Σεμινάριο: Οι εσωκομματικές συγκρούσεις & η ιστορική διαμόρφωση του κομματικού χαρακτήρα της κυπριακής Αριστεράς

Σεμινάριο
Οι εσωκομματικές συγκρούσεις & η ιστορική διαμόρφωση του κομματικού χαρακτήρα της κυπριακής Αριστεράς
 

Η κατανόηση του σύγχρονου ιδεολογικού και οργανωτικού χαρακτήρα των πολιτικών κομμάτων απαιτεί μελέτη του ιστορικού τους παρελθόντος, του «ιστορικού τους μονοπατιού». Ιδιαίτερα στο χώρο της Αριστεράς, η μελέτη αυτού του ιστορικού παρελθόντος χαρακτηρίζεται από πολλαπλές συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις που άφηναν πίσω τους πικρές αναμνήσεις και αγεφύρωτα χάσματα.

Στην προκειμένη περίπτωση, το κόμμα της κυπριακής Αριστεράς, το ΑΚΕΛ, λειτουργώντας από την ίδρυση του μέσα σε ένα αποικιοκρατικό πλαίσιο κάνει πολύ γρήγορα επιλογή «ιδεολογικού στρατοπέδου» υπέρ του μαρξιστικού-λενινιστικού τύπου κόμματος. Παρόλη την επιλογή αυτή, και σε αντίθεση με άλλες χώρες όπου η Αριστερά στιγματίστηκε ιστορικά από ενδοστρέφεια και πολυτεμαχισμό, η κυπριακή Αριστερά δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα της πολυδιάσπασης. Το ΑΚΕΛ αποτελεί από τη δεκαετία του 1920 το κυρίαρχο κόμμα της όλης Αριστεράς. Αυτή η εξωτερική ηγεμονία, όμως, αποκρύβει ορισμένες σημαντικές ιδεολογικές εντάσεις και συγκρούσεις οι οποίες επηρέασαν την μελλοντική του εξέλιξη και την τοποθέτηση του έναντι κρίσιμων ιδεολογικών και πολιτικών ζητημάτων.

Η διαμόρφωση του ιδεολογικού και οργανωτικού χαρακτήρα ενός κόμματος συνήθως δίνει έμφαση σε εξωτερικές/περιβαλλοντικές επιρροές και λιγότερο στις εσωκομματικές διεργασίες. Η έμφαση αυτής της παρουσίασης είναι στο πως οι εσωτερικές ιδεολογικές συγκρούσεις και εντάσεις διαμόρφωσαν το σύγχρονο κομματικό χαρακτήρα του ΑΚΕΛ. Ο μηχανισμός ανάλυσης επικεντρώνεται έτσι, στο εσωκομματικό πεδίο και την αντιπαράθεση αντιθετικών ιδεολογικών τάσεων εντοπίζοντας τα βασικά ζητήματα της αντιπαράθεσης, τους κύριους πρωταγωνιστές και τη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος.

«Οι εσωκομματικές συγκρούσεις και η ιστορική διαμόρφωση του κομματικού χαρακτήρα της κυπριακής Αριστεράς» θα συζητηθούν στο σεμινάριο του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ με εισηγητή τον Γιάννο Κατσουρίδη, Μέλος ΔΕΠ Τμήματος Πολιτικών Επιστημών & Διακυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, την Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου στις 18:00 στην έδρα του ΕΝΑ (Ζαλοκώστα 8, Αθήνα – 2ος όροφος).

To σεμινάριο θα είναι ανοικτό στο κοινό.

ΕΚΛΟΓΕΣ ΗΠΑ 2016 - 3ο μέρος

Σύνδεση με τα προηγούμενα:

ΕΚΛΟΓΕΣ ΗΠΑ 2016 - 1ο μέρος

ΕΚΛΟΓΕΣ ΗΠΑ 2016 - 2ο μέρος

Στη βιβλιογραφία συναντάμε διαφορετικές εκδοχές για την εξέλιξη των κομμάτων και του κομματικού συστήματος, αλλά στην παρούσα φάση κρατάμε το συγκεκριμένο πίνακα ως λειτουργικότερο μιας και εξυπηρετεί τη σύντομη ανασκόπησή μας.[1] Όπως βλέπουμε αυτή η τυπολογική κατάταξη διαφέρει κατά τι από την κλασική στο είδος της κατάταξη του Μωρίς Ντυβερζέ[2] την οποία επέκτειναν οι Ρίτσαρντ Κατς και Πήτερ Μέιερ [3]:

Α. Κόμματα στελεχών

. Αρχικά τα πολιτικά κόμματα ήταν τοπικές επιτροπές από προσωπικότητες με επιρροή και προύχοντες στα πλαίσια κάθε εκλογικής περιφέρειας

ü  Ποιότητα μελών αντί ποσότητας

ü  Εσωτερική οργάνωση επιτροπών ατελής

ü  Μεγάλη αυτονομία επιτροπών

ü  Κόμματα = ομοσπονδία επιτροπών

ü  Βουλευτές με μεγάλη ανεξαρτησία. Αποτέλεσμα οι μάχες των εθνοσυνελεύσεων είχαν χαρακτήρα μονομαχίας

Β. Κόμματα μαζών

. Ο αποκλεισμός σοσιαλιστών υποψηφίων από πηγές χρηματοδότησης οδήγησε στη συγκρότηση οργανώσεων με πολλά μέλη που κατέβαλλαν μικρές χρηματικές συνεισφορές κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Αποτέλεσμα ήταν η ενσωμάτωση στην οργάνωση του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού οπαδών. Έτσι η κομματική οργάνωση συνέβαλε στην πολιτική εκπαίδευση λαϊκών μαζών και δημοκρατική επιλογή υποψηφίων από συνέδρια (εθνικά, τοπικά, τομεακά).

• Τα κόμματα στελεχών ανταποκρίνονταν στις ανάγκες της εποχής συγκρούσεων μεταξύ αριστοκρατών και αστών.
• Τα κόμματα μαζών ανταποκρίνονται στην εποχή κατά την οποία η βιομηχανική επανάσταση δημιουργεί πολυπληθή εργατική τάξη που διεκδικεί την ενσωμάτωση του συνόλου των πολιτών στο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα και την διαρκή συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες πέρα από την ανά τετραετία καθολική ψηφοφορία για την εκλογή βουλευτών.

Η διαρκής μαζική οργάνωση μελών και ανάγκη διαρκούς είσπραξης συνδρομών και συνεισφορών συνέβαλε στην πολύ αυστηρότερη διοικητική οργάνωση και στην προοδευτική ανάπτυξη ενός πολύπλοκου και ιεραρχημένου οργανισμού και μιας ομάδας ενδοκομματικών ηγετών με αποτέλεσμα την εξασθένιση της θέσης των βουλευτών.

Κοινωνιολογικά, η διαμάχη μεταξύ ενδοκομματικών και κοινοβουλευτικών στελεχών αντανακλά τη διαμάχη των δύο ομάδων της βάσης: μέλη που εκλέγουν τους ενδοκομματικούς ηγέτες και οπαδοί που εκλέγουν τους βουλευτές. Τα μέλη είναι πιο ταυτισμένα με το κόμμα σε σχέση με τους ψηφοφόρους και, συνεπώς, πιο αδιάλλακτα.

Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, οι ομοιότητες με την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών κομμάτων είναι πολλές παρά τη σχετικά αργοπορημένη εμφάνισή τους έναντι αυτών των ΗΠΑ.

Γ. Το πανσυλλεκτικό κόμμα εμφανίστηκε στην Ευρώπη τη δεκαετία του ’60 διατηρώντας πολλά στοιχεία του κόμματος μαζών.[4] Το πρότυπο ανάπτυξης της Δύσης ήταν το υπόβαθρο του πανσυλλεκτικού κόμματος: ιδιότυπο καθεστώς συσσώρευσης με δομές εντατικής συσσώρευσης και μαζικής κατανάλωσης στη βάση συναινετικών θεσμών και δομών. Το πανσυλλεκτικό κόμμα υιοθετεί στρατηγικές άμεσης εκλογικής αποτελεσματικότητας που συνεπάγονται

πρακτικές αποστασιοποίησης ή και αποστροφής από πρακτικές στρατολόγησης στη βάση των ιδεολογικών και κυρίως κοινωνικών ταυτίσεων, ενώ παράλληλα επιδιώκουν εκλογική υποστήριξη με αφετηρία πολιτικές και προγραμματικές συγκλίσεις.

Τα κόμματα πλέον παύουν να είναι παράγοντες της κοινωνίας που επιδιώκουν την επιρροή πάνω στο κράτος ή την διείσδυση σ’ αυτό. Αυτό σημαίνει μετατροπή των κομμάτων σε ανταγωνιστικούς μεσίτες μεταξύ κράτους και κοινωνίας. Οι κυβερνήσεις πανσυλλεκτικών κομμάτων βιώνουν μια έντονη αντίφαση προσπαθώντας αφενός να μεσιτεύσουν τα αιτήματα της κοινωνίας προς το κράτος αφετέρου να υποστηρίζουν την κρατική πολιτική απέναντι στην κοινωνία. Αντίθετα στις ΗΠΑ η εξέλιξη ήταν κάπως διαφορετική. Οι μαζικές οργανώσεις των πολιτικών κομμάτων κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα της καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης, της ανάπτυξης της εργατικής τάξης και της εισροής μεταναστών από την Ευρώπη δεν είχαν τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά των ευρωπαϊκών συντηρητικών και σοσιαλιστικών κομμάτων (λόγω απουσίας φεουδαρχίας, ατομιστικής πολιτικής κουλτούρας και, σε μεγάλο βαθμό, των δυνατοτήτων επέκτασης της χώρας προς δυσμάς που λειτουργούσε ως αδιαμόρφωτο ακόμη «Αμερικανικό όνειρο» κ.ο.κ.). Το Σοσιαλιστικό Κόμμα των ΗΠΑ στην καλύτερη εμφάνισή του στις Προεδρικές του 1912 έφτασε το 6% και στις βουλευτικές είχε δύο βουλευτές στο Ομοσπονδιακό επίπεδο, μερικές έδρες σε Πολιτειακά νομοθετικά σώματα και 33 δημάρχους, για να μειωθεί σταδιακά η δύναμή του σε ελάχιστα ποσοστά.[5] Έτσι, βλέπουμε τα υποτιθέμενα μαζικά κόμματα του 190υ αιώνα, Δημοκρατικό και Ρεπουμπλικανικό, να είναι ουσιαστικά πανσυλλεκτικά, τη δε δομή τους να μην έχει τα πυραμιδωτά χαρακτηριστικά των κομμάτων-μαζών.

Δ. Τα κόμματα καρτέλ είναι η πιο σύγχρονη κομματική μορφή που απαντάμε στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες, πολλά χαρακτηριστικά των οποίων απαντώνται και στα βασικά αμερικανικά κόμματα ήδη από το 1960. Τα κόμματα αυτά χαρακτηρίζονται από πολιτικούς που θεωρούν την πολιτική ως επάγγελμα (πολλοί δε ως πηγή πλουτισμού και ελάχιστοι ως καθήκον του πολίτη). Η βάση του κομματικού ανταγωνισμού είναι το κατά πόσο οι πολιτικοί έχουν διαχειριστικές δεξιότητες και είναι γενικώς και αορίστως αποτελεσματικοί, ενώ η ιδεολογία έχει χαθεί ως έννοια. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι η «ένταση κεφαλαίου» της κομματικής δουλειάς και της κομματικές προεκλογικής εκστρατείας. Εκεί που οι εθελοντές έπαιζαν σημαντικό ρόλο, έστω και σε «ταπεινά καθήκοντα» αφισοκόλλησης και «cheerleaders» αναλαμβάνουν τώρα οι διάφορες εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες πολιτικού μάρκετινγκ, διαφήμισης, δημοσίων σχέσεων, χάραξης στρατηγικής και, πάνω απ’ όλες οι εταιρείες ερευνών κοινής γνώμης. Τα κόμματα πια εδρεύουν στο κράτος και παύουν πλέον να είναι μεσίτες της κοινωνίας προς αυτό. Οι σχέσεις των κομματικών ελίτ και των απλών μελών είναι, σε γενικές γραμμές, αυτές της «αμοιβαίας αυτονομία» (ένας κομψός όρος για να πούμε ότι τα μέλη και οι οπαδοί ξεκίνησαν την απόδρασή τους από τα κόμματα). Τέλος, τα εναπομένοντα μέλη δεν έχουν ούτε δικαιώματα ούτε υποχρεώσεις και τα όρια μεταξύ μελών και μη-μελών είναι πλέον ασαφή, και η έμφαση είναι στο άτομο ως μέλος και όχι ως οργανωμένο σώμα (π.χ. Βρετανικό Εργατικό Κόμμα). Η εμπειρία των κομμάτων των ΗΠΑ είναι και εδώ διαφορετική ή και πρωτοποριακή σε σχέση με τα κόμματα-καρτέλ.

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης

[1] Για περισσότερες λεπτομέρειες επί του θέματος, βλ. Burbank Matthew, Hrenenar Ronald, and Benedict Robert (2008) Parties, Interest Groups, and  Political Campaigns. Boulder, CO: Paradigm Publishers.

[2] Duverger, Maurice (1951) Les Partis Politiques. Paris: PUF.

[3] Katz Richard and Mair Peter (1995) “Changing Models of Party Organization and Party Democracy.” Party Politics. Νο. 1, σελ 5–28.

[4] Kirchheimer Otto (1991) “O µετασχηµατισµός των κοµµατικών συστηµάτων στη δυτική Ευρώπη” Λεβιάθαν, Νο 11.

[5] Βλ. Seymour Martin Lipset, Gary Wolfe Marks, and Gary Marks (2001) It Didn't Happen Here: Why Socialism Failed in the United States. New York, ΝΥ: W. W. Norton and Company καθώς και Tindall, George Brown and Shi, David E. (1984) America: a Narrative History.  New York, ΝΥ: W. W. Norton and Company