Louis Wirth. Ο ιδρυτής της κοινωνιολογίας της πόλης (του Θανάση Τσακίρη)

Louis Wirth. Ο ιδρυτής της κοινωνιολογίας της πόλης

του Θανάση Τσακίρη

Ο  Louis Wirth ήταν μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της Κοινωνιολογικής Σχολής του Σικάγο. Γεννήθηκε το 1897 στην πόλη Gemünden της Γερμανίας. Η οικογένειά του ήταν Εβραϊκής καταγωγής. Παρ’ όλο που ήταν ευκατάστατη οικονομικώς, η οικογένεια μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όπου ο Louis πήρε το πτυχίο της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Διατήρησε εφ’ όρου ζωής σχέση με το πανεπιστήμιο και το 1925 πήρε το μεταπτυχιακό δίπλωμα και το 1926 το διδακτορικό του. Εκείνα τα χρόνια διαμόρφωσε, εκτός των άλλων, τα πολιτικά και θρησκευτικά του πιστεύω και θεωρούσε τον εαυτό του «αποφασισμένο αντικαπιταλιστή» και «αθεϊστή». Θεωρούσε επίσης ότι η ουσιαστική του συμβολή θα ήταν να αναπτύξει την «εφαρμοσμένη κοινωνιολογία». Έτσι από το 1919 εργαζόταν ως κοινωνικός λειτουργός και αργότερα έγινε Διευθυντής της Διεύθυνσης Ανηλίκων Αρρένων Παραβατών των Εβραϊκών Φιλανθρωπικών Εταιριών του Σικάγο. Συνέχισε την καριέρα του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο ανεβαίνοντας σταδιακά τις καθηγητικές βαθμίδες και το 1940 έφτασε στην ανώτερη βαθμίδα του Καθηγητή Κοινωνιολογίας.  Παράλληλα διετέλεσε συμπράττων Διευθυντής της επιθεώρησης American Journal of Sociology, πρόεδρος της Αμερικανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας, αναπληρωτής κοσμήτωρ της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών, σύμβουλος εθνικής πολιτικής κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως μέλος της Ομοσπονδιακής Αρχής Στέγασης και του Γραφείου Προγραμματισμού Εθνικών Πόρων. Πέθανε το 1952.

Ο Wirth δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την συγκρότηση ενός μεγάλου συνεκτικού μοντέλου κοινωνικής θεωρίας αλλά το έργο που άφησε πίσω υπό μορφή επιθεωρησιακών άρθρων, διαλέξεων και κειμένων σε συλλογικούς τόμους δίνουν μια πιο συγκροτημένη εικόνα. Στα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνονταν η ζωή στην πόλη, η συμπεριφορά των μειονοτικών ομάδων και τα ΜΜΕ. Μεθοδολογικά απέρριπτε τον αυστηρό προβλεπτικό χαρακτήρα του μαρξικού έργου˙ χρησιμοποίησε, όμως, και διεύρυνε ορισμένες έννοιες και ιδέες που διατύπωσε ο Karl Marx, όπως η αποξένωση/αλλοτρίωση, εντάσσοντάς τες σε ένα πραγματιστικό εμπειρικό πλαίσιο, κάτι αναμενόμενο για ένα μέλος της Κοινωνιολογικής Σχολής του Σικάγο –εξάλλου επηρεάστηκε από τα έργα των Robert Park, George Simmel και Albion W. Small. Ακόμη, επηρεάστηκε και από το έργο του Karl Mannheim, του οποίο το έργο Ideology and Utopia. An Introduction to the Sociology of Knowledge προλόγισε και μετέφρασε μαζί με άλλους στα Αγγλικά.

Το 1928 έγραψε το σημαντικότερο βιβλίο του με τίτλο The Ghetto.[1] Κατά τον ίδιο το γκέτο είναι ένας θεσμός που αντιπροσωπεύει «μια παρατεταμένη περίπτωση κοινωνικής απομόνωσης». Εκτιμά ότι η λέξη ενδέχεται να προέρχεται από την εβραϊκή λέξη get που σημαίνει χωρισμός ή από τη γερμανική gitter που σημαίνει δικτυωτό πλέγμα (και τις μπάρες των κλουβιών των πουλιών) ή την ιταλική borgheto που σημαίνει μικρή γειτονιά. Μελέτησε τη ζωή των ατόμων και των ομάδων στο πλαίσιο του Εβραϊκής καταγωγής πληθυσμού του Σικάγο. Θεωρούσε την κοινωνιολογία ως απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της ανθρωπότητας και των κοινωνιών της καθώς, κατ’ αυτόν, τα άτομα είναι «παντού και πάντα» μέλη ομάδων. Η φυλή και η εθνότητα από τη μια πλευρά και οι δομές της ανθρώπινης συμπεριφοράς που τις διαπνέει η ζωή της αστικής κοινότητας από την άλλη αποτελούν τους δύο διαφορετικούς τύπους κοινωνικής τάξης πραγμάτων που είναι καθοριστικές. Στο έργο αυτό δείχνει πώς η Εβραϊκή κοινότητα στο γκέτο επηρεάζεται από το αστικό περιβάλλον και πώς με τη σειρά της επιδρά αυτή σε αυτό το περιβάλλον.  Η κύρια συνεισφορά του στην αστική κοινωνιολογία ήταν το κλασικό άρθρο του με τίτλο Urbanism as a Way of Life.[2] Σε αυτό μελετά τα μέσα με το περιβάλλον της πόλης ασκεί επιρροή ακόμη και σε άτομα που ζουν στο εσωτερικό παραδοσιακών κοινοτήτων. Η πόλη παραγκωνίζει παραδοσιακούς τρόπους ζωής επιβάλλοντας στο άτομο ταυτόχρονα μια εντονότερη αντίληψη για την ατομική ελευθερία και μια ιδιαίτερα έντονη συναίσθηση απομόνωσης, αποξένωσης και αλλοτρίωσης. Αυτή η συναίσθηση της αποξένωσης καθιστά τα άτομα των πόλεων πιο «ευάλωτα» και «επιρρεπή» στην προσφυγή σε εκκλήσεις να ακολουθήσουν τα «μαζικά κινήματα» του μεσοπολέμου.  Ο «αστισμός» (ή «αστυφιλία»), κατά τον Wirth, είναι μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης που είναι επιζήμια για την κουλτούρα. Η πόλη είναι δευτερεύον υποκατάστατο των πρωταρχικών σχέσεων, η εξασθένιση των δεσμών συγγένειας, η παρακμή της κοινωνικής σημασίας της οικογένειας, η εξαφάνιση της γειτονιάς και η υπονόμευση της παραδοσιακής βάσης αλληλεγγύης. Όσον αφορά την οικογένεια, θεωρούσε ότι τα αποτελέσματα της ζωής στην πόλη απειλούν τη συνοχή της και ο εξαστισμός οδηγεί στην μείωση των ρυθμών αύξησης και στο τέλος στη μείωση γενικά των γεννήσεων. Οι οικογένειες είναι μικρότερες και πολύ συχνά συναντιώνται πλέον άτεκνες ή μονογονεϊκές οικογένειες. Ο γάμος αναβάλλεται για μεγαλύτερη ηλικία, οι μοναχικοί άνθρωποι οδηγούνται ολοένα και περισσότερο στην απομόνωση και σε μείωση των αριθμών των επαφών τους και των σχέσεών τους με τους συμπολίτες τους. Όμως, δεν έχει μόνο αρνητικά η πόλη αλλά έχει και θετικά. Η απαρχή της νεωτερικής εποχής του πολιτισμού σηματοδοτείται από την αύξηση των μεγάλων πόλεων, ο δε μητροπολιτικός πολιτισμός είναι ο ανώτερος πολιτισμός που έχει δημιουργήσει η ανθρωπότητα. Παντού η πόλη υπήρξε λίκνο της ελευθερία, της ανοχής, της προόδου, της καινοτομίας, της επιστήμης και της ορθολογικότητας.

Ο Wirth ως μετανάστης Εβραίος στην Αμερική ο ίδιος, ενδιαφέρθηκε για τη βαθύτερη κοινωνική κατανόηση των μειονοτικών ομάδων. Η μελέτη του αυτή μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα για τη μελέτη των πάσης φύσεων μειονοτικών ομάδων: εθνοτικές, άτομα με αναπηρίες, ομοφυλόφιλοι, γυναίκες (αν και δεν αποτελούν μειονότητα, επί της ουσίας βιώνουν την κατάσταση της υποταγμένης στην πατριαρχία μειονότητας), οι ηλικιωμένοι κ.α. Όλες ή οι περισσότερες από αυτές τις ομάδες υποφέρουν και υπομένουν ακόμη και σήμερα την προκατάληψη, την αρνητική διάκριση και τη στέρηση των δικαιωμάτων τους από τις αριθμητικά ισχυρότερες κοινωνικές ομάδες. Ακόμη και σήμερα το έργο του Wirth εμπνέει τους κοινωνιολόγους που ασχολούνται με ζητήματα πόλης, ρατσισμού και κοινωνικών διακρίσεων.[3]

---

[1] Βλ. Wirth L. (1928) The Ghetto. Chicago, Ill.: The University of Chicago Press.

[2] Βλ. Wirth L. (1938) “Urbanism as a Way of Life”. American Journal of Sociology, XLIV, July,σελ. 1-24.

[3] Σημαντικό έργο που εξίσου συνέβαλε στη συνέχεια στην ανάπτυξη των αντίστοιχων ερευνών είναι το Wirth L. (1964) On Cities and Social Life. Chicago, Ill.: The University of Chicago Press.

ΓΚΕΟΡΓΚ ΖΙΜΕΛ: Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΓΚΕΟΡΓΚ ΖΙΜΕΛ: Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

O Georg Simmel γεννήθηκε την πρώτη Μαρτίου 1858 στο Βερολίνο και πέθανε στο Στρασβούργο την 26η  Σεπτεμβρίου 1918, σχεδόν ένα μήνα πριν από το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν κλασσικός κοινωνιολόγος και νεοκαντιανός φιλόσοφος. Η φήμη του έχει να κάνει κυρίως με τα έργα του που αφορούν θέματα την μεθοδολογία της κοινωνιολογίας. Δίδαξε Φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια του Βερολίνου (1885–1914) και του Στρασβούργου (1914–1918).

Τα διορατικά δοκίμιά του σχετικά την προσωπική και κοινωνική διάδραση ενέπνευσε την ανάπτυξη της ποιοτικής ανάλυσης στην κοινωνιολογία. Μεταξύ 1876 και 1881 σπουδάζει ιστορία, ψυχολογία των λαών, φιλοσοφία και ιστορία της τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Το 1881 υποστήριξε τη διδακτορική διατριβή του και το 1885 αρχίζει υφηγεσία στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Μετά το 1900 συνέχισε ως άμισθος έκτακτος καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου.Το 1909 μαζί με τους Ferdinand Tönnies, Werner Sombart και Max Weber ιδρύουν τη Γερμανική Φιλοσοφική Εταιρία (Deutsche Gesellschaft für Philosophie). Το 1910 εκδίδει το περιοδικό Logos. Το 1911 αναγορεύεται σε επίτιμο διδάκτορα της σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Freiburg. Μεταξύ 1914 και 1918 δίδαξε ως τακτικός καθηγητής του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου.

.

Το γεγονός ότι γεννήθηκε κι έζησε σε ένα σπίτι στην γωνία των οδών Leipzigerstrasse and Friedrichstrasse, δηλαδή στην καρδιά του εμπορικού κέντρο του Βερολίνου επηρέασε τη σκέψη του. Το μητροπολιτικό Βερολίνο στο γύρισμα του αιώνα ήταν το πεδίο της μάχης για τα διάφορα αντικρουόμενα πνευματικά και ηθικά ρεύματα και τάσεις. Ο Ζίμελ διαμορφώθηκε στο σταυροδρόμι αυτό. Διαμορφώθηκε σε ένα σύγχρονο άνθρωπο των πόλεων, δηλαδή κάποιον που είναι αλλοδαπός στη χώρα στην οποία γεννήθηκε. Όπως και ο  ξένος τον οποίο περιγράφει σε μια από τις εξαίρετες πραγματείες του, ο οποίος την ίδια στιγμή είναι τόσο μακριά όσο κι κοντά. Είναι ένας «δυνητικός  πλάνης» (περιπλανώμενος), «ο άνθρωπος που σήμερα και μένει αύριο, ο οποίος δεν έχει ξεπεράσει την ελευθερία του «έρχεσθαι» και του «φυγείν». 

  

Δοκίμιά του αναφέρονται στις μορφές που παίρνουν οι κοινωνικές σχέσεις στον χώρο, την αισθητική πλευρά σε πόλεις όπως η Ρώμη, η Βενετία και η Φλωρεντία καθώς και την ζωή στις σύγχρονες μητροπόλεις.  Ερεύνησε τα αποτελέσματα της εμπορευματοποιημένης αστικής σφαίρας πάνω στον κάτοικο της πόλης στην μετάβαση της πόλης σε μητρόπολη με αφορμή μια Παγκόσμια έκθεση προϊόντων. Το άρθρο του "The Metropolis and Mental Life" είναι μια πρωτοποριακή ανάλυση για τη νεωτερικότητα, την πόλη και διαφοροποίηση των κοινωνικών υποκειμένων στην καπιταλιστική μητρόπολη. Χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως ο πρώτος κοινωνιολόγος του μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού. Έθεσε ζητήματα όπως ο κατακερματισμός των κύκλων σχέσεων μεταξύ των ατόμων, την κυκλοφορία της κουλτούρας, των αγαθών των καταναλωτικών προτύπων.

Ο Simmel επεδίωκε να απομονώσει τις γενικές ή επαναλαμβανόμενες μορφές κοινωνικής διάδρασης από τα πιο συγκεκριμένα είδη δραστηριοτήτων, όπως οι οικονομικές, οι πολιτικές κι αισθητικές. Έδωσε προτεραιότητα στο πρόβλημα της αυθεντίας/εξουσίας και της υπακοής.  Στο έργο του  Η φιλοσοφία του Χρήματος (1900) εφάρμοσε τις γενικές του αρχές σε ένα πεδίο, αυτόν της οικονομίας, τονίζοντας το ρόλο της εγχρήματης οικονομίας στην ειδίκευση της κοινωνικής δραστηριότητας και την αποπροσωποίηση των ατομικών και των κοινωνικών σχέσεων.

Τον ενδιαφέρουν θέματα όπως η κοινωνική διαφοροποίηση, η ομάδα, η μητρόπολη, η "κοινωνική τοπογραφία", η μόδα, το χρήμα, η πορνεία, η ερωτοτροπία κ.ά., ανάμεσα στα οποία πορεύεται ως "ξένος" και ως "πλάνης". Αντανακλούν τόσο τις αλλοτριωτικές διαδικασίες της ζωής στην πόλη όσο και τις ελευθεριακές δυνατότητες που αυτή αποδεσμεύει. Κατά το τελευταίο διάστημα της ζωής του ασχολήθηκε κυρίως με τη μεταφυσική και την αισθητική. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

-Μητροπολιτική αίσθηση. Οι μεγαλουπόλεις και η διαμόρφωση της συνείδησης-Κοινωνιολογία των αισθήσεων, Άγρα, 2017

-Πόλη και ψυχή, Έρασμος, 2009

- Περιπλάνηση στη νεωτερικότητα: κοινωνιολογικά, φιλοσοφικά και αισθητικά κείμενα, Αλεξάνδρεια, 2004

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ

- Essays on Interpretation in Social Science, Rowman and Littlefield, 1980.

 - Essays on Religion,  Yale University Press, 1997.

- On Individuality and Social Forms, University of Chicago Press, 1971.

- On Women, Sexuality and Love, Yale University Press, 1984.

- Sociologist and European, Barnes and Noble, 1976.

 - Simmel on Culture: Selected Writings,  Sage, 1997.

- The Philosophy of Money, Tom Bottomore and David Frisby. Routledge, 1990.

- Schopenhauer and Nietzsche, University of Massachusetts Press, 1986.

Θανάσης Τσακίρης

Μάικ Ντέηβις: ένας σημαντικός κοινωνικός στοχαστής και ακτιβιστής

Μάικ Ντέηβις: ένας σημαντικός κοινωνικός στοχαστής και ακτιβιστής

του Θανάση Τσακίρη

Ο σημαντικός κοινωνικός στοχαστής και ακτιβιστής Μάικ Ντέιβις γεννήθηκε το 1946 στην Φοντάνα της Κομητείας Σαν Μπερναντίνο της Καλιφορνίας. Είναι από τους πλέον ασυμβίβαστους επικριτές των επιπτώσεων του Αμερικανικού καπιταλισμού στις πόλεις και το φυσικό περιβάλλον. Στα έργα του που αφορούν τη αντιφατική αστική ανάπτυξη του Λος Άντζελες θα διαπιστώσει κανείς ότι η Αθήνα εξελίχθηκε με τον ίδιο τρόπο που αναπτύχθηκε, σε λίγο μικρότερη κλίμακα, βεβαίως, η Αμερικάνικη μεγαλούπολη (megapolis, σύμφωνα με τον όρο του Λιούις Μάμφορντ).

Όμως, ο Ντέηβις δεν είναι μόνο ένας μεγάλος κοινωνιολόγος της πόλης. Εργάστηκε σε πολλές διαφορετικές δουλειές όπως εργάτης σε εργοστάσιο συσκευασίας κρέατος, φορτοεκφορτωτής, φορτηγατζής και διετέλεσε και διευθυντής του βιβλιοπωλείου του Κομμουνιστικού Κόμματος στο Λος Άντζελες. Στα φοιτητικά του χρόνια ήταν ένας από ρους ηγέτες των «Φοιτητών για μια Δημοκρατική Κοινωνία (SDS). Επίσημα ξεκίνησε την πανεπιστημιακή του καριέρα στις αρχές της δεκαετίας του ’70 όταν στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου έγινε ερευνητής του Ιρλανδικού εθνικισμού και της Ιρλανδικής ιστορίας. Στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80 δούλεψε ως πλήρους απασχόλησης συντάκτης της «Επιθεώρησης της Νέας Αριστεράς» (“New Left Review”) στο Η.Β. όπου δημοσίευσε μερικά από τα πιο σημαντικά του άρθρα. Το πρώτο του βιβλίο με τίτλο Prisoners of the American Dream: Politics and Economy in the History of the U.S. Working Class (1986) ήταν μια απαισιόδοξη αλλά ρεαλιστική θεωρητικά ανάλυση της κατάστασης της Αμερικανικής εργατικής τάξης. Ακολούθησε το εξίσου σημαντικό αλλά πιο διαβασμένο City of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles (1990) και σχεδόν «προφήτευε» τις ταραχές και την εξέγερση του Λος Άντζελες το 1992. Η μεθοδολογία του δεν είναι μονοσήμαντη. Πίσω από τον όρο «κοινωνικός ιστορικός» που του έχει αποδοθεί κρύβεται η πολυεπιστημονικότητα της σκέψης του. Ουσιαστικά, επηρέασε την πολιτική γεωγραφία των πόλεων. Ξεκινώντας από τον αστικό σχεδιασμό και την πολεοδομία και την ανθρωπολογία και φτάνοντας στη φυσική ιστορία και την αρχιτεκτονική κριτική ο Ντέηβις μας έμαθε πώς να βλέπουμε την πόλη με άλλο μάτι. Η πόλη αποτελεί το άκρως πραγματικό πεδίο πολιτικού αγώνα. Είναι ταυτόχρονα μικρόκοσμος και αποτέλεσμα διεργασιών του σύγχρονου καπιταλισμού.

Η περίπτωση της άναρχης ανάπτυξης των δύο πόλεων, της Αθήνας και του Λος Άντζελες βεβαιώνει του λόγου το αληθές. Και στις δύο πόλεις η κερδοσκοπία πάνω στη γη οδήγησε μεγάλες ομάδες πληθυσμού στην επιδίωξη να καταστρέψουν τα δάση αυθαιρετώντας πάνω στο περιβάλλον γενικότερα προκειμένου να αποκτήσουν την πολυπόθητη ιδιόκτητη κατοικία. Και στις δύο πόλεις αναπτύχθηκαν πολιτικές ελίτ που καθοδήγησαν πολιτικά αυτή τη διαδικασία με το αζημίωτο. Και στις δύο πόλεις εμφανίστηκαν οι ζώνες-γκέτο όπου η φτώχεια και η μιζέρια, τα ναρκωτικά και το έγκλημα απέκτησαν ζωτικό χώρο. Και στις δύο πόλεις με το πρόσχημα της «πάταξης της εγκληματικότητας» εμφανίστηκαν τεχνολογικά μορφές καταστολής –για το Λος Άντζελες δεν το συζητάμε, δεν μπορεί να γίνει σύγκριση, αλλά αυτό δεν αποτελεί λόγο να χαιρόμαστε καθώς οι νέες εξαγγελίες για σφαίρες και χειροβομβίδες καουτσούκ, επαναφορά των αυρών, των υδραντλιών και η εισαγωγή και εκπαίδευση των ειδικών για την καταστολή των διαδηλώσεων που θα χαρακτηρίσουν το επερχόμενο «χειμώνα της δυσαρέσκειας» δείχνουν ότι η διαφορά μεταξύ των δύο πόλεων θα μικραίνει. Στις παρυφές των δύο πόλεων δημιουργούνται οι «περίκλειστες κοινότητες» των πλουσίων κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων (δείτε το ίδιο μοντέλο κι εδώ με τις πολυκατοικίες-φρούρια σε Ελληνικό, Γλυφάδα, Βούλα και Βόρεια Προάστεια). Γι’ αυτό, λοιπόν, μην απορείτε που οι πυρκαγιές σάρωσαν και την Αττική και την Καλιφόρνια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΜΑΪΚ ΝΤΕΗΒΙΣ:
· Beyond Blade Runner: Urban Control, The Ecology of Fear (1992) [ελληνική έκδοση: Πέρα από το Blade Runner - Αστικός έλεγχος, η οικολογία του φόβου. Εκδ.Futura)
· Casino Zombies: True Stories From the Neon West (1999, μόνο στα γερμανικά)
· Ecology of Fear: Los Angeles and the Imagination of Disaster (2000)
· Magical Urbanism: Latinos Reinvent the US City (2000)
· Late Victorian Holocausts: El Niño Famines and the Making of the Third World (2001)
· The Grit Beneath the Glitter: Tales from the Real Las Vegas, edited with Hal Rothman (2002)
· Dead Cities, And Other Tales (2003)
· Under the Perfect Sun: The San Diego Tourists Never See, με τους Jim Miller και Kelly Mayhew (2003)
· Cronache Dall’Impero (2005, μόνο Ιταλικά)
· The Monster at Our Door: The Global Threat of Avian Flu (2005)
· Planet of Slums: Urban Involution and the Informal Working Class (2006)
· No One Is Illegal: Fighting Racism and State Violence on the U.S.-Mexico Border, με τον Justin Akers Chacon (2006)
· Buda's Wagon: A Brief History of the Car Bomb (2007)
· In Praise of Barbarians: Essays against Empire (2007)
· Evil Paradises: Dreamworlds of Neoliberalism, κοινή επιμέλεια με τον Daniel Bertrand Monk (2007)
· Islands Mysterious: Where Science Rediscovers Wonder – a Trilogy,
o 1. Land of the Lost Mammoths (2003)
o 2. Pirates, Bats, and Dragons (2004)
o 3. Spider Vector (υπό έκδοση στα αγγλικά)

Ο Λουις Γουίρθ και η κοινωνιολογία της πόλης

Louis Wirth. Ο ιδρυτής της κοινωνιολογίας της πόλης

του Θανάση Τσακίρη

Ο Louis Wirth ήταν μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της Κοινωνιολογικής Σχολής του Σικάγο. Γεννήθηκε το 1897 στην πόλη Gemünden της Γερμανίας. Η οικογένειά του ήταν Εβραϊκής καταγωγής. Παρ’ όλο που ήταν ευκατάστατη οικονομικώς, η οικογένεια μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όπου ο Louis πήρε το πτυχίο της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Διατήρησε εφ’ όρου ζωής σχέση με το πανεπιστήμιο και το 1925 πήρε το μεταπτυχιακό δίπλωμα και το 1926 το διδακτορικό του. Εκείνα τα χρόνια διαμόρφωσε, εκτός των άλλων, τα πολιτικά και θρησκευτικά του πιστεύω και θεωρούσε τον εαυτό του «αποφασισμένο αντικαπιταλιστή» και «αθεϊστή». Θεωρούσε επίσης ότι η ουσιαστική του συμβολή θα ήταν να αναπτύξει την «εφαρμοσμένη κοινωνιολογία». Έτσι από το 1919 εργαζόταν ως κοινωνικός λειτουργός και αργότερα έγινε Διευθυντής της Διεύθυνσης Ανηλίκων Αρρένων Παραβατών των Εβραϊκών Φιλανθρωπικών Εταιριών του Σικάγο. Συνέχισε την καριέρα του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο ανεβαίνοντας σταδιακά τις καθηγητικές βαθμίδες και το 1940 έφτασε στην ανώτερη βαθμίδα του Καθηγητή Κοινωνιολογίας. Παράλληλα διετέλεσε συμπράττων Διευθυντής της επιθεώρησης American Journal of Sociology, πρόεδρος της Αμερικανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας, αναπληρωτής κοσμήτωρ της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών, σύμβουλος εθνικής πολιτικής κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως μέλος της Ομοσπονδιακής Αρχής Στέγασης και του Γραφείου Προγραμματισμού Εθνικών Πόρων. Πέθανε το 1952.
Ο Wirth δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την συγκρότηση ενός μεγάλου συνεκτικού μοντέλου κοινωνικής θεωρίας αλλά το έργο που άφησε πίσω υπό μορφή επιθεωρησιακών άρθρων, διαλέξεων και κειμένων σε συλλογικούς τόμους δίνουν μια πιο συγκροτημένη εικόνα. Στα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνονταν η ζωή στην πόλη, η συμπεριφορά των μειονοτικών ομάδων και τα ΜΜΕ. Μεθοδολογικά απέρριπτε τον αυστηρό προβλεπτικό χαρακτήρα του μαρξικού έργου˙ χρησιμοποίησε, όμως, και διεύρυνε ορισμένες έννοιες και ιδέες που διατύπωσε ο Karl Marx, όπως η αποξένωση/αλλοτρίωση, εντάσσοντάς τες σε ένα πραγματιστικό εμπειρικό πλαίσιο, κάτι αναμενόμενο για ένα μέλος της Κοινωνιολογικής Σχολής του Σικάγο –εξάλλου επηρεάστηκε από τα έργα των Robert Park, George Simmel και Albion W. Small. Ακόμη, επηρεάστηκε και από το έργο του Karl Mannheim, του οποίο το έργο Ideology and Utopia. An Introduction to the Sociology of Knowledge προλόγισε και μετέφρασε μαζί με άλλους στα Αγγλικά.

Το 1928 έγραψε το σημαντικότερο βιβλίο του με τίτλο The Ghetto. Κατά τον ίδιο το γκέτο είναι ένας θεσμός που αντιπροσωπεύει «μια παρατεταμένη περίπτωση κοινωνικής απομόνωσης». Εκτιμά ότι η λέξη ενδέχεται να προέρχεται από την εβραϊκή λέξη get που σημαίνει χωρισμός ή από τη γερμανική gitter που σημαίνει δικτυωτό πλέγμα (και τις μπάρες των κλουβιών των πουλιών) ή την ιταλική borgheto που σημαίνει μικρή γειτονιά. Μελέτησε τη ζωή των ατόμων και των ομάδων στο πλαίσιο του Εβραϊκής καταγωγής πληθυσμού του Σικάγο. Θεωρούσε την κοινωνιολογία ως απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της ανθρωπότητας και των κοινωνιών της καθώς, κατ’ αυτόν, τα άτομα είναι «παντού και πάντα» μέλη ομάδων. Η φυλή και η εθνότητα από τη μια πλευρά και οι δομές της ανθρώπινης συμπεριφοράς που τις διαπνέει η ζωή της αστικής κοινότητας από την άλλη αποτελούν τους δύο διαφορετικούς τύπους κοινωνικής τάξης πραγμάτων που είναι καθοριστικές. Στο έργο αυτό δείχνει πώς η Εβραϊκή κοινότητα στο γκέτο επηρεάζεται από το αστικό περιβάλλον και πώς με τη σειρά της επιδρά αυτή σε αυτό το περιβάλλον. Η κύρια συνεισφορά του στην αστική κοινωνιολογία ήταν το κλασικό άρθρο του με τίτλο Urbanism as a Way of Life. Σε αυτό μελετά τα μέσα με το περιβάλλον της πόλης ασκεί επιρροή ακόμη και σε άτομα που ζουν στο εσωτερικό παραδοσιακών κοινοτήτων. Η πόλη παραγκωνίζει παραδοσιακούς τρόπους ζωής επιβάλλοντας στο άτομο ταυτόχρονα μια εντονότερη αντίληψη για την ατομική ελευθερία και μια ιδιαίτερα έντονη συναίσθηση απομόνωσης, αποξένωσης και αλλοτρίωσης. Αυτή η συναίσθηση της αποξένωσης καθιστά τα άτομα των πόλεων πιο «ευάλωτα» και «επιρρεπή» στην προσφυγή σε εκκλήσεις να ακολουθήσουν τα «μαζικά κινήματα» του μεσοπολέμου. Ο «αστισμός» (ή «αστυφιλία»), κατά τον Wirth, είναι μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης που είναι επιζήμια για την κουλτούρα. Η πόλη είναι δευτερεύον υποκατάστατο των πρωταρχικών σχέσεων, η εξασθένιση των δεσμών συγγένειας, η παρακμή της κοινωνικής σημασίας της οικογένειας, η εξαφάνιση της γειτονιάς και η υπονόμευση της παραδοσιακής βάσης αλληλεγγύης. Όσον αφορά την οικογένεια, θεωρούσε ότι τα αποτελέσματα της ζωής στην πόλη απειλούν τη συνοχή της και ο εξαστισμός οδηγεί στην μείωση των ρυθμών αύξησης και στο τέλος στη μείωση γενικά των γεννήσεων. Οι οικογένειες είναι μικρότερες και πολύ συχνά συναντιώνται πλέον άτεκνες ή μονογονεϊκές οικογένειες. Ο γάμος αναβάλλεται για μεγαλύτερη ηλικία, οι μοναχικοί άνθρωποι οδηγούνται ολοένα και περισσότερο στην απομόνωση και σε μείωση των αριθμών των επαφών τους και των σχέσεών τους με τους συμπολίτες τους. Όμως, δεν έχει μόνο αρνητικά η πόλη αλλά έχει και θετικά. Η απαρχή της νεωτερικής εποχής του πολιτισμού σηματοδοτείται από την αύξηση των μεγάλων πόλεων, ο δε μητροπολιτικός πολιτισμός είναι ο ανώτερος πολιτισμός που έχει δημιουργήσει η ανθρωπότητα. Παντού η πόλη υπήρξε λίκνο της ελευθερία, της ανοχής, της προόδου, της καινοτομίας, της επιστήμης και της ορθολογικότητας.
Ο Wirth ως μετανάστης Εβραίος στην Αμερική ο ίδιος, ενδιαφέρθηκε για τη βαθύτερη κοινωνική κατανόηση των μειονοτικών ομάδων. Η μελέτη του αυτή μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα για τη μελέτη των πάσης φύσεων μειονοτικών ομάδων: εθνοτικές, άτομα με αναπηρίες, ομοφυλόφιλοι, γυναίκες (αν και δεν αποτελούν μειονότητα, επί της ουσίας βιώνουν την κατάσταση της υποταγμένης στην πατριαρχία μειονότητας), οι ηλικιωμένοι κ.α. Όλες ή οι περισσότερες από αυτές τις ομάδες υποφέρουν και υπομένουν ακόμη και σήμερα την προκατάληψη, την αρνητική διάκριση και τη στέρηση των δικαιωμάτων τους από τις αριθμητικά ισχυρότερες κοινωνικές ομάδες. Ακόμη και σήμερα το έργο του Wirth εμπνέει τους κοινωνιολόγους που ασχολούνται με ζητήματα πόλης, ρατσισμού και κοινωνικών διακρίσεων.