Από τη μεταξική δικτατορία ώς την εκτέλεση
ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ*
https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/237160_apo-ti-metaxiki-diktatoria-os-tin-ektelesi
1936
Ο Ν. Μπελογιάννης επέστρεψε στην πόλη της Αμαλιάδας τον Μάιο, κατηγορήθηκε για τη συμμετοχή του στις μαθητικές διαμαρτυρίες και προσήχθη στον εισαγγελέα Πατρών από τον οποίο έμεινε ελεύθερος, αλλά συνελήφθη και εκτοπίσθηκε για ένα τετράμηνο στην Ιο. Από την εξορία επέστρεψε στην Αμαλιάδα και συνελήφθη ξανά, διότι συμμετείχε σε κομμουνιστική συγκέντρωση, αλλά παρέμεινε ελεύθερος.
Στη συνέχεια υπηρέτησε ως κληρωτός με τον βαθμό του λοχία στο 12ο Σύνταγμα Πεζικού στην Πάτρα. Και εκεί ανέπτυξε έντονη πολιτική δράση οργανώνοντας κομμουνιστικό πυρήνα. Από τον υπεύθυνο τότε της οργάνωσης Απόστολο Χαρίση επιλέχτηκε ως αρχηγός της κομμουνιστικής τριάδας. Συνελήφθη για παράνομη φιλοκομμουνιστική δράση και βασανίστηκε.
Εκκρεμούσε όμως ακόμα μία απόφαση: η 75/1936 του Εφετείου Πατρών με την οποία είχε καταδικαστεί ερήμην σε φυλάκιση δύο ετών και του νόμου 4229 με χρηματική ποινή 5.000 δραχμών «περί μέτρων ασφαλείας του Κοινωνικού Καθεστώτος». Τον Δεκέμβριο καταδικάστηκε ερήμην για τις κινητοποιήσεις που έγιναν στον Πύργο με αφορμή το σταφιδικό ζήτημα. Οι συγγενείς του πάντως πέτυχαν την ακύρωση της ποινής ύστερα από αίτησή τους στο Συμβούλιο Χαρίτων.
1937
Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε 3μηνη φυλάκιση, την οποία και εξέτισε στις στρατιωτικές φυλακές Πατρών. Μετά την έκτιση της ποινής συνέχισε τη στρατιωτική του θητεία στον πειθαρχικό λόχο Κεφαλληνίας από τον οποίο απολύθηκε κατά το πρώτο πενθήμερο του Ιουνίου 1937.
Μετά το τέλος της θητείας του «μετέβην εις Αίγιον και διοργάνωσα κομμουνιστικούς πυρήνες και έδωσα προς διανομήν κομμουνιστικάς προκηρύξεις». Τα μέλη των πυρήνων συνελήφθησαν τον μήνα Σεπτέμβριο. Ο ίδιος διέφυγε της σύλληψης και επέστρεψε στην Πάτρα όπου κρυβόταν στην οικία της θείας του Συριόπουλου. Είχε μάλιστα την εντύπωση ότι είχε πέσει σε κομματική δυσμένεια λόγω των συλλήψεων που είχαν προηγηθεί στο Αίγιο, ενώ ο ίδιος είχε γλιτώσει.
Στις 3.6 ελήφθη η οριστική απόφαση διαγραφής του από τη Νομική Σχολή. Αντιγράφω από την απόφαση: «Εχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι υπό του Πειθαρχικού Συμβουλίου εν τη συνεδρία αυτού της 3.6.37 ετιμωρήθη διά της ποινής της μόνιμης διαγραφής ο Νίκος Γ. Μπελογιάννης διότι επεδίωκε την διάδοσιν, ανάπτυξιν και εφαρμογήν ιδεών και θεωριών τεινουσών εις την ανατροπήν του κρατούντος εν τη χώρα κοινωνικού καθεστώτος κ.λπ. επιδεικνύων ούτω διαγωγήν απάδουσα εις την αξιοπρέπειαν του φοιτητού».
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Πάτρα ήρθε σε επαφή με τον Πάρτσαλη, ο οποίος και του ανέθεσε να μεταβεί στο Αίγιο κατά τα τέλη Ιουλίου για να δημιουργήσει κομμουνιστική αχτίδα στην πόλη. Τον Σεπτέμβριο ανέλαβε την καθοδήγηση των πυρήνων της Πάτρας από κοινού με τους Γιώργο Σουλελέ και Γιώργο Πόθο. Ηταν ο βασικός συντάκτης της παράνομης εφημερίδας «Λαϊκή Γνώμη» που κυκλοφορούσε στην Πάτρα και τις γύρω περιοχές.
1938
Εκτός του Αιγίου η δράση του καλύπτει και την περιοχή του Πύργου. Πράγματι επιβεβαιώνεται η πληροφορία ότι υπάρχει στις αρχές του 1938 κίνηση κομμουνιστών με βάση τον Πύργο. Τον Φεβρουάριο ο Μπελογιάννης πήγε στον Πύργο με αποστολή να δημιουργήσει άμεσα κομμουνιστική οργάνωση. Με βάση την αναφορά που βρέθηκε στην Ασφάλεια Αττικής, σε διάφορα σημεία της πόλης του Πύργου εντοπίστηκαν κομμουνιστικές προκηρύξεις.
Την 26η Μαρτίου λαμβάνεται με τηλεγράφημα πληροφορία ότι βρέθηκε πολυγραφημένη προκήρυξη κομμουνιστικής προπαγάνδας και αντικυβερνητικού περιεχομένου, η οποία αποδίδεται στον Μπελογιάννη. Επίσης εμπεριέχεται η πληροφορία: «σοβαρώταται ενδείξεις πείθουσι την υπηρεσία ημών ότι είναι αναμεμιγμένος εις την διανομήν των εν λόγω προκηρύξεων ο κομμουνιστής Μπελογιάννης Νικόλαος κλάσεως 1935 εξ Αμαλιάδος υπηρετήσας ως λοχίας εις το 12ο Πεζικού σύνταγμα». Συλλαμβάνεται πάλι και καταδικάζεται σε 4,5 χρόνια φυλακή και σε 2 χρόνια εξορίας. Τα πρώτα χρόνια τα εξέτισε στις φυλακές της Πάτρας και της Αίγινας και αργότερα μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Ακροναυπλίας.
1942
Στην Ακροναυπλία παρέμεινε έως και τον Οκτώβριο του 1942. Μεταφέρθηκε στο ιταλικό στρατόπεδο της Κατούνας και μετέπειτα στη Βόνιτσα και την Κέρκυρα. Εκεί ολοκλήρωσε μάλλον τη συγγραφή της μελέτης του «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα».
1943
Τον Αύγουστο κατάφερε να νοσηλευτεί στο Σανατόριο Σωτηρία ως «δήθεν» φυματικός. Τον Σεπτέμβριο διέφυγε μαζί με 8 συγκρατούμενούς του. Εντάχθηκε στην 3η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ αναλαμβάνοντας τη θέση του καπετάνιου του 8ου Συντάγματος με διοικητή τον Γιάννη Μιχαλόπουλο (Ωρίωνα). Τον Οκτώβριο έλαβε μέρος στη συνδιάσκεψη των κομματικών οργανώσεων Πελοποννήσου και εκλέχθηκε στο κομματικό γραφείο Πελοποννήσου.
Εγινε γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Πατρών, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τον φάκελό του που διατηρούσε η Ασφάλεια και υπό αυτή την ιδιότητα τον Οκτώβριο συμμετείχε σε σύσκεψη των οργανώσεων Πελοποννήσου για την εκλογή του κομματικού γραφείου. Η σύσκεψη που έγινε στη Γορτυνία εξέλεξε τους: Θόδωρο Λιακόπουλο, Αναστάσιο Κουλαμπά, Αχιλλέα Μπλάνα, Νικόλαο Ρουμελιώτης και Γεώργιο Τσιγίλο. Στα τέλη του 1943 ανέλαβε την οργάνωση των περιφερειακών Επιτροπών Μεσσηνίας και Λακωνίας.
1944
Ο Νίκος Μπελογιάννης με τη Μαρίκα Κόζα, την Αύρα Παρτσαλίδου και τη Δόμνα Παπάζογλου-Ιωαννίδη στην Ανατολική Ευρώπη με το τέλος του Εμφυλίου (Αρχείο ΚΚΕ). Αριστερά: «Βιβλίον Καταδίκων των Οργανωμένων Φυλακών του Κράτους». Η στήλη «Μεταβολαί» αναφέρεται με λεπτομέρειες στις φυλακίσεις του Νίκου Μπελογιάννη. ΓΑΚ Νομού Ηλείας
Σε αυτή τη θέση παρέμεινε ώς και τον Σεπτέμβριο. Ο Ν. Μπελογιάννης με την απελευθέρωση πήγε στην Τρίπολη όπου διετέλεσε μέλος του γραφείου του ΚΚΕ Πελοποννήσου και έγινε επικεφαλής της διαφώτισης. Με αυτήν του την ιδιότητα εξέδωσε την εβδομαδιαία εφημερίδα «Λεύτερος Μωριάς», όργανο της Επιτροπής Πελοποννήσου του ΕΑΜ και οργάνωσε διαλέξεις.
Από τον Νοέμβριο διεύθυνε τη Σχολή Κομματικών Στελεχών στην Τρίπολη. Αρθρογραφούσε στην εφημερίδα «Ελεύθερη Αχαΐα», ημερήσιο όργανο της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ Αχαΐας που εξέδιδε ο Θεόδωρος Κατριβάνος. Είναι η περίοδος κατά την οποία από τη θέση του στελέχους της διαφώτισης υπογράφει κείμενα με το ψευδώνυμο Νίκος Φλογαΐτης.
1945
Στις 11/7 συνελήφθη δυνάμει της υπ. Αριθμ. 832 από 6-7-1945 παραγγελίας του εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Ζακύνθου ως διωκόμενος «υπό του ανακριτή Ζακύνθου επί φόνοις». Μετά από ένα δίμηνο αποφυλακίστηκε (άγνωστο για ποιους λόγους) και ανέλαβε τη Γραμματεία της Περιφερειακής Επιτροπής Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδος του ΚΚΕ. Το 1945 κυκλοφορεί φυλλάδιο του Νίκου Μπελογιάννη από τις εκδόσεις του «Λεύτερου Μωριά» με τίτλο «Τι πρέπει να γίνει για να ζήσουν οι σταφιδοπαραγωγοί».
Ανάλογα κείμενα δημοσιεύει και από τις σελίδες του «Ριζοσπάστη». Είναι η χρονιά κατά την οποία φέρεται παντρεμένος με την Ορσα Αναστασίου. Από τα στοιχεία που διαθέτουμε δεν γνωρίζουμε κάτω από ποιες συνθήκες τελικά παντρεύτηκε την ορσα, επίσης στέλεχος του κόμματος. Μάλλον γνωρίστηκαν στην Πάτρα κατά τη διάρκεια της εκεί παρουσίας του.
1946
«Τούτου ένεκεν άμα τη εφαρμογή του Γ’ Ψηφίσματος κατά μήνα Σεπτέμβριον ανεζητήθη προς σύλληψιν, διέφυγε πλην αντιληφθείς τούτο εδραπέτευσεν εκτελεσθείσης και της υπ. Αριθμ. 3/17-9-1946 Α΄ Βάθμιου ΕΛΑΝ Αχαΐας δι’ ης εξετοπίσθη επί εν έτος εις Νήσον Φολέγανδρον» έγραφε απόρρητο έγγραφο της ασφάλειας για τον Νίκο Μπελογιάννη. Εντάχτηκε στις δυνάμεις του αρχηγείου του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου.
1947
Με το Διάταγμα της 28ης Δεκεμβρίου ανέλαβε ταγματάρχης Πεζικού. Πέρασε στο Γενικό Αρχηγείο στο Βίτσι. Στην κομματική του ταυτότητα σημειώνεται «από τότε που με έδιωξαν από το Πανεπιστήμιο είμαι χωρίς επάγγελμα» και στην κατηγορία κοινωνική προέλευση σημειώνει: αγροτική-μικροαστική. Σε άλλη επίσης κομματική ταυτότητα σημείωνε τα ακόλουθα στοιχεία: ψευδώνυμο δεν έχει, βαθμός: Ταγματάρχης, Πόστο: Διαφώτιση Γ.Α. (Γενικού Αρχηγείου). Τέλος, υπάρχει η πληροφορία ότι στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας κατατάχτηκε τον Δεκέμβριο του 1946. Στο διάστημα που βρέθηκε στο βουνό κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, γνωρίζεται με την αξιωματικό του ΔΣΕ, Μαρία Κόζια, από την Κατερίνη.
1948
Τον Ιούλιο τραυματίστηκε σε μάχη στον Γράμμο στη θέση Γκόλιο. Τον Οκτώβριο προβιβάστηκε σε αντισυνταγματάρχη του ΔΣΕ.
1949
Τον Απρίλιο του 1949 δίνει ο ίδιος διαταγή για την κατάληψη του υψώματος 1696, το οποίο έχει καταληφθεί από τις «εχθρικές» δυνάμεις. Ανέλαβε τη θέση του αντισυνταγματάρχη τον Ιούλιο. Διορίστηκε και άσκησε καθήκοντα πολιτικού επιτρόπου στη 10η Μεραρχία του ΔΣΕ και λίγο αργότερα και της 1ης, στην οποία ηγούνταν ο καπετάν Γιώτης (Χαρίλαος Φλωράκης).
Τον Αύγουστο μαζί ανέλαβαν τη συγκρότηση ενός επίλεκτου σώματος που πραγματοποίησε μια ριψοκίνδυνη επιχείρηση στην Κεντρική Ελλάδα, από τον Γράμμο έως τα Αγραφα, για την περισυλλογή αποκομμένων ανταρτών. Ο Ν. Μπελογιάννης ακολούθησε την υποχώρηση του ΔΣΕ στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
1950
Τον Μάιο, στην 7η Ολομέλεια της Κ.Ε. (Κεντρικής Επιτροπής) του ΚΚΕ, αποφασίστηκε η επιστροφή στην Ελλάδα αρχικά του Νίκου Μπελογιάννη και στη συνέχεια του Νίκου Ακριτίδη ως αναπληρωματικών μελών της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Μετά την επιστροφή του φιλοξενήθηκε στην οικία του Κούλη Ζαμπαθά όπου γνωρίστηκε με την Ελλη Ιωαννίδου (Παππά).
Η Ελλη Ιωαννίδου ήταν τότε στέλεχος της ΚΟΑ (Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας) και υπεύθυνη διαφώτισης των στελεχών της οργάνωσης. Ηταν παντρεμένη με το επίσης στέλεχος του κόμματος Ηλία Ιωαννίδη, που βρισκόταν τότε στο εξωτερικό. Την 20ή Δεκεμβρίου ο Νίκος Μπελογιάννης συνελήφθη πηγαίνοντας στην οικία του Καλοφωλιά, που βρισκόταν στην οδό Πλαπούτα 30, με την υπ’ αριθμ. 11636 πλαστή ταυτότητα με τα στοιχεία Γεώργιος Χώχωλης του Ευαγγέλου και της Αλεξάνδρας, γεννημένος το 1913 εις Ζέλιτσα Καλαμών και κατοικών στην οδό Μαυρομιχάλη 47. Τρεις μέρες αργότερα συλλαμβάνεται και η Ελλη Ιωαννίδου.
Ολο αυτό το διάστημα από την έλευσή του στη χώρα η Ασφάλεια και οι διωκτικές αρχές τον παρακολουθούσαν στενά, χωρίς όμως να έχουν εντοπίσει ουσιαστικά στοιχεία προκειμένου να προχωρήσουν στη σύλληψή του. Με έγγραφό της που στέλνει η Διεύθυνση Εγκληματολογικών Υπηρεσιών στις 20 Δεκεμβρίου επιβεβαιώνεται η ταυτότητά του: «ο Χώχωλης Γεώργιος του Ευαγγέλου σημανθείς επί εξακριβώσει (…) προέκυψεν ότι είναι το αυτό πρόσωπο με τον ονοματεπώνυμον Μπελογιάννης Νικόλαος του Γεωργίου σεσημασμένον και κατεχωρημένον εν τω Γραφείω ημών υπό τον αύξοντα αριθμόν 219502».
1951
Στις 19 Οκτωβρίου ξεκίνησε η δίκη των 92 κατηγορουμένων στο Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών με την κατηγορία ότι προπαγάνδιζαν απόψεις υπέρ του ΚΚΕ και επιδίωκαν την εφαρμογή ιδεών με σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος. Οι 12 θανατικές ποινές που εκδόθηκαν μετατράπηκαν σε ισόβια κάθειρξη λόγω των «μέτρων ειρηνεύσεως» που είχε υιοθετήσει η κυβέρνηση Πλαστήρα. Στις 14 Νοεμβρίου, μία μέρα πριν από τον τερματισμό της δίκης, αποκαλύφθηκαν οι ασύρματοι της Γλυφάδας και της Καλλιθέας. Οι κατηγορούμενοι Νίκος Μπελογιάννης και Ελλη Παππά παραπέμφθηκαν εκ νέου σε δίκη με βάση τον Α.Ν. 375/1936 «περί κατασκοπείας», για τον οποίο δεν είχαν εφαρμογή οι κατευναστικές ρυθμίσεις, ούτε υπήρχε η δυνατότητα προσφυγής στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο. Κατά τη διάρκεια της νέας δίκης προκύπτουν ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Πρώτον, είναι σαφές από τα στοιχεία της ίδιας της δικογραφίας ότι δεν προκύπτουν ξεκάθαρα επιβαρυντικά στοιχεία, ώστε να καταδικαστούν οι κατηγορούμενοι. Επίσης στις εκλογές του 1951 συζητείται η συμμετοχή στα ψηφοδέλτια των στελεχών του κόμματος που βρίσκονται στη φυλακή, προκειμένου να έχουν ευνοϊκότερη μεταχείριση. Η συζήτηση άναψε κυρίως για τους Νίκο Μπελογιάννη και Νίκο Πλουμπίδη. Η Δ.Ε. (Διοικούσα Επιτροπή) της ΕΔΑ διαφώνησε με την προοπτική να κατέλθουν στα ψηφοδέλτιά της τα δύο προβεβλημένα στελέχη του παράνομου ακόμα ΚΚΕ, διότι φοβόταν ότι μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμα και στην ακύρωση των ψηφοδελτίων.
1952
Στις 15 Φεβρουαρίου άρχισε η δεύτερη δίκη των 29 κατηγορουμένων στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών στο κτίριο της οδού Σανταρόζα με πολύ πιο βαριές κατηγορίες αυτήν τη φορά, και συγκεκριμένα αυτήν της κατασκοπίας. Οι αντιδράσεις εναντίον της καταδικαστικής απόφασης διογκώνονται. Ενα ολόκληρο κίνημα δημιουργείται στην προσπάθεια αποτροπής της απόφασης χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Στις 29 Φεβρουαρίου αγόρευσαν οι συνήγοροι υπεράσπισης και μία μέρα μετά εκδόθηκε η καταδικαστική απόφαση. Από τους 29 κατηγορούμενους ο Νίκος Μπελογιάννης και ο Ηλίας Αργυριάδης καταδικάστηκαν δις εις θάνατον, ο Δημήτρης Μπάτσης, ο Τάκης Λαζαρίδης, ο Νίκος Καλούμενος και η Ελλη Ιωαννίδου μία φορά σε θάνατο. Ο Τάκης Λαζαρίδης λόγω ηλικίας και η Ελλη Παππά λόγω ανήλικου τέκνου δεν οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα και η ποινή τους μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη.
Την Κυριακή 30 Μαρτίου και ώρα 4.15 τα ξημερώματα εκτελέστηκαν υπό το φως των προβολέων των στρατιωτικών οχημάτων στο Γουδί οι 4 κατηγορούμενοι Νίκος Μπελογιάννης, Δημήτριος Μπάτσης, Νίκος Καλούμενος και Ηλίας Αργυριάδης. Η αίτηση χάριτος είχε απορριφθεί από τον βασιλιά Παύλο.
* Ιστορικός, Τμήμα Κοινοβουλευτικών Αρχείων της Βουλής
No comments:
Post a Comment