Ο Λουις Γουίρθ και η κοινωνιολογία της πόλης

Louis Wirth. Ο ιδρυτής της κοινωνιολογίας της πόλης

του Θανάση Τσακίρη

Ο Louis Wirth ήταν μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της Κοινωνιολογικής Σχολής του Σικάγο. Γεννήθηκε το 1897 στην πόλη Gemünden της Γερμανίας. Η οικογένειά του ήταν Εβραϊκής καταγωγής. Παρ’ όλο που ήταν ευκατάστατη οικονομικώς, η οικογένεια μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όπου ο Louis πήρε το πτυχίο της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Διατήρησε εφ’ όρου ζωής σχέση με το πανεπιστήμιο και το 1925 πήρε το μεταπτυχιακό δίπλωμα και το 1926 το διδακτορικό του. Εκείνα τα χρόνια διαμόρφωσε, εκτός των άλλων, τα πολιτικά και θρησκευτικά του πιστεύω και θεωρούσε τον εαυτό του «αποφασισμένο αντικαπιταλιστή» και «αθεϊστή». Θεωρούσε επίσης ότι η ουσιαστική του συμβολή θα ήταν να αναπτύξει την «εφαρμοσμένη κοινωνιολογία». Έτσι από το 1919 εργαζόταν ως κοινωνικός λειτουργός και αργότερα έγινε Διευθυντής της Διεύθυνσης Ανηλίκων Αρρένων Παραβατών των Εβραϊκών Φιλανθρωπικών Εταιριών του Σικάγο. Συνέχισε την καριέρα του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο ανεβαίνοντας σταδιακά τις καθηγητικές βαθμίδες και το 1940 έφτασε στην ανώτερη βαθμίδα του Καθηγητή Κοινωνιολογίας. Παράλληλα διετέλεσε συμπράττων Διευθυντής της επιθεώρησης American Journal of Sociology, πρόεδρος της Αμερικανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας, αναπληρωτής κοσμήτωρ της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών, σύμβουλος εθνικής πολιτικής κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως μέλος της Ομοσπονδιακής Αρχής Στέγασης και του Γραφείου Προγραμματισμού Εθνικών Πόρων. Πέθανε το 1952.
Ο Wirth δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την συγκρότηση ενός μεγάλου συνεκτικού μοντέλου κοινωνικής θεωρίας αλλά το έργο που άφησε πίσω υπό μορφή επιθεωρησιακών άρθρων, διαλέξεων και κειμένων σε συλλογικούς τόμους δίνουν μια πιο συγκροτημένη εικόνα. Στα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνονταν η ζωή στην πόλη, η συμπεριφορά των μειονοτικών ομάδων και τα ΜΜΕ. Μεθοδολογικά απέρριπτε τον αυστηρό προβλεπτικό χαρακτήρα του μαρξικού έργου˙ χρησιμοποίησε, όμως, και διεύρυνε ορισμένες έννοιες και ιδέες που διατύπωσε ο Karl Marx, όπως η αποξένωση/αλλοτρίωση, εντάσσοντάς τες σε ένα πραγματιστικό εμπειρικό πλαίσιο, κάτι αναμενόμενο για ένα μέλος της Κοινωνιολογικής Σχολής του Σικάγο –εξάλλου επηρεάστηκε από τα έργα των Robert Park, George Simmel και Albion W. Small. Ακόμη, επηρεάστηκε και από το έργο του Karl Mannheim, του οποίο το έργο Ideology and Utopia. An Introduction to the Sociology of Knowledge προλόγισε και μετέφρασε μαζί με άλλους στα Αγγλικά.

Το 1928 έγραψε το σημαντικότερο βιβλίο του με τίτλο The Ghetto. Κατά τον ίδιο το γκέτο είναι ένας θεσμός που αντιπροσωπεύει «μια παρατεταμένη περίπτωση κοινωνικής απομόνωσης». Εκτιμά ότι η λέξη ενδέχεται να προέρχεται από την εβραϊκή λέξη get που σημαίνει χωρισμός ή από τη γερμανική gitter που σημαίνει δικτυωτό πλέγμα (και τις μπάρες των κλουβιών των πουλιών) ή την ιταλική borgheto που σημαίνει μικρή γειτονιά. Μελέτησε τη ζωή των ατόμων και των ομάδων στο πλαίσιο του Εβραϊκής καταγωγής πληθυσμού του Σικάγο. Θεωρούσε την κοινωνιολογία ως απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της ανθρωπότητας και των κοινωνιών της καθώς, κατ’ αυτόν, τα άτομα είναι «παντού και πάντα» μέλη ομάδων. Η φυλή και η εθνότητα από τη μια πλευρά και οι δομές της ανθρώπινης συμπεριφοράς που τις διαπνέει η ζωή της αστικής κοινότητας από την άλλη αποτελούν τους δύο διαφορετικούς τύπους κοινωνικής τάξης πραγμάτων που είναι καθοριστικές. Στο έργο αυτό δείχνει πώς η Εβραϊκή κοινότητα στο γκέτο επηρεάζεται από το αστικό περιβάλλον και πώς με τη σειρά της επιδρά αυτή σε αυτό το περιβάλλον. Η κύρια συνεισφορά του στην αστική κοινωνιολογία ήταν το κλασικό άρθρο του με τίτλο Urbanism as a Way of Life. Σε αυτό μελετά τα μέσα με το περιβάλλον της πόλης ασκεί επιρροή ακόμη και σε άτομα που ζουν στο εσωτερικό παραδοσιακών κοινοτήτων. Η πόλη παραγκωνίζει παραδοσιακούς τρόπους ζωής επιβάλλοντας στο άτομο ταυτόχρονα μια εντονότερη αντίληψη για την ατομική ελευθερία και μια ιδιαίτερα έντονη συναίσθηση απομόνωσης, αποξένωσης και αλλοτρίωσης. Αυτή η συναίσθηση της αποξένωσης καθιστά τα άτομα των πόλεων πιο «ευάλωτα» και «επιρρεπή» στην προσφυγή σε εκκλήσεις να ακολουθήσουν τα «μαζικά κινήματα» του μεσοπολέμου. Ο «αστισμός» (ή «αστυφιλία»), κατά τον Wirth, είναι μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης που είναι επιζήμια για την κουλτούρα. Η πόλη είναι δευτερεύον υποκατάστατο των πρωταρχικών σχέσεων, η εξασθένιση των δεσμών συγγένειας, η παρακμή της κοινωνικής σημασίας της οικογένειας, η εξαφάνιση της γειτονιάς και η υπονόμευση της παραδοσιακής βάσης αλληλεγγύης. Όσον αφορά την οικογένεια, θεωρούσε ότι τα αποτελέσματα της ζωής στην πόλη απειλούν τη συνοχή της και ο εξαστισμός οδηγεί στην μείωση των ρυθμών αύξησης και στο τέλος στη μείωση γενικά των γεννήσεων. Οι οικογένειες είναι μικρότερες και πολύ συχνά συναντιώνται πλέον άτεκνες ή μονογονεϊκές οικογένειες. Ο γάμος αναβάλλεται για μεγαλύτερη ηλικία, οι μοναχικοί άνθρωποι οδηγούνται ολοένα και περισσότερο στην απομόνωση και σε μείωση των αριθμών των επαφών τους και των σχέσεών τους με τους συμπολίτες τους. Όμως, δεν έχει μόνο αρνητικά η πόλη αλλά έχει και θετικά. Η απαρχή της νεωτερικής εποχής του πολιτισμού σηματοδοτείται από την αύξηση των μεγάλων πόλεων, ο δε μητροπολιτικός πολιτισμός είναι ο ανώτερος πολιτισμός που έχει δημιουργήσει η ανθρωπότητα. Παντού η πόλη υπήρξε λίκνο της ελευθερία, της ανοχής, της προόδου, της καινοτομίας, της επιστήμης και της ορθολογικότητας.
Ο Wirth ως μετανάστης Εβραίος στην Αμερική ο ίδιος, ενδιαφέρθηκε για τη βαθύτερη κοινωνική κατανόηση των μειονοτικών ομάδων. Η μελέτη του αυτή μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα για τη μελέτη των πάσης φύσεων μειονοτικών ομάδων: εθνοτικές, άτομα με αναπηρίες, ομοφυλόφιλοι, γυναίκες (αν και δεν αποτελούν μειονότητα, επί της ουσίας βιώνουν την κατάσταση της υποταγμένης στην πατριαρχία μειονότητας), οι ηλικιωμένοι κ.α. Όλες ή οι περισσότερες από αυτές τις ομάδες υποφέρουν και υπομένουν ακόμη και σήμερα την προκατάληψη, την αρνητική διάκριση και τη στέρηση των δικαιωμάτων τους από τις αριθμητικά ισχυρότερες κοινωνικές ομάδες. Ακόμη και σήμερα το έργο του Wirth εμπνέει τους κοινωνιολόγους που ασχολούνται με ζητήματα πόλης, ρατσισμού και κοινωνικών διακρίσεων.