Μοντέλα Κοινωνικής Αλλαγής
1. Η εξελικτική θεωρία
Οι κοινωνιολόγοι του 19ου αιώνα στηρίζονταν στο έργο του Charles Darwin (1809-1882) για την
βιολογική εξέλιξη για τις θεωρίες κοινωνικής αλλαγής. Σύμφωνα με την εξελικτική
θεωρία, η κοινωνία κινείται προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Ως εκ τούτου, οι
πρώτοι θεωρητικοί της εξέλιξης είδαν την
κοινωνία να προχωρεί σε υψηλότερα επίπεδα. Ως αποτέλεσμα, κατέληξαν στο
συμπέρασμα ότι οι δικές τους πολιτισμικές νοοτροπίες και συμπεριφορές ήταν πιο
προχωρημένες από εκείνες των προηγούμενων.
Γνωστός ως ο «πατέρας της κοινωνιολογίας», ο Auguste Comte υποστήριξε
τη θεωρία της κοινωνικής εξέλιξης. Θεώρησε ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες προχωρούν
στη χρήση επιστημονικών μεθόδων. Ομοίως, ο Emile Durkheim, ένας από τους ιδρυτές της λειτουργισμού, είδε τις
κοινωνίες να κινούνται από απλές σε πολύπλοκες κοινωνικές δομές. Ο Herbert Spencer συνέκρινε την
κοινωνία με έναν ζωντανό οργανισμό με αλληλένδετα μέρη κινούμενα προς ένα κοινό
σκοπό. Με λίγα λόγια, οι Comte,
Durkheim και Spencer πρότειναν
μονογραμμικές εξελικτικές θεωρίες, οι οποίες υποστηρίζουν ότι όλες οι κοινωνίες
περνούν από την ίδια σειρά σταδίων εξέλιξης για να φτάσουν στο ίδιο προορισμό.
Οι σύγχρονοι θεωρητικοί της κοινωνικής εξελιξης όπως ο
Γκέρχαρντ Λένσκι ο νεώτερος, ωστόσο, θεωρούν την κοινωνική αλλαγή ως
πολυγραμμική παρά ως μονογραμμική. Η πολυγραμμική εξελικτική θεωρία υποστηρίζει
ότι η αλλαγή μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους και δεν οδηγείται αναπόφευκτα
στην ίδια κατεύθυνση. Αυτοί οι θεωρητικοί παρατηρούν ότι οι ανθρώπινες
κοινωνίες έχουν εξελιχθεί με διαφορετικούς τρόπους..
2. Λειτουριστική θεωρία
Οι λειτουργιστικοί κοινωνιολόγοι δίνουν έμφαση σε όσα στηρίζουν
την κοινωνία και όχι σε όσα την αλλάζουν. Παρόλο που οι θεωρητικοί αυτοι αρχικά φαίνεται να έχουν να πουν λίγα λόγια
για την κοινωνική αλλαγή, ο κοινωνιολόγος Talcott Parsons σκέπτεται
διαφορετικά. Ο Parsons
(1902-1979) θεωρεί ότι η κοινωνία στη φυσική της κατάσταση είναι σταθερή και
ισορροπημένη. Δηλαδή, η κοινωνία κινείται φυσικά προς μια κατάσταση
ομοιοστασίας. Για τον Parsons,
σημαντικά κοινωνικά προβλήματα, όπως οι απεργιακές κινητοποιήσεις, δεν
αντιπροσωπεύουν παρά προσωρινά ρήγματα στην κοινωνική τάξη. Σύμφωνα με τη
θεωρία του περί ισορροπίας, οι αλλαγές σε μια πτυχή της κοινωνίας απαιτούν
προσαρμογές σε άλλες πτυχές. Όταν δεν γίνουν αυτές οι προσαρμογές, εξαφανίζεται
η ισορροπία, απειλώντας την κοινωνική τάξη. Η θεωρία ισορροπίας του Parsons ενσωματώνει την
εξελικτική έννοια της συνεχιζόμενης προόδου, αλλά το κυρίαρχο θέμα είναι η
σταθερότητα και η ισορροπία.
Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι οι λειτουργιστές ελαχιστοποιούν
τις συνέπειες της αλλαγής επειδή όλες οι πτυχές της κοινωνίας συμβάλλουν με
κάποιο τρόπο στη γενική υγεία της κοινωνίας. Υποστηρίζουν επίσης ότι οι λειτουργιστές αγνοούν τη χρήση βίας από τους ισχυρούς
της κοινωνίας για να διατηρήσουν μια ψευδαίσθηση σταθερότητας και ολοκλήρωσης.
3. Η θεωρία των συγκρούσεων
Οι θεωρητικοί των συγκρούσεων υποστηρίζουν ότι, επειδή οι
πλούσιοι και ισχυροί πολίτες μιας κοινωνίας εξασφαλίζουν το status quo με το οποίο συνεχίζονται
οι κοινωνικές πρακτικές και οι θεσμοί που τους ευνοούν, η αλλαγή διαδραματίζει
ζωτικό ρόλο στην αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων και των αδικιών.
Αν και ο Karl Marx
αποδέχτηκε το εξελικτικό επιχείρημα ότι οι κοινωνίες αναπτύσσονται σε μια
συγκεκριμένη κατεύθυνση, δεν συμφώνησε ότι κάθε επόμενο στάδιο παρουσιάζει
βελτίωση σε σχέση με το προηγούμενο στάδιο. Ο Μαρξ σημείωσε ότι η ιστορία
προχωρά σε στάδια στα οποία οι πλούσιοι εκμεταλλεύονται πάντα τους φτωχούς και
τους αδύναμους ως μια τάξη ανθρώπων. Οι σκλάβοι στην αρχαία Ρώμη και οι σύγχρονες
εργατικές τάξεις υφίστανται την ίδια εκμετάλλευση. Μόνο με τη σοσιαλιστική
επανάσταση που θα την καθοδηγήσει το προλεταριάτο (εργατική τάξη), κατά τον
Μαρξ (1867 Das Kapital),
θα κινηθεί σε κάθε κοινωνία στο τελικό στάδιο ανάπτυξης: μια ελεύθερη, αταξική
και κομμουνιστική κοινωνία.
Η άποψη του Μαρξ για την κοινωνική αλλαγή δεν βασίζεται σε
ανθρώπους που παραμένουν παθητικοί απέναντι στην εκμετάλλευση ή άλλα προβλήματα.
Στην ουσια, δίνει εργαλεία στα άτομα που
επιθυμούν να πάρουν τον έλεγχο και να ανακτήσουν την ελευθερία τους. Σε
αντίθεση με τη λειτουργιστική θεωρία και την έμφαση που δίνει στη σταθερότητα,
ο Μαρξ θεωρεί ότι η σύγκρουση είναι επιθυμητή και αναγκαία για να ξεκινήσει η
κοινωνική αλλαγή και να απαλλαγεί η κοινωνία από την ανισότητα.
Οι επικριτές του Μαρξ σημειώνουν ότι οι θεωρητικοί των
συγκρούσεων δεν συνειδητοποιούν πάντα ότι η κοινωνική αναταραχή δεν οδηγεί
αναπόφευκτα σε θετικά ή αναμενόμενα αποτελέσματα.
Θανάσης Τσακίρης
No comments:
Post a Comment