "διαβουλευτική δημοκρατία". Ας δούμε, όμως, πώς διαμορφώθηκε ιστορικά η θεωρία αυτή που ήδη μετρά τρεις γενιές θεωρητικών, έστω κι αν η πρώτη δεν την αποκαλούσε έτσι. Σήμερα, λοιπόν, θα ξεκινήσουμε να μιλήσουμε για την πρώτη γενιά.
• Το 1927 ο Αμερικάνος πολιτικός φιλόσοφος John Dewey στο βιβλίο του The Public and its Problems τόνισε ότι οι πολίτες θα πρέπει να συνειδητοποιούν την κοινή συλλογική θέση τους και το ποιοι είναι μέσα από την μεταξύ τους διαβούλευση και διαμορφώνουν συλλογικές λύσεις στα προβλήματά τους.

• Ο Σκοτσέζος Αlexander D. Lindsay στο βιβλίο του The essentials of democracy (1929) επισήμανε ότι η συλλογική συζήτηση για τη συλλογική λήψη αποφάσεων είναι σημαντικότερη διαδικασία σε σχέση με την συνάθροιση προτιμήσεων του θεσμού των βουλευτικών και άλλων παρόμοιων εκλογών.

• Ο Άγγλος πολιτικός επιστήμονας Ernest Barker με τη σειρά του στο έργο του Principles of Social and Political Theory (1951) έβλεπε τη δημοκρατία ως κοινή συζήτηση μεταξύ των πολιτών που θα καταλήγει σε μια συμφωνία που θα γίνεται αποδεκτή από την ευρεία πλειοψηφία, αν όχι και το σύνολο των εμπλεκομένων πολιτών.

• Τον όρο "διαβουλευτική δημοκρατία" τον επινόησε ο Joseph Bessete το 1980 ερευνώντας το Κογκρέσο των ΗΠΑ ("Deliberative Democracy: The Majority Principle in Republican Government,"  στο Democratic is the Constitution?, Washington, D.C., AEI Press.)

• Ο Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, μέλος της Σχολής της Φρανκφούρτης,  
  Jürgen Habermas  θεωρεί (The Theory of Communicative Action, 1981) ότι η διαβουλευτική δημοκρατία θέτει ως κεντρική θέση της τη δέσμευση στην συναινετική απόφαση που θα βασίζεται στην ελεύθερη και ισότιμη διαβούλευση μεταξύ των συμμετεχόντων, με επικοινωνία που βασίζεται στην παροχή εξηγήσεων,  και που προϋποθέτει ανοιχτά μυαλά από τη μεριά των συμμετεχόντων έτσι ώστε να επηρεάζονται μόνο από τη δύναμη του καλύτερου επιχειρήματος στην προσπάθειά τους  να επιτύχουν το δημόσιο συμφέρον. Στην πορεία ανέπτυξε μια δυο επιπέδων προσέγγιση της διαβουλευτικής δημοκρατίας. Η κοινή γνώμη που θα προκύπτει από την διαβούλευση των πολιτών στη "δημόσια σφαίρα" θα παραλαμβάνεται από τους εκλεγμένους πολιτικούς  εκπροσώπους των πολιτών και μέσω αυτών θα τροφοδοτείται η διαδικασία της χάραξης και εφαρμογή δημοσίων πολιτικών.

 

Συνεχίζεται....

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ



ΣΙΝΕΜΑ ΓΙ' ΑΠΟΨΕ

 Πήγα στο σινεμά να δω το Pride (2014) του Matthew Warchus με πολύ υψηλές προσδοκίες. Όμως, μπορώ να πω με σιγουριά ότι η ταινία ξεπέρασε και την πιο αισιόδοξη φαντασία μου. Με την πρώτη ματιά, πρόκειται για μια ταινία με απίστευτο χιούμορ και ξεκαρδιστικές ατάκες, με ιδανικό ρυθμό και ευαισθησία που θα συγκινήσει και τους πιο σκληρόπετσους. Με μια δεύτερη ματιά, το Pride μας μαθαίνει πώς να αγωνιζόμαστε.

Η ταινία εκτυλίσσεται την περίοδο της μεγάλης απεργίας των ανθρακωρύχων στη Βρετανία (1984- 1985) και βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Η “σιδηρά κυρία” Μάργκαρετ Θάτσερ χρησιμοποιούσε κάθε είδους μέσο για να εξοντώσει την απεργία, από τη βία της αστυνομίας μέχρι τη δυσφήμηση και τη συκοφαντία. Κάποια μέλη της ΛΟΑΤ κοινότητας διέκριναν τις ομοιότητες της βιαιότητας αυτής απέναντι στους ανθρακωρύχους με τη βία που αντιμετώπιζαν καθημερινά και οι ίδιοι από το καθεστώς της Θάτσερ. Έτσι αποφάσισαν να ιδρύσουν ομάδες υποστήριξης: «οι γκέι και οι λεσβίες υποστηρίζουν τους ανθρακωρύχους». Η ομάδα που περιγράφεται στην ταινία είχε ως βάση το Λονδίνο και κατάφερε να μαζέψει περίπου 20000 λίρες για τις οικογένειες των απεργών.

Φυσικά, η διαδρομή δεν ήταν στημένη με ροδοπέταλα. Πολλοί ΛΟΑΤ δεν έβλεπαν τους απεργούς ως συμμάχους γιατί είχαν βιώσει ομοφοβία και απαξίωση σε τέτοιους χώρους. Επίσης, πολλοί ανθρακωρύχοι δυσκολεύονταν να ξεπεράσουν τη συντηρητική τους ανατροφή και αρνιόταν να δεχτούν χρηματική βοήθεια από τους γκει. Όμως τελικά, διοργανώθηκαν πολυάριθμες κοινές εκδηλώσεις, δημιουργήθηκαν ισχυροί δεσμοί ανάμεσα στις δύο ομάδες και, πάνω από όλα, αναδιαμορφώθηκαν συνειδήσεις.

Το καθεστώς προσπάθησε να διαλύσει τη συμμαχία και να τη χρησιμοποιήσει για να υπονομεύσει την απεργία. Έτσι η ομοφοβική αλλά και αντεργατική εφημερίδα The Sun δημοσίευσε πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο «Ανθρακωρύχοι και Ανώμαλοι» (Pits and Perverts). Οι ΛΟΑΤ ομάδες, όμως, είχαν γρήγορα αντανακλαστικά και διοργάνωσαν ομότιτλη συναυλία. Η συναυλία Pits and Perverts μάζεψε περισσότερα χρήματα και περισσότερο κόσμο από κάθε άλλο γεγονός και, τελικά, το υβριστικό άρθρο έφερε το αντίθετο αποτέλεσμα. Έγινε σύμβολο της αλληλεγγύης και της αντίστασης απέναντι στη Θάτσερ.

Όπως γνωρίζουμε η απεργία δεν κέρδισε. Όμως η αλληλεγγύη που αναπτύχθηκε ανάμεσα στους ΛΟΑΤ και τους ανθρακωρύχους δεν εξαντλήθηκε με το τέλος της και η συμμαχία αυτή ήταν σημείο καμπής για την προώθηση των ΛΟΑΤ δικαιωμάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στο πράιντ του 1985 συμμετείχαν και, μάλιστα, ηγήθηκαν της πορείας μπλοκ ανθρακωρύχων. Επιπλέον, για πρώτη φορά το 1985 το εργατικό κόμμα εισήγαγε στις αρχές του τα ΛΟΑΤ δικαιώματα. Προηγούμενες απόπειρες είχαν αποτύχει, αλλά το 1985 το πολύ σημαντικό σωματείο των ανθρακωρύχων δε δεχόταν διαπραγμάτευση. Η υποστήριξη των ανθρακωρύχων συνεχίστηκε με πάθος απέναντι σε κάθε ομοφοβική νομοθεσία, όπως αυτή του 1988 που καθιστούσε παράνομη κάθε δημόσια γκέι «προπαγάνδα».

Όλα τα παραπάνω είναι ιστορία και αντικατοπτρίζονται πολύ έντεχνα σε αυτήν την ταινία, που δε χαρίζεται σε κανέναν. Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν προσπάθησαν να κανονικοποιήσουν τους ΛΟΑΤ για να μην ενοχλήσουν αντιλήψεις που «αποδέχονται» τους γκέι αρκεί να εμπίπτουν στην αισθητική που τους επιβάλλεται. Ακόμα ένα ενδιαφέρον κομμάτι της ταινίας αφορά το ρόλο που είχαν οι γυναίκες στην υπεράσπιση της απεργίας και πώς αυτή η διαδικασία τις χειραφέτησε. Το σημαντικότερο σημείο κριτικής μπορεί να είναι η μηδαμινή αντιπροσώπευση διαφορετικών φυλών και χρωμάτων.

Βλέποντας το Pride δεν μπορούσα να μην κάνω την αναλογία με την απεργία των καθαριστριών στην Ελλάδα. Ποιος θα περίμενε να δει το μπλοκ αυτών των γυναικών στο Athens pride; Και ποιος θα περίμενε ότι θα ξεπρόβαλαν σημαίες ουράνιο τόξο στις κινητοποιήσεις των καθαριστριών; Ή ότι ένα κομμάτι της πορείας του pride στη Θεσσαλονίκη θα άλλαζε πορεία για να ενωθεί με τις φωνές των εργαζομένων της ΕΡΤ; Τελικά όταν οι άνθρωποι κινούνται μπορούν να δημιουργηθούν οι πιο ιδιαίτερες, αλλά και πολύτιμες, συμμαχίες κι έτσι μόνο προχωράει η ιστορία μπροστά.

Για ποιους είναι, λοιπόν, αυτή η ταινία; Είναι για όποιον θέλει να περάσει ένα βράδυ βλέποντας μια καλογυρισμένη ταινία με εξαιρετικές ερμηνείες. Για όποιον θέλει να γελάσει, να ξεφύγει από την καθημερινότητά του ή και να μοιραστεί λίγη από τη δύναμη που έχει προσφέρει η έννοια της αλληλεγγύης. Η ταινία αυτή είναι σίγουρα για κάθε γκέι ή τρανς άτομο που έχει αγαναχτήσει από τη στάση της κοινωνίας και θέλει να της γυρίσει την πλάτη. Πάνω από όλα όμως αυτήν την ταινία πρέπει να δει κάθε αριστερός άνθρωπος, κυρίως αν έχει αμφιβολίες για την πάλη για τα ΛΟΑΤ ζητήματα. Είμαι σίγουρη ότι μέχρι το τέλος της ταινίας θα έχουν όλοι αντιληφθεί το εμβληματικό σύνθημα των ανθρακωρύχων: «Ενωμένοι κρατάμε, γιατί η ένωση είναι δύναμη».

Δανάη Παπαδοπετράκη

ΣΙΝΕΜΑ ΓΙ' ΑΠΟΨΕ



Σώπα κι άκουσε
1987 
Ελένη Τσαλιγοπούλου

Στίχοι:  

Γιώργος Ζήκας & Μαρία Αρκουλή

Μουσική:  

Γιώργος Ζήκας https://www.youtube.com/watch?v=1CRuzheqIYE   Έχω στα πόδια μου φευγιό, 
στα χέρια μου μηδενικό, 
και στην καρδιά μου έχω πόνο.
Τ’ αστέρι μου ακολουθώ
σ’ αέρα, γη και σε βυθό
και μυστικά μαθαίνω.

Σώπα κι άκουσε, στ’ αφτιά σου τρέχουν νά ’ρθουν, 
σώπα κι άκουσε, οι ήχοι που έχω αφήσει.
Σώπα κι άκουσε, τ’ αστέρια σού μιλάνε, 
σώπα κι άκουσε, σου γλυκοτραγουδάνε.

Μα εγώ δεν ξέρω ρίμες και λόγια μαγικά
τραγούδια να σου γράψω.

Σαν ακροβάτης στο σκοινί, 
σαν σβούρα περιστροφική
γυρνώ μα δε στεριώνω.
Στου χρόνου μέσα το σκοπό, 
στης φύσης μέσα το χορό
κρατάω το ρυθμό μου.