ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ (1974-1997) 5ο μέρος

Ένα ακόμη νέο στοιχείο που χαρακτηρίζει την από πλευράς κυβερνητικής πλειοψηφίας παρέμβαση είναι το ότι για πρώτη φορά παρουσιάζονται θέσεις για το περιβάλλον όχι μόνο από πρωθυπουργικά χείλη αλλά και από αρμόδιους υπουργούς αλλά και από βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και συνεργαζόμενους. Έτσι ο τότε Υπουργός Γεωργίας [1] δήλωσε ότι, στο βαθμό που εντάσσεται στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του, θα φέρει προς ψήφιση στη Βουλή σχέδιο νόμου για την αναθεώρηση του νόμου 996 / 71 που αφορούσε την προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων και την εφαρμογή του δασικού κτηματολογίου. Υποσχόταν να προωθήσει την εκπαίδευση του προσωπικού των δασικών υπηρεσιών και να δημιουργήσει δασοφυλακή ως ιδιαίτερο σώμα. Ανέδειξε επίσης το ζήτημα των προστατευομένων δασικών εκτάσεων που χρειάζεται ρύθμιση καθώς και το ζήτημα του κυνηγιού. Άφηνε επίσης ανοιχτό, μη δίνοντας περαιτέρω διευκρινίσεις, το ζήτημα της εκκαθάρισης των εποικιστικών εκκρεμοτήτων με σχέδιο νόμου. Ο Yπουργός Γεωργίας τελείωνε την ομιλία του με την παρακάτω υπόσχεση, την οποία διατύπωσε στην κομματική διάλεκτο της εποχής, ότι στον τομέα των δασών «θα ενταθούν οι προσπάθειες για την προληπτική προστασία του δασικού πλούτου, την ολοκλήρωση του προγράμματος του αποτερματισμού των δασών (...) και θα προσπαθήσουμε κυρίως να τροποποιήσουμε την καταπιεστική νομοθεσία, η οποία (...) έχει δημιουργήσει σωρεία προβλημάτων σ’ ολόκληρη τη χώρα» [2].

           Ο βασικός νόμος-πλαίσιο για το περιβάλλον ψηφίστηκε το 1986 [3]. Πρόκειται για ένα σημαντικό, έστω και αργοπορημένο κατά δυο τουλάχιστον δεκαετίες, νόμο που έχει ως βασική αρχή το δημοκρατικό προγραμματισμό και προβαίνει σε μια κατ’ αρχήν κατάταξη σε έναν κατάλογο των προστατευομένων περιοχών της χώρας καθώς και των προστατευομένων ειδών [4]. Όμως, πρυτανεύουν τα τεχνοκρατικά κριτήρια και υποβαθμίζεται η δυναμική της ενεργοποίησης και συμμετοχής των άμεσα ενδιαφερομένων πολιτών, συνεχίζεται η έλλειψη συντονισμού ανάμεσα στα δυο συναρμόδια υπουργεία (ΥΠΓΕ και ΥΠΕΧΩΔΕ), δείχνοντας για άλλη μια φορά τα όρια της λογικής του ΠΑΣΟΚ το οποίο επιμένει να μην αφομοιώνει κριτικά τις βασικές αρχές του οικολογικού λόγου και να προσπαθεί να υποτάξει στην αναπτυξιακή οικονομική διαδικασία τις όποιες περιβαλλοντικές του ευαισθησίες [5]. 

           Τα αποτελέσματα των εκλογών της 18/6/1989 οδηγούν το ΠΑΣΟΚ στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης κατηγορούμενο για μια σειρά σκανδάλων, πραγματικών και υποθετικών. Η ΝΔ και ο νεοδημιουργηθείς Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου από ΚΚΕ, ΕΑΡ και άλλες αριστερές και κεντρώες πολιτικές δυνάμεις σχηματίζουν  κυβέρνηση συνεργασίας υπό την πρωθυπουργία του ηγετικού στελέχους της πρώτης Τζαννή Τζαννετάκη. Η κοινοβουλευτική συζήτηση επί των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης αυτής απέδειξε περίτρανα ότι τα ελληνικά πολιτικά κόμματα παρά τις όποιες διακηρύξεις παρέμεναν αγκυλωμένα στο παρελθόν, ένα παρελθόν που περιόριζε τον προγραμματικό λόγο των κομμάτων στις οικονομίστικες αντιλήψεις, στον κομφορμισμό και στη θεσμολαγνεία. Το σύνολο των παρεμβάσεων των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ επικεντρωνόταν στην υπεράσπιση των κυβερνητικών πεπραγμένων της οκταετίας 1981-9, με σχεδόν αποκλειστική αναφορά στην οικονομική πολιτική και με ιδιαίτερη μνεία της πρώτης τετραετίας, καθώς και στην ανάγκη υπεράσπισης των στελεχών του ΠΑ.ΣΟ.Κ. που επρόκειτο, μετά και την κατάθεση από βουλευτές της Ν.Δ. και του Συνασπισμού πρότασης παραπομπής, να αντιμετωπίσουν τα Ειδικά Δικαστήρια. Έτσι ούτε τις ελάχιστες παρεμβάσεις στο ζήτημα του περιβάλλοντος με την ψήφιση του νόμου 1650/86 υπερασπίστηκαν, παρά την ευκαιρία που τους δόθηκε.

           «Το ΠΑΣΟΚ είναι ανοιχτό πολιτικό κίνημα που αγωνίζεται για τις πανανθρώπινες αξίες, την ειρήνη, την πρόοδο και την ευημερία. Με αφετηρία τη διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη αγωνίζεται για το σοσιαλισμό, για να κατοχυρώσει την Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Απελευθέρωση, στα πλαίσια μιας σύγχρονης, δημοκρατικής και πλουραλιστικής κοινωνίας. Το ΠΑΣΟΚ πιστεύει στις αξίες του δημοκρατικού σοσιαλισμού, την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη και επιδιώκει την όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου».

          

           Αυτές είναι οι βασικές "αξίες" του νέου ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1990, όπως καταγράφονται στο 5ο άρθρο του καταστατικού που ενέκρινε το σώμα του 2ου συνεδρίου του κινήματος, συνέδριο που διεξήχθη από την 20ή ως την 23η Σεπτεμβρίου 1990 [6]. Έτσι, στη δεκαετία που διανύουμε, το ΠΑΣΟΚ θέτει ως, τρίτο κατά σειρά, στόχο του να ενισχύσει «τις πρωτοβουλίες των κινημάτων των πολιτών, που υπερασπίζονται το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα της ζωής» [7].

           Αντιλαμβάνεται όμως το ΠΑΣΟΚ το ζήτημα του φυσικού περιβάλλοντος και της ποιότητας της ζωής με έναν ποιοτικά διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τα άλλα πολιτικά κόμματα ; Προσαρμόζεται οργανωτικά με τέτοιων τρόπο ούτως ώστε να συμπεριλάβει στις γραμμές του νέους πολίτες που ανάγουν το ζήτημα του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής σε κυρίαρχο ζήτημα χωρίς όμως να υποβαθμίζουν τους δημοκρατικούς και σοσιαλιστικούς του στόχους ;  Βλέπουμε, κατ’ αρχήν, ότι ενώ με το άρθρο 7 θεωρεί πως «στο κίνημα μπορούν να υπάρχουν και να διαμορφώνονται ελεύθερα ρεύματα ιδεών και αντιλήψεων» δεν γίνεται αποδεκτή «η δημιουργία οργανωμένων ομάδων με δική τους δομή, λειτουργία και πειθαρχία για την επιβολή των απόψεών τους» [8], ενώ τονίζεται ότι το ΠΑ.ΣΟ.Κ. είναι ένα κίνημα «με ελευθερία στις ιδεολογικές αναζητήσεις» παράλληλα σ’ αυτό ανήκουν όσοι γίνονται μέλη του και «δεν συμμετέχουν ή δεν προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε άλλο κόμμα ή σχηματισμό, ή συμμετέχουν σε οργανώσεις που από τη φύση και τη δομή τους έρχονται σε αντίθεση με τις αρχές και το Καταστατικό του ΠΑΣΟΚ»[9].

           Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. με τις διατάξεις του καταστατικού του αποκλείει πολίτες, άνδρες και γυναίκες, που δέχονται τις βασικές αρχές της πολιτικής και της κοινωνικής οικολογίας δραστηριοποιούμενοι σε αντίστοιχες οργανώσεις, ακόμη και όταν αυτές οι οργανώσεις δεν δραστηριοποιούνται πολιτικά σε ανταγωνισμό μαζί του. Γι’ αυτό και δείχνει να διακατέχεται από έντονους φόβους όσον αφορά τη συγκρότηση των ρευμάτων σε πτέρυγες, στο βαθμό που ενδέχεται να αποδιαρθρωθούν οι παραδοσιακές πολιτικές ηγεσίες του χώρου του οργανωμένου ΠΑΣΟΚ από την υιοθέτηση αρχών πολιτικής και κοινωνικής οικολογίας. Λειτουργεί ως μια οργάνωση που θεωρητικά απορρίπτει το "δημοκρατικό συγκεντρωτισμό" στην πράξη όμως κάνει ακριβώς το αντίθετο, μη αποδεχόμενη την ελευθερία των μελών της να ιδρύουν θεματικές οργανώσεις ή και να συμμετέχουν σε μη κομματικές οικολογικές οργανώσεις [10] . Η ενσωμάτωση στον καταστατικό λόγο του ΠΑΣΟΚ στοιχείων από το λόγο του οικολογικού κινήματος δείχνει ότι το κόμμα προσπαθεί να "ανιχνεύσει" και να "πιάσει τους σφυγμούς" της εποχής πριν αυτοί εξελιχθούν σε μαζικούς κοινωνικούς "σπασμούς" [11] σε μια χώρα από τις πιο υποβαθμισμένες οικολογικά στη νυν Ευρωπαϊκή Ένωση [12] . Οι έρευνες κοινής γνώμης έδειξαν, εξ άλλου, ότι στις νέες ηλικίες ψηφοφόρων το ζήτημα του περιβάλλοντος ανάγεται σε πρωτεύον ζήτημα σε σχέση με την οικονομική ανάπτυξη και την αναδιανομή του εισοδήματος [13] και το ΠΑΣΟΚ είναι εύλογο να αναζητά νέες πηγές άντλησης ψηφοφόρων για να ισορροπήσει τις μελλοντικές του απώλειες προς τα αριστερά κόμματα και προς τη λύση «λευκό - άκυρο - αποχή» που διαγράφονταν απειλητικά στον ορίζοντα, ιδιαίτερα μετά το 1994[14] ως συνέπειες των αλλεπάλληλων αλλαγών στην κυβερνητική πολιτική του ΠΑΣΟΚ στο πλαίσιο της στρατηγικής της σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας στις απαιτήσεις των ορίων της Οικονομικής και Νομισματικής Ενοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

---

[1] Πριν αναλάβει το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας με την αλλαγή της κυβερνητικής εισοδηματικής πολιτικής και τη διαγραφή του Γ. Αρσένη, των συνδικαλιστών της ΠΑΣΚΕ που διαφώνησαν και την ανατροπή της πλειοψηφίας της διοίκησης της ΓΣΕΕ.

[2] Ας σημειωθούν οι δυο λέξεις αποτερματισμός και καταπιεστική. Δεν διευκρινίζει ο κ. Σημίτης τι ακριβώς εννοεί με τις λέξεις αυτές. Για την πρώτη, που υποθέτω ότι πρόκειται περί καθαρά νεολογισμό από αυτούς που μας είχε συνηθίσει η τότε ηγεσία τουΠΑ.ΣΟ.Κ., θεωρώ ότι αναφέρεται σε αναδασώσεις. Για την άλλη, υποθέτω ότι κάτι άλλο ήθελε να πει και εν τη ρύμη του λόγου παρασύρθηκε.

[3] Αποσπάσματα παραθέτει ο Νέζης Νίκος, (1992), Το ανθρώπινο περιβάλλον : Αρχές και τρόποι προστασίας, Αθήνα, Εκδόσεις Πιτσιλός.

[4] Η κατηγοριοποίηση αυτή σχετίζεται με την ένταξη στις προβλέψεις του νόμου αυτού όλων των προηγουμένων προεδρικών διαταγμάτων και άλλων διατάξεων που είχαν. εκδοθεί κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘70 και ορίζει το ΥΠΕΧΩΔΕ και όχι του Υπουργείο Γεωργίας ως το βασικό αρμόδιο υπουργείο για την προώθηση και εφαρμογή του νόμου. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Κουβέλης Σπ., «Η έννοια της προστασίας» στο Παπασπηλιόπουλος Σ. - Παπαγιάννης Θ. & Κουβέλης Σ., (1996), Το περιβάλλον στην Ελλάδα : 1991-1996, Αθήνα, Κοινή έκδοση : Κίνηση Πολιτών - Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών & Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF ΕΛΛΑΣ) με χορηγία του Ιδρύματος Μποδοσάκη σ.σ. 21-34.

[5] Είναι χαρακτηριστική η σειρά καθορισμού των κριτηρίων για τον προσδιορισμό των επιθυμητών και επιτρεπομένων ορίων και ποιοτήτων εκπομπής αποβλήτων στο εδάφιο 3 του 1ου άρθρου του νόμου που θέτει ως πρώτο την επιστημονική γνώση και εμπειρία, ως τρίτο τις τοπικές συνθήκες του πληθυσμού και των αναγκών ανάπτυξης και μόλις στην έβδομη και τελευταία θέση βρίσκεται η ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των πολιτών, οι οποίοι όμως δεν καλούνται για συμμετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Βλ. Νέζης Ν., (1992), ο.ε.π., σ.σ. 43 - 4.

[6] Βλ. Παπαδημητρίου Γ. & Σπουρδαλάκης Μ. (επιμ.), (1994), Τα καταστατικά των πολιτικών κομμάτων, Αθήνα - Κομοτηνή, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα. σελ. 29.

[7] Στο ίδιο άρθρο Νο. 5, σελ.29. Τα πλάγια δικά μου (Θ.Τ.).

[8] Στο ίδιο, στο άρθρο Νο. 7, σελ. 30.

[9] Στο ίδιο, άρθρο Νο.16,και σ.σ. 30 και 33.

[10] Μόνο μετά την επικράτηση στο ΠΑΣΟΚ του Κ. Σημίτη άρχισε να γίνεται λόγος περί θεματικών οργανώσεων και να συγκροτούνται μερικές παρά την αντίδραση του μεγάλου αριθμού μελών του παραδοσιακού κομματικού μηχανισμού που οχυρώνονται πίσω από το καταστατικό του 1990.

[11] Εξ άλλου όταν γραφόταν και ψηφιζόταν το εν λόγω καταστατικό ήταν νωπές οι μνήμες από το μαζικό ξεσηκωμό των κατοίκων του νομού Θεσπρωτίας με την υπόθεση των λυμάτων του ποταμού Καλαμά κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών της κυβέρνησης ΠΑ.ΣΟ.Κ. (1985-9) και είχε ήδη εγερθεί το θέμα των πηγών της Αραβησσού στο νομό Μαγνησίας που εξελισσόταν σε διαμάχη κοινοτήτων και πολιτών σε νομό με μεγάλη επιρροή του ΠΑ.ΣΟ.Κ.

[12] Απ’ όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω δεν υπάρχει ένας δείκτης κατάταξης των χωρών της Ε.Ε. με βάση τον οποίο να ορισθεί κάποια συγκεκριμένη θέση σε μια τέτοιου τύπου κλίμακα. Για τα ιδιαίτερα προβλήματα υπάρχουν δείκτες και αριθμοί : Βλ. Δ. Λίποβατς-Κρεμεζή, Μ.Μανδαρακά, Λ.Παπαγιαννάκης, (1994)  «Η βιομηχανία στο αστικό περιβάλλον-Η περίπτωση του Ελαιώνα» στο Ρόκος Δ. (Επιμ.),   Επιστήμες και Περιβάλλον στα τέλη του αιώνα : Προβλήματα και προοπτικές, Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις / Οικολογική Σκέψη 9 .ο.ε.π. σ.σ. 314-24. Επίσης στον ίδιο τόμο βλ. Αγγελίδης Μ., «Η διεπιστημονική προσσέγιση των ζητημάτων αιχμής της ανάπτυξης του χώρου στην Ελλάδα», σ.σ.251-60  και Α.Σιόλας, Μ. Διαμαντόπουλος, «Οι "μη" επιπτώσεις του πολεοδομικού σχεδιασμού στο περιβάλλον. Η Διεπιστημονική προσέγγιση των προβλημάτων της Δυτικής Αθήνας», σ.σ. 295-300.

[13] Η μόλυνση του περιβάλλοντος κατείχε το Φεβρουάριο του 1980 την 6η θέση (με 3,6%) στη σειρά κατάταξης των σημαντικότερων προβλημάτων της χώρας σε αντίθεση με τον πληθωρισμό που με 57,7 % κατείχε την πρώτη θέση στη δημοσκόπηση της εταιρείας ΜRB. Το Δεκέμβριο του 1994 οι «Τάσεις» της ΜRB καταγράφουν τα τρία σημαντικότερα προβλήματα της χώρας και διαπιστώνουμε ότι με ένα διευρυμένο θεματολόγιο ο ερωτώμενος πληθυσμός ανεβάζει το ποσοστό που αντιστοιχεί στη μόλυνση του περιβάλλοντος σε 10,6%  ενώ η θέση του στην κλίμακα είναι η 9η (σημαντικότερη τηρουμένων των αναλογιών από το 1980). Το πρόβλημα του πληθωρισμού παραμένει πάντα πρώτο με 50,6% ενώ το πρόβλημα της ανεργίας έχει εκτοξευθεί με 43,3% στην 2η θέση. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Λούλης Γιάννης, (1995), Η Κρίση της Πολιτικής στην Ελλάδα : Εκλογές - Κοινή Γνώμη - Πολιτικές Επιλογές 1980-1995, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης. σ.σ. 42 και 523.

[14] Βλ. Μαυρής Γιάννης, (1997), «Οι τάσεις αποδόμησης / μετασχηματισμού του μεταπολιτευτικού κομματικού συστήματος» στην Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, Τεύχος 9ο, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, σ.σ. 179 - 96.

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης