Εικόνες από την εποχή της αβεβαιότητας (Μάρτιος 1998-Μάρτιος 2003-Μάρτιος 2χχχ)
Εικόνες από την εποχή της αβεβαιότητας, 12 πίθηκοι σ’ ένα υδάτινο κόσμο (του Θανάση Τσακίρη
Ας θυμηθούμε δυο από τις κινηματογραφικές ταινίες των τελευταίων χρόνων που μερικούς μας προβλημάτισαν, άλλους τους στεναχώρησαν και κάποιους τους μάγεψαν. Πρόκειται για τις ταινίες 12 Πίθηκοι και Υδάτινος Κόσμος . Το ερώτημα που τίθεται είναι αν είναι όντως δυο φουτουριστικές ταινίες ή αν εκφράζουν ακόμη και τη δική μας εποχή αντανακλώντας τις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες. Ας "ξαναδούμε" περιληπτικά τις δυο αυτές ταινίες.
Στην περίπτωση των 12 Πιθήκων έχουμε να κάνουμε με ένα "φουτουριστικό road movie" που, αντίθετα με τον κανόνα που θέλει τις περισσότερες ταινίες να ανοίγουν αισιόδοξα παράθυρα στο μέλλον, δεν αφήνει περιθώρια στο θεατή να νοιώσει έστω και στο ελάχιστο κύριος της μοίρας του. Βρισκόμαστε στο έτος 2035. 37 χρόνια πριν - δηλαδή τη χρονιά που διανύουμε - ένας βοηθός σε ένα επιστημονικό εργαστήριο των Η.Π.Α. που πειραματίζεται με θανατηφόρους ιούς εξαπολύει, υποκινούμενος από ένα γενικό μίσος κατά της ανθρωπότητας αλλά και κατά των κοινωνικών ιεραρχιών που νοιώθει να τον καταπιέζουν μια επιδημία πανούκλας με αποτέλεσμα την εξόντωση του 99% της ανθρωπότητας. Το υπόλοιπο 1% ζει μετά την καταστροφή κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Στους χιονισμένους δρόμους των πόλεων και στις στέγες των σπιτιών ζουν άγρια ζώα και πουλιά. Το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης και το Μέγαρο της Ανεξαρτησίας της Φιλαδέλφειας ανήκουν στους λέοντες και στις ύαινες. Οι άνθρωποι που προσπαθούν να επιβιώσουν πάνω από το έδαφος μετατρέπονται σε θύματα της κυνηγετικής μανίας των λεόντων και των υαινών. Στο πλαίσιο αυτό οι επιστήμονες που ηγεμονεύουν πολιτικά και κοινωνικά στον "κάτω κόσμο" προσπαθούν να επιλύσουν το αίνιγμα της συγκρότησης του νέου αυτού κόσμου. Αναζητούν δηλαδή την πρωταρχική αιτία της ηγεμονίας τους. Ο James Cole (Bruce Willis) γίνεται, παρά τη θέλησή του, ο ανιχνευτής. Η επιστημονική κυβέρνηση του "κάτω κόσμου" τον στέλνει να ανακαλύψει τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η επιδημία. Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Είναι κρατούμενος στις φυλακές του "κάτω κόσμου" των επιστημόνων και του 1%. Το ταξίδι του στην Αμερική που βρίσκεται στον "άνω κόσμο" είναι ένα ταξίδι στο χωροχρόνο, άρα πρόκειται για time-road movie. Πρώτος χωροχρονικός σταθμός του γίνεται το δημόσιο ψυχιατρείο της Βαλτιμόρης του 1990. Ο κυνισμός και ο σαδισμός της επιστημονικής ψυχιατρικής εξουσίας που ασκείται στους "ασθενείς" φαίνεται να τρομοκρατεί τον ήρωα που φέρνει στο νου του ανάλογες στιγμές από το μέλλον του στον "κάτω κόσμο". Εκεί θα γνωρίσει τη Kathryn Railly (Madeline Stowe), μια ψυχίατρο που δεν έχει πλήρως ενσωματωθεί στο δεδομένο πλαίσιο εξουσίας διαθέτοντας μια σχετική προσωπική αυτονομία και η οποία θα ενστερνιστεί το σκοπό της "οδύσσειας" του Cole πιστεύοντας ακόμα και τη μελλοντική του προέλευση. Ξεκινούν από κοινού ένα νέο ταξίδι, περνώντας από μύριες όσες συμπληγάδες πέτρες κυνηγημένοι από τις πάσης φύσεως εξουσίες, για να ολοκληρωθεί η κατ’ αρχήν αποστολή του Cole. Ταυτόχρονα προσπαθούν στη βάση της σχετικής αυτονομίας που ακόμη διαθέτει η Railly να προλάβουν το κακό ή, τουλάχιστον, να περιορίσουν την έκτασή του. Ως ένα βαθμό παραπλανούνται από την κυρίαρχη ιδεολογία που θέλει τους πάσης φύσεως αμφισβητίες να αποτελούν κίνδυνο για την ανθρωπότητα κι έτσι να αναζητούν την πηγή της καταστροφής σε μια καρικατούρα εξτρεμιστικής οικολογικής οργάνωσης με την επωνυμία «12 Πίθηκοι». Όμως η τελική απάντηση στο ερώτημά τους έρχεται από άλλο χώρο, εκείνο του επιστημονικού εργαστηρίου. Στο μεταξύ είχε, μοιραία, έρθει κι ο έρωτας της Railly για τον Cole. «Αλλά», γράφει ο Nicolaus Mills , «κανένας στους 12 Πίθηκους δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει τη μοίρα του κόσμου. Το χειρότερο συμβαίνει. Η εικόνα του Guilliam για τη σημερινή Αμερική, γεμάτη από υπό κατάρρευση κτίρια και ψυχωτικούς που κρατούν πικέτες προβλέποντας το τέλος της ζωής, γίνεται το μέλλον μας. Σαν το παιδί που, ως ταξιδιώτης στο χρόνο στους 12 Πίθηκους, μπορεί να δει τον ενήλικα εαυτό του να πεθαίνει, δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο να προσβλέπουμε με ευχαρίστηση». Ο κόσμος του 2035 που ζει κάτω από τη γη με επιστήμονες ηγεμόνες δεν έχει να ελπίζει σε τίποτα, ούτε καν σε σχετική βελτίωση. Η εξουσία δεν διαπραγματεύεται, δεν «είναι όμηρος κανενός». Ο Μills επισημαίνει ότι «ο Οργουελικός σαδισμός διέπει τις κυβερνητικές και προσωπικές σχέσεις».
Το ίδιο συμβαίνει και στον Υδάτινο Κόσμο. Η εποχή των παγετώνων σάρωσε τη γη και όλα είναι υδάτινα, δηλαδή ρευστά, αβέβαια σαν τις ανθρώπινες, τις κοινωνικές και τις πολιτικές σχέσεις που κυριαρχούν σ’ αυτόν τον υδάτινο κόσμο. Το χώμα γίνεται το αντικείμενο του πόθου. Σκοτεινό αντικείμενο του πόθου που έχει φτάσει να πουλιέται στη μαύρη αγορά. Κι εδώ κάποτε υπήρχε ένας κόσμος πάνω από τη γη. Τώρα, σαν τη χαμένη Ατλαντίδα, η Νέα Υόρκη βρίσκεται θαμμένη κάτω από την επιφάνεια του νερού, κοντά στις 80.000 λεύγες. Πάνω από την επιφάνεια δεν βρίσκεται «ένας κόσμος γεμάτος Ροβινσώνες Κρούσους αλλά ένας κόσμος στον οποίο ένας σε φυσική κατάσταση ευρισκόμενος Δαρβινισμός προσδιορίζει τις προϋποθέσεις της ύπαρξης». Οι κακοί είναι οι Smokers που αντανακλούν μέσα στον Υδάτινο Κόσμο ένα χαμένο και αποκρουστικό πλέον είδωλο, αυτό της βιομηχανικής επανάστασης. Το σαπιοκάραβο, ένα σούπερ δεξαμενόπλοιο, που έχουν για ορμητήριό τους οι Smokers έχει πλοηγητήριο κι ένα τεράστιο γκαράζ στα σπλάχνα του. Από το πρώτο βλέπουν τα υποψήφια θύματά τους κι οργανώνουν τις ληστρικές τους επιδρομές. Στο δεύτερο διασκεδάζουν καπνίζοντας πούρα και καβαλώντας παλιά αμερικάνικα αυτοκίνητα. Στους κακούς της ιστορίας αντιπαρατίθενται οι δυνάμεις του Καλού που εκπροσωπεί ο Kevin Kostner, ο μεταλλαγμένος Mariner που εκτός από τη δύναμή του που οφείλεται στην ύπαρξη βραγχίων πίσω από τα αυτιά του (δείγμα των μεταλλαγμένων που προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες) είναι και οικολόγος που χρησιμοποιεί τον άνεμο ως κινητήρια δύναμη του πλοιαρίου του και που μετατρέπει τα ούρα του σε πόσιμο νερό. Έτσι καταφέρνει να δημιουργεί από τους υπάρχοντες φυσικούς πόρους το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα για την επιβίωσή του. Ακόμη όμως κι αυτός ο νέος Ροβινσώνας αρνείται να παραμείνει στη στεριά όταν κάποτε τη βρίσκει μετά τη μάχη με τους Smokers οδηγώντας στη νέα "γη της επαγγελίας" την κοπέλα και την κόρη της. Θέλει να επιστρέψει στη θάλασσα, να πολεμήσει, να νοιώθει ανεξάρτητος. Δεν θέλει να δώσει συνέχεια στο ανθρώπινο γένος. Δεν είναι παρά ένας μεταλλαγμένος Ροβινσώνας που επιβιώνει μεν αλλά δεν μπορεί να βιώσει. Δεν συμβιβάζεται με την ιδέα της ύπαρξης του Άλλου. Εξάλλου μια φωτογραφία δίπλα στο νυφικό κρεβάτι της μικρής αγροικίας μας κάνει να υποψιαστούμε το λόγο: ένα ζευγάρι νεόνυμφων γιαπωνέζων που πέθανε από τη ρίψη της ατομικής βόμβας. Σημείο αναφοράς για όλους τους αμερικανούς σκηνοθέτες που αναζητούν τις τομές της ιστορικής τους διαδρομής όχι από το παρελθόν στην αιωνιότητα αλλά από τη στιγμή που χάθηκε η αθωότητα ως την καταστροφή. Γι’ αυτό ξαναγυρνάει εκεί που ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο, στη φυσική κατάσταση που περιέγραψε ο πολιτικός φιλόσοφος Thomas Hobbes πριν από πέντε αιώνες στο έργο του με τίτλο Λεβιάθαν. Πριν από δυο δεκαετίες οι αμερικανοί σκηνοθέτες μας απειλούσαν από τα στούντιο του Χόλλυγουντ με σεισμούς, λιμούς και καταποντισμούς απέναντι στους οποίους δεν μπορούσαν να αντιταχθούν οι άνθρωποι. Επρόκειτο για φυσικές που καταστροφές για τις οποίες ευθυνόταν η φύση και όχι οι άνθρωποι. Οι σημερινές ταινίες καταστροφής είναι φουτουριστικές. Η καταστροφή δείχνεται με πιο λεπτά μέσα. Εξάλλου αφού οι άνθρωποι ευθύνονται για τις μελλοντικές καταστροφές είναι και πιο επεξεργασμένοι και πιο αδιόρατοι οι καταστροφικοί μηχανισμοί. Μόνο που το κοινό στοιχείο και στις δυο περιπτώσεις είναι η ανυπαρξία δρόμων διαφυγής. Μοιραία θα καταλήξουμε στο Χομπσιανό κράτος-Λεβιάθαν. Κάποιος να μας προσέχει γιατί είμαστε αγρίμια. Στη μια περίπτωση οι επιστήμονες κυβερνήτες, στην άλλη οι αντανακλάσεις των αντανακλάσεων των ειδώλων. Μα δεν είναι και μια κάπως σημερινή αυτή η εικόνα που σκιαγραφούν οι σκηνοθέτες αυτοί; Δεν περνάμε από την πάλη των τάξεων, στην πάλη των γενεών, στην πάλη των κοινωνικών κατηγοριών, στην πάλη όλων εναντίον όλων; Υπάρχουν κάποια ακραία και ακόμα περιθωριακά φαινόμενα. Το πρώτο το αναφέρει ο Mills στο βιβλίο του: «Στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 επικεφαλής του πολέμου των γενεών ήταν δυο ομάδες, εικοσάχρονων και κάτι, νέων - Third Millenium (Τρίτη Χιλιετία - σήμερα είναι ένα think tank της Γενιάς Χ στη Νέα Υόρκη) και Lead or Leave (Ηγηθείτε ή Παραδοθείτε - νεκρή πια οργάνωση που είχε τη βάση της στην Washington). Ο πολιτικός τόνος που υιοθέτησαν οι δυο ομάδες εκφράστηκε σε μια πορεία διαμαρτυρίας της δεύτερης που έγινε το 1993 κατά των κεντρικών γραφείων της Αμερικανικής Ένωσης Συνταξιούχων (AARP) στην Washington. Καθώς μούγκριζε από ένα ξεχαρβαλωμένο μεγάφωνο η μουσική των Seal και των Pearl Jam, οι διαδηλωτές της "Ηγηθείτε ή Παραδοθείτε" τραγουδούσαν συνθηματικά: One, two, three, four We won’ t take it any more Five, six, seven, eight Cut the debt, cause we can’t wait O άμεσος λόγος για τη διαμαρτυρία της "Ηγηθείτε ή Παραδοθείτε" ήταν οι νέες προτάσεις του Προέδρου Clinton για τον προϋπολογισμό, όμως στοχεύοντας την Αμερικανική Ένωση Συνταξιούχων και δείχνοντας τις διαφορές στις μουσικές τους προτιμήσεις, τα μέλη της "Ηγηθείτε ή Παραδοθείτε" είχαν ένα δεύτερο στόχο επίσης. Οι μεγαλύτεροι μας τρώνε πολλά λεφτά από τους φόρους. Πρέπει να τους κόψουμε το βήχα». Το τι επακολούθησε είναι γνωστό: ακύρωση του σχεδίου για τη μεταρρύθμιση στην υγεία, περικοπές επιδομάτων και συντάξεων σε ανύπαντρες μητέρες και συνταξιούχους, ένταση των φαινομένων των νεόπτωχων, των μερικώς απασχολουμένων και των ανθρώπων που καταφεύγουν στην παρανομία. Το δεύτερο ακραίο φαινόμενο είναι η επανεμφάνιση του ρατσισμού στις αναπτυγμένες χώρες του καπιταλισμού και η εξάπλωσή του σε χώρες όπου δεν υπήρχε τέτοιο πρόβλημα: Ελλάδα, Ανατολική Ευρώπη. Οι φτωχοί που κυνηγούν τους άλλους φτωχούς γιατί δεν έχουν, τάχα μου, το ίδιο χρώμα, τον ίδιο πολιτισμό, την ίδια κουλτούρα, γιατί παίρνουν τις δουλειές του ποδαριού από τους ντόπιους "καταραμένους". Έτσι και οι Smokers του Υδάτινου Κόσμου: δεν μπορούν, δεν έχουν τα προσόντα να προκόψουν και το ρίχνουν στις επιδρομές, οι άλλοι που μένουν στις ατόλες κυνηγούν τους διαφορετικούς, τους μεταλλαγμένους που μπορούν και επιβιώνουν ενώ οι ίδιοι δεν μπορούν. Είναι όμως όλα μαύρα σήμερα; Οι σκηνοθέτες αντανακλώντας στο πανί την εικόνα του εκτός σκοτεινής αίθουσας σκοτεινού κόσμου θέλουν να καθηλώσουν την πλατεία μια για πάντα στο καβούκι της;
Και να θέλουν δεν μπορούν.
Στην περίπτωση των 12 Πιθήκων έχουμε να κάνουμε με ένα "φουτουριστικό road movie" που, αντίθετα με τον κανόνα που θέλει τις περισσότερες ταινίες να ανοίγουν αισιόδοξα παράθυρα στο μέλλον, δεν αφήνει περιθώρια στο θεατή να νοιώσει έστω και στο ελάχιστο κύριος της μοίρας του. Βρισκόμαστε στο έτος 2035. 37 χρόνια πριν - δηλαδή τη χρονιά που διανύουμε - ένας βοηθός σε ένα επιστημονικό εργαστήριο των Η.Π.Α. που πειραματίζεται με θανατηφόρους ιούς εξαπολύει, υποκινούμενος από ένα γενικό μίσος κατά της ανθρωπότητας αλλά και κατά των κοινωνικών ιεραρχιών που νοιώθει να τον καταπιέζουν μια επιδημία πανούκλας με αποτέλεσμα την εξόντωση του 99% της ανθρωπότητας. Το υπόλοιπο 1% ζει μετά την καταστροφή κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Στους χιονισμένους δρόμους των πόλεων και στις στέγες των σπιτιών ζουν άγρια ζώα και πουλιά. Το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης και το Μέγαρο της Ανεξαρτησίας της Φιλαδέλφειας ανήκουν στους λέοντες και στις ύαινες. Οι άνθρωποι που προσπαθούν να επιβιώσουν πάνω από το έδαφος μετατρέπονται σε θύματα της κυνηγετικής μανίας των λεόντων και των υαινών. Στο πλαίσιο αυτό οι επιστήμονες που ηγεμονεύουν πολιτικά και κοινωνικά στον "κάτω κόσμο" προσπαθούν να επιλύσουν το αίνιγμα της συγκρότησης του νέου αυτού κόσμου. Αναζητούν δηλαδή την πρωταρχική αιτία της ηγεμονίας τους. Ο James Cole (Bruce Willis) γίνεται, παρά τη θέλησή του, ο ανιχνευτής. Η επιστημονική κυβέρνηση του "κάτω κόσμου" τον στέλνει να ανακαλύψει τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η επιδημία. Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Είναι κρατούμενος στις φυλακές του "κάτω κόσμου" των επιστημόνων και του 1%. Το ταξίδι του στην Αμερική που βρίσκεται στον "άνω κόσμο" είναι ένα ταξίδι στο χωροχρόνο, άρα πρόκειται για time-road movie. Πρώτος χωροχρονικός σταθμός του γίνεται το δημόσιο ψυχιατρείο της Βαλτιμόρης του 1990. Ο κυνισμός και ο σαδισμός της επιστημονικής ψυχιατρικής εξουσίας που ασκείται στους "ασθενείς" φαίνεται να τρομοκρατεί τον ήρωα που φέρνει στο νου του ανάλογες στιγμές από το μέλλον του στον "κάτω κόσμο". Εκεί θα γνωρίσει τη Kathryn Railly (Madeline Stowe), μια ψυχίατρο που δεν έχει πλήρως ενσωματωθεί στο δεδομένο πλαίσιο εξουσίας διαθέτοντας μια σχετική προσωπική αυτονομία και η οποία θα ενστερνιστεί το σκοπό της "οδύσσειας" του Cole πιστεύοντας ακόμα και τη μελλοντική του προέλευση. Ξεκινούν από κοινού ένα νέο ταξίδι, περνώντας από μύριες όσες συμπληγάδες πέτρες κυνηγημένοι από τις πάσης φύσεως εξουσίες, για να ολοκληρωθεί η κατ’ αρχήν αποστολή του Cole. Ταυτόχρονα προσπαθούν στη βάση της σχετικής αυτονομίας που ακόμη διαθέτει η Railly να προλάβουν το κακό ή, τουλάχιστον, να περιορίσουν την έκτασή του. Ως ένα βαθμό παραπλανούνται από την κυρίαρχη ιδεολογία που θέλει τους πάσης φύσεως αμφισβητίες να αποτελούν κίνδυνο για την ανθρωπότητα κι έτσι να αναζητούν την πηγή της καταστροφής σε μια καρικατούρα εξτρεμιστικής οικολογικής οργάνωσης με την επωνυμία «12 Πίθηκοι». Όμως η τελική απάντηση στο ερώτημά τους έρχεται από άλλο χώρο, εκείνο του επιστημονικού εργαστηρίου. Στο μεταξύ είχε, μοιραία, έρθει κι ο έρωτας της Railly για τον Cole. «Αλλά», γράφει ο Nicolaus Mills , «κανένας στους 12 Πίθηκους δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει τη μοίρα του κόσμου. Το χειρότερο συμβαίνει. Η εικόνα του Guilliam για τη σημερινή Αμερική, γεμάτη από υπό κατάρρευση κτίρια και ψυχωτικούς που κρατούν πικέτες προβλέποντας το τέλος της ζωής, γίνεται το μέλλον μας. Σαν το παιδί που, ως ταξιδιώτης στο χρόνο στους 12 Πίθηκους, μπορεί να δει τον ενήλικα εαυτό του να πεθαίνει, δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο να προσβλέπουμε με ευχαρίστηση». Ο κόσμος του 2035 που ζει κάτω από τη γη με επιστήμονες ηγεμόνες δεν έχει να ελπίζει σε τίποτα, ούτε καν σε σχετική βελτίωση. Η εξουσία δεν διαπραγματεύεται, δεν «είναι όμηρος κανενός». Ο Μills επισημαίνει ότι «ο Οργουελικός σαδισμός διέπει τις κυβερνητικές και προσωπικές σχέσεις».
Το ίδιο συμβαίνει και στον Υδάτινο Κόσμο. Η εποχή των παγετώνων σάρωσε τη γη και όλα είναι υδάτινα, δηλαδή ρευστά, αβέβαια σαν τις ανθρώπινες, τις κοινωνικές και τις πολιτικές σχέσεις που κυριαρχούν σ’ αυτόν τον υδάτινο κόσμο. Το χώμα γίνεται το αντικείμενο του πόθου. Σκοτεινό αντικείμενο του πόθου που έχει φτάσει να πουλιέται στη μαύρη αγορά. Κι εδώ κάποτε υπήρχε ένας κόσμος πάνω από τη γη. Τώρα, σαν τη χαμένη Ατλαντίδα, η Νέα Υόρκη βρίσκεται θαμμένη κάτω από την επιφάνεια του νερού, κοντά στις 80.000 λεύγες. Πάνω από την επιφάνεια δεν βρίσκεται «ένας κόσμος γεμάτος Ροβινσώνες Κρούσους αλλά ένας κόσμος στον οποίο ένας σε φυσική κατάσταση ευρισκόμενος Δαρβινισμός προσδιορίζει τις προϋποθέσεις της ύπαρξης». Οι κακοί είναι οι Smokers που αντανακλούν μέσα στον Υδάτινο Κόσμο ένα χαμένο και αποκρουστικό πλέον είδωλο, αυτό της βιομηχανικής επανάστασης. Το σαπιοκάραβο, ένα σούπερ δεξαμενόπλοιο, που έχουν για ορμητήριό τους οι Smokers έχει πλοηγητήριο κι ένα τεράστιο γκαράζ στα σπλάχνα του. Από το πρώτο βλέπουν τα υποψήφια θύματά τους κι οργανώνουν τις ληστρικές τους επιδρομές. Στο δεύτερο διασκεδάζουν καπνίζοντας πούρα και καβαλώντας παλιά αμερικάνικα αυτοκίνητα. Στους κακούς της ιστορίας αντιπαρατίθενται οι δυνάμεις του Καλού που εκπροσωπεί ο Kevin Kostner, ο μεταλλαγμένος Mariner που εκτός από τη δύναμή του που οφείλεται στην ύπαρξη βραγχίων πίσω από τα αυτιά του (δείγμα των μεταλλαγμένων που προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες) είναι και οικολόγος που χρησιμοποιεί τον άνεμο ως κινητήρια δύναμη του πλοιαρίου του και που μετατρέπει τα ούρα του σε πόσιμο νερό. Έτσι καταφέρνει να δημιουργεί από τους υπάρχοντες φυσικούς πόρους το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα για την επιβίωσή του. Ακόμη όμως κι αυτός ο νέος Ροβινσώνας αρνείται να παραμείνει στη στεριά όταν κάποτε τη βρίσκει μετά τη μάχη με τους Smokers οδηγώντας στη νέα "γη της επαγγελίας" την κοπέλα και την κόρη της. Θέλει να επιστρέψει στη θάλασσα, να πολεμήσει, να νοιώθει ανεξάρτητος. Δεν θέλει να δώσει συνέχεια στο ανθρώπινο γένος. Δεν είναι παρά ένας μεταλλαγμένος Ροβινσώνας που επιβιώνει μεν αλλά δεν μπορεί να βιώσει. Δεν συμβιβάζεται με την ιδέα της ύπαρξης του Άλλου. Εξάλλου μια φωτογραφία δίπλα στο νυφικό κρεβάτι της μικρής αγροικίας μας κάνει να υποψιαστούμε το λόγο: ένα ζευγάρι νεόνυμφων γιαπωνέζων που πέθανε από τη ρίψη της ατομικής βόμβας. Σημείο αναφοράς για όλους τους αμερικανούς σκηνοθέτες που αναζητούν τις τομές της ιστορικής τους διαδρομής όχι από το παρελθόν στην αιωνιότητα αλλά από τη στιγμή που χάθηκε η αθωότητα ως την καταστροφή. Γι’ αυτό ξαναγυρνάει εκεί που ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο, στη φυσική κατάσταση που περιέγραψε ο πολιτικός φιλόσοφος Thomas Hobbes πριν από πέντε αιώνες στο έργο του με τίτλο Λεβιάθαν. Πριν από δυο δεκαετίες οι αμερικανοί σκηνοθέτες μας απειλούσαν από τα στούντιο του Χόλλυγουντ με σεισμούς, λιμούς και καταποντισμούς απέναντι στους οποίους δεν μπορούσαν να αντιταχθούν οι άνθρωποι. Επρόκειτο για φυσικές που καταστροφές για τις οποίες ευθυνόταν η φύση και όχι οι άνθρωποι. Οι σημερινές ταινίες καταστροφής είναι φουτουριστικές. Η καταστροφή δείχνεται με πιο λεπτά μέσα. Εξάλλου αφού οι άνθρωποι ευθύνονται για τις μελλοντικές καταστροφές είναι και πιο επεξεργασμένοι και πιο αδιόρατοι οι καταστροφικοί μηχανισμοί. Μόνο που το κοινό στοιχείο και στις δυο περιπτώσεις είναι η ανυπαρξία δρόμων διαφυγής. Μοιραία θα καταλήξουμε στο Χομπσιανό κράτος-Λεβιάθαν. Κάποιος να μας προσέχει γιατί είμαστε αγρίμια. Στη μια περίπτωση οι επιστήμονες κυβερνήτες, στην άλλη οι αντανακλάσεις των αντανακλάσεων των ειδώλων. Μα δεν είναι και μια κάπως σημερινή αυτή η εικόνα που σκιαγραφούν οι σκηνοθέτες αυτοί; Δεν περνάμε από την πάλη των τάξεων, στην πάλη των γενεών, στην πάλη των κοινωνικών κατηγοριών, στην πάλη όλων εναντίον όλων; Υπάρχουν κάποια ακραία και ακόμα περιθωριακά φαινόμενα. Το πρώτο το αναφέρει ο Mills στο βιβλίο του: «Στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 επικεφαλής του πολέμου των γενεών ήταν δυο ομάδες, εικοσάχρονων και κάτι, νέων - Third Millenium (Τρίτη Χιλιετία - σήμερα είναι ένα think tank της Γενιάς Χ στη Νέα Υόρκη) και Lead or Leave (Ηγηθείτε ή Παραδοθείτε - νεκρή πια οργάνωση που είχε τη βάση της στην Washington). Ο πολιτικός τόνος που υιοθέτησαν οι δυο ομάδες εκφράστηκε σε μια πορεία διαμαρτυρίας της δεύτερης που έγινε το 1993 κατά των κεντρικών γραφείων της Αμερικανικής Ένωσης Συνταξιούχων (AARP) στην Washington. Καθώς μούγκριζε από ένα ξεχαρβαλωμένο μεγάφωνο η μουσική των Seal και των Pearl Jam, οι διαδηλωτές της "Ηγηθείτε ή Παραδοθείτε" τραγουδούσαν συνθηματικά: One, two, three, four We won’ t take it any more Five, six, seven, eight Cut the debt, cause we can’t wait O άμεσος λόγος για τη διαμαρτυρία της "Ηγηθείτε ή Παραδοθείτε" ήταν οι νέες προτάσεις του Προέδρου Clinton για τον προϋπολογισμό, όμως στοχεύοντας την Αμερικανική Ένωση Συνταξιούχων και δείχνοντας τις διαφορές στις μουσικές τους προτιμήσεις, τα μέλη της "Ηγηθείτε ή Παραδοθείτε" είχαν ένα δεύτερο στόχο επίσης. Οι μεγαλύτεροι μας τρώνε πολλά λεφτά από τους φόρους. Πρέπει να τους κόψουμε το βήχα». Το τι επακολούθησε είναι γνωστό: ακύρωση του σχεδίου για τη μεταρρύθμιση στην υγεία, περικοπές επιδομάτων και συντάξεων σε ανύπαντρες μητέρες και συνταξιούχους, ένταση των φαινομένων των νεόπτωχων, των μερικώς απασχολουμένων και των ανθρώπων που καταφεύγουν στην παρανομία. Το δεύτερο ακραίο φαινόμενο είναι η επανεμφάνιση του ρατσισμού στις αναπτυγμένες χώρες του καπιταλισμού και η εξάπλωσή του σε χώρες όπου δεν υπήρχε τέτοιο πρόβλημα: Ελλάδα, Ανατολική Ευρώπη. Οι φτωχοί που κυνηγούν τους άλλους φτωχούς γιατί δεν έχουν, τάχα μου, το ίδιο χρώμα, τον ίδιο πολιτισμό, την ίδια κουλτούρα, γιατί παίρνουν τις δουλειές του ποδαριού από τους ντόπιους "καταραμένους". Έτσι και οι Smokers του Υδάτινου Κόσμου: δεν μπορούν, δεν έχουν τα προσόντα να προκόψουν και το ρίχνουν στις επιδρομές, οι άλλοι που μένουν στις ατόλες κυνηγούν τους διαφορετικούς, τους μεταλλαγμένους που μπορούν και επιβιώνουν ενώ οι ίδιοι δεν μπορούν. Είναι όμως όλα μαύρα σήμερα; Οι σκηνοθέτες αντανακλώντας στο πανί την εικόνα του εκτός σκοτεινής αίθουσας σκοτεινού κόσμου θέλουν να καθηλώσουν την πλατεία μια για πάντα στο καβούκι της;
Και να θέλουν δεν μπορούν.
