Σεκάνς
Σκέψεις για σκηνές από ταινία «Προσεχώς»
4 Σεπτεμβρίου 2007
Η Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης παρουσιάζει την ταινία
Ρασομόν
του Ακίρα Κουρασάουα (Ιαπωνία, 1950, Α/Μ 88΄)
Τρίτη, 4 Σεπτεμβρίου στις 8.30 και 10.30 μμ
Δημοτικός Κινηματογράφος Ηλιούπολης Μελίνα Μερκούρη
Λ. Ειρήνης 50 Ηλιούπολη (λεωφ. 237 για Άνω Ηλιούπολη από Ακαδημίας)

Ταινία-σταθμός στο έργο του Ακίρα Κουροσάουα (1910-1998).

Δεν υπάρχει τίποτε το αντικειμενικό σ’ αυτή τη ζωή; Αυτό μοιάζει να αναρωτιέται ο σκηνοθέτης και εμείς παρακολουθούμε σαστισμένοι τους προβληματισμούς του.

Η ταινία στηρίχθηκε σε δύο διηγήματα, το (θεατρικό) Rashomon του Κάνζε Νομπομίτσου και το Υabu no naka του Αγκουτάουα Ραϊανοσούκε. (βλ Rashomon: And Other Stories. 1970, New York: Liveright) Αναφέρεται στην έλλειψη δυνατότητας μιας οριστικής και μοναδικής αληθινής ερμηνείας ενός συμβάντος, όταν συγκρούονται οι διαφορετικές μαρτυρικές καταθέσεις των προσώπων που εμπλέκονται σ’ αυτό. Τόσο στην αγγλική όσο και σε άλλες γλώσσες, από το 1950 και ύστερα, η λέξη του τίτλου χρησιμοποιείται στις στην περίπτωση που δεν είναι δυνατή η εξακρίβωση της αλήθειας σχετικά με κάποιο περιστατικό. Στην ψυχολογία χρησιμοποιείται ο όρος Rashomon Effect (Σύνδρομο Ρασομόν).

Η ιστορία, λοιπόν, αγορά το βιασμό μιας γυναίκας και τη δολοφονία του άντρα της στη μεσαιωνική Ιαπωνία και την ύπαρξη τεσσάρων εντελώς διαφορετικών εκδοχών των μαρτύρων (συμπεριλαμβανομένου του βιαστή-δολοφόνου).
Η πρωτοτυπία της ταινίας έγκειται στην χρήση του φλασμπάκ για τις διαφορετικές αφηγήσεις των εμπλεκομένων, δηλαδή του ληστή, της βιασθείσης γυναίκας, του δολοφονημένου σαμουράι (διαμέσου ενός μέντιουμ) και ενός ανώνυμου ξυλοκόπου. Η χρήση, όμως, της τεχνικής αυτής δε σταματά εδώ καθώς οι αφηγήσεις των εμπλεκομένων αναπαράγονται από τρίτους (ένας ξυλοκόπος και ένας ιερέας) που τις διηγούνται στο λακέ ενός σαμουράι στην «Πύλη της Κολάσεως» (Rashomon) όπου στέκονται περιμένοντας να κοπάσει η βροχή.

Πώς δημιούργησε την ταινία αυτή ο Κουροσάουα; Ο ίδιος αφηγείται ότι αντιμετώπιζε προβλήματα με την εταιρεία παραγωγής που είχαν δυσκολίες στο να του εγκρίνουν το γύρισμα της ταινίας γιατί θεωρούσε ότι θα ήταν δυσνόητο το θέμα και ο τίτλος δεν θα ήταν «πιασάρικος» για να τραβήξει το κοινό. «Καθημερινά, όσο περίμενα, περπατούσα στους δρόμους του Κιότο και της ακόμη πιο αρχαίας πρωτεύουσας Νάρα, μερικά μίλια μακριά, μελετώντας την κλασική αρχιτεκτονική. Όσο περισσότερα έβλεπα, τόσο μεγαλύτερη γινόταν η εικόνα της πύλης του Ρασομόν μέσα στο μυαλό μου (…) Αυτή η μεγέθυνση της εικόνας συνέβη όχι μόνο επειδή είχα τη δυνατότητα να δω πραγματικές πύλες εκείνης της περιόδου αλλά εξαιτίας αυτών που μάθαινα, από έγγραφα και απομεινάρια, σχετικά με την ίδια την εδώ και καιρό κατεστραμμένη πύλη Ρασομόν.»

Ο σκηνοθέτης ανασυγκρότησε τελικά την πύλη τόσο μεγάλη που κι ο ίδιος τρόμαξε όταν κατάλαβε πως το κόστος της ξεπερνούσε κατά πολύ τον αρχικό προϋπολογισμό.
Ένα άλλο πρόβλημα που αντιμετώπισε ήταν αυτό της κατανόησης του σεναρίου όχι μόνο από τους απλούς θεατές αλλά και από τους τρεις βοηθούς σκηνοθέτες που του είχε επιβάλει η εταιρεία. Αυτοί παραδέχθηκαν ότι δεν κατάλαβαν τίποτε και του ζήτησαν να τους βοηθήσει. Αυτός τους είπε τα εξής: «Τα ανθρώπινα όντα είναι ανίκανα να είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους όσον αφορά τους ίδιους τους τούς εαυτούς. Δεν μπορούν να μιλήσουν για τους εαυτούς τους χωρίς να τους εξωραΐσουν. Το σενάριο περιγράφει τέτοια ανθρώπινα όντα-είδη που δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς ψέματα που να τα κάνουν να νοιώθουν άνθρωποι καλύτεροι από όσο είναι. Δείχνει ακόμη αυτή την αμαρτωλή ανάγκη τους να κολακεύουν και να προσποιούνται ακόμη και μέσα από τον τάφο-ακόμη και ο χαρακτήρας που πεθαίνει δεν μπορεί να σταματήσει να λέει ψέματα όταν μιλάει μέσω του μέντιουμ στους ζωντανούς. Ο εγωισμός είναι μια αμαρτία που το ανθρώπινο ον κουβαλάει μαζί του εκ γενετής. Η λύτρωση από αυτή είναι το πιο δύσκολο πράγμα(…) Λέτε πως δεν μπορείτε να καταλάβετε τίποτε από αυτό το σενάριο, αλλά αυτό συμβαίνει γιατί είναι η ίδια η ανθρώπινη καρδιά αδύνατο να κατανοηθεί. Εάν εστιάσετε στην αδυναμία της πλήρους κατανόησης της ανθρώπινης ψυχολογίας και διαβάσετε το σενάριο άλλη μία φορά, νομίζω πως θα συλλάβετε το νόημά του.»

Θα μπορούσα να συνεχίσω να γράφω σελίδες επί σελίδων για την ταινία. Όμως, στο τέλος θα νομίζατε πως ήμουν κι εγώ ένας από τους χαρακτήρες του Ρασομόν. Κι όμως, ούτε εγώ έχω δει την ταινία. Όλα όσα σας αραδιάζω στο δισέλιδο αυτό είναι κομμάτια από αφηγήσεις άλλων. Σας περιμένω, όμως, να δούμε μαζί την ταινία και να «διασταυρώσουμε τα ξίφη μας», δηλαδή ο καθένας και η καθεμιά μας να αφηγηθεί τη δική του ερμηνεία και να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να βρούμε κάποια ελάχιστη κοινή συνισταμένη, όπως κάνουμε σ’ αυτό που συμβατικά αποκαλούμε «πραγματικότητα».

Θανάσης Τσακίρης
http://www.klh.gr/
http://tsakiris.snn.gr/
http://tsakthan.blogspot.com/
http://tsakthan.wordpress.com/


Υ.Γ. Θα προσέξετε, ελπίζω, τα παιχνίδια με το φως και το σκοτάδι και τις πρωτοπόρες τεχνικές που χρησιμοποίησε ο Κουροσάουα για να απεικονίσει τις ψυχολογικές αναστατώσεις. Όπως τόνισε ο μεγάλος Ιάπωνας πεζογράφος- και αρχικά σκηνοθέτης για ένα μικρό διάστημα- Τζουνίτσιρο Τανιζάκι στο Εγκώμιο της Σκιάς, οι Γιαπωνέζοι βρίσκουν δεν βρίσκουν την ομορφιά σε αυτό καθαυτό το πράγμα αλλά στα σχήματα των σκιών, στο φως και το σκοτάδι, που το ένα πράγμα δημιουργεί εναντίον του άλλου.