Peter Mair, In Memoriam

Peter Mair, In Memoriam

Ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο πέθανε ο Πήτερ Μέιρ ένας από τους σημαντικότερους συγκριτικούς πολιτικούς κοινωνιολόγους των τελευταίων δεκαετιών. Γεννήθηκε στην πόλη Σλίγκο της Ιρλανδίας το 1951. Κατά τον Καθηγητή Νταίηβιντ Φαρέλ του University College του Δουβλίνου που ήταν μέντοράς του, ο Μέιρ «ήταν μια πολύ σημαντική προσωπικότητα στο διεθνή ακαδημαϊκό κόσμο (…) ήταν ένας από τους πραγματικά μεγάλους της Ευρωπαϊκής πολιτικής επιστήμης. » Στο πανεπιστήμιο αυτό σπούδασε Ιστορία και Πολιτική Επιστήμη και ανάμεσα στις δύο διάλεξε με πάθος τη δεύτερη.


Το 1987 έλαβε τον διδακτορικό τίτλο του από το ολλανδικό Πανεπιστήμιο Λέιντεν για τη διατριβή του The Changing Irish Party System, που σήμερα θεωρείται έργο αναφοράς για το επιστημονικό αντικείμενο. Σε αυτό το πανεπιστήμιο κατείχε την έδρα της συγκριτικής πολιτικής επιστήμης και εσχάτως ήταν επίτιμος καθηγητής συγκριτικής ευρωπαϊκής πολιτικής επιστήμης.


Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 διετέλεσε επίκουρος καθηγητής στα πανεπιστήμια Limerick (Ιρλανδία), Strathclyde (Γλασκόβη), Manchester και, από το 2005, στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο (Φλωρεντία) για μεταπτυχιακούς φοιτητές από όλη την Ευρώπη, όπου δίδασκε συγκριτική πολιτική στο τμήμα πολιτικών και κοινωνικών επιστημών. Εκεί, εκτός των άλλων, ως ερευνητής μελέτησε θέματα αντιπροσωπικής και άμεσης δημοκρατίας, πολιτικής απάθειας και λαϊκιστικών κομμάτων. Η ειδίκευσή του αφορούσε τη μελέτη των κομματικών συστημάτων, της εκπροσώπησης και των αλλαγών στο χαρακτήρα και τη λειτουργία της δημοκρατίας των αναπτυγμένων χωρών της Ευρώπης.


Βασική βιβλιογραφία του Πήτερ Μέιρ:






(2005) Gallagher M., Laver M., and Mair P., Representative Government in Modern Europe: Institutions, Parties, and Governments, McGraw-Hill, New York, 4th edition.


(2004) Mair P., Political Parties and Electoral Change: Party Responses to Electoral Markets, Müller WC, Plasser F (επιμ.), Sage, London.


(2002) Mair P. and Zielonka J (επιμ.). The Enlarged European Union: Diversity and Adaptation, Frank Cass, London.


(1997) Mair P., Party System Change: approaches and interpretations, Oxford University Press, Oxford.


(1995) Mair P., and R. Catz., “Changing Models of Party Organization and Party Democracy: the emergence of the cartel party”, Party Politics, Vol. 1, No. 1, σελ. 5-31 (1995).

(1990) Bartolini S., and Mair P., Identity, Competition, and Electoral Availability: the stabilisation of European electorates 1885-1985, Cambridge University Press, Cambridge

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ

Το Κόμμα καρτέλ, κατά τους Πήτερ Μέιρ και Ρίτσαρντ Κατζ

Η σταδιακή ανάδυση ενός νέου τύπου κόμματος-καρτέλ που διαδέχθηκε το πανσυλλεκτικό κόμμα εξελίσσεται μέσα στις συνθήκες:

• της κοινωνίας της αφθονίας

• έντασης των ρυθμών κοινωνικής κινητικότητας που οφείλεται στην ολοένα και μεγιστοποιούμενη εισβολή των μαζών στους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς

• της ανάπτυξης των παντός είδους ηλεκτρονικών μέσων μαζικής -και αμφίδρομης- επικοινωνίας (τηλεόραση, διαδίκτυο κλπ) που κατά βάση διαδίδουν έναν ομοιόμορφο πολιτιστικό κώδικα στο πλαίσιο μιας «παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας».



Το κόμμα καρτέλ εντείνει στο έπακρο τα χαρακτηριστικά του πανσυλλεκτικού κόμματος ενώ ταυτόχρονα υπονομεύει τις βασικές αξίες συγκρότησής του.

 Δεν είναι πλέον το κόμμα που ελέγχει το κράτος αλλά το κράτος που ελέγχει το κόμμα.

 Τα κυρίαρχα κόμματα της δεξιάς και της σοσιαλδημοκρατικής αριστεράς έχουν εδώ και 3 δεκαετίες δοκιμαστεί ως «κυβερνητικά κόμματα».

 Τονίζεται ότι ακόμη και αν ένα κόμμα (π.χ. Εργατικό Κόμμα Βρετανίας, Νέα Δημοκρατία κ.ά.) μείνει για μεγάλα χρονικά διαστήματα εκτός κυβέρνησης δεν σημαίνει ότι του αρνείται η κυβέρνηση την πρόσβαση στα οφέλη του κράτους ούτε καν σε κάποιο μερίδιο πελατειακών διορισμών.

 Όταν αυτή η πρόσβαση (άμεση ή έμμεση) δεν υφίσταται, η ύπαρξη ομάδων πίεσης σε συνδυασμό με τη δράση της αντιπολίτευσης επιφέρει επιμέρους αλλαγές στην κυβερνητική πολιτική (π.χ. Ασφαλιστικό 2001, συνθήκες διεξαγωγής προεκλογικού διαλόγου).

 Τα ΜΜΕ φιλοξενούν απόψεις της αντιπολίτευσης –ειδικά μετά την καθιέρωση της ιδιωτικής τηλεόρασης οπότε ο συσχετισμός γέρνει ενίοτε σε βάρος της κυβέρνησης- με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται ο κομματικός τύπος στη διαμόρφωση «κοινής γνώμης»

 Κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων ως συνέπεια της συνταγματικής κατοχύρωσης του ρόλους τους στην πολιτική ζωή των σύγχρονων κοινωνιών, που συνεπάγεται υποβάθμιση του ρόλου του κομματικού μηχανισμού ως συλλογέα οικονομικών πόρων και ενίσχυσης της κομματικής δραστηριότητας.

 Έτσι το κόμμα-καρτέλ χαρακτηρίζεται από την αλληλοδιείσδυση κράτους και κόμματος και από διακομματική συμπαιγνία που προβλέπει την κατανομή των «κρατικών λαφύρων» με βάση συγκεκριμένα κριτήρια (π.χ. εκλογική δύναμη των κομμάτων).

 Η επικράτηση του κόμματος καρτέλ δεν σημαίνει αυτόματη εξαφάνιση των προγενέστερων τύπων κόμματος. Η έννοια του κομματικού τύπου είναι ένας Βεμπεριανός «ιδεότυπος» (προσδιορίζει τα οριακά χαρακτηριστικά που κυριαρχούν σε μια ολότητα. Τη διαφορά την κάνουν οι πολιτικοί στόχοι και η βάση του ανταγωνισμού των κομμάτων.

 Η κοινωνική μεταρρύθμιση (ή η αντίθεση σ’ αυτήν) ήταν το διακύβευμα της εποχής των κομμάτων μαζών που ανταγωνίζονταν στη βάση της αντιπροσωπευτικής ικανότητας

 Σ την εποχή των πανσυλλεκτικών κομμάτων ήταν η κοινωνική βελτίωση και όχι η κοινωνική μεταρρύθμιση ενώ τα κόμματα ανταγωνίζονταν στη βάση της αποτελεσματικότητας της πολιτικής τακτικής.

 Τέλος, στην εποχή του κόμματος καρτέλ, οι στόχοι της πολιτικής αναφέρονται στο «εγώ», η δε πολιτική έχει γίνει ένα τεχνοκρατικού χαρακτήρα επάγγελμα και ο ανταγωνισμός των κομμάτων αναπτύσσεται στη βάση της αξίωσης για αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη διαχείριση.



• «Διακομματική συμπαιγνία»: η επιβίωση του πολιτικού προσωπικού στα πλαίσια της κρατικής εξουσίας και η διαχειριστική λογική για την πολιτική παρέμβαση δημιουργούν διλήμματα στα κυρίαρχα κόμματα σχετικά με τον εκλογικό νόμο και το θεσμικό κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου διεξάγονται οι εκλογικοί αγώνες.



Επιπτώσεις στην κομματική οργάνωση και στρατηγική:

• Μετατροπή του κόμματος σε «εταιρεία εντάσεως κεφαλαίου» αντί «εντάσεως εργασίας» (παραγκωνισμός μελών από τη συγκεντρωτική-επαγγελματική δραστηριότητα των κομματικών managers που μισθοδοτούνται μέσω κρατικής χρηματοδότησης ή αποσπώνται από οργανική θέση του δημόσιου τομέα και σε συνδυασμό με την προσφυγή σε ειδικά επιτελεία εταιριών της αγοράς διαφήμισης και ερευνών κοινής γνώμης).

• Τα μέλη έχουν περισσότερα δικαιώματα σε σχέση με τα μέλη των παλαιότερων τύπων κομμάτων, όμως αρχίζει και σβήνει η διάκριση μέλους και φίλου του κόμματος με την ολοένα και περισσότερη ενασχόληση των φίλων με ειδικές θεματικές ενότητες στο πλαίσιο του κόμματος.

• Η απεύθυνση μέσω των ΜΜΕ στον «ανώνυμο πολίτη» και, συνεπώς, η απόσπαση της ηγεσίας από τον κορμό της κομματικής οργάνωσης είναι φαινόμενα των οποίων ολοένα και αυξάνει η συχνότητα εμφάνισης στα κόμματα καρτέλ.

• Οι διαφημιστικές εκστρατείες στηρίζονται πολύ περισσότερο πλέον στη μορφή παρά στο περιεχόμενο ανταποκρινόμενες στις ανάγκες των (ηλεκτρονικών) ΜΜΕ.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ