Δώδεκα πρωτότυπες προσεγγίσεις για την έννοια του κράτους
Από τις κλασικές θεωρήσεις πολιτικών επιστημόνων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης
Του Κωστα Eλευθεριου*
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_23/10/2011_459921
COLIN HAY, MICHAEL LISTER, DAVID MARSH (επιμ.)
Το Κράτος: Θεωρίες και Προσεγγίσεις
μετ.: Γ. Αντωνίου, Αλ. Κουτσογιάννης
εκδ. Σαββάλας - σελ. 464
Τι είναι το «κράτος»; Η σύγχρονη πολιτική επιστήμη φαίνεται να ακολουθεί μια ιδιόμορφη ερευνητική πορεία: ανακαλύπτει θεματικούς «θησαυρούς» σε δευτερεύοντα ζητήματα και την ίδια στιγμή αποφεύγει να ασχοληθεί με τις «βαριές μεταβλητές» του αντικειμένου -το κράτος, τα κόμματα, τα συνδικάτα, τη σχέση του πολιτικού με το κοινωνικό- «δηλώνοντας» ότι έχουν φθάσει σε ένα απώτατο σημείο κορεσμού και πλέον τίποτε το πρωτότυπο δεν μπορεί να ειπωθεί γι’ αυτές.
Ταυτόχρονα, όμως, εκείνο που εκπέμπεται από την ερευνητική κοινότητα φαίνεται να είναι μία απλουστευτική θέση για το περιεχόμενο και τη σημασία αυτών των μεταβλητών. Αυτό που δεν μπορούν να φανταστούν ορισμένοι είναι πως αυτή η εννοιολογική αποχύμωση της πολιτικής επιστήμης συνεισφέρει στη σταδιακή μεταμόρφωσή της σε ένα light αντικείμενο στο οποίο θα περισσεύουν οι «επιστημονικές» μέθοδοι και θα λείπει το θεωρητικό βάθος. Η αναζήτηση της «επιστημοσύνης» στην άκριτη ποσοτικοποίηση των δεδομένων των πολιτικών διαδικασιών -ξεχνώντας ότι η πολιτική είναι η κατεξοχήν ανθρώπινη δραστηριότητα από τον Πλάτωνα και έπειτα- θέτει, πλέον, σε δεύτερη μοίρα την «αφήγηση» του πολιτικού φαινομένου ως μία σύνθεση θεωρητικών σχηματοποιήσεων, ιστορικών διαισθήσεων, ανθρωπολογικών παρατηρήσεων και -γιατί όχι;- πολιτικών σχολίων. Κατ’ επέκταση, έννοιες όπως το κράτος πέρασαν από την «κλίνη του Προκρούστη» για να είναι επιχειρησιακές για τις νέες πιο «επιστημονικές» μεθοδολογίες, ενώ, εν πολλοίς, το γενικότερο πολιτικό κλίμα δημιούργησε την πεποίθηση «και γιατί να μελετηθεί το κράτος, αφού εξαφανίζεται» - όπου πια το φαινόμενο που καλείται ένας επιστήμονας να μελετήσει προσδιορίζει και τους όρους της μελέτης του. Οπως περιγράφεται πολύ παραστατικά από τους Colin Hay και Michael Lister «...η θεωρία του κράτους μετατράπηκε από έναν ορμητικό χείμαρρο σε στάσιμα νερά, όχι κάτι περισσότερο από ένα νοητικό τέλμα που το διατρέχουν μόνο σκληραγωγημένοι θεωρητικοί...».
Πολυπλοκότητα ερμηνειών
Ο συλλογικός τόμος «Το Κράτος: Θεωρίες και Προσεγγίσεις» των Colin Hay, Michael Lister και David Marsh διαπνέεται από μία πολύ συγκεκριμένη λογική: επιχειρεί να καταδείξει την πολυπλοκότητα των ερμηνειών σχετικά με το κράτος, προτείνοντας μία πολυθεματική κατόπτευση του κρατικού φαινομένου βασισμένη στις διάφορες ερευνητικές «πειθαρχίες» της πολιτικής επιστήμης. Υπ’ αυτή την έννοια, δεν αφορά τόσο την ιστορική εξέλιξη του κράτους, όσο τους πολλούς και διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι πολιτικοί επιστήμονες επιχείρησαν και επιχειρούν να αναδείξουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου πολιτικού θεσμού και να μελετήσουν τη δυναμική και την επίδρασή του στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος και στην κοινωνία. Το εγχείρημα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, διότι λειτουργεί αφενός ως ένα πλήρες διδακτικό εγχειρίδιο και αφετέρου ως επιστημονικός αντίλογος σε όσους εσφαλμένα θεωρούν ότι η πολιτική επιστήμη είναι κυρίως μία «υψηλή» μορφή πολιτικής αρθρογραφίας. Το έργο αρθρώνεται εξελικτικά, όπου οι πιο κλασικές θεωρήσεις περί κράτους ακολουθούνται από τις πιο σύγχρονες. Ωστόσο, όλες οι συνεισφορές στον τόμο έχουν ως κοινή έδρα την ανάγκη επικαιροποίησης του θεωρητικού προβληματισμού στο σήμερα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το έργο δεν συνιστά μία ιστορία των θεωριών περί κράτους, αλλά μία ζώσα αναδιαπραγμάτευση ζητημάτων του παρόντος από μία ευρυγώνια οπτική γωνία.
Πανσπερμία προσεγγίσεων
Το βιβλίο αποτελείται από δώδεκα πρωτότυπες συνεισφορές πολιτικών επιστημόνων που καλύπτουν διαφορετικές προσεγγίσεις του κρατικού φαινομένου: τον «σκληρό» πυρήνα των θεωριών περί κράτους (πλουραλισμός, ελιτισμός, μαρξισμός, δημόσια επιλογή και θεσμισμός)· τις «αιρετικές» προσεγγίσεις (φεμινισμός, πράσινη θεωρία και μεταδομισμός) και τη σύγχρονη συζήτηση όπου αναδεικνύονται ζητήματα όπως η θέση του κράτους στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, η μετάβαση από την κυβέρνηση στη διακυβέρνηση, ο διάλογος για το αν το κράτος παρακμάζει ή απλά μετασχηματίζεται, η επίδραση των υπερεθνικών ολοκληρώσεων στη λειτουργία του εθνικού κράτους και η σταδιακή «ιδιωτικοποίηση» των, μέχρι πρότινος, «δημόσιων» υπηρεσιών. Στο τελικό συμπέρασμα του τόμου οι Lister και Marsh αναζητούν κοινά σημεία στις διάφορες προσεγγίσεις και διατυπώνουν τη δική τους θεωρία, επισημαίνοντας και τις θεματικές οι οποίες, κατά τη γνώμη τους, θα μονοπωλήσουν την επιστημονική συζήτηση στο επόμενο διάστημα.
Τα τελευταία χρόνια η πολιτική επιστήμη «βασανίζεται» από το «σύνδρομο» των εύκολων απαντήσεων στα πλέον σύνθετα ερωτήματα. Η θεωρία του κράτους περιλαμβάνει μία πανσπερμία προσεγγίσεων διαφορετικών μεταξύ τους, οι οποίες «αποκαλύπτουν» πτυχές του φαινόμενου, ενίοτε συμπληρωματικές. Το παρόν βιβλίο φαίνεται να αμφισβητεί καθησυχαστικές βεβαιότητες και να ευνοεί πολυπρισματικές οπτικές. Σε κάθε περίπτωση, συνιστά ένα ανάγνωσμα που θέλγει με τη σαφήνειά του και εντυπωσιάζει με την επιστημονική του πληρότητα.
* Ο κ. Κώστας Ελευθερίου είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Από τις κλασικές θεωρήσεις πολιτικών επιστημόνων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης
Του Κωστα Eλευθεριου*
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_23/10/2011_459921
COLIN HAY, MICHAEL LISTER, DAVID MARSH (επιμ.)
Το Κράτος: Θεωρίες και Προσεγγίσεις
μετ.: Γ. Αντωνίου, Αλ. Κουτσογιάννης
εκδ. Σαββάλας - σελ. 464
Τι είναι το «κράτος»; Η σύγχρονη πολιτική επιστήμη φαίνεται να ακολουθεί μια ιδιόμορφη ερευνητική πορεία: ανακαλύπτει θεματικούς «θησαυρούς» σε δευτερεύοντα ζητήματα και την ίδια στιγμή αποφεύγει να ασχοληθεί με τις «βαριές μεταβλητές» του αντικειμένου -το κράτος, τα κόμματα, τα συνδικάτα, τη σχέση του πολιτικού με το κοινωνικό- «δηλώνοντας» ότι έχουν φθάσει σε ένα απώτατο σημείο κορεσμού και πλέον τίποτε το πρωτότυπο δεν μπορεί να ειπωθεί γι’ αυτές.
Ταυτόχρονα, όμως, εκείνο που εκπέμπεται από την ερευνητική κοινότητα φαίνεται να είναι μία απλουστευτική θέση για το περιεχόμενο και τη σημασία αυτών των μεταβλητών. Αυτό που δεν μπορούν να φανταστούν ορισμένοι είναι πως αυτή η εννοιολογική αποχύμωση της πολιτικής επιστήμης συνεισφέρει στη σταδιακή μεταμόρφωσή της σε ένα light αντικείμενο στο οποίο θα περισσεύουν οι «επιστημονικές» μέθοδοι και θα λείπει το θεωρητικό βάθος. Η αναζήτηση της «επιστημοσύνης» στην άκριτη ποσοτικοποίηση των δεδομένων των πολιτικών διαδικασιών -ξεχνώντας ότι η πολιτική είναι η κατεξοχήν ανθρώπινη δραστηριότητα από τον Πλάτωνα και έπειτα- θέτει, πλέον, σε δεύτερη μοίρα την «αφήγηση» του πολιτικού φαινομένου ως μία σύνθεση θεωρητικών σχηματοποιήσεων, ιστορικών διαισθήσεων, ανθρωπολογικών παρατηρήσεων και -γιατί όχι;- πολιτικών σχολίων. Κατ’ επέκταση, έννοιες όπως το κράτος πέρασαν από την «κλίνη του Προκρούστη» για να είναι επιχειρησιακές για τις νέες πιο «επιστημονικές» μεθοδολογίες, ενώ, εν πολλοίς, το γενικότερο πολιτικό κλίμα δημιούργησε την πεποίθηση «και γιατί να μελετηθεί το κράτος, αφού εξαφανίζεται» - όπου πια το φαινόμενο που καλείται ένας επιστήμονας να μελετήσει προσδιορίζει και τους όρους της μελέτης του. Οπως περιγράφεται πολύ παραστατικά από τους Colin Hay και Michael Lister «...η θεωρία του κράτους μετατράπηκε από έναν ορμητικό χείμαρρο σε στάσιμα νερά, όχι κάτι περισσότερο από ένα νοητικό τέλμα που το διατρέχουν μόνο σκληραγωγημένοι θεωρητικοί...».
Πολυπλοκότητα ερμηνειών
Ο συλλογικός τόμος «Το Κράτος: Θεωρίες και Προσεγγίσεις» των Colin Hay, Michael Lister και David Marsh διαπνέεται από μία πολύ συγκεκριμένη λογική: επιχειρεί να καταδείξει την πολυπλοκότητα των ερμηνειών σχετικά με το κράτος, προτείνοντας μία πολυθεματική κατόπτευση του κρατικού φαινομένου βασισμένη στις διάφορες ερευνητικές «πειθαρχίες» της πολιτικής επιστήμης. Υπ’ αυτή την έννοια, δεν αφορά τόσο την ιστορική εξέλιξη του κράτους, όσο τους πολλούς και διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι πολιτικοί επιστήμονες επιχείρησαν και επιχειρούν να αναδείξουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου πολιτικού θεσμού και να μελετήσουν τη δυναμική και την επίδρασή του στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος και στην κοινωνία. Το εγχείρημα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, διότι λειτουργεί αφενός ως ένα πλήρες διδακτικό εγχειρίδιο και αφετέρου ως επιστημονικός αντίλογος σε όσους εσφαλμένα θεωρούν ότι η πολιτική επιστήμη είναι κυρίως μία «υψηλή» μορφή πολιτικής αρθρογραφίας. Το έργο αρθρώνεται εξελικτικά, όπου οι πιο κλασικές θεωρήσεις περί κράτους ακολουθούνται από τις πιο σύγχρονες. Ωστόσο, όλες οι συνεισφορές στον τόμο έχουν ως κοινή έδρα την ανάγκη επικαιροποίησης του θεωρητικού προβληματισμού στο σήμερα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το έργο δεν συνιστά μία ιστορία των θεωριών περί κράτους, αλλά μία ζώσα αναδιαπραγμάτευση ζητημάτων του παρόντος από μία ευρυγώνια οπτική γωνία.
Πανσπερμία προσεγγίσεων
Το βιβλίο αποτελείται από δώδεκα πρωτότυπες συνεισφορές πολιτικών επιστημόνων που καλύπτουν διαφορετικές προσεγγίσεις του κρατικού φαινομένου: τον «σκληρό» πυρήνα των θεωριών περί κράτους (πλουραλισμός, ελιτισμός, μαρξισμός, δημόσια επιλογή και θεσμισμός)· τις «αιρετικές» προσεγγίσεις (φεμινισμός, πράσινη θεωρία και μεταδομισμός) και τη σύγχρονη συζήτηση όπου αναδεικνύονται ζητήματα όπως η θέση του κράτους στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, η μετάβαση από την κυβέρνηση στη διακυβέρνηση, ο διάλογος για το αν το κράτος παρακμάζει ή απλά μετασχηματίζεται, η επίδραση των υπερεθνικών ολοκληρώσεων στη λειτουργία του εθνικού κράτους και η σταδιακή «ιδιωτικοποίηση» των, μέχρι πρότινος, «δημόσιων» υπηρεσιών. Στο τελικό συμπέρασμα του τόμου οι Lister και Marsh αναζητούν κοινά σημεία στις διάφορες προσεγγίσεις και διατυπώνουν τη δική τους θεωρία, επισημαίνοντας και τις θεματικές οι οποίες, κατά τη γνώμη τους, θα μονοπωλήσουν την επιστημονική συζήτηση στο επόμενο διάστημα.
Τα τελευταία χρόνια η πολιτική επιστήμη «βασανίζεται» από το «σύνδρομο» των εύκολων απαντήσεων στα πλέον σύνθετα ερωτήματα. Η θεωρία του κράτους περιλαμβάνει μία πανσπερμία προσεγγίσεων διαφορετικών μεταξύ τους, οι οποίες «αποκαλύπτουν» πτυχές του φαινόμενου, ενίοτε συμπληρωματικές. Το παρόν βιβλίο φαίνεται να αμφισβητεί καθησυχαστικές βεβαιότητες και να ευνοεί πολυπρισματικές οπτικές. Σε κάθε περίπτωση, συνιστά ένα ανάγνωσμα που θέλγει με τη σαφήνειά του και εντυπωσιάζει με την επιστημονική του πληρότητα.
* Ο κ. Κώστας Ελευθερίου είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
No comments:
Post a Comment