ΟΤΑΝ Η ΚΟΥΝΕΒΑ ΛΕΓΟΤΑΝΕ ΓΚΟΝΖΑΛΕΖ: Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ "JUSTICE FOR JANITORS"
του Θανάση Τσακίρη
Η κοινωνική κατάσταση των επισφαλώς εργαζομένων (προσωρινότητα της απασχόλησης, διασπορά των θέσεων μερικής και προσωρινής απασχόλησης σε όλο το χώρο της οικονομίας από την εποχική εργασία στη συγκομιδή των αγροτικών προϊόντων, κάτι που γίνεται από αρχαιοτάτων χρόνων, στην εργασία των ανειδίκευτων του δευτερογενούς τομέα ως την εργασία στις υπηρεσίες είτε αυτή αφορά παροχή υπηρεσιών οικιακής βοήθειας και καθαριότητας χώρων είτε εργασία επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης) αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη της συνδικαλιστικής οργάνωσής τους, καθώς δεν είναι σε (εύκολη) θέση ώστε να αντιληφθούν τη σημασία της αλληλεγγύης, εάν δεν έχουν κοινωνικοποιηθεί πολιτικά σε κατάλληλα περιβάλλοντα (μαθητική κοινότητα, φοιτητικό σύλλογο, ομάδες διεκδίκησης, και κοινωνικά κινήματα).
Η εμπειρία από άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής έχει δείξει τόσο τους περιορισμούς όσο και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται για την συνδικαλιστική οργάνωση των επισφαλώς εργαζομένων. Χαρακτηριστική περίπτωση που δείχνει τις ευκαιρίες και τις μορφές οργάνωσης των επισφαλώς εργαζομένων σε κλάδους χαμηλής ειδίκευσης είναι η εκστρατεία “Justice for Janitors” που διεξήχθη επί μακρόν στις Ηνωμένες Πολιτείες -και συνεχίζει να διεξάγεται- για την συγκρότηση συνδικαλιστικών οργανώσεων και την προώθηση των αιτημάτων και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καθαριστών και καθαριστριών. Η καμπάνια συγκεντρώνει 225.000 μέλη του χώρου των καθαριστών σε περισσότερες από 29 μεγάλες πόλεις. Τα αιτήματα της καμπάνιας είναι μισθολογικά (αύξηση μισθών και ημερομισθίων σε αξιοπρεπή επίπεδα), ασφαλιστικά (βελτίωση ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης) και θεσμικά (βελτίωση όρων και συνθηκών εργασίας, δυνατότητες μετατροπής των θέσεων εργασίας σε πλήρους απασχόλησης). Η καμπάνια διεξάγεται με την οργανωτική και πολιτική ευθύνη του συνδικάτου των εργαζομένων στο χώρο της παροχής υπηρεσιών (SEIU – Service Employees International Union). H SEIU έχει 2 εκατομμύρια μέλη και εκτός από τη νομική και οργανωτική βοήθεια στις τοπικές συνδικαλιστικές οργανώσεις παρέχει υπηρεσίες συνδικαλιστικής εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης στα μέλη (π.χ. εκμάθηση αγγλικών και ισπανικών μιας και ειδικά στο χώρο του καθαρισμού κτιρίων πολύ μεγάλος αριθμός μελών προέρχεται από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής). Από την άποψη της στρατηγικής η SEIU προκρίνει την διατήρηση συνεργατικών σχέσεων με τις επιχειρήσεις ώστε να προστατεύονται τα μέλη της παρά τις δυσκολίες της εκστρατείας αλλά από την άποψη των ρεπερτορίων δράσης σε αυτά εντάσσονται οι συγκρουσιακές κινητοποιήσεις (disruptive tactics) όπως η κατάληψη δημοσίων κτιρίων και χώρων, τα μπλόκα στους δρόμους, το «χτίσιμο» εμποδίων σε δρόμους και κτίρια κλπ ώστε να η καμπάνια να γίνει γνωστή στο ευρύτερο κοινό τόσο μέσω των ΜΜΕ όσο και με τα συνθήματα, το μοίρασμα ανακοινώσεων και έντυπου ή οπτικοακουστικού υλικού. Όσον αφορά το οργανωτικό μοντέλο η SEIU θεωρείται από τις πλέον καινοτομικές συνδικαλιστικές οργανώσεις. Η καμπάνια διενεργείται από τα κάτω προς τα πάνω (bottom-up). Η οργάνωση δεν περιορίζεται στην παρουσία σωματείου στο χώρο εργασίας αλλά επεκτείνεται σε γεωγραφικό επίπεδο ανά περιοχή με τη συνένωση των εργαζομένων σε μεγαλύτερες ενώσεις ώστε να γίνονται ορατοί στο ευρύ κοινό οι συνήθως αφανείς εργαζόμενοι και να είναι πιο αποτελεσματική η κινητοποίηση εναντίον της πολιτικής των μεγάλων πολυμετοχικών επιχειρήσεων που είναι συνήθως αυτές οι οποίες χρησιμοποιούν τις πιο ελαστικές σχέσεις εργασίας και τις υπεργολαβίες. Η SEIU στέλνει στις περιοχές και στα τοπικά σωματεία ειδικευμένους οργανωτές ώστε να στήσουν σωματεία εκεί όπου δεν υπάρχουν. Όσον αφορά τις διαπραγματεύσεις με τους εργοδότες η SEIU συγκεντρώνει τις προσπάθειές της στην επίτευξη συμφωνίας σε μία μεγάλη επιχείρηση και την υπογραφή συλλογικής σύμβασης εργασίας (master contract) που να καλύπτει όλους τους εργαζόμενους της επιχείρησης και να γίνει πρότυπο για την υπογραφή αντίστοιχων συμβάσεων σε όλο τον κλάδο, την περιοχή ή την αγορά.
Thursday, January 29, 2009
Wednesday, January 28, 2009
Σκέψεις για την έννοια της "κοινωνικής αλλαγής" 1ο μέρος
Κοινωνική Αλλαγή
του Θανάση Τσακίρη
Με τον όρο «κοινωνική αλλαγή» εννοούμε ότι σταδιακά συντελούνται πολύ μαζικές και μεγάλης σημασίας μεταβολές στον πολιτισμό, στην κοινωνική δομή και την κοινωνική συμπεριφορά. Όμως, ακόμη και αν η κοινωνία μεταβάλλεται, κάποια από τα προηγούμενα χαρακτηριστικά της δε μεταβάλλονται –ή τουλάχιστον δεν αλλάζουν ριζικά. Ορισμένοι τονίζουν τη διαφορά μεταξύ των όρων «κοινωνική μεταβολή» και «κοινωνική αλλαγή», καθώς ο πρώτος αναφέρεται στην αυτόματη και σταδιακή αλλαγή ενώ ο δεύτερος στη συνειδητά επιδιωκόμενη μεταβολή.
Από νωρίς η κοινωνιολογία καταπιάστηκε με το ζήτημα της αλλαγή. Αυτή η ενασχόληση ήταν πολύ έντονη κατά το 19ο και τον 20ό αιώνα καθώς αφενός οι ρυθμοί της αλλαγής ήταν πολύ έντονοι επιφέροντας ριζικά αποτελέσματα στην κοινωνική δομή -και αυτό λόγω απότομης και επιταχυνόμενης εκβιομηχάνισης- αφετέρου επειδή διαπιστώθηκε ότι υπήρχε ιδιαίτερα σημαντικό χάσμα ανάμεσα στις «ανεπτυγμένες» δυτικές χώρες και στις «υπανάπτυκτες» ή «καθυστερημένες χώρες», ιδίως του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου», ενώ έκπληξη προκαλούσε η αντίθεση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις και στις αποικίες τους που αφέθηκαν να φυτοζωούν σε κατάσταση «κοινωνικής υπανάπτυξης».
Οι κοινωνιολογικές θεωρίες, ειδικά αυτές που αναπτύχθηκαν κατά το 19ο αιώνα, μπορούν να διαιρεθούν σε θεωρίες της «κοινωνικής εξέλιξης» και σε θεωρίες της «επανάστασης». Οι πρώτες διατυπώθηκαν κυρίως από τους Κοντ, Σπένσερ και Ντυρκέμ. Κεντρική τους ιδέα ήταν ότι οι κοινωνίες εξελίσσονται από απλές αγροτικές επαρχιακές (simple, agrarian, rural) σε σύνθετες, βιομηχανικές/αστικές, (ή από «στρατιωτικές» σε «βιομηχανικές». Οι θεωρίες του λειτουργισμού στο θέμα της κοινωνικής αλλαγής έχουν παρόμοια θέση: η αλλαγή αφορά στην προσαρμογή ενός συστήματος στο περιβάλλον του μέσα από τη διαδικασία της πνευματικής διαφοροποίησης και της αύξησης της δομικής συνθετότητας. ΟΙ θεωρίες της επαναστατικής κοινωνικής αλλαγής, κυρίως οι προερχόμενες από τη σκέψη του Μαρξ, έδωσαν έμφαση στις ταξικές συγκρούσεις, στους πολιτικούς αγώνες και στον ιμπεριαλισμό θεωρώντας ότι είναι οι βασικοί μηχανισμοί που συνέβαλαν στην πραγματικά συγκλονιστική μεταβολή των κοινωνικών δομών.
Οι θεωρίες της κοινωνικής αλλαγής μπορούν να κατανεμηθούν σε διάφορες κατηγορίες με διαφορετικά κριτήρια:
1. Ανάλογα με το επίπεδο ανάλυσης (μικρο- και μακρο-επίπεδα).
2. Ανάλογα με την προέλευση των παραγόντων που συμβάλλουν στην κοινωνική αλλαγή (από το εξωτερικό ή από το εσωτερικό της κοινωνίας, του θεσμού ή της κοινωνικής ομάδας).
3. Ανάλογα με την αιτία που προκαλεί την κοινωνική αλλαγή (δημογραφική πίεση, ταξική σύγκρουση, αλλαγές στον τρόπο παραγωγής, ανάπτυξη νέων συστημάτων πεποιθήσεων)
4. Ανάλογα με το φορέα της αλλαγής (καινοτομικές ελίτ διανοουμένων, κοινωνικώς αποκλίνοντες, εργατική τάξη)
5. Ανάλογα με το χαρακτήρα της αλλαγής (βαθμιαία διάχυση νέων αξιών και θεσμών, ριζική ρήξη ενός κοινωνικού συστήματος)
Στο πέρασμα του 20ού αιώνα θεωρήθηκε πως η δημιουργία μιας γενικής θεωρίας της κοινωνικής αλλαγής είναι άσκοπη γιατί δεν μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά τις πολλές μεταβολές που έχουν επέλθει ιστορικά. Έτσι έγινε προσπάθεια να συγκροτηθούν θεωρίες μέσου βεληνεκούς προκειμένου να εξηγηθεί η ανάπτυξη συγκεκριμένων θεσμών, κοινωνικών ομάδων, τομέων της κουλτούρας και του πολιτισμού ή πεποιθήσεων. Παρ’ όλα αυτά, η ανθρώπινη πνευματική ανάγκη να εξηγηθεί η μακρο-μεταβολή των κοινωνιών είναι ακόρεστη. Έτσι, στη στροφή του 20ού προς τον 21ο αιώνα, η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη και οι συνέπειές της για τις κοινωνικές δομές και τον πολιτισμό έδωσαν τροφή για σκέψη. Νέες θεωρίες εμφανίστηκαν αναζωπυρώνοντας τη θεωρητική αναζήτηση και την εμπειρική κοινωνιολογική έρευνα.
Αναλυτικότερα, οι παράγοντες που συμβάλλουν στην κοινωνική αλλαγής είναι οι ακόλουθοι:
Α) Το φυσικό περιβάλλον.
Οι άνθρωποι προσπαθούν να δημιουργήσουν, μέσα στο περιβάλλον, μια σχέση λειτουργική, προσαρμοζόμενοι σ’ αυτό. Μηχανισμοί προσαρμογής στο περιβάλλον είναι η κοινωνική οργάνωση και η τεχνολογία Σε κάθε κοινωνία αντιστοιχεί ένας ιδιαίτερος τρόπος προσαρμογής και μια αντίστοιχη τεχνολογία. Με κάθε μείζονα μεταβολή του περιβάλλοντος, η προσαρμογή γίνεται με θεαματικές, κοινωνικές και τεχνολογικές διευθετήσεις που θεωρούνται ότι αρμόζουν στην κάθε περίσταση. Στην περίπτωση του φυσικού περιβάλλοντος, διαπιστώνουμε ότι μέχρι τώρα οι άνθρωποι με τη συλλογική παρέμβασή τους τροποποιούσαν το φυσικό περιβάλλον. Το ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι κατά πόσον αυτές οι παρεμβάσεις είχαν αρνητικό αποτέλεσμα στο οικολογικό σύστημα και στην ισορροπία στη σχέση άνθρωπος-περιβάλλον, και πώς θα αντιδράσουν εκ νέου οι άνθρωποι μπροστά στο ενδεχόμενο γενικότερης περιβαλλοντικής καταστροφής και κατάρρευσης του οικολογικού συστήματος.
Β) Πληθυσμός.
Όταν μεταβάλλονται παράγοντες, όπως το μέγεθος, η σύνθεση και η κατανομή του πληθυσμού, επηρεάζονται τόσο ο πολιτισμό ς όσο και οι κοινωνικές δομές. Οι πληθυσμοί ορισμένων μεγάλων κρατών, όπως είναι η Κίνα, η Ινδία και οι ΗΠΑ, αυξάνονταν με ραγδαίους ρυθμούς, κατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων. Αυτή η ραγδαία αύξηση έχει ως αποτέλεσμα τη ριζική μείωση των φυσικών πόρων που διαθέτει ο πλανήτης (π.χ. πετρέλαιο, δασικός πλούτος, φυσικά τρόφιμα κ.α.) Από την άλλη πλευρά, η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού πολλών δυτικών κρατών αλλάζει με αποτέλεσμα την πρόκληση της «γήρανσης» του πληθυσμού με ανυπολόγιστες συνέπειες στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας, στο σύστημα υγείας κλπ
Γ) Σύγκρουση για τους πόρους και τις αξίες.
Η σύγκρουση είναι βασική πηγή άντλησης νέων μορφών κοινωνικής αλλαγής τόσο στο επίπεδο π.χ. των ομάδων (υπεράσπιση και προώθησης των καλών ή κακών εννοούμενων συμφερόντων των ανθρώπων όσος και στο επίπεδο της ευρύτερης κοινωνικής δομής. Η σύγκρουση είναι τρόπος ξεκαθαρίσματος κοινωνικών και πολιτικών ιδεών καθώς γίνονται σαφέστερες και αναλυτικότερες ώστε να είναι πιο καλή, ενδεχομένως, η επιλογή και η υιοθέτησή τους από τους ανθρώπους. Από την άλλη οι αξίες και τα πρότυπα της κοινωνίας λειτουργούν ως «θεματοφύλακες» ή «ρυθμιστές» που άλλοτε εμποδίζουν και άλλοτε ενθαρρύνουν την αλλαγή. Παραδείγματος χάριν, ανάλογα με το πολιτιστικό πλαίσιο ο «εφευρέτης» είναι πρόσωπο που δοξάζεται γιατί καινοτομεί στο πλαίσιο του υλικού πολιτισμού ή «επαναστάτης» με αρνητικό πρόσημο γιατί διαδίδει «επικίνδυνες» νέες ιδέες. Ενίοτε η κοινωνία αποδέχεται αβασάνιστα κάθε τεχνολογική καινοτομία που διευκολύνει την καθημερινή ζωή χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες (π.χ. κατάχρηση των μετακινήσεων με αυτοκίνητα) ενώ ταυτόχρονα αρνείται τη χειραφέτηση των γυναικών (π.χ. Σαουδική Αραβία)
Δ) Καινοτομία
Με την ανακάλυψη και την εφεύρεση επέρχονται αλλαγές στην κοινωνία, πολλές φορές απρογραμμάτιστα και εκθετικά. Ανακάλυψη είναι η προσθήκη νέου στοιχείου στην υπάρχουσα γνώση. Ουσιαστικά, με την ανακάλυψη μπορούμε να δούμε τις υπάρχουσες καταστάσεις με «άλλο μάτι» ή να διατυπώσουμε ένα νέο φυσικό νόμο, όπως π.χ. ο Αϊνστάιν με τη θεωρία της σχετικότητας και ο Μέντελ με τη θεωρία της κληρονομικότητας, οι ανακαλύψεις των θαλασσοπόρων που άνοιξαν τους ορίζοντες στη νέα εποχή της Αμερικανικής ηπείρου. Η εφεύρεση είναι η αξιοποίηση υφιστάμενης γνώσης με νέο και καινοτόμο τρόπο. Παράδειγμα εφεύρεσης που άλλαξε τη γνώση και τον κόσμο ήταν το αυτοκίνητο που είναι προϊόν συνδυασμού έξι προϋπαρχόντων εξαρτημάτων. Η ποικιλία και οι ρυθμοί των ανακαλύψεων και των εφευρέσεων εξαρτώνται από τον πολιτιστικό πλούτο κάθε κοινωνίας. Παραδείγματος χάριν, το γυαλί επέτρεψε τη δημιουργία μιας σειράς νέων προϊόντων όπως οι φακοί, τα κολονάτα ποτήρια, τα ομματοϋάλια, οι φακοί των μηχανών λήψης και προβολής, τηλεσκοπίων και μικροσκοπίων κλπ. Πρόκειται για την αρχή της «εκθετικής ανάπτυξης».
Ε) Διάχυση.
Πρόκειται για τη διαδικασία με την οποία τα πολιτισμικά στοιχεία μιας κοινωνίας μεταβιβάζονται από μια κοινωνία ή κοινωνική ομάδα σε μια άλλη. Η διάχυση με την παρεμβολή των ανθρώπων εμποδίζεται ή διευκολύνονται ανάλογα με το εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο. Σημαντικό ρόλο παίζουν η λειτουργική καταλληλότητα του στοιχείου, τα δίκτυα επικοινωνίας, σχέσεων και επιρροών που συνδέουν τα άτομα μεταξύ τους. Οι κοινωνίες με ανοιχτές οικονομίες στη διεθνή αγορά αλλά και με πολυπολιτισμικότητα επιδεικνύουν εξαγωγές πολιτιστικών στοιχείων προς άλλες κοινωνίες λόγω ηγεμονικής στρατηγικής θέσης. Ταυτόχρονα δέχονται επιρροές από τις άλλες κοινωνίες λόγω της πολυεθνοτικής και πολυπολιτισμικής σύνθεσής τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι ΗΠΑ και ο Καναδάς.
ΣΤ) Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Ο ρόλος των ΜΜΕ στην κοινωνική αλλαγή γίνεται ολοένα και πιο σημαντικός με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και την εντεινόμενη πολυπλοκότητας μιας «παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας». Στο σημείο αυτό θα πρέπει περιληπτικά να αναφέρουμε τις κυριότερες θεωρίες για τα ΜΜΕ και το ρόλο τους.
i) Η θεωρία της «υποδόριας βελόνας» τονίζει ότι τα ΜΜΕ ασκούν άμεση, απευθείας και ισχυρή επιρροή στα ακροατήριά τους. Ειδικά κατά τις δεκαετίες του 1940 και του 1950, τα ΜΜΕ θεωρούνταν ικανά να ασκούν πανίσχυρη επιρροή στην αλλαγή της κοινωνικής συμπεριφοράς. Παράγοντες που ευνοούσαν τη θεωρία αυτή ήταν η ραγδαία άνοδος του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, η ανάδυση των «βιομηχανιών της πειθούς», όπως η διαφήμιση και η προπαγάνδα, ο κινηματογράφος (κυρίως όσον αφορά την επιρροή του στα παιδιά, η απόλυτη μονοπώληση των ΜΜΕ από τα ναζιστικά και φασιστικά κόμματα που κατέλαβαν την εξουσία στη Γερμανία, την Ιταλία και στις χώρες όπου υπήρχαν δικτατορικά καθεστώτα. Έτσι τα μηνύματα που εκπέμπουν τα ΜΜΕ «εισχωρώντας» ως «ενέσιμο υγρό» στο μυαλό των ακροατών-θεατών προκαλούν επιθυμητές αποκρίσεις τους στον πομπό. Αργότερα με νεότερες έρευνες αμφισβητήθηκε η επιστημονική ακρίβεια της θεωρίας.
ii) Η θεωρία της διαμόρφωσης της ημερήσιας διάταξης (agenda setting). Τονίζει την ιδιαίτερη ικανότητα των ΜΜΕ να διαμορφώνουν τον κατάλογο με τα ζητήματα που θεωρούν σημαντικά και να επηρεάζουν την ποικιλία των θεμάτων που μπορεί να συζητήσει το κοινό των ΜΜΕ. Δύο βασικές παραδοχές αποτελούν τη βάση για την άποψη αυτή. Πρώτον, ότι ο Τύπος και τα ΜΜΕ δεν αντανακλούν την πραγματικότητα αλλά την φιλτράρουν και τη διαμορφώνουν και, δεύτερον, ότι η επικέντρωση των ΜΜΕ σε λίγα θέματα οδηγεί το κοινό στο να θεωρεί μόνο αυτά ως σημαντικά ή σημαντικότερα από κάποια άλλα.
iii) Η θεωρία της διάχυσης των καινοτομιών. Επικεντρώνεται στις συνθήκες που αυξάνουν ή μειώνουν την δυνατότητα μιας ιδέας, ενός προϊόντος ή μιας πρακτικής να υιοθετηθεί από τα μέλη μιας συγκεκριμένης κουλτούρας. Η θεωρία προβλέπει ότι τα ΜΜΕ όσο και οι διαπροσωπικές επαφές παρέχουν πληροφόρηση και επηρεάζουν την γνώμη και την κρίση των μελών του κοινού. Τέσσερα στάδια εντοπίστηκαν: α) εφεύρεση, β) διάχυση (ή επικοινωνία) μέσω του κοινωνικού συστήματος, γ) χρόνος, και δ) συνέπειες. Υπάρχουν πέντε κατηγορίες αποδεκτών που υιοθετούν τις καινοτομίες: α) οι καινοτόμοι (2,5% του συνόλου), β) οι πρώιμοι αποδέκτες (13,5%), γ) η πρώιμη πλειονότητα (34%), δ) η ύστερη πλειονότητα (34%) και οι καθυστερημένοι (16%). Άρα: Διάχυση είναι «η διαδικασία με την οποία μια καινοτομία διαδίδεται επικοινωνιακώς μέσω ορισμένων διαύλων σε μια χρονική περίοδο μεταξύ των μελών ενός κοινωνικού συστήματος.
iv) Η θεωρία της καλλιέργειας (cultivation theory). Μετά την παρακμή των θεωριών της «βελόνας» άρχισαν να εμφανίζονται νέες παραλλαγές τους πιο επεξεργασμένες εμπειρικά, όπως οι θεωρίες του «σταλαγμίτη». Αυτές χρησιμοποιούν τη μεταφορά του σταλαγμίτη για να δείξουν ότι υπάρχει αναλογία ανάμεσα στη αργή συγκρότηση των σταλαγμιτών και στην αργή επενέργεια της επίδρασης των ΜΜΕ στα άτομα. Η έρευνα κατά τη δεκαετία του ’60 εστιάστηκε στην επίδραση που ασκεί η τηλεόραση στις ιδέες των τηλεθεατών σχετικά με το πώς μοιάζει ο κόσμος. Οι θεωρητικοί της καλλιέργειας υποστηρίζουν ότι η τηλεόραση βαθμιαία επιφέρει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα που είναι μικρά και έμμεσα αλλά σωρευτικά και σημαντικά, καθώς επηρεάζει και διαμορφώνει τις αντιλήψεις των θεατών σχετικά με την κοινωνική πραγματικότητα. Τελικά, διαμορφώνει συνολικά μια νέα κουλτούρα Τα ΜΜΕ καλλιεργούν στάσεις και αξίες που είναι ήδη στοιχεία της κουλτούρας. Διατηρούν και διαδίδουν αυτές τις αξίες στα μέλη της κουλτούρας καθιστώντας ισχυρότερη τη συνοχή της. Επιπλέον, οδηγούν στην υιοθέτηση πολιτικών στάσεων του «μεσαίου χώρου» (mainstreaming). Οι θεωρητικοί της καλλιέργειας διακρίνουν μεταξύ «πρώτης τάξεως» (γενικές πεποιθήσεις για τον καθημερινό κόσμο π.χ. για την εξάπλωση της βίας) και «δευτέρας τάξεως» αποτελεσμάτων (ειδικές στάσεις όσον αφορά π.χ. το νόμο και την τάξη ή την προσωπική ασφάλεια) καθώς και μεταξύ όσων βλέπουν πολλές ώρες τηλεόραση (heavy viewers) και όσων βλέπουν λίγο (light viewers) και έχουν εναλλακτικές πηγές ενημέρωσης σε αντίθεση με τους πρώτους που αντιλαμβάνονται τον κόσμο αποκλειστικά μέσω της τηλεοπτικής οθόνης.
v) Η θεωρία του μέσου. Η θεωρία αυτή προκάλεσε σάλο στο χώρο της κοινωνιολογίας των ΜΜΕ καθώς υποστήριζε ότι «το μέσο είναι το μήνυμα», δηλαδή ότι το είδος του μέσου επηρεάζει την αντίληψη. Επισημαίνεται ότι οι δίαυλοι δε διαφέρουν μόνο ως προς το περιεχόμενό τους αλλά και όσον αφορά τον τρόπο με το οποίο αφυπνίζουν και τροποποιούν σκέψεις και αισθήσεις. Τα μέσα διαχωρίζονται ανάλογα με τις γνωστικές διαδικασίες που απαιτεί το καθένα. Οι δίαυλοι είναι κυρίαρχη δύναμη που πρέπει να τους κατανοήσουμε ώστε να γνωρίσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα μέσα επηρεάζουν την κοινωνία και την κουλτούρα. Η θεωρίας εστιάζεται στα χαρακτηριστικά του κάθε μέσου αντί στο περιεχόμενο ή στο πώς λαμβάνει την πληροφόρηση. Το μέσο δεν είναι απλώς μια εφημερίδα ή το διαδίκτυο ή μια ψηφιακή κάμερα κ.ο.κ. Οι άνθρωποι προσαρμόζονται στο εκάστοτε περιβάλλον μέσω μιας ορισμένης ισορροπίας ή αναλογίας των αισθήσεων. Το εκάστοτε κυρίαρχο μέσο παράγει μια ιδιαίτερη αναλογία αισθήσεων επηρεάζοντας έτσι την ίδια την αντίληψη.
vi) Το σπιράλ της σιωπής. Πρόκειται για απόπειρα εξήγησης του τρόπου διαμόρφωσης της κοινής γνώμης και ενδιαφέρεται κυρίως να δώσει απάντηση στο ερώτημα του γιατί οι άνθρωποι τείνουν να παραμένουν σιωπηλοί όταν οι απόψεις τους βρίσκονται στην πλευρά της μειοψηφίας. Η θεωρία στηρίζεται σε 3 υποθέσεις. Πρώτον, ότι οι άνθρωποι διαθέτουν την «έκτη αίσθηση», δηλαδή ένα «οιονεί στατιστικό όργανο» που το χρησιμοποιούν για να αντιλαμβάνονται την επικρατούσα γνώμη πριν από την όποια επίσημη καταγραφή της σε εκλογές, δημοσκοπήσεις και έρευνες. Δεύτερον, ότι οι άνθρωποι φοβούνται μήπως απομονωθούν και γνωρίζουν ποιες είναι οι συμπεριφορές που μπορούν να οδηγήσουν στην κοινωνική απομόνωση. Τρίτον, οι άνθρωποι αποφεύγουν να εκφράζουν τη δική τους άποψη από φόβο μήπως απομονωθούν.
του Θανάση Τσακίρη
Με τον όρο «κοινωνική αλλαγή» εννοούμε ότι σταδιακά συντελούνται πολύ μαζικές και μεγάλης σημασίας μεταβολές στον πολιτισμό, στην κοινωνική δομή και την κοινωνική συμπεριφορά. Όμως, ακόμη και αν η κοινωνία μεταβάλλεται, κάποια από τα προηγούμενα χαρακτηριστικά της δε μεταβάλλονται –ή τουλάχιστον δεν αλλάζουν ριζικά. Ορισμένοι τονίζουν τη διαφορά μεταξύ των όρων «κοινωνική μεταβολή» και «κοινωνική αλλαγή», καθώς ο πρώτος αναφέρεται στην αυτόματη και σταδιακή αλλαγή ενώ ο δεύτερος στη συνειδητά επιδιωκόμενη μεταβολή.
Από νωρίς η κοινωνιολογία καταπιάστηκε με το ζήτημα της αλλαγή. Αυτή η ενασχόληση ήταν πολύ έντονη κατά το 19ο και τον 20ό αιώνα καθώς αφενός οι ρυθμοί της αλλαγής ήταν πολύ έντονοι επιφέροντας ριζικά αποτελέσματα στην κοινωνική δομή -και αυτό λόγω απότομης και επιταχυνόμενης εκβιομηχάνισης- αφετέρου επειδή διαπιστώθηκε ότι υπήρχε ιδιαίτερα σημαντικό χάσμα ανάμεσα στις «ανεπτυγμένες» δυτικές χώρες και στις «υπανάπτυκτες» ή «καθυστερημένες χώρες», ιδίως του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου», ενώ έκπληξη προκαλούσε η αντίθεση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις και στις αποικίες τους που αφέθηκαν να φυτοζωούν σε κατάσταση «κοινωνικής υπανάπτυξης».
Οι κοινωνιολογικές θεωρίες, ειδικά αυτές που αναπτύχθηκαν κατά το 19ο αιώνα, μπορούν να διαιρεθούν σε θεωρίες της «κοινωνικής εξέλιξης» και σε θεωρίες της «επανάστασης». Οι πρώτες διατυπώθηκαν κυρίως από τους Κοντ, Σπένσερ και Ντυρκέμ. Κεντρική τους ιδέα ήταν ότι οι κοινωνίες εξελίσσονται από απλές αγροτικές επαρχιακές (simple, agrarian, rural) σε σύνθετες, βιομηχανικές/αστικές, (ή από «στρατιωτικές» σε «βιομηχανικές». Οι θεωρίες του λειτουργισμού στο θέμα της κοινωνικής αλλαγής έχουν παρόμοια θέση: η αλλαγή αφορά στην προσαρμογή ενός συστήματος στο περιβάλλον του μέσα από τη διαδικασία της πνευματικής διαφοροποίησης και της αύξησης της δομικής συνθετότητας. ΟΙ θεωρίες της επαναστατικής κοινωνικής αλλαγής, κυρίως οι προερχόμενες από τη σκέψη του Μαρξ, έδωσαν έμφαση στις ταξικές συγκρούσεις, στους πολιτικούς αγώνες και στον ιμπεριαλισμό θεωρώντας ότι είναι οι βασικοί μηχανισμοί που συνέβαλαν στην πραγματικά συγκλονιστική μεταβολή των κοινωνικών δομών.
Οι θεωρίες της κοινωνικής αλλαγής μπορούν να κατανεμηθούν σε διάφορες κατηγορίες με διαφορετικά κριτήρια:
1. Ανάλογα με το επίπεδο ανάλυσης (μικρο- και μακρο-επίπεδα).
2. Ανάλογα με την προέλευση των παραγόντων που συμβάλλουν στην κοινωνική αλλαγή (από το εξωτερικό ή από το εσωτερικό της κοινωνίας, του θεσμού ή της κοινωνικής ομάδας).
3. Ανάλογα με την αιτία που προκαλεί την κοινωνική αλλαγή (δημογραφική πίεση, ταξική σύγκρουση, αλλαγές στον τρόπο παραγωγής, ανάπτυξη νέων συστημάτων πεποιθήσεων)
4. Ανάλογα με το φορέα της αλλαγής (καινοτομικές ελίτ διανοουμένων, κοινωνικώς αποκλίνοντες, εργατική τάξη)
5. Ανάλογα με το χαρακτήρα της αλλαγής (βαθμιαία διάχυση νέων αξιών και θεσμών, ριζική ρήξη ενός κοινωνικού συστήματος)
Στο πέρασμα του 20ού αιώνα θεωρήθηκε πως η δημιουργία μιας γενικής θεωρίας της κοινωνικής αλλαγής είναι άσκοπη γιατί δεν μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά τις πολλές μεταβολές που έχουν επέλθει ιστορικά. Έτσι έγινε προσπάθεια να συγκροτηθούν θεωρίες μέσου βεληνεκούς προκειμένου να εξηγηθεί η ανάπτυξη συγκεκριμένων θεσμών, κοινωνικών ομάδων, τομέων της κουλτούρας και του πολιτισμού ή πεποιθήσεων. Παρ’ όλα αυτά, η ανθρώπινη πνευματική ανάγκη να εξηγηθεί η μακρο-μεταβολή των κοινωνιών είναι ακόρεστη. Έτσι, στη στροφή του 20ού προς τον 21ο αιώνα, η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη και οι συνέπειές της για τις κοινωνικές δομές και τον πολιτισμό έδωσαν τροφή για σκέψη. Νέες θεωρίες εμφανίστηκαν αναζωπυρώνοντας τη θεωρητική αναζήτηση και την εμπειρική κοινωνιολογική έρευνα.
Αναλυτικότερα, οι παράγοντες που συμβάλλουν στην κοινωνική αλλαγής είναι οι ακόλουθοι:
Α) Το φυσικό περιβάλλον.
Οι άνθρωποι προσπαθούν να δημιουργήσουν, μέσα στο περιβάλλον, μια σχέση λειτουργική, προσαρμοζόμενοι σ’ αυτό. Μηχανισμοί προσαρμογής στο περιβάλλον είναι η κοινωνική οργάνωση και η τεχνολογία Σε κάθε κοινωνία αντιστοιχεί ένας ιδιαίτερος τρόπος προσαρμογής και μια αντίστοιχη τεχνολογία. Με κάθε μείζονα μεταβολή του περιβάλλοντος, η προσαρμογή γίνεται με θεαματικές, κοινωνικές και τεχνολογικές διευθετήσεις που θεωρούνται ότι αρμόζουν στην κάθε περίσταση. Στην περίπτωση του φυσικού περιβάλλοντος, διαπιστώνουμε ότι μέχρι τώρα οι άνθρωποι με τη συλλογική παρέμβασή τους τροποποιούσαν το φυσικό περιβάλλον. Το ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι κατά πόσον αυτές οι παρεμβάσεις είχαν αρνητικό αποτέλεσμα στο οικολογικό σύστημα και στην ισορροπία στη σχέση άνθρωπος-περιβάλλον, και πώς θα αντιδράσουν εκ νέου οι άνθρωποι μπροστά στο ενδεχόμενο γενικότερης περιβαλλοντικής καταστροφής και κατάρρευσης του οικολογικού συστήματος.
Β) Πληθυσμός.
Όταν μεταβάλλονται παράγοντες, όπως το μέγεθος, η σύνθεση και η κατανομή του πληθυσμού, επηρεάζονται τόσο ο πολιτισμό ς όσο και οι κοινωνικές δομές. Οι πληθυσμοί ορισμένων μεγάλων κρατών, όπως είναι η Κίνα, η Ινδία και οι ΗΠΑ, αυξάνονταν με ραγδαίους ρυθμούς, κατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων. Αυτή η ραγδαία αύξηση έχει ως αποτέλεσμα τη ριζική μείωση των φυσικών πόρων που διαθέτει ο πλανήτης (π.χ. πετρέλαιο, δασικός πλούτος, φυσικά τρόφιμα κ.α.) Από την άλλη πλευρά, η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού πολλών δυτικών κρατών αλλάζει με αποτέλεσμα την πρόκληση της «γήρανσης» του πληθυσμού με ανυπολόγιστες συνέπειες στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας, στο σύστημα υγείας κλπ
Γ) Σύγκρουση για τους πόρους και τις αξίες.
Η σύγκρουση είναι βασική πηγή άντλησης νέων μορφών κοινωνικής αλλαγής τόσο στο επίπεδο π.χ. των ομάδων (υπεράσπιση και προώθησης των καλών ή κακών εννοούμενων συμφερόντων των ανθρώπων όσος και στο επίπεδο της ευρύτερης κοινωνικής δομής. Η σύγκρουση είναι τρόπος ξεκαθαρίσματος κοινωνικών και πολιτικών ιδεών καθώς γίνονται σαφέστερες και αναλυτικότερες ώστε να είναι πιο καλή, ενδεχομένως, η επιλογή και η υιοθέτησή τους από τους ανθρώπους. Από την άλλη οι αξίες και τα πρότυπα της κοινωνίας λειτουργούν ως «θεματοφύλακες» ή «ρυθμιστές» που άλλοτε εμποδίζουν και άλλοτε ενθαρρύνουν την αλλαγή. Παραδείγματος χάριν, ανάλογα με το πολιτιστικό πλαίσιο ο «εφευρέτης» είναι πρόσωπο που δοξάζεται γιατί καινοτομεί στο πλαίσιο του υλικού πολιτισμού ή «επαναστάτης» με αρνητικό πρόσημο γιατί διαδίδει «επικίνδυνες» νέες ιδέες. Ενίοτε η κοινωνία αποδέχεται αβασάνιστα κάθε τεχνολογική καινοτομία που διευκολύνει την καθημερινή ζωή χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες (π.χ. κατάχρηση των μετακινήσεων με αυτοκίνητα) ενώ ταυτόχρονα αρνείται τη χειραφέτηση των γυναικών (π.χ. Σαουδική Αραβία)
Δ) Καινοτομία
Με την ανακάλυψη και την εφεύρεση επέρχονται αλλαγές στην κοινωνία, πολλές φορές απρογραμμάτιστα και εκθετικά. Ανακάλυψη είναι η προσθήκη νέου στοιχείου στην υπάρχουσα γνώση. Ουσιαστικά, με την ανακάλυψη μπορούμε να δούμε τις υπάρχουσες καταστάσεις με «άλλο μάτι» ή να διατυπώσουμε ένα νέο φυσικό νόμο, όπως π.χ. ο Αϊνστάιν με τη θεωρία της σχετικότητας και ο Μέντελ με τη θεωρία της κληρονομικότητας, οι ανακαλύψεις των θαλασσοπόρων που άνοιξαν τους ορίζοντες στη νέα εποχή της Αμερικανικής ηπείρου. Η εφεύρεση είναι η αξιοποίηση υφιστάμενης γνώσης με νέο και καινοτόμο τρόπο. Παράδειγμα εφεύρεσης που άλλαξε τη γνώση και τον κόσμο ήταν το αυτοκίνητο που είναι προϊόν συνδυασμού έξι προϋπαρχόντων εξαρτημάτων. Η ποικιλία και οι ρυθμοί των ανακαλύψεων και των εφευρέσεων εξαρτώνται από τον πολιτιστικό πλούτο κάθε κοινωνίας. Παραδείγματος χάριν, το γυαλί επέτρεψε τη δημιουργία μιας σειράς νέων προϊόντων όπως οι φακοί, τα κολονάτα ποτήρια, τα ομματοϋάλια, οι φακοί των μηχανών λήψης και προβολής, τηλεσκοπίων και μικροσκοπίων κλπ. Πρόκειται για την αρχή της «εκθετικής ανάπτυξης».
Ε) Διάχυση.
Πρόκειται για τη διαδικασία με την οποία τα πολιτισμικά στοιχεία μιας κοινωνίας μεταβιβάζονται από μια κοινωνία ή κοινωνική ομάδα σε μια άλλη. Η διάχυση με την παρεμβολή των ανθρώπων εμποδίζεται ή διευκολύνονται ανάλογα με το εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο. Σημαντικό ρόλο παίζουν η λειτουργική καταλληλότητα του στοιχείου, τα δίκτυα επικοινωνίας, σχέσεων και επιρροών που συνδέουν τα άτομα μεταξύ τους. Οι κοινωνίες με ανοιχτές οικονομίες στη διεθνή αγορά αλλά και με πολυπολιτισμικότητα επιδεικνύουν εξαγωγές πολιτιστικών στοιχείων προς άλλες κοινωνίες λόγω ηγεμονικής στρατηγικής θέσης. Ταυτόχρονα δέχονται επιρροές από τις άλλες κοινωνίες λόγω της πολυεθνοτικής και πολυπολιτισμικής σύνθεσής τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι ΗΠΑ και ο Καναδάς.
ΣΤ) Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Ο ρόλος των ΜΜΕ στην κοινωνική αλλαγή γίνεται ολοένα και πιο σημαντικός με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και την εντεινόμενη πολυπλοκότητας μιας «παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας». Στο σημείο αυτό θα πρέπει περιληπτικά να αναφέρουμε τις κυριότερες θεωρίες για τα ΜΜΕ και το ρόλο τους.
i) Η θεωρία της «υποδόριας βελόνας» τονίζει ότι τα ΜΜΕ ασκούν άμεση, απευθείας και ισχυρή επιρροή στα ακροατήριά τους. Ειδικά κατά τις δεκαετίες του 1940 και του 1950, τα ΜΜΕ θεωρούνταν ικανά να ασκούν πανίσχυρη επιρροή στην αλλαγή της κοινωνικής συμπεριφοράς. Παράγοντες που ευνοούσαν τη θεωρία αυτή ήταν η ραγδαία άνοδος του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, η ανάδυση των «βιομηχανιών της πειθούς», όπως η διαφήμιση και η προπαγάνδα, ο κινηματογράφος (κυρίως όσον αφορά την επιρροή του στα παιδιά, η απόλυτη μονοπώληση των ΜΜΕ από τα ναζιστικά και φασιστικά κόμματα που κατέλαβαν την εξουσία στη Γερμανία, την Ιταλία και στις χώρες όπου υπήρχαν δικτατορικά καθεστώτα. Έτσι τα μηνύματα που εκπέμπουν τα ΜΜΕ «εισχωρώντας» ως «ενέσιμο υγρό» στο μυαλό των ακροατών-θεατών προκαλούν επιθυμητές αποκρίσεις τους στον πομπό. Αργότερα με νεότερες έρευνες αμφισβητήθηκε η επιστημονική ακρίβεια της θεωρίας.
ii) Η θεωρία της διαμόρφωσης της ημερήσιας διάταξης (agenda setting). Τονίζει την ιδιαίτερη ικανότητα των ΜΜΕ να διαμορφώνουν τον κατάλογο με τα ζητήματα που θεωρούν σημαντικά και να επηρεάζουν την ποικιλία των θεμάτων που μπορεί να συζητήσει το κοινό των ΜΜΕ. Δύο βασικές παραδοχές αποτελούν τη βάση για την άποψη αυτή. Πρώτον, ότι ο Τύπος και τα ΜΜΕ δεν αντανακλούν την πραγματικότητα αλλά την φιλτράρουν και τη διαμορφώνουν και, δεύτερον, ότι η επικέντρωση των ΜΜΕ σε λίγα θέματα οδηγεί το κοινό στο να θεωρεί μόνο αυτά ως σημαντικά ή σημαντικότερα από κάποια άλλα.
iii) Η θεωρία της διάχυσης των καινοτομιών. Επικεντρώνεται στις συνθήκες που αυξάνουν ή μειώνουν την δυνατότητα μιας ιδέας, ενός προϊόντος ή μιας πρακτικής να υιοθετηθεί από τα μέλη μιας συγκεκριμένης κουλτούρας. Η θεωρία προβλέπει ότι τα ΜΜΕ όσο και οι διαπροσωπικές επαφές παρέχουν πληροφόρηση και επηρεάζουν την γνώμη και την κρίση των μελών του κοινού. Τέσσερα στάδια εντοπίστηκαν: α) εφεύρεση, β) διάχυση (ή επικοινωνία) μέσω του κοινωνικού συστήματος, γ) χρόνος, και δ) συνέπειες. Υπάρχουν πέντε κατηγορίες αποδεκτών που υιοθετούν τις καινοτομίες: α) οι καινοτόμοι (2,5% του συνόλου), β) οι πρώιμοι αποδέκτες (13,5%), γ) η πρώιμη πλειονότητα (34%), δ) η ύστερη πλειονότητα (34%) και οι καθυστερημένοι (16%). Άρα: Διάχυση είναι «η διαδικασία με την οποία μια καινοτομία διαδίδεται επικοινωνιακώς μέσω ορισμένων διαύλων σε μια χρονική περίοδο μεταξύ των μελών ενός κοινωνικού συστήματος.
iv) Η θεωρία της καλλιέργειας (cultivation theory). Μετά την παρακμή των θεωριών της «βελόνας» άρχισαν να εμφανίζονται νέες παραλλαγές τους πιο επεξεργασμένες εμπειρικά, όπως οι θεωρίες του «σταλαγμίτη». Αυτές χρησιμοποιούν τη μεταφορά του σταλαγμίτη για να δείξουν ότι υπάρχει αναλογία ανάμεσα στη αργή συγκρότηση των σταλαγμιτών και στην αργή επενέργεια της επίδρασης των ΜΜΕ στα άτομα. Η έρευνα κατά τη δεκαετία του ’60 εστιάστηκε στην επίδραση που ασκεί η τηλεόραση στις ιδέες των τηλεθεατών σχετικά με το πώς μοιάζει ο κόσμος. Οι θεωρητικοί της καλλιέργειας υποστηρίζουν ότι η τηλεόραση βαθμιαία επιφέρει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα που είναι μικρά και έμμεσα αλλά σωρευτικά και σημαντικά, καθώς επηρεάζει και διαμορφώνει τις αντιλήψεις των θεατών σχετικά με την κοινωνική πραγματικότητα. Τελικά, διαμορφώνει συνολικά μια νέα κουλτούρα Τα ΜΜΕ καλλιεργούν στάσεις και αξίες που είναι ήδη στοιχεία της κουλτούρας. Διατηρούν και διαδίδουν αυτές τις αξίες στα μέλη της κουλτούρας καθιστώντας ισχυρότερη τη συνοχή της. Επιπλέον, οδηγούν στην υιοθέτηση πολιτικών στάσεων του «μεσαίου χώρου» (mainstreaming). Οι θεωρητικοί της καλλιέργειας διακρίνουν μεταξύ «πρώτης τάξεως» (γενικές πεποιθήσεις για τον καθημερινό κόσμο π.χ. για την εξάπλωση της βίας) και «δευτέρας τάξεως» αποτελεσμάτων (ειδικές στάσεις όσον αφορά π.χ. το νόμο και την τάξη ή την προσωπική ασφάλεια) καθώς και μεταξύ όσων βλέπουν πολλές ώρες τηλεόραση (heavy viewers) και όσων βλέπουν λίγο (light viewers) και έχουν εναλλακτικές πηγές ενημέρωσης σε αντίθεση με τους πρώτους που αντιλαμβάνονται τον κόσμο αποκλειστικά μέσω της τηλεοπτικής οθόνης.
v) Η θεωρία του μέσου. Η θεωρία αυτή προκάλεσε σάλο στο χώρο της κοινωνιολογίας των ΜΜΕ καθώς υποστήριζε ότι «το μέσο είναι το μήνυμα», δηλαδή ότι το είδος του μέσου επηρεάζει την αντίληψη. Επισημαίνεται ότι οι δίαυλοι δε διαφέρουν μόνο ως προς το περιεχόμενό τους αλλά και όσον αφορά τον τρόπο με το οποίο αφυπνίζουν και τροποποιούν σκέψεις και αισθήσεις. Τα μέσα διαχωρίζονται ανάλογα με τις γνωστικές διαδικασίες που απαιτεί το καθένα. Οι δίαυλοι είναι κυρίαρχη δύναμη που πρέπει να τους κατανοήσουμε ώστε να γνωρίσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα μέσα επηρεάζουν την κοινωνία και την κουλτούρα. Η θεωρίας εστιάζεται στα χαρακτηριστικά του κάθε μέσου αντί στο περιεχόμενο ή στο πώς λαμβάνει την πληροφόρηση. Το μέσο δεν είναι απλώς μια εφημερίδα ή το διαδίκτυο ή μια ψηφιακή κάμερα κ.ο.κ. Οι άνθρωποι προσαρμόζονται στο εκάστοτε περιβάλλον μέσω μιας ορισμένης ισορροπίας ή αναλογίας των αισθήσεων. Το εκάστοτε κυρίαρχο μέσο παράγει μια ιδιαίτερη αναλογία αισθήσεων επηρεάζοντας έτσι την ίδια την αντίληψη.
vi) Το σπιράλ της σιωπής. Πρόκειται για απόπειρα εξήγησης του τρόπου διαμόρφωσης της κοινής γνώμης και ενδιαφέρεται κυρίως να δώσει απάντηση στο ερώτημα του γιατί οι άνθρωποι τείνουν να παραμένουν σιωπηλοί όταν οι απόψεις τους βρίσκονται στην πλευρά της μειοψηφίας. Η θεωρία στηρίζεται σε 3 υποθέσεις. Πρώτον, ότι οι άνθρωποι διαθέτουν την «έκτη αίσθηση», δηλαδή ένα «οιονεί στατιστικό όργανο» που το χρησιμοποιούν για να αντιλαμβάνονται την επικρατούσα γνώμη πριν από την όποια επίσημη καταγραφή της σε εκλογές, δημοσκοπήσεις και έρευνες. Δεύτερον, ότι οι άνθρωποι φοβούνται μήπως απομονωθούν και γνωρίζουν ποιες είναι οι συμπεριφορές που μπορούν να οδηγήσουν στην κοινωνική απομόνωση. Τρίτον, οι άνθρωποι αποφεύγουν να εκφράζουν τη δική τους άποψη από φόβο μήπως απομονωθούν.
Tuesday, January 27, 2009
"'Εφυγε" και ο Πάνος Τζαβέλας
1974. Φθινόπωρο. Σε μια μπουάτ στα στενά της Πλάκας μαζευόμασταν τα Σαββατόβραδα για να μάθουμε και να τραγουδήσουμε "Τ' Αντάρτικα". Αυτά που σιγά-σιγά μαθαίναμε παράνομα στο σπίτι όταν ο πατέρας γύρισε από την εξορία. Ο Πάνος Τζαβέλας μας μυούσε στο τραγούδι της αντίστασης και του εμφύλιου, των δύο αντάρτικων και της εξορίας αλλά και σε τραγούδια για τον έρωτα εκεί που δεν το φανταζόταν κανείς ότι θα ανθούσε: στο βουνό. Έτσι έλεγε εκείνο το τραγούδι: Η αγάπη θέλει φίλημα κι ο πόλεμος τραγούδι.
Απόψε θα πλαγιάσουμε
Τζαβέλλας/Πανδής/Πολλοί άλλοι
Μουσική/Στίχοι: Ανώνυμου
Dm A Dm
Απόψε θα πλαγιάσουμε σε δροσερό χορτάρι
Dm A Dm
θα δώσει και θα πάρει το γλέντι μας παιδιά
D G D
εμπρός μην χάνουμε καιρό κι ας μπούμε αράδα αράδα
G D G D
Ελλάδα μας Ελλάδα αστέρι τ’ ουρανού
G D A D
Ελλάδα μας Ελλάδα δεν βγαίνεις απ' το νου
Dm A Dm
Η αγάπη θέλει φίλημα κι ο πόλεμος τραγούδια
Dm A Dm
στην κεφαλή λουλούδια κι αγάπη στην καρδιά
Dm A D
στην κεφαλή λουλούδια κι αγάπη στην καρδιά
D G D
κι ας έρθει ο χάρος για να δει με τι κορμιά θα μπλέξει
G D G D
ας έρθει κι ας διαλέξει πριν μπει στην μαύρη γη
G D A D
ας έρθει κι ας διαλέξει πριν μπει στην μαύρη γη
Ο Πάνος Τζαβέλας σίγησε στη γη
μα θα μας τραγουδάει πάντα
στων δρόμων την πρώτη τη γραμμή
με της ψυχής μας την μεγάλη μπάντα.
Ορισμένες ηχογραφήσεις του
http://athens.indymedia.org/local/webcast/uploads/metafiles/tzavelas___mantzopoulos_-_o_frourarxos_thw_kastorias.mp3
Κυρ-Παντελής
http://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=298240#298246
Στους καπεταναίους του ΕΛΑΣ (Σαν ατσάλινο τείχος)
http://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=266128#266175
Ο Άρης κάνει πόλεμο
http://athens.indymedia.org/local/webcast/uploads/panos_tzavelas-o_aris_kanei_polemo.zip Πληροφορίες εδώ http://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=191956#191960
Στ’ άρματα στ’ άρματα
http://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=213542#214366
«Ο φρούραρχος της Καστοριάς»
http://athens.indymedia.org/local/webcast/uploads/metafiles/tzavelas___mantzopoulos_-_o_frourarxos_thw_kastorias.mp3
ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
(www.kathimerini.gr)
Έφυγε από την ζωή ο Πάνος Τζαβέλας. Ο Πάνος Τζαβέλας γεννήθηκε το 1925 στην Κοζάνη. Μαθητή του γυμνασίου τον βρίσκει ο B' παγκόσμιος πόλεμος και εντάσσεται στην ΕΠΟΝ. Τον επόμενο χρόνο βγαίνει στο βουνό με τον ΕΛΑΣ. Ξαναβγαίνει στο βουνό με το Δημοκρατικό στρατό, όπου τραυματίζεται, συλλαμβάνεται και ακρωτηριάζεται στο δεξί του πόδι.
Από εκεί αρχίζει ο δρόμος για τις φυλακές. Δικασμένος τρεις φορές σε θάνατο, αρρωσταίνει βαριά το 1959 από τη νόσο του Burgen και πηγαίνει στη Σοβιετική ¨Ένωση για θεραπεία. Έμεινε μέχρι το 1965. Αφού θεραπεύτηκε, του δόθηκε η ευκαιρία να σπουδάσει μουσική. Εκεί γνωρίζει και το μεγάλο Δημήτρη Σοστακόβιτς.
Γυρνά στην Ελλάδα το 1965, αλλά το 1968 φυλακίζεται πάλι, από το καθεστώς των συνταγματαρχών αυτή τη φορά, για παράνομη δράση ενάντια στη χούντα.
Αποφυλακίζεται το 1971 με «ανήκεστο βλάβη» και ξεκινά ως μουσικός να παίζει στις μπουάτ της Πλάκας.
Εκεί τον βρίσκει η μεταπολίτευση, όπου πλέον ελεύθερα τραγουδά τα τραγούδια της εθνικής αντίστασης.
Χιλιάδες νέοι αλλά και μεγαλύτεροι άνθρωποι κατακλύζουν το μαγαζί της οδού Κυδαθηναίων όπου τραγουδά, επτά μέρες τη βδομάδα. Πολλές φορές κάνει τρεις παραστάσεις τη νύχτα ώστε να χωρέσουν όλοι όσοι ήθελαν να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα.
Ήταν ο άνθρωπος που γνώρισε στους νεότερους το μουσικό, αλλά και ιστορικό έπος της εθνικής αντίστασης.
Η κηδεία του θα γίνει την Παρασκευή 30 Ιανουαρίου, στις 14.00 στο Νεκροταφείο Σχιστού
Ανακοίνωση της Νομαρχιακής Επιτροπής Πειραιά του Συνασπισμού
για το θάνατο του Πάνου Τζαβέλα
Η είδηση του θανάτου του σπουδαίου καλλιτέχνη Πάνου Τζαβέλα, μας γέμισε βαθιά θλίψη. Ο ξεχωριστός άνθρωπος, ο καλός φίλος, ο αγωνιστής σύντροφος, δεν βρίσκεται πια ανάμεσά μας. Οι αγώνες του, η φωνή του και τα αντιστασιακά τραγούδια του -που τραγουδούσε μαζί με τη σύντροφό του Νατάσα Παπαδοπούλου, το ΄΄Νατασάκι΄΄ όπως την αποκαλούσε χαϊδευτικά-, θα μείνουν έντονα χαραγμένα στη μνήμη μας. Τραγούδια που πρέπει να θυμόμαστε οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.
΄΄Σφαίρες από ποίηση, λόγια από μουσική΄΄
…αυτός ήταν ο Πάνος Τζαβέλας. Πραγματικός αντάρτης. Γεννημένος να λέει πάντα όχι. Να μη σκύβει ποτέ το κεφάλι. Τα έδωσε όλα στον αγώνα, το σώμα και την ψυχή του. Χωρίς λύπηση, χωρίς πολλή σκέψη, χωρίς κανένα συμβιβασμό.
΄΄Ξόδεψα την ομορφιά μου΄΄ (γράφει στο ΄΄Πορτραίτο΄΄, ποίημα αφιερωμένο στον Λεωνίδα Κύρκο), στα μπουντρούμια στα βουνά και την παρανομία κι όπως μ’ εκτελούσαν την κάθε αυγή, από το αίμα μου φυτρώνανε λουλούδια, σύναξα την ευωδιά τους και χάθηκα στο φως.
Ούτε στιγμή δε συμβιβάστηκε και μετά τη μεταπολίτευση που κιοτέψανε πολλοί και ντυθήκανε στα χρυσά, αυτός πιστός στο όνειρο… Καυστικός στη σάτιρά του για τους συμβιβασμένους… ΄΄Έντιμε άνθρωπε κυρ-Παντελή…΄΄.
Προφητικός για τους 16άρηδες.
Δεν είσαι του μπαμπά σου
Δεν είσαι της μαμάς σου
Δεν είσαι της πατρίδας
Του Υπουργού νέας γενιάς
Είσαι του εαυτού σου
……………………….
Γίνε αστέρι κι ουρανός ν’ αλλάξουμε τον κόσμο
Ν’ αλλάξουμε ζωή
Ξεκίνα απ΄ την αρχή…
Η Νομαρχιακή Επιτροπή Πειραιά του Συνασπισμού, εκφράζει τα θερμά της συλλυπητήρια στη σύντροφό του Νατάσα, τους συγγενείς, τους συντρόφους και τους φίλους του και στη μνήμη του Πάνου Τζαβέλα, προσφέρει € 100 σε Επιτροπές Υγείας της Γάζας, για το δοκιμαζόμενο λαό της Παλαιστίνης.
Η κηδεία του Πάνου Τζαβέλα, θα γίνει την Παρασκευή 30 Ιανουαρίου στις 14:00 στο Νεκροταφείο του Σχιστού.
Πειραιάς, 27-1-2009 Το Γραφείο Τύπου
TO ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΑΓΩΝΙΑΣ
Δημαρχείο Πειραιά, 5ος όροφος, Τηλ: 2104194252-3 Φαξ: 210.4194251, Εmail: tolimanitisagonias@gmail.com, Ιστοσελίδα: www.tolimanitisagonias.gr
ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΝΟ ΤΖΑΒΕΛΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ ΜΑΣ
Ένας δικός μας άνθρωπος, ένας ξεχωριστός φίλος, Σύντροφος , Αγωνιστής της Δημοκρατίας, ένας σπουδαίος καλλιτέχνης, ο Πάνος Τζαβέλας , έφυγε προχθές βράδυ από τη ζωή.
Η είδηση του θανάτου του μας γέμισε θλίψη και άφησε μέσα μας ένα κενό. Ο Πάνος, χωρίς λύπη, χωρίς σκέψη, χωρίς κανένα συμβιβασμό, τα έδωσε όλα στον αγώνα, τα νιάτα, το σώμα , την ψυχή του.
Οι αγώνες του, η φωνή του, τα αντιστασιακά τραγούδια του, τραγούδια που μας ενέπνευσαν , μας συνόδευσαν σε πολλές και ποικίλες στιγμές αγώνων και διασκέδασης, τραγούδια που τραγουδήσαμε μαζί του , θα μας μείνουν αξέχαστα , όπως και η μορφή του χαραγμένη στη μνήμη μας.
Ξόδεψα την ομορφιά μου – γράφει σε ένα ποίημα στο «Πορτραίτο» - στα μπουντρούμια, στα βουνά και την παρανομία κι όπως μ’ εκτελούσαν την κάθε αυγή, από το αίμα μου φυτρώνανε λουλούδια, σύναξα την ευωδιά τους και χάθηκα στο φως.
Σήμερα ταξιδεύει μέσα στο φώς…Σε κάθε κοινωνική- πολιτική εκδήλωση , χαμένος μέσα στο πλήθος θα είναι κοντά μας ,θα μας επιβραβεύει και θα μας κριτικάρει, θα μας χαμογελάει και θα μας κλείνει το μάτι, θα είναι παρών όπως έκανε σε όλη τη ζωή του .
Η πολιτική κηδεία του Πάνου Τζαβέλα θα γίνει αύριο Παρασκευή 30 Ιανουαρίου, στις 2.00 στο Νεκροταφείο Σχιστού.
Με αφορμή ένα σχόλιο που άφησε στο blog ένας ανώνυμος φίλος και ήθελε να μάθει την άποψή μου για τα ζητήματα που βάζει η Κριτική Θεωρία της Σχολής της Φραγκφούρτης, δημοσιεύω ξανά ένα παλιότερο κείμενό μου για το Σοβιετικό Μαρξισμού του Χέρμπερτ Μαρκούζε. Να υπενθυμίσω ότι φέτος συμπληρώνονται 110 χρόνια από τη γέννηση και 30 από το θάνατό του. Μέχρι τώρα φέτος, η μόνη που τον θυμήθηκε απο τον επίσημο πολιτικό μικρόκοσμό μας ήταν η...Αλέκα Παπαρήγα. Κι αυτό γιατί ήθελε να τα "χώσει" στο Συνασπισμό και την ηγετική ομάδα του Τσίπρα ότι, τάχα μου, προσπαθούν να αναβιώσουν τη "γερασμένη θεωρία" του...Μαρκούζε. Τι άλλο θα διαβάσουν τα μάτια μου και θα ακούσουν τα αυτιά μου; Βέβαια δεν αναφερόταν στο Σοβιετικό Μαρξισμό -που αμφιβάλλω αν το έχει διαβάσει αυτό το βιβλίο-αλλά στην θεωρία των νέων επαναστατικών υποκειμένων που ο Μαρκούζε προέβλεπε πως θα δημιουργούσαν τις νέες επναστατικές θεωρίες και δυνάμεις ανατροπής και αυτές ήταν η νεολαία, το λούμπεν προλεταριάτο, οι γυναίκες και οι τριτοκοσμικές δυνάμεις. Αυτές, δηλαδή, τις ομάδες που αμφισβητούσαν την ορθότητα και την δημοκρατικότητα των σταλινικών σοβιετικών μοντέλων.
Θανάσης Τσακίρης
-------------------------------------------------------------------------------
O HERBERT MARCUZE ΚΑΙ Ο ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ:
ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Η.Μarcuze είναι ο στοχαστής εκείνος που επανέφερε στον αμερικανικό ακαδημαϊκό χώρο, αλλά και στο εν γένει αριστερό και ριζοσπαστικό κίνημα των ΗΠΑ της δεκαετίας του 1960-70, τη συζήτηση για τον Hegel προσπαθώντας να αναθεωρήσει τις παραδοσιακές οπτικές για τη μεθοδολογία του. Επανεισάγει τη διαλεκτική σε μια πανεπιστημιακή κοινωνία που κυριαρχείται από το μεθοδολογικό εμπειρισμό. Μελετά και το είναι και το δέον των πραγμάτων προσπαθώντας να εξηγήσει τις εντάσεις ανάμεσα στο δεδομένο και στο δυνατό, ανάμεσα στο άμεσο φαινόμενο και στην τελική πραγματικότητα. Αρνείται να προσδώσει κύρος και αυθεντία στο υπάρχον δείχνοντας ότι έχει τη δυνατότητα να αλλαχθεί. Κάθε υπάρχον εμπεριέχει και την άρνησή του. Η «άρνηση της άρνησης» είναι το στοιχείο εκείνο που συγκροτεί την «κριτική θεωρία».
O Η.Marcuze, όπως ο ίδιος τονίζει, προσπάθησε, και πέτυχε, να ξεφύγει από το ασφυκτικό διανοητικό πλαίσιο της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στην «καπιταλιστική» Δύση και στην «σοσιαλιστική» Ανατολή[1][1] και «να παρουσιάσει μια σχετικά αντικειμενική ανάλυση βασισμένη σε μια ορθολογική ερμηνεία των ιστορικών εξελίξεων»[2][2] όσον αφορά την ουσιαστική κριτική της οικοδόμησης της Σοβιετικής κοινωνίας. Την περίοδο που εκδίδεται η μελέτη του για το Σοβιετικό Μαρξισμό στη Σοβιετική Ένωση επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος και αρχηγός του κράτους[3][3] είναι ο Νikita Khrushchef. Η περίοδος αυτή για την ΕΣΣΔ χαρακτηρίζεται από την εξέλιξη μιας πολιτικής διαδικασίας «αποσταλινοποίησης» του καθεστώτος που προσπαθεί μέσα στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου να ανασυγκροτήσει τις δομές του και να αποσαφηνίσει τις στρατηγικές του. Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν σε εκείνη την ιστορική φάση αναγκαστικά χωρίς επιστροφή. Ήδη ο Marcuze αντιλαμβάνεται τη διάθεση οπισθοχώρησης από τις διαδικασίες φιλελευθεροποίησης[4][4] στο εσωτερικό της χώρας και της σκλήρυνσης της εξωτερικής πολιτικής που ανταποκρίνεται στις συνθήκες οι οποίες δημιουργούνται από τη σινοσοβιετική ρήξη. H περιοδολόγηση της σοβιετικής ιστορίας και των διαφορετικών πολιτικών αντιλήψεων που επικράτησαν κατά τη διάρκειά τους όπως καταγράφονται είτε στα επίσημα κείμενα του ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ καθώς και στα κείμενα των θεωρητικών του σοβιετικού μαρξισμού, παρά το γεγονός ότι έχουν ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον που θα βοηθούσε την ανάλυσή μας, είναι εκτός των ορίων της παρούσης εργασίας. Για το λόγο αυτό θα περιοριστώ στην καταγραφή των βασικών σημείων από την κριτική του Marcuze.
Η ανάλυση του Marcuze εντάσσει το σοβιετικό μαρξισμό σε ένα πλαίσιο που ορίζεται από την γραμμές που χαράσσονται από την ανταπόκρισή του στις εξελίξεις στη Δύση που στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ηγεμονεύεται από τον Αμερικανικό καπιταλισμό. Η πολιτική της «ειρηνικής συνύπαρξης» του «διαφωτισμένου ολοκληρωτισμού» ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σοβιετικού συστήματος να προχωρήσει στη μετεξέλιξή του στο δεύτερο στάδιο της «οικοδόμησης του σοσιαλισμού» που προσδιορίζεται από τις προγραμματικές διακηρύξεις για μείωση της διάρκειας της εργάσιμης ημέρας, παροχή πολυτεχνικής εκπαίδευσης σε μεγάλα στρώματα του πληθυσμού, συνεχιζόμενης αύξησης της παραγωγής σε βαθμό τέτοιο ώστε να καλύπτονται μόνιμα οι ανάγκες της κοινωνίας. Το δεύτερο στάδιο είναι αυτό που οι σοβιετικοί μαρξιστές ονόμασαν «μετάβαση στον κομμουνισμό». Ποιος όμως είναι ο χαρακτήρας του ήδη οικοδομηθέντος «σοσιαλισμού» ; Ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί το σοβιετικό καθεστώς από το ναζιστικό ώστε ο Μarcuze να μιλάει για κάτι το διαφορετικό από το ολοκληρωτικό μοντέλο, κοινό και για τα δύο συστήματα, που περιέγραψε η H.Arendt;[5][5] Ο Marcuze ανατρέχει στις «αρχικές συνθήκες» που προσδιόρισαν την τελική φυσιογνωμία του καθεστώτος. Ο V.I.Lenin ηγήθηκε της Μπολσεβίκικης Επανάστασης του 1917, μιας επανάστασης που έσπασε τον «αδύνατο κρίκο» της «παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής αλυσίδας» αναθεωρώντας ουσιαστικά τη Μαρξιανή θέση περί προλεταριακής επανάστασης στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες της Δύσης. Η επανάσταση οργανώθηκε και καθοδηγήθηκε από το Μπολσεβίκικο κόμμα που στήθηκε και λειτούργησε με κυρίαρχη μέσα στο κόμμα μιας ομάδας «επαγγελματιών επαναστατών» που επέβαλλε την επαναστατική συνείδηση από τα πάνω στο προλεταριάτο, πολιτική γραμμή που, κατά το Lenin, επιβλήθηκε λόγω των ιδιόμορφων συνθηκών μέσα στις οποίες αναπτυσσόταν η προλεταριακή δράση (πόλεμος, καθυστερημένη καπιταλιστική ανάπτυξη, μικρό αριθμητικά προλεταριάτο, εκτεταμένη αγροτική τάξη). Η Λενινιστική θέση είναι καρπός από τη μια της ήττας των προλεταριακών επαναστάσεων στη Γερμανία και στην Ουγγαρία που ξέσπασαν μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και από την άλλη την αντίληψη περί ύπαρξης προλεταρίων εθνών σε διάσταση με τα ανεπτυγμένα έθνη. Η Ανατολή περιλαμβάνει τα μεν, η Δύση τα δε. Η Σοβιετική Επανάσταση πλέκει το μύθο του απελευθερωτή της ρωσικής κοινωνίας και όχι μόνο. Για να επιτευχθεί όμως ο στόχος αυτός χρειάζεται σύμφωνα με τους Σοβιετικούς η ταχεία εκβιομηχάνιση της χώρας που θα αναβαθμίσει το βιοτικό επίπεδο των μαζών και λειτουργήσει ως μοντέλο για τις «προδομένες από το ρεφορμισμό προλεταριακές μάζες της Δύσης». Ήδη μέσα από τα πλαίσια αυτής της αντίληψης διαφαίνεται η λογική που θεωρεί το Σοβιετικό προλεταριάτο ως το προλεταριάτο φορέα της πρώτης επανάστασης που χαράζει μια νέα πορεία για την ανθρωπότητα αναδεικνύοντας τα «πραγματικά συμφέροντα» σε αντίθεση με τα «άμεσα συμφέροντά της». Ο Lenin στην προσπάθειά του να καταγράψει θεωρητικά και πρακτικά τη διαφοροποίησή του από τους οπαδούς της κλασικής σοσιαλδημοκρατίας που επιμένουν ότι η Δύση θα είναι το λίκνο της επανάστασης - που σε προηγμένες χώρες όπως η Αγγλία και οι ΗΠΑ μπορεί και να γίνει ειρηνικά - αντιπαραθέτει τη θεωρία ότι τα δυτικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα είναι βαθιά διαβρωμένα από τον αστισμό. Γι' αυτό και στην πράξη θα ακολουθήσουν οι διασπάσεις από τις κομμουνιστικές φιλοσοβιετικές πτέρυγες που θα φτιάξουν τα μπολσεβίκικα κομμουνιστικά κόμματα τα οποία είναι εκείνα που γνωρίζουν τα «πραγματικά» συμφέροντα του προλεταριάτου και της ανθρωπότητας. Είναι μια ανάλογη με την άποψη που κατακρίνει ο Ι.Berlin[6][6] . Και ο Μarcuze σημειώνει : «Η διατήρηση από το Lenin της κλασικής έννοιας του επαναστατικού προλεταριάτου υποστηριζόμενης με τη βοήθεια της θεωρίας της εργατικής αριστοκρατίας και της πρωτοπορίας, αποκάλυψε την ανεπάρκειά της από την αρχή. Ακόμη και πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε γίνει φανερό ότι το «συνεργασιακό» τμήμα του προλεταριάτου ήταν ποσοτικά και ποιοτικά διαφορετικό από ένα μικρό ανώτερο στρώμα που είχε διαφθαρεί από το μονοπωλιακό κεφάλαιο, και ότι το Σοσιαλ-Δημοκρατικό Κόμμα και η συνδικαλιστική γραφειοκρατία ήταν κάτι διαφορετικό από «προδότες» - αντίθετα ότι η πολιτική τους αντανακλούσε σχεδόν στην εντέλεια την οικονομική και κοινωνική κατάσταση της πλειοψηφίας των οργανωμένων εργατικών τάξεων των αναπτυγμένων βιομηχανικών χωρών. Kαι πράγματι, η στρατηγική του Lenin περί επαναστατικής πρωτοπορίας που ξεπέρασε κατά πολύ έναν απλό μετασχηματισμό της κλασικής Μαρξιανής έννοιας & η πάλη του ενάντια στον «οικονομισμό» και στο δόγμα της αυθόρμητης μαζικής δράσης, το απόφθεγμά του ότι η ταξική συνείδηση πρέπει να επιβληθεί «από τα έξω» προεξοφλούν την κατοπινό πραγματικό μετασχηματισμό του προλεταριάτου από το υποκείμενο σε ένα αντικείμενο της επαναστατικής διαδικασίας»[7][7] .
H πρώτη συνέπεια αυτής της θέσης ήταν να ακυρωθεί η πολιτική στρατηγική που απέβλεπε στο συντονισμό των προλεταριακών κινημάτων σε μια επαναστατική κατάσταση, δηλαδή η θέση περί διεθνούς επανάστασης ενταφιάζεται βαθιά στο υποσυνείδητο των εργατικών μαζών. Η δεύτερη συνέπεια ήταν να υιοθετηθεί η πολιτική οικοδόμησης του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα». Η τρίτη συνέπεια ήταν να θεωρηθεί το «πρώτο στάδιο» της «σοσιαλιστικής οικοδόμησης» ως ένας συνδυασμός «εξηλεκτρισμού και σοβιέτ». Η βάση όλων αυτών των δογμάτων ήταν η «θεωρία της απόλυτης στασιμότητας του καπιταλισμού» και «η ένταση των καπιταλιστικών αντιθέσεων» που θα οδηγούσε τις καπιταλιστικές χώρες στην πολεμική περιπέτεια για την εξασφάλιση νέων αγορών και θα είχε ως αποτέλεσμα τη γενικευμένη κρίση του συστήματος, την εξέγερση του προλεταριάτου και των αγροτικών μαζών και τη νίκη του σοσιαλιστικού στρατοπέδου επί του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού που ως τότε είχε ενωθεί με στόχο την κατάλυση της επανάστασης στην ΕΣΣΔ (θεωρία της «καπιταλιστικής περικύκλωσης»). Η Λενινιστική θέση οδηγούσε σε έναν «κρατικό καπιταλισμό» στην ΕΣΣΔ, έννοια την οποία ο ίδιος αποδέχθηκε. Ο «κρατικός καπιταλισμός» ήταν ακριβώς η προϋπόθεση για την εδραίωση του «πρώτου σταδίου» του σοσιαλισμού. Η «σοβιετική διαλεκτική» του ξεπεράσματος του ανώτατου σταδίου του καπιταλισμού θεωρούσε το στάδιο αυτό ως την απαρχή για την αντίθεση που θα κατέληγε στη σύνθεση του «πρώτου σταδίου» του σοσιαλισμού («ο καπιταλισμός παράγει το σκοινί που θα τον κρεμάσει» σύμφωνα με το Lenin). Η πρωταρχική συσσώρευση για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού δεν θα ξεκινούσε από το μηδέν. Ο Marcuze αρνείται να χρησιμοποιήσει τον όρο «ολοκληρωτισμός» γιατί ταιριάζει σα γάντι σε πολλά καθεστώτα καλύπτοντας τις διαφορές της συγκρότησης κάθε περίπτωσης. Για το λόγο αυτό προσπαθεί να συγκεντρώσει και να ερμηνεύσει τα βασικά σταθερά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την πολύχρονη ύπαρξη του σοβιετικού καθεστώτος.
Το σύστημα αυτό χαρακτηρίζεται από τις εξής σταθερές που το συγκροτούν : α) ολική εκβιομηχάνιση (εθνικοποιημένη παραγωγή και προτεραιότητα στην παραγωγή μέσων παραγωγής) β) προοδευτική κολεκτιβοποίηση της γεωργίας με στόχο την τελική μετατροπή της συλλογικής σε κρατική ιδιοκτησία γ) γενικευμένος εκμηχανισμός της εργασίας και επέκταση της πολυτεχνικής εκπαίδευσης που καταλήγει στην εξίσωση αστικών και αγροτικών επαγγελμάτων δ) προσδοκίες σταδιακής αύξησης γενικού επιπέδου ζωής στη βάση της πραγματοποίησης των προηγούμενων στόχων ε) οικοδόμηση οικουμενικής εργασιακής ηθικής, δημιουργία ανταγωνιστικών ρυθμών αποδοτικότητας, απομόνωση και εξάλειψη όλων των ψυχολογικών και ιδεολογικών μεταφυσικών και παράλογων στοιχείων (αρχή του «σοβιετικού ρεαλισμού») στ) διατήρηση και ενίσχυση του κράτους, του στρατιωτικού, διευθυντικού και κομματικού μηχανισμού σε έναν ενιαίο εργαλειακού τύπου σύνδεσμο (σε αντίθεση με τη Μαρξιανή, αλλά και αρχικά Λενινιστική, θέση περί «μαρασμού του κράτους») ζ) μετάβαση, στο βαθμό που επιτυγχάνεται η πραγματοποίηση όλων των προηγούμενων στόχων, στη διανομή του κοινωνικού προϊόντος ανάλογα με τις ατομικές ανάγκες του καθενός (στο σημείο αυτό υποτίθεται ότι θα έχει επιτευχθεί ο γενικός στόχος της προσέγγισης και, κατόπιν, υπέρβασης των οικονομικών μεγεθών των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών [8][8].
Oι αρχές πάνω στις οποίες στηριζόταν ο Σοβιετικός Μαρξισμός για να επιλύσει το παραπάνω ζήτημα της μετάβασης ήταν οι εξής : α) η ανάπτυξη της Σοβιετικής κοινωνίας σε κομμουνιστική κατεύθυνση στη βάση της διαλεκτικής διαδικασίας της εκδίπλωσης εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων β) οι εσωτερικές αντιθέσεις επιλύονται στη βάση του ορθολογισμού , χωρίς «ρήξη», και της σοσιαλιστικής οικονομίας που βρίσκεται υπό τον έλεγχο, την καθοδήγηση και τη διεύθυνση του κράτους γ) η θεμελιακή εσωτερική αντίθεση ανάμεσα στις σταθερά αναπτυσσόμενες παραγωγικές δυνάμεις και στις καθυστερημένες παραγωγικές σχέσεις είναι η κινητήρια δύναμη της μετάβασης δ) η βαθμιαία μετάβαση στον κομμουνισμό λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής περικύκλωσης που ως εξωτερική αντίθεση μπορεί να επιλυθεί στη βάση μιας σειράς νικηφόρων επαναστάσεων σε μερικές ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες ε) η ειρηνική συνύπαρξη με τον καπιταλιστικό περίγυρο είναι βασική προϋπόθεση για την παράταση της «ανάσας» που χρειάζεται για την επίτευξη του στόχου της κάλυψης της απόστασης που χωρίζει οικονομικά τις χώρες της σοβιετικής επιρροής από τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες στ) η διατήρηση της «ανάσας» σημαίνει χρησιμοποίηση των συγκρούσεων ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, αποφεύγοντας την πολεμική σύγκρουση μαζί τους και, σημαντικό σε αυτή τη φάση, αποθάρρυνση της κινητοποίησης των προλεταριακών μαζών για την κατάληψη της εξουσίας και την απόπειρα διεξαγωγής «επαναστατικών πειραμάτων» [9][9]ζ) η επίλυση των εξωτερικών αντιθέσεων θα ωριμάσει μέσω της όξυνσης των ενδο- και δια-καπιταλιστικών αντιθέσεων που επαναφέρουν στο πολιτικό προσκήνιο τις δυτικές προλεταριακές μάζες και μέσω της ενίσχυσης της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης της ΕΣΣΔ η) οι κύριες «εφεδρείες» υποστήριξης των βασικών επαναστατικών δυνάμεων στις ανεπτυγμένες χώρες θεωρούνται οι ημιπρολεταριακές και μικροαγροτικές μάζες καθώς και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στις αποικίες και στις εξαρτημένες χώρες [10][10].
Η κοινωνική διαδικασία που καθοδηγείται από τις παραπάνω αρχές είναι, σύμφωνα με το Μarcuze, μια διαδικασία που δεν χαρακτηρίζεται απλώς από την εκβιομηχάνιση μιας καθυστερημένης χώρας στη βάση της εθνικοποίησης και της ολοκληρωτικού τύπου διοίκησής της. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι η ισχυρή τάση για ξεπέρασμα σε χρόνο συμπυκνωμένο των διαδοχικών σταδίων της βιομηχανικής επανάστασης και η επίτευξη των στόχων της εξομοίωσης με τη Δύση. «Η θεμελιακή διαφορά ανάμεσα στη Δυτική και στη Σοβιετική κοινωνία παραλληλίζεται με μια ισχυρή τάση προς την εξομοίωση. Αμφότερα τα συστήματα παρουσιάζουν τα κοινά στοιχεία του ύστερου βιομηχανικού πολιτισμού - ο συγκεντρωτισμός και η πειθάρχηση αντικαθιστούν την ατομική επιχείρηση και την αυτονομία & ο ανταγωνισμός οργανώνεται και «ορθολογικοποιείται» & υπάρχει κοινή κυριαρχία των οικονομικών και πολιτικών γραφειοκρατιών & οι άνθρωποι εναρμονίζονται δια μέσου των «μέσων μαζικής» επικοινωνίας, της βιομηχανίας της διασκέδασης, της εκπαίδευσης. Εάν αυτοί οι μηχανισμοί αποδεικνύονται ότι είναι αποτελεσματικοί, τα δημοκρατικά δικαιώματα και θεσμοί μπορούν να παραχωρούνται από το σύνταγμα και να διατηρούνται χωρίς τον κίνδυνο της εκμετάλλευσής τους για αντιπολίτευση προς το σύστημα». Ο στόχος του ύστερου βιομηχανικού πολιτισμού είναι η συνεχής αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, η επιτάχυνση της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Η εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής αποδεικνύεται το πιο αποτελεσματικό όπλο για την κυριαρχία των γραφειοκρατιών και για τον εκ των άνω έλεγχο του εργατικού πληθυσμού αποκλειόμενης έτσι της εκ των κάτω διατήρησης στοιχειωδών δικαιωμάτων ελέγχου από τους άμεσους παραγωγούς. Στην κατεύθυνση αυτή τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα θεωρούνται ολοένα και περισσότερο στοιχεία μιας «απαρχαιωμένης» αντίληψης. Δημιουργούνται έτσι οι συνθήκες για τη δημιουργία ενός νέου τύπου ανθρώπου που Marcuze θα αποκαλέσει αργότερα «μονοδιάστατο άνθρωπο» που αλλοτριωμένος από το σύστημα θα έχει ως μοναδικό ιδανικό του την οικονομική βελτίωση της κατάστασής του δια μέσου του συνεχώς αυξανόμενου όγκου τεχνικών γνώσεων και δεξιοτήτων (skills) και της αύξησης της παραγωγικότητας της ατομικής του εργασίας ανεξάρτητα από οποιαδήποτε συζήτηση αλλαγής των παραγωγικών σχέσεων. Στην περίπτωση του Σοβιετικού Μαρξισμού προστίθεται και η καθοδήγησή του από τα εκάστοτε δόγματα που εξαγγέλλονται από τις εκάστοτε ηγετικές κυβερνητικές και κομματικές γραφειοκρατίες. Το γεγονός ότι ο συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στις διαφορετικές γραφειοκρατίες είναι που κρίνει την κατεύθυνση που θα πάρει η σοβιετική κοινωνία και ότι δεν υπάρχει μηχανισμός επίλυσης των ενδογραφειοκρατικών κρίσεων λόγω της ταύτισης κόμματος, κράτους και οικονομίας δημιουργεί συνθήκες μόνιμης αναποτελεσματικότητας στη διοίκηση. Στο σημείο αυτό η ανάλυση του Marcuze προσεγγίζει αυτήν της H.Arendt που διαπιστώνει την ίδια κατάσταση στη Ναζιστική Γερμανία με τις συνεχείς αλληλοεπικαλύψεις των πεδίων άσκησης εξουσίας από «νόμιμους» και «παράνομους» μηχανισμούς κόμματος, μηχανισμών καταστολής και δημόσιας διοίκησης. Στην περίπτωση της ναζιστικής Γερμανίας υπάρχει η διαφορά ότι ένα μέρος της οικονομίας παρέμεινε ως την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εκτός του πεδίου ελέγχου του κράτους.
Η πραγματικά μεγάλη απόσταση του Σοβιετικού Μαρξισμού από τη σκέψη του ίδιου του Marx γίνεται πια καθαρή. Ο Marx με την έννοια κομμουνισμός, εκτός από το κίνημα που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, εννοούσε το σύστημα εξουσίας των ελεύθερα συνεταιρισμένων άμεσων παραγωγών. Η Σοβιετική κοινωνία είναι η κρατική-κομματική κυριαρχία επί των άμεσων παραγωγών που δεν διατηρούν πια καμία ελευθερία. Όμως κάθε δεδομένο εμπεριέχει την άρνησή του. Η αλλοτριωμένη κοινωνία και ο αποξενωμένος μονοδιάστατος άνθρωπος δεν είναι αξεπέραστα φαινόμενα. Ο Σοβιετικός Μαρξισμός είχε στόχο την ματαίωση έως εξάλειψη της δυνατότητας της «άρνησης της άρνησης», δηλαδή την ανατροπή της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, και στην υλοποίηση αυτού του στόχου έθετε την εσχατολογική θεώρηση των πραγμάτων ως πρωταρχική. Η ηθική φιλοσοφία Σοβιετικού τύπου προωθούσε αυτή τη λογική για την ένταξη των πληθυσμών στον εκ των άνω σχεδιασμό του μέλλοντος [11][11].
Οι νέες επαναστατικές δυνάμεις που θα κατακτήσουν το «βασίλειο της ελευθερίας» έπρεπε να ανακαλυφθούν έξω από τα πλαίσια της κοινωνίας των «μονοδιάστατων ανθρώπων» σε Ανατολή και Δύση. Η κοινωνία των «μονοδιάστατων ανθρώπων» είναι, σε τελευταία ανάλυση, η κοινωνία των «μαζανθρώπων» που κατάγγελνε η H.Arendt. Οι επαναστάτες, φίλοι της ελευθερίας, είναι αυτοί που θα επανακαλύψουν την ενοποιημένη «φύση του ανθρώπου» όπως την προσδιόρισε ο Αριστοτέλης.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
ΜΑΙΟΣ 1997
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ Χ.ΜΑΡΚΟΥΖΕ
Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε γεννήθηκε το 1899 στο Βερολίνο με γονείς τον εβραίο έμπορο Καρλ Μαρκούζε και τη Γερτρούδη Κρεσλόφσκυ. Το 1917 έγινε μέλος του SPD (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας). Σπούδασε Φιλολογία και Φιλοσοφία στο Βερολίνο και το Φράιμπουργκ. Το 1924 παντρεύτηκε τη Σοφία Βέρτχαϊμ. Το 1928 επέστρεψε στο Φράιμπουργκ για να ασχοληθεί με τη Φιλοσοφία στο πλευρό του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Το 1932 δημοσίευσε τη δεύτερη διδακτορική διατριβή του με τίτλο Η Οντολογία του Χέγκελ και η θεωρία της Ιστορικότητας την οποίο μπλόκαρε ακαδημαϊκά ο Χάιντεγκερ. Έτσι ο Χ. Μαρκούζε προσέγγισε το Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών της Φραγκφούρτης των Μ. Χορκχάϊμερ και Θ. Αντόρνο και έγινε μέλος του. Το 1934 με την επέλαση του Ναζισμού έφυγε μαζί με τα υπόλοιπα μέλη του Ινστιτούτου στη Γενεύη και κατόπιν στη Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες όπου εγκαταστάθηκε το Ινστιτούτο. Μετά το θάνατο της Σοφίας το 1951, εργάστηκε στο πλαίσιο σοβιετολογικών ερευνών στα πανεπιστήμια Κολούμπια και Χάρβαρντ. Το 1954 παντρεύτηκε την Ίνγκε Νόϋμαν και αναγορεύτηκε σε καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Άμχερστ. Το 1965 ανακηρύχθηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο στην Καλιφόρνια και επίτιμος καθηγητής στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιου του Δ. Βερολίνου. Το 1973 πέθανε η Ίνγκε και το 1976 παντρεύτηκε την Έρικα Σερόουβερ. Ο Χ. Μαρκούζε έσβησε τη νύχτα της 29ης Ιουλίου 1979 στη Φραγκφούρτη.
ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ Χ. ΜΑΡΚΟΥΖΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Η Αισθητική Διάσταση, εκδ. Θαυματοσκόπιο, Αθήνα, α.χ.
Ελευθερία, Αναρχία, Μοναξιά, εκδ. Ρόμβος, Αθήνα, α.χ.
Φιλοσοφικά Δοκίμια, εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα, 1970
Ψυχανάλυση και Πολιτική, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα, 1971
Δοκίμιο για την Απελευθέρωση, εκδ. Διογένης, Αθήνα, 1971
Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1971
Αντεπανάσταση και Εξέγερση, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1974
Σοβιετικός Μαρξισμός, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 1975
Εξουσία και Οικογένεια, εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1976
Το Τέλος του Εγελιανισμού, εκδ. Έρασμος, Αθήνα, 1977
Η Ανθεκτικότητα της Τέχνης – Κριτική της Μαρξιστικής Αισθητικής, εκδ. Πλανήτης-70, Αθήνα, 1979
Έρως και Πολιτισμός, εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1981
Λογική και Επανάσταση, εκδ. Ύψιλον, εκδ. Αρσενίδης, Αθήνα, 1982
Η Τέχνη μορφή της Πραγματικότητας, εκδ. Γλάρος, Αθήνα, 1983
Λόγος και Επανάσταση, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1985
Το Τέλος της Ουτοπίας, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1985
Αρνήσεις, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1985
Η Αισθητική Διάσταση, εκδ. Νησίδες, Σκόπελος, 1998
Για τα βιογραφικά και βιβλιογραφικά στοιχεία στηριχθήκαμε στο βιβλίο HERBERT MARCUSE: Κριτική, Ουτοπία, Απελευθέρωση των Εκδόσεων ΣΤΑΧΥ (Επιμέλεια: Γ.Ι.Μανιάτης - Γ.Σαγκριώτης – Α.Α.Χρύσης, Αθήνα, 1999) καθώς και στο διαδικτυακό site της Γαλλικής Επιθεώρησης Théoriques Dialectiques (www..chez..com/patder/marcuse..htm)
ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
--------------------------------------------------------------------------------
1. Χρησιμοποιώ τα εισαγωγικά για να τονίσω την απολυτότητα του σχήματος που δημιουργούσε στα μυαλά των ανθρώπων η λογική του Ψυχρού Πολέμου. Ουσιαστικά, βέβαια, η Δύση ήταν και είναι καπιταλιστική ενώ η Ανατολή υπό την ηγεμονία της ΕΣΣΔ δεν ήταν, κατά την άποψή μου, σοσιαλιστική. Η άποψή μου για το χαρακτήρα των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» δεν απέχει και πολύ από αυτήν του Marcuse που θα σκιαγραφήσω στη συνέχεια.
2. Βλ. Marcuze H., 1961, Soviet Marxism, Vintage Books, New York, σελ. v
3. Πρόεδρος του Ανωτάτου Σοβιέτ σύμφωνα με το σοβιετικό σύνταγμα.
4. «Διαφωτισμένος ολοκληρωτισμός» σύμφωνα με έναν από τους πιο γνωστούς μελετητές της σταλινικής περιόδου του Isaac Deutscher.
5. Σχετικά με τη θεωρία περί ολοκληρωτισμού της H.Arendt και την κριτική της από το Ν.Πουλαντζά, βλ. άρθρο του γράφοντος στην Εποχή της 27.9.1999.
6. Περί «πραγματικού» και «αληθινού» εαυτού που κάποιος πεφωτισμένος εκ των άνω είναι σε θέση να γνωρίσει κατάλληλα και όχι ο ίδιος ο «μέσος» άνθρωπος, βλ. Berlin I., 1990, Four Essays on Liberty, Oxford University Press, Oxford.
7. Βλ. Marcuze H., 1961, ο.ε.π. σ.16-7
8. Ιbid, σ.σ.64-5
9. Η χαρακτηριστικότερη μεταπολεμική περίπτωση στη Δυτική Ευρώπη είναι η Ελληνική. Τόσο στη σταλινική όσο και στη μετασταλινική περίοδο το Ελληνικό ζήτημα θεωρείται, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Γιάλτας και την απόδοση του 90 % της επιρροής στα Ελληνικά πολιτικά πράγματα στην Αγγλική πλευρά, κλειστό.
10. Η θέση αυτή του Σοβιετικού Μαρξισμού θα εγγραφεί στην ημερήσια διάταξη της εσωκομματικής διαμάχης στο χώρο του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο (όσο το επιτρέπουν τόσο οι πολιτικές συνθήκες λόγω Εμφυλιακού καθεστώτος από τη μιά και οι χαραμάδες που ανοίγονται κατά καιρούς στο ίδιο το εσωτερικό του κόμματος στο οποίο η ηγεσία του έχει επιβάλλει αντιδημοκρατικό συγκεντρωτικό καθεστώς). Η διαμάχη αυτή περί «εθνικοαπελευθερωτικής επανάστασης» ή «κοινωνικο-ταξικής επανάστασης», έστω και με -διαφορετικούς πολιτικούς όρους θα σημαδέψει και τα πρώτα χρόνια της συγκρότησης του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος στη Μεταπολίτευση
[11][11] Λόγω έλλειψης χώρου δεν μπορώ να επεκταθώ στα ζητήματα που τίθενται από τη σύγκριση της Σοβιετικής ηθικής φιλοσοφίας και της Δυτικής. Για το λόγο ετούτο βλ. Marcuze H., ο.ε.π. σ.σ. 179-253.
Θανάσης Τσακίρης
-------------------------------------------------------------------------------
O HERBERT MARCUZE ΚΑΙ Ο ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ:
ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Η.Μarcuze είναι ο στοχαστής εκείνος που επανέφερε στον αμερικανικό ακαδημαϊκό χώρο, αλλά και στο εν γένει αριστερό και ριζοσπαστικό κίνημα των ΗΠΑ της δεκαετίας του 1960-70, τη συζήτηση για τον Hegel προσπαθώντας να αναθεωρήσει τις παραδοσιακές οπτικές για τη μεθοδολογία του. Επανεισάγει τη διαλεκτική σε μια πανεπιστημιακή κοινωνία που κυριαρχείται από το μεθοδολογικό εμπειρισμό. Μελετά και το είναι και το δέον των πραγμάτων προσπαθώντας να εξηγήσει τις εντάσεις ανάμεσα στο δεδομένο και στο δυνατό, ανάμεσα στο άμεσο φαινόμενο και στην τελική πραγματικότητα. Αρνείται να προσδώσει κύρος και αυθεντία στο υπάρχον δείχνοντας ότι έχει τη δυνατότητα να αλλαχθεί. Κάθε υπάρχον εμπεριέχει και την άρνησή του. Η «άρνηση της άρνησης» είναι το στοιχείο εκείνο που συγκροτεί την «κριτική θεωρία».
O Η.Marcuze, όπως ο ίδιος τονίζει, προσπάθησε, και πέτυχε, να ξεφύγει από το ασφυκτικό διανοητικό πλαίσιο της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στην «καπιταλιστική» Δύση και στην «σοσιαλιστική» Ανατολή[1][1] και «να παρουσιάσει μια σχετικά αντικειμενική ανάλυση βασισμένη σε μια ορθολογική ερμηνεία των ιστορικών εξελίξεων»[2][2] όσον αφορά την ουσιαστική κριτική της οικοδόμησης της Σοβιετικής κοινωνίας. Την περίοδο που εκδίδεται η μελέτη του για το Σοβιετικό Μαρξισμό στη Σοβιετική Ένωση επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος και αρχηγός του κράτους[3][3] είναι ο Νikita Khrushchef. Η περίοδος αυτή για την ΕΣΣΔ χαρακτηρίζεται από την εξέλιξη μιας πολιτικής διαδικασίας «αποσταλινοποίησης» του καθεστώτος που προσπαθεί μέσα στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου να ανασυγκροτήσει τις δομές του και να αποσαφηνίσει τις στρατηγικές του. Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν σε εκείνη την ιστορική φάση αναγκαστικά χωρίς επιστροφή. Ήδη ο Marcuze αντιλαμβάνεται τη διάθεση οπισθοχώρησης από τις διαδικασίες φιλελευθεροποίησης[4][4] στο εσωτερικό της χώρας και της σκλήρυνσης της εξωτερικής πολιτικής που ανταποκρίνεται στις συνθήκες οι οποίες δημιουργούνται από τη σινοσοβιετική ρήξη. H περιοδολόγηση της σοβιετικής ιστορίας και των διαφορετικών πολιτικών αντιλήψεων που επικράτησαν κατά τη διάρκειά τους όπως καταγράφονται είτε στα επίσημα κείμενα του ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ καθώς και στα κείμενα των θεωρητικών του σοβιετικού μαρξισμού, παρά το γεγονός ότι έχουν ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον που θα βοηθούσε την ανάλυσή μας, είναι εκτός των ορίων της παρούσης εργασίας. Για το λόγο αυτό θα περιοριστώ στην καταγραφή των βασικών σημείων από την κριτική του Marcuze.
Η ανάλυση του Marcuze εντάσσει το σοβιετικό μαρξισμό σε ένα πλαίσιο που ορίζεται από την γραμμές που χαράσσονται από την ανταπόκρισή του στις εξελίξεις στη Δύση που στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ηγεμονεύεται από τον Αμερικανικό καπιταλισμό. Η πολιτική της «ειρηνικής συνύπαρξης» του «διαφωτισμένου ολοκληρωτισμού» ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σοβιετικού συστήματος να προχωρήσει στη μετεξέλιξή του στο δεύτερο στάδιο της «οικοδόμησης του σοσιαλισμού» που προσδιορίζεται από τις προγραμματικές διακηρύξεις για μείωση της διάρκειας της εργάσιμης ημέρας, παροχή πολυτεχνικής εκπαίδευσης σε μεγάλα στρώματα του πληθυσμού, συνεχιζόμενης αύξησης της παραγωγής σε βαθμό τέτοιο ώστε να καλύπτονται μόνιμα οι ανάγκες της κοινωνίας. Το δεύτερο στάδιο είναι αυτό που οι σοβιετικοί μαρξιστές ονόμασαν «μετάβαση στον κομμουνισμό». Ποιος όμως είναι ο χαρακτήρας του ήδη οικοδομηθέντος «σοσιαλισμού» ; Ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί το σοβιετικό καθεστώς από το ναζιστικό ώστε ο Μarcuze να μιλάει για κάτι το διαφορετικό από το ολοκληρωτικό μοντέλο, κοινό και για τα δύο συστήματα, που περιέγραψε η H.Arendt;[5][5] Ο Marcuze ανατρέχει στις «αρχικές συνθήκες» που προσδιόρισαν την τελική φυσιογνωμία του καθεστώτος. Ο V.I.Lenin ηγήθηκε της Μπολσεβίκικης Επανάστασης του 1917, μιας επανάστασης που έσπασε τον «αδύνατο κρίκο» της «παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής αλυσίδας» αναθεωρώντας ουσιαστικά τη Μαρξιανή θέση περί προλεταριακής επανάστασης στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες της Δύσης. Η επανάσταση οργανώθηκε και καθοδηγήθηκε από το Μπολσεβίκικο κόμμα που στήθηκε και λειτούργησε με κυρίαρχη μέσα στο κόμμα μιας ομάδας «επαγγελματιών επαναστατών» που επέβαλλε την επαναστατική συνείδηση από τα πάνω στο προλεταριάτο, πολιτική γραμμή που, κατά το Lenin, επιβλήθηκε λόγω των ιδιόμορφων συνθηκών μέσα στις οποίες αναπτυσσόταν η προλεταριακή δράση (πόλεμος, καθυστερημένη καπιταλιστική ανάπτυξη, μικρό αριθμητικά προλεταριάτο, εκτεταμένη αγροτική τάξη). Η Λενινιστική θέση είναι καρπός από τη μια της ήττας των προλεταριακών επαναστάσεων στη Γερμανία και στην Ουγγαρία που ξέσπασαν μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και από την άλλη την αντίληψη περί ύπαρξης προλεταρίων εθνών σε διάσταση με τα ανεπτυγμένα έθνη. Η Ανατολή περιλαμβάνει τα μεν, η Δύση τα δε. Η Σοβιετική Επανάσταση πλέκει το μύθο του απελευθερωτή της ρωσικής κοινωνίας και όχι μόνο. Για να επιτευχθεί όμως ο στόχος αυτός χρειάζεται σύμφωνα με τους Σοβιετικούς η ταχεία εκβιομηχάνιση της χώρας που θα αναβαθμίσει το βιοτικό επίπεδο των μαζών και λειτουργήσει ως μοντέλο για τις «προδομένες από το ρεφορμισμό προλεταριακές μάζες της Δύσης». Ήδη μέσα από τα πλαίσια αυτής της αντίληψης διαφαίνεται η λογική που θεωρεί το Σοβιετικό προλεταριάτο ως το προλεταριάτο φορέα της πρώτης επανάστασης που χαράζει μια νέα πορεία για την ανθρωπότητα αναδεικνύοντας τα «πραγματικά συμφέροντα» σε αντίθεση με τα «άμεσα συμφέροντά της». Ο Lenin στην προσπάθειά του να καταγράψει θεωρητικά και πρακτικά τη διαφοροποίησή του από τους οπαδούς της κλασικής σοσιαλδημοκρατίας που επιμένουν ότι η Δύση θα είναι το λίκνο της επανάστασης - που σε προηγμένες χώρες όπως η Αγγλία και οι ΗΠΑ μπορεί και να γίνει ειρηνικά - αντιπαραθέτει τη θεωρία ότι τα δυτικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα είναι βαθιά διαβρωμένα από τον αστισμό. Γι' αυτό και στην πράξη θα ακολουθήσουν οι διασπάσεις από τις κομμουνιστικές φιλοσοβιετικές πτέρυγες που θα φτιάξουν τα μπολσεβίκικα κομμουνιστικά κόμματα τα οποία είναι εκείνα που γνωρίζουν τα «πραγματικά» συμφέροντα του προλεταριάτου και της ανθρωπότητας. Είναι μια ανάλογη με την άποψη που κατακρίνει ο Ι.Berlin[6][6] . Και ο Μarcuze σημειώνει : «Η διατήρηση από το Lenin της κλασικής έννοιας του επαναστατικού προλεταριάτου υποστηριζόμενης με τη βοήθεια της θεωρίας της εργατικής αριστοκρατίας και της πρωτοπορίας, αποκάλυψε την ανεπάρκειά της από την αρχή. Ακόμη και πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε γίνει φανερό ότι το «συνεργασιακό» τμήμα του προλεταριάτου ήταν ποσοτικά και ποιοτικά διαφορετικό από ένα μικρό ανώτερο στρώμα που είχε διαφθαρεί από το μονοπωλιακό κεφάλαιο, και ότι το Σοσιαλ-Δημοκρατικό Κόμμα και η συνδικαλιστική γραφειοκρατία ήταν κάτι διαφορετικό από «προδότες» - αντίθετα ότι η πολιτική τους αντανακλούσε σχεδόν στην εντέλεια την οικονομική και κοινωνική κατάσταση της πλειοψηφίας των οργανωμένων εργατικών τάξεων των αναπτυγμένων βιομηχανικών χωρών. Kαι πράγματι, η στρατηγική του Lenin περί επαναστατικής πρωτοπορίας που ξεπέρασε κατά πολύ έναν απλό μετασχηματισμό της κλασικής Μαρξιανής έννοιας & η πάλη του ενάντια στον «οικονομισμό» και στο δόγμα της αυθόρμητης μαζικής δράσης, το απόφθεγμά του ότι η ταξική συνείδηση πρέπει να επιβληθεί «από τα έξω» προεξοφλούν την κατοπινό πραγματικό μετασχηματισμό του προλεταριάτου από το υποκείμενο σε ένα αντικείμενο της επαναστατικής διαδικασίας»[7][7] .
H πρώτη συνέπεια αυτής της θέσης ήταν να ακυρωθεί η πολιτική στρατηγική που απέβλεπε στο συντονισμό των προλεταριακών κινημάτων σε μια επαναστατική κατάσταση, δηλαδή η θέση περί διεθνούς επανάστασης ενταφιάζεται βαθιά στο υποσυνείδητο των εργατικών μαζών. Η δεύτερη συνέπεια ήταν να υιοθετηθεί η πολιτική οικοδόμησης του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα». Η τρίτη συνέπεια ήταν να θεωρηθεί το «πρώτο στάδιο» της «σοσιαλιστικής οικοδόμησης» ως ένας συνδυασμός «εξηλεκτρισμού και σοβιέτ». Η βάση όλων αυτών των δογμάτων ήταν η «θεωρία της απόλυτης στασιμότητας του καπιταλισμού» και «η ένταση των καπιταλιστικών αντιθέσεων» που θα οδηγούσε τις καπιταλιστικές χώρες στην πολεμική περιπέτεια για την εξασφάλιση νέων αγορών και θα είχε ως αποτέλεσμα τη γενικευμένη κρίση του συστήματος, την εξέγερση του προλεταριάτου και των αγροτικών μαζών και τη νίκη του σοσιαλιστικού στρατοπέδου επί του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού που ως τότε είχε ενωθεί με στόχο την κατάλυση της επανάστασης στην ΕΣΣΔ (θεωρία της «καπιταλιστικής περικύκλωσης»). Η Λενινιστική θέση οδηγούσε σε έναν «κρατικό καπιταλισμό» στην ΕΣΣΔ, έννοια την οποία ο ίδιος αποδέχθηκε. Ο «κρατικός καπιταλισμός» ήταν ακριβώς η προϋπόθεση για την εδραίωση του «πρώτου σταδίου» του σοσιαλισμού. Η «σοβιετική διαλεκτική» του ξεπεράσματος του ανώτατου σταδίου του καπιταλισμού θεωρούσε το στάδιο αυτό ως την απαρχή για την αντίθεση που θα κατέληγε στη σύνθεση του «πρώτου σταδίου» του σοσιαλισμού («ο καπιταλισμός παράγει το σκοινί που θα τον κρεμάσει» σύμφωνα με το Lenin). Η πρωταρχική συσσώρευση για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού δεν θα ξεκινούσε από το μηδέν. Ο Marcuze αρνείται να χρησιμοποιήσει τον όρο «ολοκληρωτισμός» γιατί ταιριάζει σα γάντι σε πολλά καθεστώτα καλύπτοντας τις διαφορές της συγκρότησης κάθε περίπτωσης. Για το λόγο αυτό προσπαθεί να συγκεντρώσει και να ερμηνεύσει τα βασικά σταθερά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την πολύχρονη ύπαρξη του σοβιετικού καθεστώτος.
Το σύστημα αυτό χαρακτηρίζεται από τις εξής σταθερές που το συγκροτούν : α) ολική εκβιομηχάνιση (εθνικοποιημένη παραγωγή και προτεραιότητα στην παραγωγή μέσων παραγωγής) β) προοδευτική κολεκτιβοποίηση της γεωργίας με στόχο την τελική μετατροπή της συλλογικής σε κρατική ιδιοκτησία γ) γενικευμένος εκμηχανισμός της εργασίας και επέκταση της πολυτεχνικής εκπαίδευσης που καταλήγει στην εξίσωση αστικών και αγροτικών επαγγελμάτων δ) προσδοκίες σταδιακής αύξησης γενικού επιπέδου ζωής στη βάση της πραγματοποίησης των προηγούμενων στόχων ε) οικοδόμηση οικουμενικής εργασιακής ηθικής, δημιουργία ανταγωνιστικών ρυθμών αποδοτικότητας, απομόνωση και εξάλειψη όλων των ψυχολογικών και ιδεολογικών μεταφυσικών και παράλογων στοιχείων (αρχή του «σοβιετικού ρεαλισμού») στ) διατήρηση και ενίσχυση του κράτους, του στρατιωτικού, διευθυντικού και κομματικού μηχανισμού σε έναν ενιαίο εργαλειακού τύπου σύνδεσμο (σε αντίθεση με τη Μαρξιανή, αλλά και αρχικά Λενινιστική, θέση περί «μαρασμού του κράτους») ζ) μετάβαση, στο βαθμό που επιτυγχάνεται η πραγματοποίηση όλων των προηγούμενων στόχων, στη διανομή του κοινωνικού προϊόντος ανάλογα με τις ατομικές ανάγκες του καθενός (στο σημείο αυτό υποτίθεται ότι θα έχει επιτευχθεί ο γενικός στόχος της προσέγγισης και, κατόπιν, υπέρβασης των οικονομικών μεγεθών των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών [8][8].
Oι αρχές πάνω στις οποίες στηριζόταν ο Σοβιετικός Μαρξισμός για να επιλύσει το παραπάνω ζήτημα της μετάβασης ήταν οι εξής : α) η ανάπτυξη της Σοβιετικής κοινωνίας σε κομμουνιστική κατεύθυνση στη βάση της διαλεκτικής διαδικασίας της εκδίπλωσης εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων β) οι εσωτερικές αντιθέσεις επιλύονται στη βάση του ορθολογισμού , χωρίς «ρήξη», και της σοσιαλιστικής οικονομίας που βρίσκεται υπό τον έλεγχο, την καθοδήγηση και τη διεύθυνση του κράτους γ) η θεμελιακή εσωτερική αντίθεση ανάμεσα στις σταθερά αναπτυσσόμενες παραγωγικές δυνάμεις και στις καθυστερημένες παραγωγικές σχέσεις είναι η κινητήρια δύναμη της μετάβασης δ) η βαθμιαία μετάβαση στον κομμουνισμό λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής περικύκλωσης που ως εξωτερική αντίθεση μπορεί να επιλυθεί στη βάση μιας σειράς νικηφόρων επαναστάσεων σε μερικές ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες ε) η ειρηνική συνύπαρξη με τον καπιταλιστικό περίγυρο είναι βασική προϋπόθεση για την παράταση της «ανάσας» που χρειάζεται για την επίτευξη του στόχου της κάλυψης της απόστασης που χωρίζει οικονομικά τις χώρες της σοβιετικής επιρροής από τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες στ) η διατήρηση της «ανάσας» σημαίνει χρησιμοποίηση των συγκρούσεων ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, αποφεύγοντας την πολεμική σύγκρουση μαζί τους και, σημαντικό σε αυτή τη φάση, αποθάρρυνση της κινητοποίησης των προλεταριακών μαζών για την κατάληψη της εξουσίας και την απόπειρα διεξαγωγής «επαναστατικών πειραμάτων» [9][9]ζ) η επίλυση των εξωτερικών αντιθέσεων θα ωριμάσει μέσω της όξυνσης των ενδο- και δια-καπιταλιστικών αντιθέσεων που επαναφέρουν στο πολιτικό προσκήνιο τις δυτικές προλεταριακές μάζες και μέσω της ενίσχυσης της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης της ΕΣΣΔ η) οι κύριες «εφεδρείες» υποστήριξης των βασικών επαναστατικών δυνάμεων στις ανεπτυγμένες χώρες θεωρούνται οι ημιπρολεταριακές και μικροαγροτικές μάζες καθώς και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στις αποικίες και στις εξαρτημένες χώρες [10][10].
Η κοινωνική διαδικασία που καθοδηγείται από τις παραπάνω αρχές είναι, σύμφωνα με το Μarcuze, μια διαδικασία που δεν χαρακτηρίζεται απλώς από την εκβιομηχάνιση μιας καθυστερημένης χώρας στη βάση της εθνικοποίησης και της ολοκληρωτικού τύπου διοίκησής της. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι η ισχυρή τάση για ξεπέρασμα σε χρόνο συμπυκνωμένο των διαδοχικών σταδίων της βιομηχανικής επανάστασης και η επίτευξη των στόχων της εξομοίωσης με τη Δύση. «Η θεμελιακή διαφορά ανάμεσα στη Δυτική και στη Σοβιετική κοινωνία παραλληλίζεται με μια ισχυρή τάση προς την εξομοίωση. Αμφότερα τα συστήματα παρουσιάζουν τα κοινά στοιχεία του ύστερου βιομηχανικού πολιτισμού - ο συγκεντρωτισμός και η πειθάρχηση αντικαθιστούν την ατομική επιχείρηση και την αυτονομία & ο ανταγωνισμός οργανώνεται και «ορθολογικοποιείται» & υπάρχει κοινή κυριαρχία των οικονομικών και πολιτικών γραφειοκρατιών & οι άνθρωποι εναρμονίζονται δια μέσου των «μέσων μαζικής» επικοινωνίας, της βιομηχανίας της διασκέδασης, της εκπαίδευσης. Εάν αυτοί οι μηχανισμοί αποδεικνύονται ότι είναι αποτελεσματικοί, τα δημοκρατικά δικαιώματα και θεσμοί μπορούν να παραχωρούνται από το σύνταγμα και να διατηρούνται χωρίς τον κίνδυνο της εκμετάλλευσής τους για αντιπολίτευση προς το σύστημα». Ο στόχος του ύστερου βιομηχανικού πολιτισμού είναι η συνεχής αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, η επιτάχυνση της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Η εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής αποδεικνύεται το πιο αποτελεσματικό όπλο για την κυριαρχία των γραφειοκρατιών και για τον εκ των άνω έλεγχο του εργατικού πληθυσμού αποκλειόμενης έτσι της εκ των κάτω διατήρησης στοιχειωδών δικαιωμάτων ελέγχου από τους άμεσους παραγωγούς. Στην κατεύθυνση αυτή τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα θεωρούνται ολοένα και περισσότερο στοιχεία μιας «απαρχαιωμένης» αντίληψης. Δημιουργούνται έτσι οι συνθήκες για τη δημιουργία ενός νέου τύπου ανθρώπου που Marcuze θα αποκαλέσει αργότερα «μονοδιάστατο άνθρωπο» που αλλοτριωμένος από το σύστημα θα έχει ως μοναδικό ιδανικό του την οικονομική βελτίωση της κατάστασής του δια μέσου του συνεχώς αυξανόμενου όγκου τεχνικών γνώσεων και δεξιοτήτων (skills) και της αύξησης της παραγωγικότητας της ατομικής του εργασίας ανεξάρτητα από οποιαδήποτε συζήτηση αλλαγής των παραγωγικών σχέσεων. Στην περίπτωση του Σοβιετικού Μαρξισμού προστίθεται και η καθοδήγησή του από τα εκάστοτε δόγματα που εξαγγέλλονται από τις εκάστοτε ηγετικές κυβερνητικές και κομματικές γραφειοκρατίες. Το γεγονός ότι ο συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στις διαφορετικές γραφειοκρατίες είναι που κρίνει την κατεύθυνση που θα πάρει η σοβιετική κοινωνία και ότι δεν υπάρχει μηχανισμός επίλυσης των ενδογραφειοκρατικών κρίσεων λόγω της ταύτισης κόμματος, κράτους και οικονομίας δημιουργεί συνθήκες μόνιμης αναποτελεσματικότητας στη διοίκηση. Στο σημείο αυτό η ανάλυση του Marcuze προσεγγίζει αυτήν της H.Arendt που διαπιστώνει την ίδια κατάσταση στη Ναζιστική Γερμανία με τις συνεχείς αλληλοεπικαλύψεις των πεδίων άσκησης εξουσίας από «νόμιμους» και «παράνομους» μηχανισμούς κόμματος, μηχανισμών καταστολής και δημόσιας διοίκησης. Στην περίπτωση της ναζιστικής Γερμανίας υπάρχει η διαφορά ότι ένα μέρος της οικονομίας παρέμεινε ως την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εκτός του πεδίου ελέγχου του κράτους.
Η πραγματικά μεγάλη απόσταση του Σοβιετικού Μαρξισμού από τη σκέψη του ίδιου του Marx γίνεται πια καθαρή. Ο Marx με την έννοια κομμουνισμός, εκτός από το κίνημα που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, εννοούσε το σύστημα εξουσίας των ελεύθερα συνεταιρισμένων άμεσων παραγωγών. Η Σοβιετική κοινωνία είναι η κρατική-κομματική κυριαρχία επί των άμεσων παραγωγών που δεν διατηρούν πια καμία ελευθερία. Όμως κάθε δεδομένο εμπεριέχει την άρνησή του. Η αλλοτριωμένη κοινωνία και ο αποξενωμένος μονοδιάστατος άνθρωπος δεν είναι αξεπέραστα φαινόμενα. Ο Σοβιετικός Μαρξισμός είχε στόχο την ματαίωση έως εξάλειψη της δυνατότητας της «άρνησης της άρνησης», δηλαδή την ανατροπή της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, και στην υλοποίηση αυτού του στόχου έθετε την εσχατολογική θεώρηση των πραγμάτων ως πρωταρχική. Η ηθική φιλοσοφία Σοβιετικού τύπου προωθούσε αυτή τη λογική για την ένταξη των πληθυσμών στον εκ των άνω σχεδιασμό του μέλλοντος [11][11].
Οι νέες επαναστατικές δυνάμεις που θα κατακτήσουν το «βασίλειο της ελευθερίας» έπρεπε να ανακαλυφθούν έξω από τα πλαίσια της κοινωνίας των «μονοδιάστατων ανθρώπων» σε Ανατολή και Δύση. Η κοινωνία των «μονοδιάστατων ανθρώπων» είναι, σε τελευταία ανάλυση, η κοινωνία των «μαζανθρώπων» που κατάγγελνε η H.Arendt. Οι επαναστάτες, φίλοι της ελευθερίας, είναι αυτοί που θα επανακαλύψουν την ενοποιημένη «φύση του ανθρώπου» όπως την προσδιόρισε ο Αριστοτέλης.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
ΜΑΙΟΣ 1997
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ Χ.ΜΑΡΚΟΥΖΕ
Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε γεννήθηκε το 1899 στο Βερολίνο με γονείς τον εβραίο έμπορο Καρλ Μαρκούζε και τη Γερτρούδη Κρεσλόφσκυ. Το 1917 έγινε μέλος του SPD (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας). Σπούδασε Φιλολογία και Φιλοσοφία στο Βερολίνο και το Φράιμπουργκ. Το 1924 παντρεύτηκε τη Σοφία Βέρτχαϊμ. Το 1928 επέστρεψε στο Φράιμπουργκ για να ασχοληθεί με τη Φιλοσοφία στο πλευρό του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Το 1932 δημοσίευσε τη δεύτερη διδακτορική διατριβή του με τίτλο Η Οντολογία του Χέγκελ και η θεωρία της Ιστορικότητας την οποίο μπλόκαρε ακαδημαϊκά ο Χάιντεγκερ. Έτσι ο Χ. Μαρκούζε προσέγγισε το Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών της Φραγκφούρτης των Μ. Χορκχάϊμερ και Θ. Αντόρνο και έγινε μέλος του. Το 1934 με την επέλαση του Ναζισμού έφυγε μαζί με τα υπόλοιπα μέλη του Ινστιτούτου στη Γενεύη και κατόπιν στη Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες όπου εγκαταστάθηκε το Ινστιτούτο. Μετά το θάνατο της Σοφίας το 1951, εργάστηκε στο πλαίσιο σοβιετολογικών ερευνών στα πανεπιστήμια Κολούμπια και Χάρβαρντ. Το 1954 παντρεύτηκε την Ίνγκε Νόϋμαν και αναγορεύτηκε σε καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Άμχερστ. Το 1965 ανακηρύχθηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο στην Καλιφόρνια και επίτιμος καθηγητής στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιου του Δ. Βερολίνου. Το 1973 πέθανε η Ίνγκε και το 1976 παντρεύτηκε την Έρικα Σερόουβερ. Ο Χ. Μαρκούζε έσβησε τη νύχτα της 29ης Ιουλίου 1979 στη Φραγκφούρτη.
ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ Χ. ΜΑΡΚΟΥΖΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Η Αισθητική Διάσταση, εκδ. Θαυματοσκόπιο, Αθήνα, α.χ.
Ελευθερία, Αναρχία, Μοναξιά, εκδ. Ρόμβος, Αθήνα, α.χ.
Φιλοσοφικά Δοκίμια, εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα, 1970
Ψυχανάλυση και Πολιτική, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα, 1971
Δοκίμιο για την Απελευθέρωση, εκδ. Διογένης, Αθήνα, 1971
Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1971
Αντεπανάσταση και Εξέγερση, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1974
Σοβιετικός Μαρξισμός, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 1975
Εξουσία και Οικογένεια, εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1976
Το Τέλος του Εγελιανισμού, εκδ. Έρασμος, Αθήνα, 1977
Η Ανθεκτικότητα της Τέχνης – Κριτική της Μαρξιστικής Αισθητικής, εκδ. Πλανήτης-70, Αθήνα, 1979
Έρως και Πολιτισμός, εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1981
Λογική και Επανάσταση, εκδ. Ύψιλον, εκδ. Αρσενίδης, Αθήνα, 1982
Η Τέχνη μορφή της Πραγματικότητας, εκδ. Γλάρος, Αθήνα, 1983
Λόγος και Επανάσταση, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1985
Το Τέλος της Ουτοπίας, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1985
Αρνήσεις, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1985
Η Αισθητική Διάσταση, εκδ. Νησίδες, Σκόπελος, 1998
Για τα βιογραφικά και βιβλιογραφικά στοιχεία στηριχθήκαμε στο βιβλίο HERBERT MARCUSE: Κριτική, Ουτοπία, Απελευθέρωση των Εκδόσεων ΣΤΑΧΥ (Επιμέλεια: Γ.Ι.Μανιάτης - Γ.Σαγκριώτης – Α.Α.Χρύσης, Αθήνα, 1999) καθώς και στο διαδικτυακό site της Γαλλικής Επιθεώρησης Théoriques Dialectiques (www..chez..com/patder/marcuse..htm)
ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
--------------------------------------------------------------------------------
1. Χρησιμοποιώ τα εισαγωγικά για να τονίσω την απολυτότητα του σχήματος που δημιουργούσε στα μυαλά των ανθρώπων η λογική του Ψυχρού Πολέμου. Ουσιαστικά, βέβαια, η Δύση ήταν και είναι καπιταλιστική ενώ η Ανατολή υπό την ηγεμονία της ΕΣΣΔ δεν ήταν, κατά την άποψή μου, σοσιαλιστική. Η άποψή μου για το χαρακτήρα των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» δεν απέχει και πολύ από αυτήν του Marcuse που θα σκιαγραφήσω στη συνέχεια.
2. Βλ. Marcuze H., 1961, Soviet Marxism, Vintage Books, New York, σελ. v
3. Πρόεδρος του Ανωτάτου Σοβιέτ σύμφωνα με το σοβιετικό σύνταγμα.
4. «Διαφωτισμένος ολοκληρωτισμός» σύμφωνα με έναν από τους πιο γνωστούς μελετητές της σταλινικής περιόδου του Isaac Deutscher.
5. Σχετικά με τη θεωρία περί ολοκληρωτισμού της H.Arendt και την κριτική της από το Ν.Πουλαντζά, βλ. άρθρο του γράφοντος στην Εποχή της 27.9.1999.
6. Περί «πραγματικού» και «αληθινού» εαυτού που κάποιος πεφωτισμένος εκ των άνω είναι σε θέση να γνωρίσει κατάλληλα και όχι ο ίδιος ο «μέσος» άνθρωπος, βλ. Berlin I., 1990, Four Essays on Liberty, Oxford University Press, Oxford.
7. Βλ. Marcuze H., 1961, ο.ε.π. σ.16-7
8. Ιbid, σ.σ.64-5
9. Η χαρακτηριστικότερη μεταπολεμική περίπτωση στη Δυτική Ευρώπη είναι η Ελληνική. Τόσο στη σταλινική όσο και στη μετασταλινική περίοδο το Ελληνικό ζήτημα θεωρείται, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Γιάλτας και την απόδοση του 90 % της επιρροής στα Ελληνικά πολιτικά πράγματα στην Αγγλική πλευρά, κλειστό.
10. Η θέση αυτή του Σοβιετικού Μαρξισμού θα εγγραφεί στην ημερήσια διάταξη της εσωκομματικής διαμάχης στο χώρο του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο (όσο το επιτρέπουν τόσο οι πολιτικές συνθήκες λόγω Εμφυλιακού καθεστώτος από τη μιά και οι χαραμάδες που ανοίγονται κατά καιρούς στο ίδιο το εσωτερικό του κόμματος στο οποίο η ηγεσία του έχει επιβάλλει αντιδημοκρατικό συγκεντρωτικό καθεστώς). Η διαμάχη αυτή περί «εθνικοαπελευθερωτικής επανάστασης» ή «κοινωνικο-ταξικής επανάστασης», έστω και με -διαφορετικούς πολιτικούς όρους θα σημαδέψει και τα πρώτα χρόνια της συγκρότησης του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος στη Μεταπολίτευση
[11][11] Λόγω έλλειψης χώρου δεν μπορώ να επεκταθώ στα ζητήματα που τίθενται από τη σύγκριση της Σοβιετικής ηθικής φιλοσοφίας και της Δυτικής. Για το λόγο ετούτο βλ. Marcuze H., ο.ε.π. σ.σ. 179-253.
Τελευταίο Αντίο στο Γιώργο
Αποχαιρετίσαμε πριν από λίγες ώρες το συναγωνιστή Γιώργο Γκουντούνα στο Νεκροταφείο Βύρωνα. Είμασταν όλοι και όλες εκεί, συντρόφισσες και σύντροφοι από όλες τις περιόδους της κινηματικής δράσης του Γιώργου. Από τις Συσπειρώσεις και τη Β' Πανελλαδική της Πάτρας της περιόδου 78-82 ως το Δίκτυο για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, την Επιτροπή για την αποκάλυψη και καταγγελία των ξένων παρεμβάσεων στις πολιτικές δίκες και τις Κινήσεις Αλληλεγγύης στους Πολιτικούς Κρατούμενους. Πολλοί σύντροφοι και συντρόφισσες δεν μπορέσανε να είναι εκεί λόγω του αποκλεισμού από τα αγροτικά αγωνιστικά μπλόκα, και με ειδοποιήσανε να αφήσω ένα λουλούδι και να πω ένα αγωνιστίκό αντίο.
Αντίο λοιπόν, Γιώργο από΄όλους και όλες μας.
Αγωνιστικούς χαιρετισμούς στο Κώστα Νικηφοράκη, στο Λάκη Χριστοδουλόπουλο, στον Ισίδωρο Σιδέρη, στη Άννυ Βρυχέα, στην Ελένη Ρήγου-Συρίγου, και σε όσους/ες "εφυγαν νωρίς" και λείπουν από τους επίγειους αγώνες,
Επιθυμία του αντί στεφάνου ήταν να κατατεθούν χρήματα για την ενίσχυση του Free Gaza Movement (αρ. λ/σμου Εθν. Τράπεζα 116/772732-18).
Αντίο λοιπόν, Γιώργο από΄όλους και όλες μας.
Αγωνιστικούς χαιρετισμούς στο Κώστα Νικηφοράκη, στο Λάκη Χριστοδουλόπουλο, στον Ισίδωρο Σιδέρη, στη Άννυ Βρυχέα, στην Ελένη Ρήγου-Συρίγου, και σε όσους/ες "εφυγαν νωρίς" και λείπουν από τους επίγειους αγώνες,
Επιθυμία του αντί στεφάνου ήταν να κατατεθούν χρήματα για την ενίσχυση του Free Gaza Movement (αρ. λ/σμου Εθν. Τράπεζα 116/772732-18).
Monday, January 26, 2009
Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης: ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟΓΡΑΦΟ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΠΑΝΟ ΚΟΝΤΕΛΛΗ (1 Φεβρουαρίου 2008)
Η Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης σας προσκαλεί στο ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟΓΡΑΦΟ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΠΑΝΟ ΚΟΝΤΕΛΛΗ που θα γίνει την Κυριακή 1/2/2009 (8:00 μμ) στην Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του Οργανισμού Προώθησης Εξαγωγών (Μαρίνου Αντύπα 86, Ηλιούπολη)
Θα προβληθεί η ταινία ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΜΕ ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ του Βασίλη Γεωργιάδη (Σενάριο: Πάνος Κοντέλης, ΕΛΛΑΔΑ, 1968, 95΄) και θα ακολουθήσει συζήτηση με ομιλητές τους: Αλέξανδρο Κακαβά (σεναριογράφος), Γιάννη Βόγλη (πρωταγωνιστής της ταινίας) και Πάνο Βαλαβάνη (αναπληρωτής καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών).
Θα προβληθούν αποσπάσματα από ταινίες στις οποίες έγραψε το σενάριο ο Πάνος Κοντέλης και θα υπάρχει έκθεση βιβλίων του.
Σε συνεργασία με το Σύλλογο Μεσοτοπιτών Λέσβου «Η Αναγέννηση».
Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης
Τηλ. 210-9941199 και 210-9914732
Ιστοσελίδα: www.klh.gr
Ε-mail: klh_club@yahoo.gr
Θα προβληθεί η ταινία ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΜΕ ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ του Βασίλη Γεωργιάδη (Σενάριο: Πάνος Κοντέλης, ΕΛΛΑΔΑ, 1968, 95΄) και θα ακολουθήσει συζήτηση με ομιλητές τους: Αλέξανδρο Κακαβά (σεναριογράφος), Γιάννη Βόγλη (πρωταγωνιστής της ταινίας) και Πάνο Βαλαβάνη (αναπληρωτής καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών).
Θα προβληθούν αποσπάσματα από ταινίες στις οποίες έγραψε το σενάριο ο Πάνος Κοντέλης και θα υπάρχει έκθεση βιβλίων του.
Σε συνεργασία με το Σύλλογο Μεσοτοπιτών Λέσβου «Η Αναγέννηση».
Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης
Τηλ. 210-9941199 και 210-9914732
Ιστοσελίδα: www.klh.gr
Ε-mail: klh_club@yahoo.gr
Κυριακάτικο ξύπνημα 25/1/2009
Κυριακάτικο ξύπνημα Νο. 8
25/1/2009
Καλημέρα
Κάτι η διαμονή μου στην Πάτρα αυτές τις μέρες, κάτι τα τρεχάματα στη σχολή, το σημερινό Κυριακάτικο Ξύπνημα δεν θα είναι σαν τα προηγούμενα. Εδώ ακόμη και ο Κόσμος του Επενδυτή αγνόησε το Συνασπισμό και το ΣΥΡΙΖΑ αυτό το Σάββατο. Ας είναι καλά που μας αποζημίωσε για αυτή την απώλεια η Ημερησία που άμεσα (συνέντευξη Αλέξη Τσίπρα) ή έμμεσα (και αρνητικά μέσω του Γιώργου Καριπίδη) αναφέρεται στο χώρο. Παραθέτω τις τελευταίες ερωτήσεις που είναι οι πιο…ζουμερές:
Πράσινες, τηγανιτές ντομάτες (για Βωβό, Κακλαμάνη, Γιώργο)
Τα έχετε βάλει με όλους. Μάλιστα κάνετε λόγο για στοχευμένη επίθεση κατά του ΣΥΡΙΖΑ. Κάποιος θα μπορούσε να μιλήσει για θεωρίες συνωμοσίας και ότι καλλιεργείται ένα σύνδρομο καταδίωξης;
Αντίθετα, εγώ θα έλεγα ότι άλλοι έχουν πάθει μανία καταδίωξης. Είναι γεγονός ότι δεχόμαστε επιθέσεις από διάφορες μεριές. Αλλά αυτό σημαίνει ότι ενοχλούμε.
Σημαίνει ότι δυναμώνουμε, σημαίνει ότι είμαστε πιο στενά δεμένοι με τους κοινωνικούς αγώνες. Επομένως είμαστε σε σωστό δρόμο, γιατί αυτό πρέπει να κάνει η Αριστερά. Εκτός αυτού, είχαμε τις τεράστιες κινητοποιήσεις της νέας γενιάς, τις οποίες υποστηρίξαμε από την πρώτη στιγμή. Αρνηθήκαμε να χαϊδέψουμε τα αυτιά του κοινωνικού συντηρητισμού. Ήταν επόμενο να ενοχληθεί ένα ευρύ φάσμα δυνάμεων, από το ΛΑΟΣ μέχρι τη Λιάνα Κανέλλη. Εμείς είμαστε ξεκάθαροι. Ούτε βήμα πίσω.
Λάθη δεν κάνατε; Και γιατί από την πρώτη στιγμή δεν καταδικάσατε με τον πιο απόλυτο τρόπο την βία στις κινητοποιήσεις του Δεκεμβρίου;
Τη βία την έχουμε καταδικάσει απόλυτα πριν από το Δεκέμβριο.
Όταν σκοτώνονταν, ή βασανίζονταν μετανάστες, όταν εκτοξεύονταν χημικά και διαλύονταν με τα κλομπ ειρηνικές διαδηλώσεις, όταν καταδικάσαμε τη δολοφονία του 15χρονου μαθητή, όταν καταδικάσαμε το βιτριόλι στην Κούνεβα.
Όταν τέλος διατυπώσαμε καθαρά τη γνώμη μας: μόνο ένα μαζικό κίνημα το οποίο θα αλλάξει τη σημερινή δομή της κοινωνίας μας, θα δώσει ένα τέλος στον κύκλο της βίας που γεννάνε οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές μεγέθυνσης των ανισοτήτων, συστολής του κοινωνικού κράτους και περιστολής των πολιτικών και κοινωνικών-οικονομικών δικαιωμάτων.
Νομίζω πάντως ότι όλοι κατάλαβαν πως αυτοί που μας επιτέθηκαν, τελικά δεν το έκαναν από πόνο μη και δεν καταδικαστεί η βία και η τρομοκρατία. Αυτό για την δική μας Αριστερά είναι αυτονόητο.
Αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να απομονωθεί πολιτικά το μαζικό κίνημα της νεολαίας. Αλλά, με αυτή την έννοια θα έπρεπε να κατηγορήσουν επίσης για ανοχή στους κουκουλοφόρους τον αρχιεπίσκοπο, τους δασκάλους, τους καθηγητές, τους πανεπιστημιακούς, τον δικηγορικό σύλλογο, καθώς και όλα τα διεθνή δίκτυα ενημέρωσης, που μιλούσαν για νεανική εξέγερση.
Όταν σας ρωτούν για το θέμα της συνεργασίας με το ΠΑΣΟΚ, πάντα θέτετε θέματα στα οποία υπάρχουν διαφορές. Μήπως είναι αυτός ένας τρόπος να υπεκφεύγετε το ερώτημα;
Τα θέματα τα θέτει η ίδια η ζωή. Αλήθεια ποιες είναι οι προτάσεις του ΠΑΣΟΚ: Αυτές της κ. Κατσέλη ή του κ. Χρυσοχοϊδη; ή μήπως του κ. Παπουτσή; Μου φαίνεται ότι ορισμένοι θέλουν απλώς να καθίσουν στα κυβερνητικά έδρανα και μετά η μέθοδος είναι γνωστή.
Εμείς έχουμε διατυπώσει ανοιχτά τις θέσεις μας. Για δημόσια παρέμβαση στο τραπεζικό σύστημα, για τις εργασιακές σχέσεις, για την ελεύθερη πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο, για την φορολόγηση της εκκλησίας και τον χωρισμό της από το κράτος, για τον χαρακτήρα των δημόσιων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας, για ένα σωρό πράγματα. Το ΠΑΣΟΚ τι λέει γι’ αυτά; Ούτε καν στο εσωτερικό του δεν έχει ανοίξει αυτή τη συζήτηση.
Ζητάτε να γίνουν εκλογές για να φύγει η κυβέρνηση της ΝΔ. Αλλά δεν λέτε τι θα κάνετε εάν δεν υπάρξει αυτοδύναμη κυβέρνηση;
Ο δικός μας στόχος είναι να αλλάξει εντελώς το πολιτικό σκηνικό. Και να δημιουργηθεί ένας νέος ισχυρός πόλος στα αριστερά του πολιτικού συστήματος, που θα συσπειρώνει δυνάμεις της ευρύτερης Αριστεράς, από τον σοσιαλιστικό, τον οικολογικό, τον κομμουνιστικό, τον ριζοσπαστικό χώρο, καθώς και από τους ανένταχτους. Και θέλουμε επίσης αυτός ο πόλος να φέρει ξανά στο προσκήνιο τα κοινωνικά αιτήματα για σταθερή και μόνιμη εργασία, κοινωνική αλληλεγγύη, προστασία του περιβάλλοντος και των δημοσίων αγαθών, κοινωνικά δικαιώματα.
Δεν μας αφορά το σημερινό πολιτικό σκηνικό, που ούτως η άλλως τρίζει επικίνδυνα. Γι’ αυτό δεν υπάρχει καμία περίπτωση να τρέξουμε να το υποστηρίξουμε..
Δεν φοβάστε ότι η στάση για το γήπεδο του Παναθηναϊκού θα γυρίσει μπούμερανγκ για τον ΣΥΡΙΖΑ; Γιατί όλοι λένε ότι θα υπάρχει πολιτικό κόστος για τον ΣΥΡΙΖΑ.
Η ερώτηση είναι λάθος. Η στάση μας δεν εναντιώνεται στο γήπεδο του ΠΑΟ αλλά στο εμπορικό κέντρο του Βωβού. Η Αθήνα έχει ανάγκη από πράσινο και ελεύθερους χώρους. Υπαίτιοι λοιπόν για την εμπλοκή είναι αυτοί που έχουν συνδέσει το γήπεδο με συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα, τα οποία επιχειρούν να προωθήσουν, ακόμα και σε αντίθεση με το Σύνταγμα, τους νόμους και τις δικαστικές αποφάσεις.
Να δείτε ότι τελικά το γήπεδο θα γίνει. Χωρίς όμως τις φαραωνικές εμπορικές κατασκευές, που επιβαρύνουν την πόλη με 35.000 αυτοκίνητα την ημέρα, και τσακίζουν την εμπορική κίνηση στο κέντρο της Αθήνας ή το Αιγάλεω.
ΚΚΕ
Το κόμμα εκτίθεται...
Κατηγορήσατε ως ανιστόρητη την ηγεσία του ΚΚΕ ενώ μιλήσατε και για υποτιθέμενες κομμουνίστριες. Δεν είναι τουλάχιστον άδικο να κατηγορείτε το ΚΚΕ ότι συνεργάζεται με την ακροδεξιά και την κυβέρνηση;
Δεν το κατηγορούμε εμείς. Mόνο του εκτέθηκε με όσα διάπραξε το Δεκέμβριο, όχι από άποψη -κατά τη γνώμη μου- αλλά από αγωνία να επιτεθεί στον ΣΥΡΙΖΑ. Όταν ένα Κομμουνιστικό Κόμμα δέχεται συγχαρητήρια από την κυβέρνηση και το ΛΑΟΣ, τότε κάτι δεν πάει καλά. Εμάς βασικός μας αντίπαλος δεν είναι το ΚΚΕ. Είναι η πολιτική της κυβέρνησης και τα τεράστια κοινωνικά αδιέξοδα. Από εκεί και πέρα, ο καθένας κρίνεται.»
Κόκκινο πουκάμισο φορώ και μαύρο θα το βάψω
Στο Ριζοσπάστη του Σαββάτου δύσκολα εύρισκες αναφορές κατά του ΣΥΡΙΖΑ με την ευκολία των προηγούμενων εβδομάδων. Δεν ήταν δυνατό, όμως, να λείπουν εντελώς: «Και για να απαντήσουμε σ' αυτό το ζήτημα, αν ήταν εξέγερση ή όχι το ξέσπασμα το περασμένο διάστημα... Πρέπει να δούμε τι χαρακτηριστικά έχει μια λαϊκή εξέγερση, ιστορικά. Εχει οργάνωση, ανάδειξη πολιτικών στόχων, μαζικότητα, ηρωισμό, δεν έχει φόβο, είναι έκρηξη μαζών. Τα μπλοκ των "μαύρων", των αναρχικών και των κουκουλοφόρων δεν είχαν τέτοια χαρακτηριστικά. Ωστόσο υπάρχει ένα καινούριο ζήτημα που εμφανίστηκε τώρα και πρέπει να μας απασχολήσει. Φαίνεται ότι ο ηγετικός πυρήνας είναι οργανωμένος και έδρασε πολύ σύντομα και μεθοδευμένα. Δηλαδή η σειρά καταλήψεων των Εργατικών Κέντρων είναι καινούριο στοιχείο. Τι κάνουν; Με δούρειο ίππο την πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ πάνε να βάλουνε τους λεγόμενους αντιεξουσιαστές μέσα και στο εργατικό κίνημα. Είναι ένα στοιχείο που πρέπει να μας απασχολήσει. Οχι ότι μπορεί να παρασυρθεί και κανένας εργαζόμενος, αλλά δημιουργούν ένα κλίμα ότι αυτοί είναι οι υπερασπιστές των εργατών. Το κακό με τις άλλες δυνάμεις είναι ότι τους δίνουν χώρο. Δε θα πω πως το εκμεταλλεύονται το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ. Αλλά η πολιτική του ΣΥΝ είναι ύπουλη, δεν έχει πολιτικό υπόβαθρο. Του λέμε ότι χαϊδεύει αυτιά και η απάντηση στο πολιτικό πεδίο είναι πως λέμε ό,τι λέει και Πολύδωρας. Του κάνουμε πολιτική κριτική για τη στάση του σε συγκεκριμένα ζητήματα και η μόνιμη επωδός είναι ότι το ΚΚΕ ταυτίζεται με τη ΝΔ και το ΛΑ.Ο.Σ. Πρέπει, σε έναν κόσμο καλοπροαίρετο, που παρασύρεται από το δήθεν επαναστατικό, να του πούμε ότι αυτή η πολιτική που απαντάει στο ΚΚΕ είναι στάση αντικομμουνιστική, αντιΚΚΕ. Γιατί μόνο από αυτή την πολιτική του ΚΚΕ, αισθάνεται ότι χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του».
Μεγαλώνουν οι ευθύνες Κόμματος και ΚΝΕ στις μάχες που έρχονται
«Στις μάχες που έρχονται μεγαλώνουν οι ευθύνες του Κόμματος και της ΚΝΕ, γιατί οι αγώνες πρέπει να πάρουν τροπή και να είναι ενάντια και στην κρατική καταστολή και στην καταστολή συνολικά και στην εργοδοτική βία και πρέπει να πάρουν κατεύθυνση ενάντια στους τρομονόμους, ευρωπαϊκούς και εγχώριους, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να ανεβάσουμε την ιδεολογικοπολιτική μας πάλη, πρέπει να δυναμώσουμε τις Οργανώσεις, για να έχουμε καλύτερες δυνατότητες να παλέψουμε για τα δικαιώματα της εργατικής τάξης και της νέας γενιάς».
Ο Θ. Κωνσταντινίδης έκλεισε σημειώνοντας: «Πρέπει να απαντηθεί και η αντίληψη που προσπαθούν να περάσουν τα κρατικά και ιδιωτικά ΜΜΕ, ότι το ΚΚΕ έχει έναν αντίπαλο και αυτός είναι ο ΣΥΡΙΖΑ. Είναι λάθος. Για μας κύριος αντίπαλος είναι η άρχουσα τάξη και τα κόμματά της πρώτα και κύρια. Και μετά από εκεί είναι ο εγχώριος και διεθνής οπορτουνισμός, δεξιός και αριστερός, στη συγκεκριμένη περίπτωση μιλάμε για το δεξιό οπορτουνισμό του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτός, πέρα των αυταπατών που καλλιεργεί στην κοινωνία, μπαίνει τροχοπέδη και παλεύει με νύχια και με δόντια αυτό που έχει κατανοηθεί σε κάποιο επίπεδο κάτω από τη δική μας πίεση όλα αυτά τα χρόνια και ωρίμασαν μερικές μάζες πιο ριζοσπαστικά, να δουν κάποια πράγματα. Ορθώνεται ανάχωμα.
Με αυτόν τον τυχοδιωκτισμό, και με την ΕΕ και με τον ονομαζόμενο αναρχικό και με το συμβιβασμό, θα τους ακούσεις μερικές φορές να μιλάνε και για την επανάσταση... Δεν μπορείς να είσαι και με το Ευρωπαϊκό Αριστερό Κόμμα και να είσαι και κοινωνικός επαναστάτης. Δε γίνεται. Φυσικά αυτοί με ευκολία μεταχειρίζονται λέξεις, έννοιες και καταστάσεις. Πρέπει να έχουμε κάθε φορά τη νηφαλιότητα και τα επιχειρήματα να τους αποκαλύπτουμε.»
Η πληκτικότης είναι η ενηλικίωση της σοβαρότητας
Και τώρα, ο άνθρωπος που μας έλειψε τα τελευταία χρόνια. Ο Νίκος Κωνσταντόπουλος στη Real News συνεντευξιάζεται κι ονειρεύεται πως την αυγή παντρεύεται το ΠΑΣΟΚ με το ΣΥΡΙΖΑ με κουμπάρο τον ΣΥΝ. Διαστροφή κι αυτή, ε; «Γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ αρνείται ακόμη και τη συζήτηση για συνεργασία; Πολύ κακώς την αρνείται, κατά τη γνώμη μου. Ειδικά αυτή την περίοδο ο ΣΥΝ θα μπορούσε να πάρει ουσιαστικές και πολλές πρωτοβουλίες για να ανοίξει τη δημόσια συζήτηση γύρω από τα μεγάλα προγραμματικά θέματα διακυβέρνησης και τις ώριμες και πιεστικές διαρθρωτικές αλλαγές του πολιτικοκομματικού συστήματος. Ο ΣΥΝ είναι που θα έπρεπε να πιέζει πολιτικά για κυβερνήσεις συνεργασίας με προγράμματα σύγκλισης αντί να αντιδρά αμυντικά (…) Πιστεύετε κι εσείς ότι υπάρχει μετάλλαξη της φυσιογνωμίας του ΣΥΝ που ως πρόεδρος παραδώσατε; Η σημερινή περίοδος σημαδεύεται από την παγκόσμια κρίση του νεοφιλελευθερισμού, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, σε συνθήκες που η δημοκρατική διακυβέρνηση αντιμετωπίζει κρίση αξιοπιστίας. Θα μπορούσε αυτή η κατάσταση να είναι, για τον ΣΥΝ, μια εξαιρετικά γόνιμη περίοδος. Είχε όλη την προετοιμασία και αποδοχή για κάτι τέτοιο. Δυστυχώς, όμως, επέλεξε άλλη πολιτική ατζέντα κι εγκλωβίστηκε. Οι κινητοποιήσεις των νέων δεν προσφέρονται για να επωφεληθεί από αυτές οποιοδήποτε κόμμα. Οι νέοι δεν αγωνίζονται να βρουν καθοδηγητές και εκφραστές. Όποιος, λοιπόν, απευθύνεται στους νέους με συναισθηματικές ατάκες και επικοινωνιακούς συμβολισμούς, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να λαϊκίζει».
Να γιατί τον «πάω». Θυμήθηκε τώρα που δεν είναι αρχηγός κόμματος ότι υπάρχει νεολαία που δε γουστάρει κομματικά αφεντικά και μπόσηδες. Όσο ήταν αρχηγός αναζητούσε τη νεολαία στις … μικρές αγγελίες. Και μάλιστα μου αρέσει η φρεσκάδα της πολιτικής ορολογίας του: «λαϊκίζει». Κάπου μεταξύ Χατζηγάκη, Χατζηδάκη, Σημίτη, Διαμαντοπούλου, Χρυσοχοϊδη και Μαρκογιαννάκη στήθηκε και ο Κωνσταντόπουλος στην οικογενειακή φωτογραφία των «μη λαϊκιστών».
Και το καλύτερο το φύλαξε για το τέλος της ημερήσιας διαταγής του προς το ΣΥΝ, εκεί που παίζει με τα ονόματα Αλέξης και Αλέκος: «Κάποιοι, πάντως, ισχυρίζονται ότι ο κ. Αλαβάνος παραμένει ο ισχυρός άνδρας της Κουμουνδούρου και πως η ‘δυαρχία’ αποτελεί ‘καπέλο’ για τον κ. Τσίπρα, ο οποίος κλείνει έναν χρόνο στην ηγεσία του ΣΥΝ. Πώς κρίνετε την πορεία του; Έπειτα από ένα χρόνο, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ο Αλέκος Αλαβάνος, που ήταν πρόεδρος, έπρεπε να φύγει για να ξανά είναι στην πράξη πρόεδρος, όπως επίσης και γιατί ο Αλέξης Τσίπρας, που δεν ήταν πρόεδρος, έπρεπε να εκλεγεί πρόεδρος του κόμματος, για να μην είναι και πάλι, ουσιαστικά, πρόεδρος. Είναι πρωτότυπο και καινοφανές σχήμα πολιτικής λειτουργίας, που δεν έχει σχέση με ανανεωτικές δημοκρατικές διαδικασίες ριζοσπαστικού κόμματος της Αριστεράς. Είναι λάθος.»
There’s probably no God
Ο Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής δεν ασχολήθηκε με τον ΣΥΝ και το ΣΥΡΙΖΑ. Ξέρουν, όμως, το ρητό του Όσκαρ Γουάιλντ: «Το χειρότερο από το να μιλούν άσχημα για σένα είναι να μη μιλούν καθόλου για σένα.» Έτσι θα ασχοληθούν ξανά με την πρώτη ευκαιρία. Στο ένθετο για το βιβλίο, όμως, ο Κώστας Κατσουλάρης τα ρίχνει στο Σύλλογο Υπαλλήλων Βιβλίου Χάρτου για τις κινητοποιήσεις στου Πατάκη και στο τέλος επιτίθεται στο ΣΥΡΙΖΑ (μπερδεύει, βέβαια, την Κουμουνδούρου με τη Βαλτετσίου) γιατί τις υποστηρίζει εκδίδοντας ανακοίνωση, τάχα μου χωρίς να ξέρει τι γίνεται εκεί πέρα, και λέει: «Αν πράγματι γνωρίζουν, ας αναλάβουν την ευθύνη των επιλογών τους. Κι ας μη διαμαρτύρονται ότι πέφτουν θύματα συκοφαντίας κι ότι αδίκως κατηγορούνται πως καλύπτουν ιδεολογικά βίαιες πρακτικές ή ότι προωθούν συστηματικά μια γκρίζα αντίληψη περί νομιμότητας». Να κι άλλο ένα ρητό του Όσκαρ: «Αν οι κατώτερες τάξεις δεν μας δίνουν το καλό παράδειγμα , ποια στο διάβολο είναι η χρησιμότητα τους;»
Καλή εβδομάδα
Θανάσης Τσακίρης
http://tsakiris.snn.gr
http://tsakthan.blogspot.com
http://tsakthan.wordpress.com
http://antiracistes.wordpress.com
http://homoecologicus.wordpress.com
http://leftypedia.wordpress.com
http://greekunions.wordpress.com
http://femininmasculin.wordpress.com
25/1/2009
Καλημέρα
Κάτι η διαμονή μου στην Πάτρα αυτές τις μέρες, κάτι τα τρεχάματα στη σχολή, το σημερινό Κυριακάτικο Ξύπνημα δεν θα είναι σαν τα προηγούμενα. Εδώ ακόμη και ο Κόσμος του Επενδυτή αγνόησε το Συνασπισμό και το ΣΥΡΙΖΑ αυτό το Σάββατο. Ας είναι καλά που μας αποζημίωσε για αυτή την απώλεια η Ημερησία που άμεσα (συνέντευξη Αλέξη Τσίπρα) ή έμμεσα (και αρνητικά μέσω του Γιώργου Καριπίδη) αναφέρεται στο χώρο. Παραθέτω τις τελευταίες ερωτήσεις που είναι οι πιο…ζουμερές:
Πράσινες, τηγανιτές ντομάτες (για Βωβό, Κακλαμάνη, Γιώργο)
Τα έχετε βάλει με όλους. Μάλιστα κάνετε λόγο για στοχευμένη επίθεση κατά του ΣΥΡΙΖΑ. Κάποιος θα μπορούσε να μιλήσει για θεωρίες συνωμοσίας και ότι καλλιεργείται ένα σύνδρομο καταδίωξης;
Αντίθετα, εγώ θα έλεγα ότι άλλοι έχουν πάθει μανία καταδίωξης. Είναι γεγονός ότι δεχόμαστε επιθέσεις από διάφορες μεριές. Αλλά αυτό σημαίνει ότι ενοχλούμε.
Σημαίνει ότι δυναμώνουμε, σημαίνει ότι είμαστε πιο στενά δεμένοι με τους κοινωνικούς αγώνες. Επομένως είμαστε σε σωστό δρόμο, γιατί αυτό πρέπει να κάνει η Αριστερά. Εκτός αυτού, είχαμε τις τεράστιες κινητοποιήσεις της νέας γενιάς, τις οποίες υποστηρίξαμε από την πρώτη στιγμή. Αρνηθήκαμε να χαϊδέψουμε τα αυτιά του κοινωνικού συντηρητισμού. Ήταν επόμενο να ενοχληθεί ένα ευρύ φάσμα δυνάμεων, από το ΛΑΟΣ μέχρι τη Λιάνα Κανέλλη. Εμείς είμαστε ξεκάθαροι. Ούτε βήμα πίσω.
Λάθη δεν κάνατε; Και γιατί από την πρώτη στιγμή δεν καταδικάσατε με τον πιο απόλυτο τρόπο την βία στις κινητοποιήσεις του Δεκεμβρίου;
Τη βία την έχουμε καταδικάσει απόλυτα πριν από το Δεκέμβριο.
Όταν σκοτώνονταν, ή βασανίζονταν μετανάστες, όταν εκτοξεύονταν χημικά και διαλύονταν με τα κλομπ ειρηνικές διαδηλώσεις, όταν καταδικάσαμε τη δολοφονία του 15χρονου μαθητή, όταν καταδικάσαμε το βιτριόλι στην Κούνεβα.
Όταν τέλος διατυπώσαμε καθαρά τη γνώμη μας: μόνο ένα μαζικό κίνημα το οποίο θα αλλάξει τη σημερινή δομή της κοινωνίας μας, θα δώσει ένα τέλος στον κύκλο της βίας που γεννάνε οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές μεγέθυνσης των ανισοτήτων, συστολής του κοινωνικού κράτους και περιστολής των πολιτικών και κοινωνικών-οικονομικών δικαιωμάτων.
Νομίζω πάντως ότι όλοι κατάλαβαν πως αυτοί που μας επιτέθηκαν, τελικά δεν το έκαναν από πόνο μη και δεν καταδικαστεί η βία και η τρομοκρατία. Αυτό για την δική μας Αριστερά είναι αυτονόητο.
Αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να απομονωθεί πολιτικά το μαζικό κίνημα της νεολαίας. Αλλά, με αυτή την έννοια θα έπρεπε να κατηγορήσουν επίσης για ανοχή στους κουκουλοφόρους τον αρχιεπίσκοπο, τους δασκάλους, τους καθηγητές, τους πανεπιστημιακούς, τον δικηγορικό σύλλογο, καθώς και όλα τα διεθνή δίκτυα ενημέρωσης, που μιλούσαν για νεανική εξέγερση.
Όταν σας ρωτούν για το θέμα της συνεργασίας με το ΠΑΣΟΚ, πάντα θέτετε θέματα στα οποία υπάρχουν διαφορές. Μήπως είναι αυτός ένας τρόπος να υπεκφεύγετε το ερώτημα;
Τα θέματα τα θέτει η ίδια η ζωή. Αλήθεια ποιες είναι οι προτάσεις του ΠΑΣΟΚ: Αυτές της κ. Κατσέλη ή του κ. Χρυσοχοϊδη; ή μήπως του κ. Παπουτσή; Μου φαίνεται ότι ορισμένοι θέλουν απλώς να καθίσουν στα κυβερνητικά έδρανα και μετά η μέθοδος είναι γνωστή.
Εμείς έχουμε διατυπώσει ανοιχτά τις θέσεις μας. Για δημόσια παρέμβαση στο τραπεζικό σύστημα, για τις εργασιακές σχέσεις, για την ελεύθερη πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο, για την φορολόγηση της εκκλησίας και τον χωρισμό της από το κράτος, για τον χαρακτήρα των δημόσιων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας, για ένα σωρό πράγματα. Το ΠΑΣΟΚ τι λέει γι’ αυτά; Ούτε καν στο εσωτερικό του δεν έχει ανοίξει αυτή τη συζήτηση.
Ζητάτε να γίνουν εκλογές για να φύγει η κυβέρνηση της ΝΔ. Αλλά δεν λέτε τι θα κάνετε εάν δεν υπάρξει αυτοδύναμη κυβέρνηση;
Ο δικός μας στόχος είναι να αλλάξει εντελώς το πολιτικό σκηνικό. Και να δημιουργηθεί ένας νέος ισχυρός πόλος στα αριστερά του πολιτικού συστήματος, που θα συσπειρώνει δυνάμεις της ευρύτερης Αριστεράς, από τον σοσιαλιστικό, τον οικολογικό, τον κομμουνιστικό, τον ριζοσπαστικό χώρο, καθώς και από τους ανένταχτους. Και θέλουμε επίσης αυτός ο πόλος να φέρει ξανά στο προσκήνιο τα κοινωνικά αιτήματα για σταθερή και μόνιμη εργασία, κοινωνική αλληλεγγύη, προστασία του περιβάλλοντος και των δημοσίων αγαθών, κοινωνικά δικαιώματα.
Δεν μας αφορά το σημερινό πολιτικό σκηνικό, που ούτως η άλλως τρίζει επικίνδυνα. Γι’ αυτό δεν υπάρχει καμία περίπτωση να τρέξουμε να το υποστηρίξουμε..
Δεν φοβάστε ότι η στάση για το γήπεδο του Παναθηναϊκού θα γυρίσει μπούμερανγκ για τον ΣΥΡΙΖΑ; Γιατί όλοι λένε ότι θα υπάρχει πολιτικό κόστος για τον ΣΥΡΙΖΑ.
Η ερώτηση είναι λάθος. Η στάση μας δεν εναντιώνεται στο γήπεδο του ΠΑΟ αλλά στο εμπορικό κέντρο του Βωβού. Η Αθήνα έχει ανάγκη από πράσινο και ελεύθερους χώρους. Υπαίτιοι λοιπόν για την εμπλοκή είναι αυτοί που έχουν συνδέσει το γήπεδο με συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα, τα οποία επιχειρούν να προωθήσουν, ακόμα και σε αντίθεση με το Σύνταγμα, τους νόμους και τις δικαστικές αποφάσεις.
Να δείτε ότι τελικά το γήπεδο θα γίνει. Χωρίς όμως τις φαραωνικές εμπορικές κατασκευές, που επιβαρύνουν την πόλη με 35.000 αυτοκίνητα την ημέρα, και τσακίζουν την εμπορική κίνηση στο κέντρο της Αθήνας ή το Αιγάλεω.
ΚΚΕ
Το κόμμα εκτίθεται...
Κατηγορήσατε ως ανιστόρητη την ηγεσία του ΚΚΕ ενώ μιλήσατε και για υποτιθέμενες κομμουνίστριες. Δεν είναι τουλάχιστον άδικο να κατηγορείτε το ΚΚΕ ότι συνεργάζεται με την ακροδεξιά και την κυβέρνηση;
Δεν το κατηγορούμε εμείς. Mόνο του εκτέθηκε με όσα διάπραξε το Δεκέμβριο, όχι από άποψη -κατά τη γνώμη μου- αλλά από αγωνία να επιτεθεί στον ΣΥΡΙΖΑ. Όταν ένα Κομμουνιστικό Κόμμα δέχεται συγχαρητήρια από την κυβέρνηση και το ΛΑΟΣ, τότε κάτι δεν πάει καλά. Εμάς βασικός μας αντίπαλος δεν είναι το ΚΚΕ. Είναι η πολιτική της κυβέρνησης και τα τεράστια κοινωνικά αδιέξοδα. Από εκεί και πέρα, ο καθένας κρίνεται.»
Κόκκινο πουκάμισο φορώ και μαύρο θα το βάψω
Στο Ριζοσπάστη του Σαββάτου δύσκολα εύρισκες αναφορές κατά του ΣΥΡΙΖΑ με την ευκολία των προηγούμενων εβδομάδων. Δεν ήταν δυνατό, όμως, να λείπουν εντελώς: «Και για να απαντήσουμε σ' αυτό το ζήτημα, αν ήταν εξέγερση ή όχι το ξέσπασμα το περασμένο διάστημα... Πρέπει να δούμε τι χαρακτηριστικά έχει μια λαϊκή εξέγερση, ιστορικά. Εχει οργάνωση, ανάδειξη πολιτικών στόχων, μαζικότητα, ηρωισμό, δεν έχει φόβο, είναι έκρηξη μαζών. Τα μπλοκ των "μαύρων", των αναρχικών και των κουκουλοφόρων δεν είχαν τέτοια χαρακτηριστικά. Ωστόσο υπάρχει ένα καινούριο ζήτημα που εμφανίστηκε τώρα και πρέπει να μας απασχολήσει. Φαίνεται ότι ο ηγετικός πυρήνας είναι οργανωμένος και έδρασε πολύ σύντομα και μεθοδευμένα. Δηλαδή η σειρά καταλήψεων των Εργατικών Κέντρων είναι καινούριο στοιχείο. Τι κάνουν; Με δούρειο ίππο την πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ πάνε να βάλουνε τους λεγόμενους αντιεξουσιαστές μέσα και στο εργατικό κίνημα. Είναι ένα στοιχείο που πρέπει να μας απασχολήσει. Οχι ότι μπορεί να παρασυρθεί και κανένας εργαζόμενος, αλλά δημιουργούν ένα κλίμα ότι αυτοί είναι οι υπερασπιστές των εργατών. Το κακό με τις άλλες δυνάμεις είναι ότι τους δίνουν χώρο. Δε θα πω πως το εκμεταλλεύονται το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ. Αλλά η πολιτική του ΣΥΝ είναι ύπουλη, δεν έχει πολιτικό υπόβαθρο. Του λέμε ότι χαϊδεύει αυτιά και η απάντηση στο πολιτικό πεδίο είναι πως λέμε ό,τι λέει και Πολύδωρας. Του κάνουμε πολιτική κριτική για τη στάση του σε συγκεκριμένα ζητήματα και η μόνιμη επωδός είναι ότι το ΚΚΕ ταυτίζεται με τη ΝΔ και το ΛΑ.Ο.Σ. Πρέπει, σε έναν κόσμο καλοπροαίρετο, που παρασύρεται από το δήθεν επαναστατικό, να του πούμε ότι αυτή η πολιτική που απαντάει στο ΚΚΕ είναι στάση αντικομμουνιστική, αντιΚΚΕ. Γιατί μόνο από αυτή την πολιτική του ΚΚΕ, αισθάνεται ότι χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του».
Μεγαλώνουν οι ευθύνες Κόμματος και ΚΝΕ στις μάχες που έρχονται
«Στις μάχες που έρχονται μεγαλώνουν οι ευθύνες του Κόμματος και της ΚΝΕ, γιατί οι αγώνες πρέπει να πάρουν τροπή και να είναι ενάντια και στην κρατική καταστολή και στην καταστολή συνολικά και στην εργοδοτική βία και πρέπει να πάρουν κατεύθυνση ενάντια στους τρομονόμους, ευρωπαϊκούς και εγχώριους, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να ανεβάσουμε την ιδεολογικοπολιτική μας πάλη, πρέπει να δυναμώσουμε τις Οργανώσεις, για να έχουμε καλύτερες δυνατότητες να παλέψουμε για τα δικαιώματα της εργατικής τάξης και της νέας γενιάς».
Ο Θ. Κωνσταντινίδης έκλεισε σημειώνοντας: «Πρέπει να απαντηθεί και η αντίληψη που προσπαθούν να περάσουν τα κρατικά και ιδιωτικά ΜΜΕ, ότι το ΚΚΕ έχει έναν αντίπαλο και αυτός είναι ο ΣΥΡΙΖΑ. Είναι λάθος. Για μας κύριος αντίπαλος είναι η άρχουσα τάξη και τα κόμματά της πρώτα και κύρια. Και μετά από εκεί είναι ο εγχώριος και διεθνής οπορτουνισμός, δεξιός και αριστερός, στη συγκεκριμένη περίπτωση μιλάμε για το δεξιό οπορτουνισμό του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτός, πέρα των αυταπατών που καλλιεργεί στην κοινωνία, μπαίνει τροχοπέδη και παλεύει με νύχια και με δόντια αυτό που έχει κατανοηθεί σε κάποιο επίπεδο κάτω από τη δική μας πίεση όλα αυτά τα χρόνια και ωρίμασαν μερικές μάζες πιο ριζοσπαστικά, να δουν κάποια πράγματα. Ορθώνεται ανάχωμα.
Με αυτόν τον τυχοδιωκτισμό, και με την ΕΕ και με τον ονομαζόμενο αναρχικό και με το συμβιβασμό, θα τους ακούσεις μερικές φορές να μιλάνε και για την επανάσταση... Δεν μπορείς να είσαι και με το Ευρωπαϊκό Αριστερό Κόμμα και να είσαι και κοινωνικός επαναστάτης. Δε γίνεται. Φυσικά αυτοί με ευκολία μεταχειρίζονται λέξεις, έννοιες και καταστάσεις. Πρέπει να έχουμε κάθε φορά τη νηφαλιότητα και τα επιχειρήματα να τους αποκαλύπτουμε.»
Η πληκτικότης είναι η ενηλικίωση της σοβαρότητας
Και τώρα, ο άνθρωπος που μας έλειψε τα τελευταία χρόνια. Ο Νίκος Κωνσταντόπουλος στη Real News συνεντευξιάζεται κι ονειρεύεται πως την αυγή παντρεύεται το ΠΑΣΟΚ με το ΣΥΡΙΖΑ με κουμπάρο τον ΣΥΝ. Διαστροφή κι αυτή, ε; «Γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ αρνείται ακόμη και τη συζήτηση για συνεργασία; Πολύ κακώς την αρνείται, κατά τη γνώμη μου. Ειδικά αυτή την περίοδο ο ΣΥΝ θα μπορούσε να πάρει ουσιαστικές και πολλές πρωτοβουλίες για να ανοίξει τη δημόσια συζήτηση γύρω από τα μεγάλα προγραμματικά θέματα διακυβέρνησης και τις ώριμες και πιεστικές διαρθρωτικές αλλαγές του πολιτικοκομματικού συστήματος. Ο ΣΥΝ είναι που θα έπρεπε να πιέζει πολιτικά για κυβερνήσεις συνεργασίας με προγράμματα σύγκλισης αντί να αντιδρά αμυντικά (…) Πιστεύετε κι εσείς ότι υπάρχει μετάλλαξη της φυσιογνωμίας του ΣΥΝ που ως πρόεδρος παραδώσατε; Η σημερινή περίοδος σημαδεύεται από την παγκόσμια κρίση του νεοφιλελευθερισμού, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, σε συνθήκες που η δημοκρατική διακυβέρνηση αντιμετωπίζει κρίση αξιοπιστίας. Θα μπορούσε αυτή η κατάσταση να είναι, για τον ΣΥΝ, μια εξαιρετικά γόνιμη περίοδος. Είχε όλη την προετοιμασία και αποδοχή για κάτι τέτοιο. Δυστυχώς, όμως, επέλεξε άλλη πολιτική ατζέντα κι εγκλωβίστηκε. Οι κινητοποιήσεις των νέων δεν προσφέρονται για να επωφεληθεί από αυτές οποιοδήποτε κόμμα. Οι νέοι δεν αγωνίζονται να βρουν καθοδηγητές και εκφραστές. Όποιος, λοιπόν, απευθύνεται στους νέους με συναισθηματικές ατάκες και επικοινωνιακούς συμβολισμούς, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να λαϊκίζει».
Να γιατί τον «πάω». Θυμήθηκε τώρα που δεν είναι αρχηγός κόμματος ότι υπάρχει νεολαία που δε γουστάρει κομματικά αφεντικά και μπόσηδες. Όσο ήταν αρχηγός αναζητούσε τη νεολαία στις … μικρές αγγελίες. Και μάλιστα μου αρέσει η φρεσκάδα της πολιτικής ορολογίας του: «λαϊκίζει». Κάπου μεταξύ Χατζηγάκη, Χατζηδάκη, Σημίτη, Διαμαντοπούλου, Χρυσοχοϊδη και Μαρκογιαννάκη στήθηκε και ο Κωνσταντόπουλος στην οικογενειακή φωτογραφία των «μη λαϊκιστών».
Και το καλύτερο το φύλαξε για το τέλος της ημερήσιας διαταγής του προς το ΣΥΝ, εκεί που παίζει με τα ονόματα Αλέξης και Αλέκος: «Κάποιοι, πάντως, ισχυρίζονται ότι ο κ. Αλαβάνος παραμένει ο ισχυρός άνδρας της Κουμουνδούρου και πως η ‘δυαρχία’ αποτελεί ‘καπέλο’ για τον κ. Τσίπρα, ο οποίος κλείνει έναν χρόνο στην ηγεσία του ΣΥΝ. Πώς κρίνετε την πορεία του; Έπειτα από ένα χρόνο, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ο Αλέκος Αλαβάνος, που ήταν πρόεδρος, έπρεπε να φύγει για να ξανά είναι στην πράξη πρόεδρος, όπως επίσης και γιατί ο Αλέξης Τσίπρας, που δεν ήταν πρόεδρος, έπρεπε να εκλεγεί πρόεδρος του κόμματος, για να μην είναι και πάλι, ουσιαστικά, πρόεδρος. Είναι πρωτότυπο και καινοφανές σχήμα πολιτικής λειτουργίας, που δεν έχει σχέση με ανανεωτικές δημοκρατικές διαδικασίες ριζοσπαστικού κόμματος της Αριστεράς. Είναι λάθος.»
There’s probably no God
Ο Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής δεν ασχολήθηκε με τον ΣΥΝ και το ΣΥΡΙΖΑ. Ξέρουν, όμως, το ρητό του Όσκαρ Γουάιλντ: «Το χειρότερο από το να μιλούν άσχημα για σένα είναι να μη μιλούν καθόλου για σένα.» Έτσι θα ασχοληθούν ξανά με την πρώτη ευκαιρία. Στο ένθετο για το βιβλίο, όμως, ο Κώστας Κατσουλάρης τα ρίχνει στο Σύλλογο Υπαλλήλων Βιβλίου Χάρτου για τις κινητοποιήσεις στου Πατάκη και στο τέλος επιτίθεται στο ΣΥΡΙΖΑ (μπερδεύει, βέβαια, την Κουμουνδούρου με τη Βαλτετσίου) γιατί τις υποστηρίζει εκδίδοντας ανακοίνωση, τάχα μου χωρίς να ξέρει τι γίνεται εκεί πέρα, και λέει: «Αν πράγματι γνωρίζουν, ας αναλάβουν την ευθύνη των επιλογών τους. Κι ας μη διαμαρτύρονται ότι πέφτουν θύματα συκοφαντίας κι ότι αδίκως κατηγορούνται πως καλύπτουν ιδεολογικά βίαιες πρακτικές ή ότι προωθούν συστηματικά μια γκρίζα αντίληψη περί νομιμότητας». Να κι άλλο ένα ρητό του Όσκαρ: «Αν οι κατώτερες τάξεις δεν μας δίνουν το καλό παράδειγμα , ποια στο διάβολο είναι η χρησιμότητα τους;»
Καλή εβδομάδα
Θανάσης Τσακίρης
http://tsakiris.snn.gr
http://tsakthan.blogspot.com
http://tsakthan.wordpress.com
http://antiracistes.wordpress.com
http://homoecologicus.wordpress.com
http://leftypedia.wordpress.com
http://greekunions.wordpress.com
http://femininmasculin.wordpress.com
"'Εφυγε" ο Γιώργος Γκουντούνας
Ο Γιώργος «έφυγε». Είναι δυνατόν; Μόλις τώρα γύρισα από την Πάτρα με το κατειλημμένο Παράρτημα του Πανεπιστήμιου όπου ο Γιώργος, ένας από τους δεινότερους ρήτορες της ΠΑΣΠ-Αριστερά, της Β’ Πανελλαδικής και των Συσπειρώσεων από το 1978 και μετά του ΚΚΕ εσωτερικού-ανανεωτική αριστερά, κέρδιζε με το λόγο του συνελεύσεις του Μαθηματικού απέναντι στην ιερή συμμαχία Πανσπουδαστικής-ΔΑΠ. Ο Γιώργος θα υπάρχει στις μνήμες μας, στους δρόμους του αγώνα στην Πάτρα, στην Αθήνα και όπου χρειαστεί να πορευόμαστε για να ανατρέψουμε αυτό το άδικο κοινωνικό-οικονομικό-πολιτικό σύστημα.
http://diktio.org/anakoinwseis2.php?id=785
Αντίο Γιώργο
Πέθανε σήμερα το πρωί ο σύντροφος Γιώργος Γκουντούνας σε ηλικία 52 ετών. Ενεργός αγωνιστής της άκρας Αριστεράς που δεν υποχώρησε ποτέ από τις ιδέες του, μαχόμενος δικηγόρος που τίμησε το ρόλο του υπερασπιστή ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες, αντικομφορμιστής στην καθημερινότητα του και συνάμα γλυκύτατος στις κοινωνικές σχέσεις του, ο Γιώργος στη σύντομη αλλά έμπλεη νοήματος και πάθους ζωή του, έκανε πιο πλούσιους όσους τον γνώρισαν, πιο δυνατό το κίνημα στο οποίο συμμετείχε.
Στα φοιτητικά χρόνια του ο Γιώργος υπήρξε στέλεχος του ΠΑΣΟΚ στην Πάτρα. Διαγράφηκε το 1978 ως «αριστεριστής». Έκτοτε, δραστηριοποιήθηκε το χώρο της άκρας Αριστεράς ως ανένταχτος αγωνιστής. Το 1988 όντας πρόεδρος του σωματείου συμβασιούχων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας πρωτοστάτησε στον νικηφόρο αγώνα για τη μονιμοποίηση των συναδέλφων του. Στη δεκαετία του 90 περνάει στη μαχόμενη δικηγορία παλεύοντας ιδιαίτερα υποθέσεις εργατικών σωματείων και μεταναστών. Το καλοκαίρι του 2002 υπήρξε ένας από τους λίγους που ύψωσαν τη φωνή τους στην τρομοϋστερία. Βασικό στέλεχος των Κινήσεων Αλληλεγγύης στους Πολιτικούς Κρατούμενους θα υπερασπιστεί στο δικαστήριο τους Σάββα και Χριστόδουλο Ξηρό. Το 2005 ως δικηγόρος της Πακιστανικής Κοινότητας Ελλάδας θα πρωταγωνιστήσει στην αποκάλυψη των απαγωγών των Πακιστανών μεταναστών. Ακούραστος υπερασπιστής των νέων που τους έλεγαν αλήτες, ακόμα και όταν η υγεία του είχε επιβαρυνθεί πάρα πολύ, θα βάλει υστερόγραφο στην πολιτοδικηγορική πορεία του αναλαμβάνοντας υποθέσεις κρατούμενων της εξέγερσης. Η εικόνα του Γκουντούνα με τη φιάλη οξυγόνου μπροστά στη ΓΑΔΑ τον περασμένο Δεκέμβρη, συνοψίζει τη στάση ζωής του.
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια αντιμετώπισε την αρρώστια με θάρρος, αξιοπρέπεια και κέφι για ζωή, έχοντας πάντα στο πλευρό του τη γυναίκα του την Ελένη.
Το αντίο στο Γιώργο θα το πούμε αύριο Τρίτη στις 3:30 στο νεκροταφείο Βύρωνα, απαρηγόρητοι που τον χάσαμε και απέραντα ευτυχείς που τον γνωρίσαμε.
Αθήνα 26/1/2009
Δίκτυο για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα
Friday, January 23, 2009
Μεγάλη πορεία υπέρ της Κωνσταντίνας Κούνεβα στην Αθήνα
Επιτροπή Αλληλεγγύης στην Κωνσταντίνα Κούνεβα
ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΟΔΟΤΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
Μαζικότατη ήταν η ανταπόκριση στην έκκληση πρωτοβάθμιων σωματείων για διαδήλωση της 22-1-09 παρά την μη συμμετοχή της ΓΣΕΕ και του ΠΑΜΕ. Πολλές χιλιάδες κόσμου, με πανό και συνθήματα, συμμετείχαν στη διαδήλωση προς το υπουργείο Εργασίας, για μαζική συμμετοχή στην οποία είχε καλέσει και η επιτροπή μας. Η ανταπόκριση στο κάλεσμα αυτό δείχνει ότι ένα μεγάλο κίνημα συμπαράστασης είναι σε εξέλιξη, και ότι η Κωνσταντίνα πράγματι δεν είναι μόνη. Επίσης δείχνει ότι ο αγώνας ενάντια στην εργασιακή επισφάλεια και τον εργασιακό μεσαίωνα που προσπαθεί να επιβάλει η εργοδοσία με την κάλυψη και τα νομοθετικά πλαίσια της σημερινής αλλά και της προηγούμενης κυβέρνησης, ξεκινάει με νέες αγωνιστικές μορφές.
Καταγγέλλουμε ότι η αστυνομία έκοψε την πορεία στη μέση με τις επιθέσεις της με βόμβεσ κρότου λάμψης και χημικά, αφού ένα πρώτο μεγάλο κομμάτι της είχε ήδη φθάσει στο υπουργείο και προχωρούσε προς την Ιερά Οδό. Το δεύτερο κομμάτι, στο οποίο ήταν και η επιτροπή μας με πολλές κοινωνικές και πολιτικές οργανώσεις και ομάδες, στάθηκε για πολύ ώρα στην Πειραιώς, λίγο πριν το υπουργείο Εργασίας ενώ το πίσω μέρος ήταν Ομόνοια, με σκοπό να προχωρήσει συντεταγμένα προς το υπουργείο, αλλά οι αστυνομικές δυνάμεις με συνεχείς επιθέσεις και χημικά μας ανέκοψαν.
Επόμενη συνάντηση της επιτροπής Παρασκευή 30-1-09 στις 4.30 μ.μ. στην ΟΤΟΕ, Βησσαρίωνος 9 όπου θα συζητήσουμε για τις επόμενες αγωνιστικές κινήσεις.
Αθήνα, 23-1-09
ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΟΔΟΤΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
Μαζικότατη ήταν η ανταπόκριση στην έκκληση πρωτοβάθμιων σωματείων για διαδήλωση της 22-1-09 παρά την μη συμμετοχή της ΓΣΕΕ και του ΠΑΜΕ. Πολλές χιλιάδες κόσμου, με πανό και συνθήματα, συμμετείχαν στη διαδήλωση προς το υπουργείο Εργασίας, για μαζική συμμετοχή στην οποία είχε καλέσει και η επιτροπή μας. Η ανταπόκριση στο κάλεσμα αυτό δείχνει ότι ένα μεγάλο κίνημα συμπαράστασης είναι σε εξέλιξη, και ότι η Κωνσταντίνα πράγματι δεν είναι μόνη. Επίσης δείχνει ότι ο αγώνας ενάντια στην εργασιακή επισφάλεια και τον εργασιακό μεσαίωνα που προσπαθεί να επιβάλει η εργοδοσία με την κάλυψη και τα νομοθετικά πλαίσια της σημερινής αλλά και της προηγούμενης κυβέρνησης, ξεκινάει με νέες αγωνιστικές μορφές.
Καταγγέλλουμε ότι η αστυνομία έκοψε την πορεία στη μέση με τις επιθέσεις της με βόμβεσ κρότου λάμψης και χημικά, αφού ένα πρώτο μεγάλο κομμάτι της είχε ήδη φθάσει στο υπουργείο και προχωρούσε προς την Ιερά Οδό. Το δεύτερο κομμάτι, στο οποίο ήταν και η επιτροπή μας με πολλές κοινωνικές και πολιτικές οργανώσεις και ομάδες, στάθηκε για πολύ ώρα στην Πειραιώς, λίγο πριν το υπουργείο Εργασίας ενώ το πίσω μέρος ήταν Ομόνοια, με σκοπό να προχωρήσει συντεταγμένα προς το υπουργείο, αλλά οι αστυνομικές δυνάμεις με συνεχείς επιθέσεις και χημικά μας ανέκοψαν.
Επόμενη συνάντηση της επιτροπής Παρασκευή 30-1-09 στις 4.30 μ.μ. στην ΟΤΟΕ, Βησσαρίωνος 9 όπου θα συζητήσουμε για τις επόμενες αγωνιστικές κινήσεις.
Αθήνα, 23-1-09
Thursday, January 22, 2009
Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος (106) της τριμηνιαίας Επιθεώρησης ΘΕΣΕΙΣ
Θέσεις
ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΗ - ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ νήσος
Σαρρή 14, 10553 Αθήνα. Tηλ. / FAX 3250058, e-mail: nissos92@otenet.gr, john.milios@gmail.com
(www.theseis.com)
Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις νήσος το τεύχος 106 (Ιανουάριος - Μάρτιος
2009) της τριμηνιαίας επιθεώρησης οικονομικής και πολιτικής θεωρίας Θέσεις.
Στο τεύχος αυτό των Θέσεων η Συντακτική Επιτροπή (Rebel with a cause.
Κράτος επιχειρηματίας, θεσμική βία και παραμάγαζα της πολιτικής) αναφέρεται σε ορισμένες από τις βασικές κοινωνικές και πολιτικές προϋποθέσεις που οδήγησαν στην κοινωνική έκρηξη του Δεκέμβρη 2008, αλλά και στα πολιτικά και ιδεολογικά αποτελέσματα της έκρηξης αυτής.
(Το κείμενο είναι συνημμένο στο παρόν e-mail ως Editorial106).
Στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εξέγερσης του Δεκέμβρη, τη στάση των πολιτικών δυνάμεων και τη στρατηγική της ριζοσπαστικής Αριστεράς αναφέρεται επίσης το άρθρο του Δημήτρη Τζανακόπουλου, Ο θερμός Δεκέμβρης.
Ακολουθεί το άρθρο του Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου, Κατανοώντας τη νεοφιλελεύθερη μορφή του καπιταλισμού: O φετιχισμός της κρίσης και η διαρκής στιγμή του Proudhon, το οποίο εκκινώντας από μια κριτική ανάγνωση της μετα-κεϋνσιανής βιβλιογραφίας για τον νεοφιλελευθερισμό και τις οικονομικές κρίσεις επαναφέρει την ανάλυση του Μαρξ, για να θεμελιώσει μία εναλλακτική ερμηνεία του νεοφιλελευθερισμού.
Στη συνέχεια ο Χρήστος Βαλλιάνος παρουσιάζει το δεύτερο μέρος της μελέτης του Ποιος θυμάται την 10η Μαΐου 1981; (Σημειώσεις για τη γαλλική «αλλαγή»), η οποία με παράδειγμα την κυβερνητική εμπειρία της γαλλικής Αριστεράς κατά τη δεκαετία του 1980 εξετάζει κρίσιμες πλευρές της πολιτικής στρατηγικής της Αριστεράς απέναντι στην αστική κρατική δομή και εξουσία.
Έπονται δύο κείμενα τα οποία εξετάζουν όψεις της αριστερής φιλοσοφίας και ιδεολογικής πρακτικής. Το άρθρο του Μιχάλη Σκομβούλη, Από την πραγμοποίηση στην αξιακή μορφή: Κριτική της οντολογίας και κοινωνικό φαντασιακό, εστιάζει στην έννοια της πραγμοποίησης, υποστηρίζοντας ότι στοιχεία της λουκατσιανής θεώρησης, απωθημένα τόσο από τους υποστηρικτές όσο και τους αντιπάλους της, οδηγούν στη λακανικής προέλευσης έννοια του φαντασιακού και σε μια επαναδιατύπωση της έννοιας του κοινωνικού φαντασιακού. Η Wendy Brown, με το άρθρο της, Αντίσταση στην αριστερή μελαγχολία, αναδεικνύει όψεις της αριστερής ιδεολογίας και πολιτικής που φανερώνουν την αδυναμία της Αριστεράς να κατανοήσει το χαρακτήρα της εποχής και να αναπτύξει μια πολιτική κριτική και ένα ηθικό-πολιτικό όραμα αντίστοιχο προς αυτό το χαρακτήρα.
Στη συνέχεια της ύλης του τεύχους, ο Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος με το άρθρο του, Ιμπεριαλισμός, παγκοσμιοποίηση και εθνικό κράτος: Όψεις της σύγχρονης άρθρωσης της κυριαρχίας, εξετάζει κριτικά τις βασικές θέσεις των κλασικών και νεότερων θεωριών του ιμπεριαλισμού, με στόχο να αναδείξει την αναγκαιότητα μιας θεωρίας για το σύγχρονο καπιταλιστικό κράτος.
Η ύλη του τεύχους ολοκληρώνεται με το Αλφαβητικό - Θεματικό Ευρετήριο
2008 των Θέσεων.
ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΗ - ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ νήσος
Σαρρή 14, 10553 Αθήνα. Tηλ. / FAX 3250058, e-mail: nissos92@otenet.gr, john.milios@gmail.com
(www.theseis.com)
Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις νήσος το τεύχος 106 (Ιανουάριος - Μάρτιος
2009) της τριμηνιαίας επιθεώρησης οικονομικής και πολιτικής θεωρίας Θέσεις.
Στο τεύχος αυτό των Θέσεων η Συντακτική Επιτροπή (Rebel with a cause.
Κράτος επιχειρηματίας, θεσμική βία και παραμάγαζα της πολιτικής) αναφέρεται σε ορισμένες από τις βασικές κοινωνικές και πολιτικές προϋποθέσεις που οδήγησαν στην κοινωνική έκρηξη του Δεκέμβρη 2008, αλλά και στα πολιτικά και ιδεολογικά αποτελέσματα της έκρηξης αυτής.
(Το κείμενο είναι συνημμένο στο παρόν e-mail ως Editorial106).
Στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εξέγερσης του Δεκέμβρη, τη στάση των πολιτικών δυνάμεων και τη στρατηγική της ριζοσπαστικής Αριστεράς αναφέρεται επίσης το άρθρο του Δημήτρη Τζανακόπουλου, Ο θερμός Δεκέμβρης.
Ακολουθεί το άρθρο του Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου, Κατανοώντας τη νεοφιλελεύθερη μορφή του καπιταλισμού: O φετιχισμός της κρίσης και η διαρκής στιγμή του Proudhon, το οποίο εκκινώντας από μια κριτική ανάγνωση της μετα-κεϋνσιανής βιβλιογραφίας για τον νεοφιλελευθερισμό και τις οικονομικές κρίσεις επαναφέρει την ανάλυση του Μαρξ, για να θεμελιώσει μία εναλλακτική ερμηνεία του νεοφιλελευθερισμού.
Στη συνέχεια ο Χρήστος Βαλλιάνος παρουσιάζει το δεύτερο μέρος της μελέτης του Ποιος θυμάται την 10η Μαΐου 1981; (Σημειώσεις για τη γαλλική «αλλαγή»), η οποία με παράδειγμα την κυβερνητική εμπειρία της γαλλικής Αριστεράς κατά τη δεκαετία του 1980 εξετάζει κρίσιμες πλευρές της πολιτικής στρατηγικής της Αριστεράς απέναντι στην αστική κρατική δομή και εξουσία.
Έπονται δύο κείμενα τα οποία εξετάζουν όψεις της αριστερής φιλοσοφίας και ιδεολογικής πρακτικής. Το άρθρο του Μιχάλη Σκομβούλη, Από την πραγμοποίηση στην αξιακή μορφή: Κριτική της οντολογίας και κοινωνικό φαντασιακό, εστιάζει στην έννοια της πραγμοποίησης, υποστηρίζοντας ότι στοιχεία της λουκατσιανής θεώρησης, απωθημένα τόσο από τους υποστηρικτές όσο και τους αντιπάλους της, οδηγούν στη λακανικής προέλευσης έννοια του φαντασιακού και σε μια επαναδιατύπωση της έννοιας του κοινωνικού φαντασιακού. Η Wendy Brown, με το άρθρο της, Αντίσταση στην αριστερή μελαγχολία, αναδεικνύει όψεις της αριστερής ιδεολογίας και πολιτικής που φανερώνουν την αδυναμία της Αριστεράς να κατανοήσει το χαρακτήρα της εποχής και να αναπτύξει μια πολιτική κριτική και ένα ηθικό-πολιτικό όραμα αντίστοιχο προς αυτό το χαρακτήρα.
Στη συνέχεια της ύλης του τεύχους, ο Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος με το άρθρο του, Ιμπεριαλισμός, παγκοσμιοποίηση και εθνικό κράτος: Όψεις της σύγχρονης άρθρωσης της κυριαρχίας, εξετάζει κριτικά τις βασικές θέσεις των κλασικών και νεότερων θεωριών του ιμπεριαλισμού, με στόχο να αναδείξει την αναγκαιότητα μιας θεωρίας για το σύγχρονο καπιταλιστικό κράτος.
Η ύλη του τεύχους ολοκληρώνεται με το Αλφαβητικό - Θεματικό Ευρετήριο
2008 των Θέσεων.
Tuesday, January 20, 2009
Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης: Προβολή ταινίας "Η πρώτη μου φορά" της Μαρίας Λεωνίδα (25-1-2009)
Η Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης σας προσκαλεί στην εκδήλωσή της «Η εμπειρία της εγκυμοσύνης» που διοργανώνει την Κυριακή 25/1/2009 στις 8:00 μμ
Θα προβληθεί η ταινία Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΦΟΡΑ
της Μαρίας Λεωνίδα (ΕΛΛΑΔΑ, 2008, 52΄)
Θα ακολουθήσει συζήτηση με εισηγήτριες τις:
· Μαρία Λεωνίδα (σκηνοθέτιδα της ταινίας),
· Ηρώ Βρετζάκη (συμμετέχουσα στην ταινία)
· Λίτσα Γερμανού (συμμετέχουσα στην ταινία, ανεξάρτητη μαία, καθηγήτρια στο ΤΕΙ Μαιευτικής).
Η εκδήλωση θα γίνει στην Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων του
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΕΞΑΓΩΓΩΝ
(Μαρίνου Αντύπα 86, Ηλιούπολη, τηλ. 210-9941199 και 210-9914732,
ιστοσελίδα: www.klh.gr, e-mail: klh_club@yahoo.gr).
Θα προβληθεί η ταινία Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΦΟΡΑ
της Μαρίας Λεωνίδα (ΕΛΛΑΔΑ, 2008, 52΄)
Θα ακολουθήσει συζήτηση με εισηγήτριες τις:
· Μαρία Λεωνίδα (σκηνοθέτιδα της ταινίας),
· Ηρώ Βρετζάκη (συμμετέχουσα στην ταινία)
· Λίτσα Γερμανού (συμμετέχουσα στην ταινία, ανεξάρτητη μαία, καθηγήτρια στο ΤΕΙ Μαιευτικής).
Η εκδήλωση θα γίνει στην Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων του
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΕΞΑΓΩΓΩΝ
(Μαρίνου Αντύπα 86, Ηλιούπολη, τηλ. 210-9941199 και 210-9914732,
ιστοσελίδα: www.klh.gr, e-mail: klh_club@yahoo.gr).
Ετήσια Γιορτή της Ένωσης Αφρικανών Γυναικών 23-25/1/2009
Η Ένωση Αφρικανών Γυναικών μάς προσκαλεί για δευτερη χρονιά στην καθιερωμένη τριήμερη γιορτή της (23-25 Ιανουαρίου)στο Στέκι της Ένωσης (Κοσμά Αιτωλού 2, Αθήνα, τηλ.: 210-3617065). Το Σάββατο εγκαινιάζονται τα νέα γραφεία και θα κοπεί η πίτα. Την Κυριακή θα πραγματοποιηθούν συζητήσεις για τα δικαιώματα των παιδιών των μεταναστών. Καθ’ όλη τη διάρκεια του τριημέρου θα γίνονται προβολές, μαζί ασφαλώς με αφρικανική μουσική, χορό, φαγητό, ποτό και πολύ κέφι. "Ελάτε να υποδεχθόύμε τη νέα χρονιά με ένα Bazaar αλληλεγγύης και πολιτισμού, οργανωμένο από γυναίκες που δραστηριοποιούνται και αγωνίζονται για την ποιότητα ζωής των μεταναστπών και των παιδιών τους.»
Η Σχολή της Φρανκφούρτης και η κριτική θεωρία
Η Σχολή της Φρανκφούρτης και η κριτική θεωρία
του Θανάση Τσακίρη
Η «Σχολή της Φρανκφούρτης» πήρε το όνομά της από την ομώνυμη πόλη καθώς στο Πανεπιστήμιο της πόλης στεγαζόταν το Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών, που είχαν ιδρύσει το 1923 οι Felix Weil (ο πλούσιος πατέρας του οποίου πρόσφερε τα κεφάλαια ίδρυσης και λειτουργίας του), Max Horkheimer, Theodore Adorno, Herbert Marcuse και Erich Fromm. Οι αναλύσεις της σχολής οφείλουν πολλά στα γραπτά του Μαρξ, ιδιαίτερα της πρώτης Χεγκελιανής περιόδου του και, κυρίως, την έννοια της «αλλοτρίωσης». Επιπλέον ενδιαφέρονταν για την ψυχανάλυση, την οποία προσπάθησαν να συνδέσουν με το Μαρξισμός, κάτι που οι δογματικοί Μαρξιστές απέρριπταν μετά βδελυγμίας. Αυτές οι επιρροές είναι φανερές στην άποψή τους για τις κοινωνικές επιστήμες, στην κριτική τους για την μαζική κουλτούρα και τη θέση της τελευταίας στα πλαίσια μιας «διευθυνόμενης κοινωνίας».
Το πρώτο μεγάλο πρόγραμμα που έφερε σε πέρας η σχολή αφορούσε τη μελέτη της εξουσίας με αναφορά στα άτομα που πρόθυμα αλλά χωρίς λογική υποτάσσονται στα αυταρχικά καθεστώτα και τις ηγεσίες τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύθηκαν το 1936 σε ένα δίτομο έργο με τίτλο «Μελέτη της εξουσίας και της οικογένειας» και σε μια σειρά μελέτες για το ναζισμό και το φασισμό.
Ένα νέο στοιχείο που έφεραν στην επιφάνεια από το έργο του Μαρξ ήταν ότι οι θεωρίες του για το χρήμα, την αξία, την ανταλλαγή και το φετιχισμό του εμπορεύματος δεν ισχύουν μόνο στο πεδίο της οικονομία αλλά επεκτείνονται σε ολόκληρο το πεδίο των κοινωνικών σχέσεων, δηλαδή θεωρούν ότι οι ανθρώπινες σχέσεις, ιδιωτικές και δημόσιες, κυριαρχούνται από ανταλλακτικές αξίες και εμπορευματικές μορφές. Τόνισαν ότι η κοινωνία και ο κόσμος βαδίζουν προς τη δημιουργία μιας «ολοκληρωτικά διευθυνόμενης οικονομίας με την εξέλιξη του καπιταλισμού σε μονοπωλιακό και με την ανάπτυξη του νέου βιομηχανικού κράτους. Σ’ αυτή την πορεία, σημαντικό θεωρούσαν το ρόλο που παίζει η τεχνολογία, οι τεράστιες επιχειρήσεις και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Άνοιγε έτσι ο δρόμος για την παρακμή της δημοκρατίας και τη διάβρωση ως ολική απώλεια της ηθικής υπευθυνότητας των ατόμων. Η ταυτόχρονη ανάπτυξη του καπιταλισμού και της γραφειοκρατίας οδηγούσαν στην εγκαθίδρυση νέων μορφών ελέγχου.
Η κριτική και η παραδοσιακή θεωρία, σύμφωνα με τον Χορκχάιμερ διέφεραν σημαντικά. Από τον Καρτέσιο και ύστερα η νεωτερική φιλοσοφία και επιστήμη αντιμετώπιζαν το πρόβλημα της αφαιρετικότητας και του αντικειμενισμού. Το αποτέλεσμα ήταν να αποκοπούν από την κοινωνική πρακτική. Σε αντίθεση με αυτή την κατάσταση και τη νεώτερη εκδοχή του θετικισμού, η κριτική θεωρία στηρίζεται στην κοινωνική θεωρία και την μαρξική πολιτική οικονομία. Η συστηματική κριτική της υπάρχουσας κοινωνίας μπορεί να συμβάλει στη συγκρότηση ενός εναλλακτικού τύπου κοινωνίας στη θέση του καπιταλισμού και της τερατώδους εκδοχής του που ήταν ο ναζισμός και ο φασισμός. Ο Χορκχάιμερ θεωρούσε πως η κριτική θεωρία μπορούσε να δείξει ότι ο καπιταλισμός μετατρέπει τις έννοιες στο ακριβώς αντίθετό τους: η δίκαια ανταλλαγή μετατρέπεται σε ακραία ανισότητα και κοινωνικές αδικίες, η ελεύθερη οικονομία σε κυριαρχία του μονοπωλίου, η διατήρηση της κοινωνικής ζωής στην πτώχευση των ανθρώπων. Η κριτική θεωρία θα δημιουργούσε αναλύσεις του μετασχηματισμού του ανταγωνιστικού καπιταλισμό σε μονοπωλιακό καπιταλισμό και φασισμό και αποσκοπούσε να αποτελέσει μέρος της ιστορικής διεργασίας με την οποία ο σοσιαλισμός θα αντικαθιστούσε τον καπιταλισμό.
Οι θεωρίες της «πολιτιστικής βιομηχανίας» ή «βιομηχανίας της κουλτούρας» τόνιζαν τις διαδικασίες της βιομηχανοποίησης της κουλτούρας και της επιβολής των υπαγορεύσεων της μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης που την καθορίζουν. Οι βιομηχανίες της κουλτούρας ήταν, στην πραγματικότητα, επιφορτισμένες με το καθήκον της επιτέλεσης της ειδικής λειτουργίας της ιδεολογικής νομιμοποίησης του καπιταλισμού και της ενσωμάτωσης των ατόμων στον τρόπο ζωής του. Οι θεωρητικοί της κουλτούρας, μέλη της Σχολής, εξέτασαν πρώτοι αυτοί την επίδραση της καταναλωτικής κοινωνίας στις κοινωνικές τάξεις που υποτίθεται ότι στον παραδοσιακό μαρξισμό είναι οι φορείς της σοσιαλιστικής επανάστασης. Αναζητήθηκαν, επομένως, νέοι φορείς της επανάστασης και της πολιτικής και κοινωνικής χειραφέτησης. Δύο ήταν οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της κριτικής θεωρίας για το θέμα της βιομηχανίας της κουλτούρας: ο Θίοντορ Αντόρνο και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν (δεν ήταν επισήμως μέλος της σχολής αλλά συμφωνούσε σε πολλά σημεία με τη φιλοσοφία της και το επιστημονικό πρόγραμμά της).
Βάλτερ Μπένγιαμιν: η μαζική κουλτούρα και η διάλυση της «αύρας»
Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν είναι ο πρώτος από τους εκπροσώπους της κριτικής θεωρίας αλλά και των ριζοσπαστών διανοουμένων γενικώς, που ασχολήθηκε με τις ανερχόμενες νέες τεχνολογίες της πολιτισμικής παραγωγής. Ήταν. επίσης, ο πρώτος που διείδε ότι υπάρχουν δυνατότητες των νέων τεχνολογιών που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη χειραφέτηση για την ανθρώπινη χειραφέτηση. Στο έργο του «Το έργο τέχνης της εποχή της μηχανικής αναπαραγωγής» , στο οποίο ανατρέχει στην αρχαία ελληνική ιστορία και φτάνει ως τις μέρες του μονοπωλιακού καπιταλισμού για να μελετήσει την εξέλιξή των μέσων επικοινωνίας, ο Μπένγιαμιν τόνισε πως τα νέα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας αντικαθιστούσαν τις παλιότερες μορφές κουλτούρας. Χρησιμοποίησε τη λέξη «αύρα» για να τονίσει την αίσθηση του δέους και του σεβασμού που υποτίθεται ότι νοιώθει κανείς όταν βλέπει ή ακούει μοναδικά έργα τέχνης και μουσικής. Αυτή η αύρα δεν είναι αναπόσπαστο μέρος του ίδιου του αντικειμένου αλλά των εξωτερικών χαρακτηριστικών του (ποιος είναι ο κάτοχος και ιδιοκτήτης του, ο περιορισμένος χρόνος έκθεσής του, η δημοσιοποιημένη αυθεντικότητά του ή η πολιτιστική αξία του). Άρα, η αύρα είναι ενδεικτική της παραδοσιακής σχέσης της τέχνης με τις πρωτόγονες, τις φεουδαρχικές και τις αστικές δομές εξουσίας και της περαιτέρω σχέσης της με τις μαγικές, θρησκευτικές και κοσμικές τελετουργίες. Με την ανάπτυξη των συστημάτων τεχνικής αναπαραγωγής των έργων τέχνης και με την εφεύρεση μορφών τέχνης χωρίς ύπαρξη «πρωτοτύπων» (π.χ. κινηματογράφος) μπορούν όλοι/ες να βιώσουν ως μαζικό κοινό την εμπειρία της τέχνης που έχει απελευθερωθεί από τα δεσμά του χώρου και της τελετουργίας με αποτέλεσμα την διάλυση της «αύρας». Ο Μπένγιαμιν, κατ’ αυτό τον τρόπο, δείχνει ότι δε συμμερίζεται την άποψη άλλων μελών της Σχολής, όπως ο Theodor Adorno που ανησυχούσε για την συνεπαγόμενη από τη μαζική παραγωγή και κατανάλωση διαταραχή της σχέσης της τέχνης με τις δυνατότητες κοινωνικής χειραφέτησης, απελευθερωτικού στοχασμού και επαναστατικής φαντασίας. Ο Μπένγιαμιν θεωρούσε ότι η σχέση τέχνης και πραγματικότητας ήταν πολύ πιο σύνθετη και η διάλυση της «αύρας» εμπεριέχει τις δυνατότητες της κοινωνικής απελευθέρωσης και της πολιτικοποίησης της τέχνης σε επαναστατική κατεύθυνση σε αντίθεση με τον φασισμό και το ναζισμό της εποχής τους που αισθητικοποιούσαν την πολιτική με σκοπό τον κοινωνικό έλεγχο των μαζών. Αναλύοντας τον κινηματογραφικό τομέα συγκεκριμένα, έδειξε πώς μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενεργών υποκειμένων, που να μπορούν να αντιληφθούν και να αναλύσουν τις εμπειρίες από την υπό διαρκή μεταβολή και αναταραχή βιομηχανική αστική κοινωνία των μεγαλουπόλεων. Δεν έπαψε, βέβαια, να επικρίνει τα προϊόντα και τις λειτουργίες της βιομηχανίας της κουλτούρας. Ο Μπένγιαμιν πιστός στις απόψεις του, τις οποίες συμμεριζόταν ο μεγάλος θεατρικός σκηνοθέτης Μπέρτολντ Μπρεχτ, καταπιάστηκε με τη συγγραφή κινηματογραφικών και θεατρικών σεναρίων.
Theodore Adorno και Max Horkheimer: Η διαλεκτική του διαφωτισμού
Επί της ουσίας, στις απόψεις του Μπένγιαμιν απάντησαν οι Αντόρνο και Χορχάιμερ με το έργο τους για τη διαλεκτική του διαφωτισμού. Υποστήριξαν ότι το σύστημα της πολιτιστικής παραγωγής (κινηματογραφικές ταινίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, εφημερίδες και περιοδικά) ελεγχόταν από τις διαφημιστικές και εμπορικές επιταγές, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ενσταλάζεται στους ανθρώπους η νοοτροπία της υποτέλειας στον καταναλωτικό καπιταλισμό. Υπό την πίεση του σύγχρονου κοινωνικού συστήματος οι λέξεις απέκτησαν αρνητικές έννοιες: ο Λόγος και ο Διαφωτισμός μετατράπηκαν από εργαλεία αλήθειας και απελευθέρωσης μετατράπηκαν σε εργαλεία κυριαρχίας. Ο Λόγος έγινε «εργαλειακός» και μείωσε τις ανθρώπινες υπάρξεις και τη φύση σε αντικειμενοποιημένα πράγματα και σε μετρήσιμες αριθμητικές ποσότητες. Διευκολύνθηκε η επιτάχυνση των εξελίξεων και ανακαλύψεων στην επιστήμη και την τεχνολογία αλλά, ταυτόχρονα, δημιουργήθηκε τεράστιο ηθικό κενό που οδήγησε στην κοινωνική ψύχωση κι αυτή με τη σειρά της στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζιστικών και φασιστικών καθεστώτων καθώς και στα γκουλάγκ της Σταλινικής ΕΣΣΔ. Η κουλτούρα μετατράπηκε σε μαζική διασκέδαση και η δημοκρατία παρήκμασε προς όφελος της κυριαρχίας των λαοπλάνων χαρισματικών ηγετών τύπου Μουσολίνι και Χίτλερ πάνω στις ανθρώπινες μάζες. Οι άνθρωποι, ουσιαστικά αποκήρυξαν τις ενδότερες επιθυμίες τους για να αφομοιωθούν από ένα τερατώδες διαστροφικό σύστημα που τους κατέστησε παθητικούς φορείς πολέμου και καταδίωξης.
Οι Αντόρνο και Χορκχάιμερ κατηγορήθηκαν ότι εστίασαν υπερβολικά στην ιδέα της χειραγώγησης και της μαζικής εξαπάτησης. Όμως, παρά την κριτική που τους ασκήθηκε, αυτοί επέμειναν σθεναρά υποστηρίζοντας ότι η θεωρία τους διορθώνει εκείνες τις απόψεις που υποβαθμίζουν τους τρόπους με τους οποίους οι βιομηχανίες των ΜΜΕ ασκούν εξουσία πάνω στο κοινό τους επιβάλλοντάς τους να συμπεριφέρονται με κομφορμιστική λογική και να υποτάσσονται στις επιταγές της διαφημιστικής και εμπορικής αγοράς.
Ο Jürgen Habermas και η δημόσια σφαίρα
Ο Γιούρκεν Χάμπερμας είναι νεότερο μέλος της Σχολής και φοιτητής των Αντόρνο και Χορκχάιμερ. Το 1962 στο σημαντικότερο βιβλίο της πρώιμης μαρξιστικής δουλειάς του ο Χάμπερμας εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώθηκε ιστορικά η πολιτιστική βιομηχανία για την οποία μίλησαν οι δάσκαλοί του. Η αστική κοινωνία του 18ο και 19ου αιώνα διαμόρφωσε μια «δημόσια σφαίρα» που παρεμβαλλόταν ανάμεσα στην κοινωνία πολιτών και στο κράτος και μεσολαβούσε μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών συμφερόντων . Η αστική δημόσια σφαίρα συνέβαλε στην εδραίωση και εμβάθυνση του πεδίου δημοκρατικής συζήτησης και γνώμης που αντιτασσόταν στην κρατική εξουσία και στα πανίσχυρα συμφέροντα που διαμόρφωναν την κοινωνία. Βρήκε την έκφρασή της στα σαλόνια και στα καφέ, στις εφημερίδες και στα περιοδικά και τους εκδοτικούς οίκους που άνθιζαν στην Ευρώπη του 18ου και του 19ου αιώνα. Η μετάβαση από τη φιλελεύθερη δημόσια σφαίρα του Διαφωτισμού, που οδήγησε στις αστικές επαναστάσεις της Γαλλίας και της Αμερικής, στην κυριαρχούμενη από τα ΜΜΕ σφαίρα στη φάση του «προνοιακού κρατικού καπιταλισμού» και της «μαζικής δημοκρατίας» συνοδευόταν από την επικράτηση των γιγαντιαίων εθνικών -και αργότερα πολυεθνικών- επιχειρήσεων που μετέτρεψαν την ορθολογική δημόσια συζήτηση της δημόσιας σφαίρας από μηχανισμό συναίνεσης δια του κριτικού διαλόγου σε μηχανισμό συναίνεσης δια της χειραγώγησης. Οι πολίτες από σκεπτόμενα ορθολογικά άτομα μετατράπηκαν σε άβουλους καταναλωτές διασκεδαστικών εκπομπών και ειδήσεων.
Στον Χάμπερμας ασκήθηκε κριτική γιατί τείνει να εκθειάζει και να εξιδανικεύει αυτή τη δημόσια σφαίρα του 18ου αιώνα ξεχνώντας ότι από αυτήν αποκλείονταν οι πληβείοι εργάτες, οι γυναίκες κ.α. Παρ’ όλα αυτά ο Χάμπερμας επέμενε ότι μια δημόσια σφαίρα, πράγματι, αναδύθηκε επιτρέποντας σε ορισμένα μέλη της κοινωνίας να συμμετέχουν στη δημόσια συζήτηση και ταυτόχρονα να αντιστέκονται στην αυθαιρεσία της αυταρχικής κρατικής εξουσίας.
Ο Herbert Marcuse και ο μονοδιάστατος άνθρωπος
Ο Χ. Μαρκούζε παρέμεινε στις ΗΠΑ μετά την επιστροφή των υπόλοιπων εξόριστων μελών της Σχολής στη Γερμανία και αναδείχθηκε σε ιδεολογικό γκουρού των φοιτητικών κινημάτων της Βόρειας Αμερικής στη δεκαετία του ’60 των αντιπολεμικών και αντιρατσιστικών κινητοποιήσεων. Με το πρώτο βιβλίο του εισήγαγε στις ΗΠΑ τη συζήτηση για τον Hegel προσπαθώντας να αναθεωρήσει τις παραδοσιακές οπτικές για τη μεθοδολογία του. Επανεισάγει τη διαλεκτική σε μια πανεπιστημιακή κοινωνία που κυριαρχείται από το μεθοδολογικό εμπειρισμό. Μελετά και το είναι και το δέον των πραγμάτων προσπαθώντας να εξηγήσει τις εντάσεις ανάμεσα στο δεδομένο και στο δυνατό, ανάμεσα στο άμεσο φαινόμενο και στην τελική πραγματικότητα. Αρνείται να προσδώσει κύρος και αυθεντία στο υπάρχον δείχνοντας ότι έχει τη δυνατότητα να αλλαχθεί. Κάθε υπάρχον εμπεριέχει και την άρνησή του. Η «άρνηση της άρνησης» είναι το στοιχείο εκείνο που συγκροτεί την «κριτική θεωρία».
Προσπάθησε επίσης να συνδυάσει το Μαρξισμό και την Ψυχανάλυση. Στο έργο του για το «μονοδιάστατο άνθρωπο» θεωρητικοποίησε την παρακμή των επαναστατικών δυνατοτήτων στις καπιταλιστικές κοινωνίες αποδίδοντάς την στη ανάπτυξη των νέων μορφών κοινωνικού ελέγχου. Η «αναπτυγμένη βιομηχανική κοινωνία» δημιουργεί ψευδείς ανάγκες που δένουν το άτομο με την υπάρχουσα οργάνωση της παραγωγής και κατανάλωσης την οποία αναπαράγουν με τη διαρκή παρέμβασή τους η κουλτούρα των ΜΜΕ, η διαφήμιση, η βιομηχανική διαχείριση και ο φιλελεύθερος λόγος με την συνεχή προσπάθεια εξάλειψης της κριτικής και της ριζικής αντιπολίτευσης. Το αποτέλεσμα είναι η επικράτηση ενός «μονοδιάστατου» τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς. Έτσι, ο Μαρκούζε έθεσε υπό ριζική αμφισβήτηση δύο βασικές θέσεις του παραδοσιακού Μαρξισμού. Κατά πρώτον, την ιδέα του προλεταριάτου ως αξιόπιστου φορέα επαναστατικής αντιπολίτευσης και, κατά δεύτερον, την ιδέα της αναπόφευκτης κατάρρευσης του καπιταλιστικού συστήματος. Αντί να αναζητά την αποκλειστικότητα της επανάστασης στην εργατική τάξη, τόνισε ότι εν δυνάμει επαναστατικοί φορείς ήταν οι μη ενσωματωμένες στο σύστημα μειονότητες, οι παρείσακτοι και η ριζοσπαστική διανόηση μέσω της διαμόρφωσης της «μεγάλης άρνησης». Απέναντι στο δογματικό σοβιετικό Μαρξισμό και τη δικτατορία του κόμματος ο Μαρκούζε ενέπνευσε τις δυνάμεις μιας Νέας Αριστεράς που συνδύασε με κριτικό τρόπο το Μαρξισμό και τις ιδέες της συμμετοχικής δημοκρατίας και του ανοίγματος σε μια σειρά πλουραλιστικών συμμαχιών, που περιλαμβάνουν κοινωνικά κινήματα και ομάδες σχετικά με θέματα όπως το κοινωνικό φύλο, η φυλή, η σεξουαλικότητα, η ειρήνη και το περιβάλλον. Ο Μαρκούζε συνέχισε ακατάπαυστα να ασκεί σκληρή κριτική στην αναπτυγμένη καπιταλιστική βιομηχανική κοινωνία, εκτός των άλλων και για το μιλιταρισμό, το ρατσισμό, το σεξισμό, τον ιμπεριαλισμό και την βίαιη αποικιακού χαρακτήρα παρέμβασή της στις αναπτυσσόμενες χώρες του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου».
Κριτική της «κριτικής θεωρίας»
Μια αρκετά ισχυρή κριτική που ασκήθηκε στη Σχολή της Φρανκφούρτης είναι ότι η νοοτροπία που επηρεάζει μεγάλο μέρος των απόψεων, ιδιαίτερα των κλασικών της, οδηγεί ουσιαστικά σε μια ρομαντική και ελιτίστικη κριτική της μαζικής κουλτούρας καλυπτόμενη από ένα «νεομαρξιστικό» μανδύα. Πολλοί εξ αριστερών επικριτές τονίζουν πως η «κριτική θεωρία» δεν είναι τίποτε άλλο από μορφή αστικού ιδεαλισμού που δεν σχετίζεται με πολιτική πρακτική και δεν συνδέεται με τα ριζοσπαστικά επαναστατικά κινήματα. Επιπλέον, ο πεσιμισμός πολλών μελών της Σχολής θα μπορούσε να θεωρηθεί ως προάγγελος της μεταμοντέρνας μελαγχολίας του τέλους του 20ού αιώνα που είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη της διεκδίκησης μιας άλλης κοινωνίας, κάτι που άρχισε να ξεπερνιέται όταν τα νέα κοινωνικά κινήματα διακήρυξαν ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός».
Σημειώσεις - παραπομπές
Benjamin, W. (1936) The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction (http://www.marxists.org/reference/subject/philosophy/works/ge/benjamin.htm)
Αντόρνο, Θ. και Χορκχάιμερ Μ. (1996) Διαλεκτική του διαφωτισμού: Φιλοσοφικά αποσπάσματα. Αθήνα: Εκδ. Νήσος. «Το γεγονός ότι ο υγειονολογικά καθαρός χώρος του εργοστασίου και τα συναφή, Φόλκσβάγκεν και παλαί ντε σπορ, εξοντώνουν στην αμβλύνοιά τους τη μεταφυσική θα μας άφηνε ακόμη αδιάφορους, ότι αυτά όμως μέσα στο κοινωνικό όλον γίνονται τα ίδια μεταφυσική, μεταβάλλονται σε ιδεολογικό παραπέτασμα, πίσω από το οποίο συγκεντρώνεται η πραγματική συμφορά, αυτό δεν αδιάφορο. Από εδώ ξεκινούν τα αποσπάσματά μας».
Βλ. Habermas, J. (1962/1989) The Structural Transformation of the Public Sphere: An Inquiry into a Category of Bourgeois Society. Cambridge, MA:MIT Press (αποσπάσματα στην ιστοσελίδα http://www.users.muohio.edu/mandellc/myhab.htm)
Σε γενικές γραμμές η «κοινωνία των πολιτών» είναι δημόσιος χώρος μεταξύ του κράτους και της ιδιωτικής κοινωνίας (οικογένεια, επιχειρήσεις) όπου οι πολίτες οργανώνονται και δραστηριοποιούνται για να προωθήσουν κοινούς κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς στόχους και ιδέες και να προστατέψουν τα συμφέροντά τους ή άλλων κοινωνικών ομάδων.
Βλ. Μαρκούζε, Χ. (1982) Λογική και Επανάσταση. Αθήνα: Εκδ. Ύψιλον.
Βλ. Μαρκούζε Χ. (1981) Έρως και Πολιτισμός. Αθήνα: Εκδ. Κάλβος.
Βλ. Μαρκούζε Χ. (1971) Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος, Αθήνα: Εκδ. Παπαζήσης.
Μαρκούζε, Χ. (1985) Αρνήσεις. Αθήνα: Εκδ. Ύψιλον.
Για το έργο και τη βιογραφία του Μαρκούζε βλ. Μανιάτης, Γ.Ι. Σαγκριώτης, Γ. και Χρύσης, Α.Α (επιμ) (1999) Herbert Marcuse: Κριτική, Ουτοπία, Απελευθέρωση. Αθήνα: Εκδ. Στάχυ καθώς και την ηλεκτρονική έκδοση της Théoriques Dialectiques (www.chez.com/patder/marcuse.htm)
του Θανάση Τσακίρη
Η «Σχολή της Φρανκφούρτης» πήρε το όνομά της από την ομώνυμη πόλη καθώς στο Πανεπιστήμιο της πόλης στεγαζόταν το Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών, που είχαν ιδρύσει το 1923 οι Felix Weil (ο πλούσιος πατέρας του οποίου πρόσφερε τα κεφάλαια ίδρυσης και λειτουργίας του), Max Horkheimer, Theodore Adorno, Herbert Marcuse και Erich Fromm. Οι αναλύσεις της σχολής οφείλουν πολλά στα γραπτά του Μαρξ, ιδιαίτερα της πρώτης Χεγκελιανής περιόδου του και, κυρίως, την έννοια της «αλλοτρίωσης». Επιπλέον ενδιαφέρονταν για την ψυχανάλυση, την οποία προσπάθησαν να συνδέσουν με το Μαρξισμός, κάτι που οι δογματικοί Μαρξιστές απέρριπταν μετά βδελυγμίας. Αυτές οι επιρροές είναι φανερές στην άποψή τους για τις κοινωνικές επιστήμες, στην κριτική τους για την μαζική κουλτούρα και τη θέση της τελευταίας στα πλαίσια μιας «διευθυνόμενης κοινωνίας».
Το πρώτο μεγάλο πρόγραμμα που έφερε σε πέρας η σχολή αφορούσε τη μελέτη της εξουσίας με αναφορά στα άτομα που πρόθυμα αλλά χωρίς λογική υποτάσσονται στα αυταρχικά καθεστώτα και τις ηγεσίες τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύθηκαν το 1936 σε ένα δίτομο έργο με τίτλο «Μελέτη της εξουσίας και της οικογένειας» και σε μια σειρά μελέτες για το ναζισμό και το φασισμό.
Ένα νέο στοιχείο που έφεραν στην επιφάνεια από το έργο του Μαρξ ήταν ότι οι θεωρίες του για το χρήμα, την αξία, την ανταλλαγή και το φετιχισμό του εμπορεύματος δεν ισχύουν μόνο στο πεδίο της οικονομία αλλά επεκτείνονται σε ολόκληρο το πεδίο των κοινωνικών σχέσεων, δηλαδή θεωρούν ότι οι ανθρώπινες σχέσεις, ιδιωτικές και δημόσιες, κυριαρχούνται από ανταλλακτικές αξίες και εμπορευματικές μορφές. Τόνισαν ότι η κοινωνία και ο κόσμος βαδίζουν προς τη δημιουργία μιας «ολοκληρωτικά διευθυνόμενης οικονομίας με την εξέλιξη του καπιταλισμού σε μονοπωλιακό και με την ανάπτυξη του νέου βιομηχανικού κράτους. Σ’ αυτή την πορεία, σημαντικό θεωρούσαν το ρόλο που παίζει η τεχνολογία, οι τεράστιες επιχειρήσεις και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Άνοιγε έτσι ο δρόμος για την παρακμή της δημοκρατίας και τη διάβρωση ως ολική απώλεια της ηθικής υπευθυνότητας των ατόμων. Η ταυτόχρονη ανάπτυξη του καπιταλισμού και της γραφειοκρατίας οδηγούσαν στην εγκαθίδρυση νέων μορφών ελέγχου.
Η κριτική και η παραδοσιακή θεωρία, σύμφωνα με τον Χορκχάιμερ διέφεραν σημαντικά. Από τον Καρτέσιο και ύστερα η νεωτερική φιλοσοφία και επιστήμη αντιμετώπιζαν το πρόβλημα της αφαιρετικότητας και του αντικειμενισμού. Το αποτέλεσμα ήταν να αποκοπούν από την κοινωνική πρακτική. Σε αντίθεση με αυτή την κατάσταση και τη νεώτερη εκδοχή του θετικισμού, η κριτική θεωρία στηρίζεται στην κοινωνική θεωρία και την μαρξική πολιτική οικονομία. Η συστηματική κριτική της υπάρχουσας κοινωνίας μπορεί να συμβάλει στη συγκρότηση ενός εναλλακτικού τύπου κοινωνίας στη θέση του καπιταλισμού και της τερατώδους εκδοχής του που ήταν ο ναζισμός και ο φασισμός. Ο Χορκχάιμερ θεωρούσε πως η κριτική θεωρία μπορούσε να δείξει ότι ο καπιταλισμός μετατρέπει τις έννοιες στο ακριβώς αντίθετό τους: η δίκαια ανταλλαγή μετατρέπεται σε ακραία ανισότητα και κοινωνικές αδικίες, η ελεύθερη οικονομία σε κυριαρχία του μονοπωλίου, η διατήρηση της κοινωνικής ζωής στην πτώχευση των ανθρώπων. Η κριτική θεωρία θα δημιουργούσε αναλύσεις του μετασχηματισμού του ανταγωνιστικού καπιταλισμό σε μονοπωλιακό καπιταλισμό και φασισμό και αποσκοπούσε να αποτελέσει μέρος της ιστορικής διεργασίας με την οποία ο σοσιαλισμός θα αντικαθιστούσε τον καπιταλισμό.
Οι θεωρίες της «πολιτιστικής βιομηχανίας» ή «βιομηχανίας της κουλτούρας» τόνιζαν τις διαδικασίες της βιομηχανοποίησης της κουλτούρας και της επιβολής των υπαγορεύσεων της μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης που την καθορίζουν. Οι βιομηχανίες της κουλτούρας ήταν, στην πραγματικότητα, επιφορτισμένες με το καθήκον της επιτέλεσης της ειδικής λειτουργίας της ιδεολογικής νομιμοποίησης του καπιταλισμού και της ενσωμάτωσης των ατόμων στον τρόπο ζωής του. Οι θεωρητικοί της κουλτούρας, μέλη της Σχολής, εξέτασαν πρώτοι αυτοί την επίδραση της καταναλωτικής κοινωνίας στις κοινωνικές τάξεις που υποτίθεται ότι στον παραδοσιακό μαρξισμό είναι οι φορείς της σοσιαλιστικής επανάστασης. Αναζητήθηκαν, επομένως, νέοι φορείς της επανάστασης και της πολιτικής και κοινωνικής χειραφέτησης. Δύο ήταν οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της κριτικής θεωρίας για το θέμα της βιομηχανίας της κουλτούρας: ο Θίοντορ Αντόρνο και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν (δεν ήταν επισήμως μέλος της σχολής αλλά συμφωνούσε σε πολλά σημεία με τη φιλοσοφία της και το επιστημονικό πρόγραμμά της).
Βάλτερ Μπένγιαμιν: η μαζική κουλτούρα και η διάλυση της «αύρας»
Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν είναι ο πρώτος από τους εκπροσώπους της κριτικής θεωρίας αλλά και των ριζοσπαστών διανοουμένων γενικώς, που ασχολήθηκε με τις ανερχόμενες νέες τεχνολογίες της πολιτισμικής παραγωγής. Ήταν. επίσης, ο πρώτος που διείδε ότι υπάρχουν δυνατότητες των νέων τεχνολογιών που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη χειραφέτηση για την ανθρώπινη χειραφέτηση. Στο έργο του «Το έργο τέχνης της εποχή της μηχανικής αναπαραγωγής» , στο οποίο ανατρέχει στην αρχαία ελληνική ιστορία και φτάνει ως τις μέρες του μονοπωλιακού καπιταλισμού για να μελετήσει την εξέλιξή των μέσων επικοινωνίας, ο Μπένγιαμιν τόνισε πως τα νέα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας αντικαθιστούσαν τις παλιότερες μορφές κουλτούρας. Χρησιμοποίησε τη λέξη «αύρα» για να τονίσει την αίσθηση του δέους και του σεβασμού που υποτίθεται ότι νοιώθει κανείς όταν βλέπει ή ακούει μοναδικά έργα τέχνης και μουσικής. Αυτή η αύρα δεν είναι αναπόσπαστο μέρος του ίδιου του αντικειμένου αλλά των εξωτερικών χαρακτηριστικών του (ποιος είναι ο κάτοχος και ιδιοκτήτης του, ο περιορισμένος χρόνος έκθεσής του, η δημοσιοποιημένη αυθεντικότητά του ή η πολιτιστική αξία του). Άρα, η αύρα είναι ενδεικτική της παραδοσιακής σχέσης της τέχνης με τις πρωτόγονες, τις φεουδαρχικές και τις αστικές δομές εξουσίας και της περαιτέρω σχέσης της με τις μαγικές, θρησκευτικές και κοσμικές τελετουργίες. Με την ανάπτυξη των συστημάτων τεχνικής αναπαραγωγής των έργων τέχνης και με την εφεύρεση μορφών τέχνης χωρίς ύπαρξη «πρωτοτύπων» (π.χ. κινηματογράφος) μπορούν όλοι/ες να βιώσουν ως μαζικό κοινό την εμπειρία της τέχνης που έχει απελευθερωθεί από τα δεσμά του χώρου και της τελετουργίας με αποτέλεσμα την διάλυση της «αύρας». Ο Μπένγιαμιν, κατ’ αυτό τον τρόπο, δείχνει ότι δε συμμερίζεται την άποψη άλλων μελών της Σχολής, όπως ο Theodor Adorno που ανησυχούσε για την συνεπαγόμενη από τη μαζική παραγωγή και κατανάλωση διαταραχή της σχέσης της τέχνης με τις δυνατότητες κοινωνικής χειραφέτησης, απελευθερωτικού στοχασμού και επαναστατικής φαντασίας. Ο Μπένγιαμιν θεωρούσε ότι η σχέση τέχνης και πραγματικότητας ήταν πολύ πιο σύνθετη και η διάλυση της «αύρας» εμπεριέχει τις δυνατότητες της κοινωνικής απελευθέρωσης και της πολιτικοποίησης της τέχνης σε επαναστατική κατεύθυνση σε αντίθεση με τον φασισμό και το ναζισμό της εποχής τους που αισθητικοποιούσαν την πολιτική με σκοπό τον κοινωνικό έλεγχο των μαζών. Αναλύοντας τον κινηματογραφικό τομέα συγκεκριμένα, έδειξε πώς μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενεργών υποκειμένων, που να μπορούν να αντιληφθούν και να αναλύσουν τις εμπειρίες από την υπό διαρκή μεταβολή και αναταραχή βιομηχανική αστική κοινωνία των μεγαλουπόλεων. Δεν έπαψε, βέβαια, να επικρίνει τα προϊόντα και τις λειτουργίες της βιομηχανίας της κουλτούρας. Ο Μπένγιαμιν πιστός στις απόψεις του, τις οποίες συμμεριζόταν ο μεγάλος θεατρικός σκηνοθέτης Μπέρτολντ Μπρεχτ, καταπιάστηκε με τη συγγραφή κινηματογραφικών και θεατρικών σεναρίων.
Theodore Adorno και Max Horkheimer: Η διαλεκτική του διαφωτισμού
Επί της ουσίας, στις απόψεις του Μπένγιαμιν απάντησαν οι Αντόρνο και Χορχάιμερ με το έργο τους για τη διαλεκτική του διαφωτισμού. Υποστήριξαν ότι το σύστημα της πολιτιστικής παραγωγής (κινηματογραφικές ταινίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, εφημερίδες και περιοδικά) ελεγχόταν από τις διαφημιστικές και εμπορικές επιταγές, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ενσταλάζεται στους ανθρώπους η νοοτροπία της υποτέλειας στον καταναλωτικό καπιταλισμό. Υπό την πίεση του σύγχρονου κοινωνικού συστήματος οι λέξεις απέκτησαν αρνητικές έννοιες: ο Λόγος και ο Διαφωτισμός μετατράπηκαν από εργαλεία αλήθειας και απελευθέρωσης μετατράπηκαν σε εργαλεία κυριαρχίας. Ο Λόγος έγινε «εργαλειακός» και μείωσε τις ανθρώπινες υπάρξεις και τη φύση σε αντικειμενοποιημένα πράγματα και σε μετρήσιμες αριθμητικές ποσότητες. Διευκολύνθηκε η επιτάχυνση των εξελίξεων και ανακαλύψεων στην επιστήμη και την τεχνολογία αλλά, ταυτόχρονα, δημιουργήθηκε τεράστιο ηθικό κενό που οδήγησε στην κοινωνική ψύχωση κι αυτή με τη σειρά της στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζιστικών και φασιστικών καθεστώτων καθώς και στα γκουλάγκ της Σταλινικής ΕΣΣΔ. Η κουλτούρα μετατράπηκε σε μαζική διασκέδαση και η δημοκρατία παρήκμασε προς όφελος της κυριαρχίας των λαοπλάνων χαρισματικών ηγετών τύπου Μουσολίνι και Χίτλερ πάνω στις ανθρώπινες μάζες. Οι άνθρωποι, ουσιαστικά αποκήρυξαν τις ενδότερες επιθυμίες τους για να αφομοιωθούν από ένα τερατώδες διαστροφικό σύστημα που τους κατέστησε παθητικούς φορείς πολέμου και καταδίωξης.
Οι Αντόρνο και Χορκχάιμερ κατηγορήθηκαν ότι εστίασαν υπερβολικά στην ιδέα της χειραγώγησης και της μαζικής εξαπάτησης. Όμως, παρά την κριτική που τους ασκήθηκε, αυτοί επέμειναν σθεναρά υποστηρίζοντας ότι η θεωρία τους διορθώνει εκείνες τις απόψεις που υποβαθμίζουν τους τρόπους με τους οποίους οι βιομηχανίες των ΜΜΕ ασκούν εξουσία πάνω στο κοινό τους επιβάλλοντάς τους να συμπεριφέρονται με κομφορμιστική λογική και να υποτάσσονται στις επιταγές της διαφημιστικής και εμπορικής αγοράς.
Ο Jürgen Habermas και η δημόσια σφαίρα
Ο Γιούρκεν Χάμπερμας είναι νεότερο μέλος της Σχολής και φοιτητής των Αντόρνο και Χορκχάιμερ. Το 1962 στο σημαντικότερο βιβλίο της πρώιμης μαρξιστικής δουλειάς του ο Χάμπερμας εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώθηκε ιστορικά η πολιτιστική βιομηχανία για την οποία μίλησαν οι δάσκαλοί του. Η αστική κοινωνία του 18ο και 19ου αιώνα διαμόρφωσε μια «δημόσια σφαίρα» που παρεμβαλλόταν ανάμεσα στην κοινωνία πολιτών και στο κράτος και μεσολαβούσε μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών συμφερόντων . Η αστική δημόσια σφαίρα συνέβαλε στην εδραίωση και εμβάθυνση του πεδίου δημοκρατικής συζήτησης και γνώμης που αντιτασσόταν στην κρατική εξουσία και στα πανίσχυρα συμφέροντα που διαμόρφωναν την κοινωνία. Βρήκε την έκφρασή της στα σαλόνια και στα καφέ, στις εφημερίδες και στα περιοδικά και τους εκδοτικούς οίκους που άνθιζαν στην Ευρώπη του 18ου και του 19ου αιώνα. Η μετάβαση από τη φιλελεύθερη δημόσια σφαίρα του Διαφωτισμού, που οδήγησε στις αστικές επαναστάσεις της Γαλλίας και της Αμερικής, στην κυριαρχούμενη από τα ΜΜΕ σφαίρα στη φάση του «προνοιακού κρατικού καπιταλισμού» και της «μαζικής δημοκρατίας» συνοδευόταν από την επικράτηση των γιγαντιαίων εθνικών -και αργότερα πολυεθνικών- επιχειρήσεων που μετέτρεψαν την ορθολογική δημόσια συζήτηση της δημόσιας σφαίρας από μηχανισμό συναίνεσης δια του κριτικού διαλόγου σε μηχανισμό συναίνεσης δια της χειραγώγησης. Οι πολίτες από σκεπτόμενα ορθολογικά άτομα μετατράπηκαν σε άβουλους καταναλωτές διασκεδαστικών εκπομπών και ειδήσεων.
Στον Χάμπερμας ασκήθηκε κριτική γιατί τείνει να εκθειάζει και να εξιδανικεύει αυτή τη δημόσια σφαίρα του 18ου αιώνα ξεχνώντας ότι από αυτήν αποκλείονταν οι πληβείοι εργάτες, οι γυναίκες κ.α. Παρ’ όλα αυτά ο Χάμπερμας επέμενε ότι μια δημόσια σφαίρα, πράγματι, αναδύθηκε επιτρέποντας σε ορισμένα μέλη της κοινωνίας να συμμετέχουν στη δημόσια συζήτηση και ταυτόχρονα να αντιστέκονται στην αυθαιρεσία της αυταρχικής κρατικής εξουσίας.
Ο Herbert Marcuse και ο μονοδιάστατος άνθρωπος
Ο Χ. Μαρκούζε παρέμεινε στις ΗΠΑ μετά την επιστροφή των υπόλοιπων εξόριστων μελών της Σχολής στη Γερμανία και αναδείχθηκε σε ιδεολογικό γκουρού των φοιτητικών κινημάτων της Βόρειας Αμερικής στη δεκαετία του ’60 των αντιπολεμικών και αντιρατσιστικών κινητοποιήσεων. Με το πρώτο βιβλίο του εισήγαγε στις ΗΠΑ τη συζήτηση για τον Hegel προσπαθώντας να αναθεωρήσει τις παραδοσιακές οπτικές για τη μεθοδολογία του. Επανεισάγει τη διαλεκτική σε μια πανεπιστημιακή κοινωνία που κυριαρχείται από το μεθοδολογικό εμπειρισμό. Μελετά και το είναι και το δέον των πραγμάτων προσπαθώντας να εξηγήσει τις εντάσεις ανάμεσα στο δεδομένο και στο δυνατό, ανάμεσα στο άμεσο φαινόμενο και στην τελική πραγματικότητα. Αρνείται να προσδώσει κύρος και αυθεντία στο υπάρχον δείχνοντας ότι έχει τη δυνατότητα να αλλαχθεί. Κάθε υπάρχον εμπεριέχει και την άρνησή του. Η «άρνηση της άρνησης» είναι το στοιχείο εκείνο που συγκροτεί την «κριτική θεωρία».
Προσπάθησε επίσης να συνδυάσει το Μαρξισμό και την Ψυχανάλυση. Στο έργο του για το «μονοδιάστατο άνθρωπο» θεωρητικοποίησε την παρακμή των επαναστατικών δυνατοτήτων στις καπιταλιστικές κοινωνίες αποδίδοντάς την στη ανάπτυξη των νέων μορφών κοινωνικού ελέγχου. Η «αναπτυγμένη βιομηχανική κοινωνία» δημιουργεί ψευδείς ανάγκες που δένουν το άτομο με την υπάρχουσα οργάνωση της παραγωγής και κατανάλωσης την οποία αναπαράγουν με τη διαρκή παρέμβασή τους η κουλτούρα των ΜΜΕ, η διαφήμιση, η βιομηχανική διαχείριση και ο φιλελεύθερος λόγος με την συνεχή προσπάθεια εξάλειψης της κριτικής και της ριζικής αντιπολίτευσης. Το αποτέλεσμα είναι η επικράτηση ενός «μονοδιάστατου» τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς. Έτσι, ο Μαρκούζε έθεσε υπό ριζική αμφισβήτηση δύο βασικές θέσεις του παραδοσιακού Μαρξισμού. Κατά πρώτον, την ιδέα του προλεταριάτου ως αξιόπιστου φορέα επαναστατικής αντιπολίτευσης και, κατά δεύτερον, την ιδέα της αναπόφευκτης κατάρρευσης του καπιταλιστικού συστήματος. Αντί να αναζητά την αποκλειστικότητα της επανάστασης στην εργατική τάξη, τόνισε ότι εν δυνάμει επαναστατικοί φορείς ήταν οι μη ενσωματωμένες στο σύστημα μειονότητες, οι παρείσακτοι και η ριζοσπαστική διανόηση μέσω της διαμόρφωσης της «μεγάλης άρνησης». Απέναντι στο δογματικό σοβιετικό Μαρξισμό και τη δικτατορία του κόμματος ο Μαρκούζε ενέπνευσε τις δυνάμεις μιας Νέας Αριστεράς που συνδύασε με κριτικό τρόπο το Μαρξισμό και τις ιδέες της συμμετοχικής δημοκρατίας και του ανοίγματος σε μια σειρά πλουραλιστικών συμμαχιών, που περιλαμβάνουν κοινωνικά κινήματα και ομάδες σχετικά με θέματα όπως το κοινωνικό φύλο, η φυλή, η σεξουαλικότητα, η ειρήνη και το περιβάλλον. Ο Μαρκούζε συνέχισε ακατάπαυστα να ασκεί σκληρή κριτική στην αναπτυγμένη καπιταλιστική βιομηχανική κοινωνία, εκτός των άλλων και για το μιλιταρισμό, το ρατσισμό, το σεξισμό, τον ιμπεριαλισμό και την βίαιη αποικιακού χαρακτήρα παρέμβασή της στις αναπτυσσόμενες χώρες του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου».
Κριτική της «κριτικής θεωρίας»
Μια αρκετά ισχυρή κριτική που ασκήθηκε στη Σχολή της Φρανκφούρτης είναι ότι η νοοτροπία που επηρεάζει μεγάλο μέρος των απόψεων, ιδιαίτερα των κλασικών της, οδηγεί ουσιαστικά σε μια ρομαντική και ελιτίστικη κριτική της μαζικής κουλτούρας καλυπτόμενη από ένα «νεομαρξιστικό» μανδύα. Πολλοί εξ αριστερών επικριτές τονίζουν πως η «κριτική θεωρία» δεν είναι τίποτε άλλο από μορφή αστικού ιδεαλισμού που δεν σχετίζεται με πολιτική πρακτική και δεν συνδέεται με τα ριζοσπαστικά επαναστατικά κινήματα. Επιπλέον, ο πεσιμισμός πολλών μελών της Σχολής θα μπορούσε να θεωρηθεί ως προάγγελος της μεταμοντέρνας μελαγχολίας του τέλους του 20ού αιώνα που είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη της διεκδίκησης μιας άλλης κοινωνίας, κάτι που άρχισε να ξεπερνιέται όταν τα νέα κοινωνικά κινήματα διακήρυξαν ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός».
Σημειώσεις - παραπομπές
Benjamin, W. (1936) The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction (http://www.marxists.org/reference/subject/philosophy/works/ge/benjamin.htm)
Αντόρνο, Θ. και Χορκχάιμερ Μ. (1996) Διαλεκτική του διαφωτισμού: Φιλοσοφικά αποσπάσματα. Αθήνα: Εκδ. Νήσος. «Το γεγονός ότι ο υγειονολογικά καθαρός χώρος του εργοστασίου και τα συναφή, Φόλκσβάγκεν και παλαί ντε σπορ, εξοντώνουν στην αμβλύνοιά τους τη μεταφυσική θα μας άφηνε ακόμη αδιάφορους, ότι αυτά όμως μέσα στο κοινωνικό όλον γίνονται τα ίδια μεταφυσική, μεταβάλλονται σε ιδεολογικό παραπέτασμα, πίσω από το οποίο συγκεντρώνεται η πραγματική συμφορά, αυτό δεν αδιάφορο. Από εδώ ξεκινούν τα αποσπάσματά μας».
Βλ. Habermas, J. (1962/1989) The Structural Transformation of the Public Sphere: An Inquiry into a Category of Bourgeois Society. Cambridge, MA:MIT Press (αποσπάσματα στην ιστοσελίδα http://www.users.muohio.edu/mandellc/myhab.htm)
Σε γενικές γραμμές η «κοινωνία των πολιτών» είναι δημόσιος χώρος μεταξύ του κράτους και της ιδιωτικής κοινωνίας (οικογένεια, επιχειρήσεις) όπου οι πολίτες οργανώνονται και δραστηριοποιούνται για να προωθήσουν κοινούς κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς στόχους και ιδέες και να προστατέψουν τα συμφέροντά τους ή άλλων κοινωνικών ομάδων.
Βλ. Μαρκούζε, Χ. (1982) Λογική και Επανάσταση. Αθήνα: Εκδ. Ύψιλον.
Βλ. Μαρκούζε Χ. (1981) Έρως και Πολιτισμός. Αθήνα: Εκδ. Κάλβος.
Βλ. Μαρκούζε Χ. (1971) Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος, Αθήνα: Εκδ. Παπαζήσης.
Μαρκούζε, Χ. (1985) Αρνήσεις. Αθήνα: Εκδ. Ύψιλον.
Για το έργο και τη βιογραφία του Μαρκούζε βλ. Μανιάτης, Γ.Ι. Σαγκριώτης, Γ. και Χρύσης, Α.Α (επιμ) (1999) Herbert Marcuse: Κριτική, Ουτοπία, Απελευθέρωση. Αθήνα: Εκδ. Στάχυ καθώς και την ηλεκτρονική έκδοση της Théoriques Dialectiques (www.chez.com/patder/marcuse.htm)
Monday, January 19, 2009
Κυριακάτικο ξύπνημα Νο. 7
Κυριακάτικο ξύπνημα Νο. 7
18/1/2009
Καλημέρα,
Είθισται οι εορτάζοντες να ξεκουράζονται την ημέρα της εορτής τους. Ο παρών εορτάζων θεωρεί ότι το καλύτερο δώρο που μπορεί να του κάνει κανείς είναι να νοιώσει ότι είναι μέρος μιας στοιχειώδους συλλογικότητας και αυτό είναι γεγονός κι ευχαριστώ για αυτό. Και ως τμήμα αυτής της συλλογικότητας ο παρών εορτάζων θεωρεί ότι πρέπει να επισημαίνει τα κακώς κείμενα αυτής και ας χαλάει ολίγον την ατμόσφαιρα της γιορτής. Η ανάγνωση του Τύπου στην οποία επιδίδομαι κατά το Σαββατοκύριακο μού δημιουργεί καμιά φορά συναισθήματα σαν κι αυτά του Ρίτσαρντ Γκηρ στην ταινία Το Ποίμνιο του σκηνοθέτη Άντριου Λάου (2006). Έχουμε την ίδια συνήθεια με τον πρωταγωνιστή να κυκλώνουμε τις ειδήσεις που μας ενδιαφέρουν όταν διαβάζουμε την εφημερίδα. Μόνο που ο καθένας έχει το δικό του στόχο. Ο Γκηρ αναζητά να ξετρυπώσει σεξουαλικούς εγκληματίες προτού επιτεθούν στα πρώην και επόμενα θύματά τους και τα ακρωτηριάσουν. Ο δικός μου στόχος είναι να ξετρυπώνω αυτούς που θέλουν να ακρωτηριάσουν τη συλλογικότητά μας, να της τσακίσουν το σώμα της, να της φοβίσουν την πολιτική της ψυχή και με την αφήγηση ιστοριών [Christian Salmon (2008) Storytelling. Αθήνα: Εκδ. Πολύτροπο] να την κάνουν συνένοχη στις πράξεις τους, ήτοι να τις «απολαμβάνουν» κι από πάνω.
The Doors of Perception
Σας συνήθισα στις συχνές αλλά με μαστοριά διατυπωμένες επιθέσεις του Κόσμου του Επενδυτή εναντίον μας. Χτες το storytelling το ανέλαβε ο ίδιος ο Φώτης Κουβέλης συνεντευξιαζόμενος από τον Βαγγέλη Παπαδημητρίου. Λέει, λοιπόν, γεμάτος αυτοπεποίθηση και …γλύκα ότι: «Ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ, εκτός από τον κινηματικό του χαρακτήρα, που καθόλου δεν υποτιμώ (Σημ. Θ.Τ.: και πάλι καλά) πρέπει να γίνει μια δύναμη που θα πρωταγωνιστήσει στην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού.» Και πώς θα γίνει αυτό; Ακούστε, λοιπόν, τι μας προτείνει: «Η σύγχρονη ανανεωτική (Σημ. Θ.Τ.: το επίθετο «ριζοσπαστική» δεν ανήκει στο ελληνικό λεξιλόγιο μάλλον) Αριστερά πρέπει να ενσωματώνει στον πυρήνα της συγκρότησής της το ότι δεν πρέπει να είναι αδιάφορη αναφορικά με το μέγεθος της κυβερνητικής εξουσίας». Μη πάει ο νους σας στο …πονηρό, ότι δηλαδή πρέπει να είναι μικρή κι ευέλικτη ή μεγάλη και δυσκίνητη η κυβέρνηση. Διευκρινίζει παρακάτω ότι εννοεί πως η αριστερά πρέπει να επηρεάζει την πολιτική ζωή ως και το «επίπεδο της πολιτικής εξουσίας». Μήπως ερμηνεύει διαφορετικά τον «ύστερο Πουλαντζά» που επέμενε ότι το κράτος δεν είναι αδιαπέραστο από την ταξική σύγκρουση η οποία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο διεξάγεται και στο εσωτερικό του κράτους; Λίγο πιο πριν, πάλι προσεκτικά είχε ταχθεί υπέρ της κοινής δράσης με το ΠΑΣΟΚ εντός κι εκτός βουλής. Φρονίμως ποιών δεν μίλησε υπέρ της κυβερνητικής συνεργασίας για τώρα: «Σήμερα με τα υπάρχοντα δεδομένα δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για μια γενικευμένη συνεργασία». Αφού υποβαθμίζει τις διαφορές στο εσωτερικό του ΣΥΝ και υπερασπίζεται το ημερολόγιο της Αυγής και αντιδρά στην επίθεση του κατεστημένου της πολιτικής ζωής εναντίον του ΣΥΝ για το ρόλο του στην εξέγερση του Δεκέμβρη, προσπαθεί εμμέσως να προβάλει την ατζέντα της «ανανεωτικής πτέρυγας» οφείλοντας, όπως λέει, να μας πει «ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει με σαφήνεια και καθαρότητα να μιλήσει για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, για τα ζητήματα που έχουν σχέση με την παραγωγική διαδικασία, αλλά και για την Ευρώπη, τη θέση της Ελλάδας στην ενιαία ευρωπαϊκή οικογένεια και τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο.» Τα έχει πει και τα έχει γράψει λεπτομερώς, βλέπετε, ο Φώτης Κουβέλης και η «πτέρυγα» όλα αυτά και ήλθε, φαίνεται, ο καιρός για να οργανώσουν promotion events. Όσον αφορά την ενιαία ευρωπαϊκή οικογένεια, μάλλον για το «άλλο με τον Τοτό» μιλάει.
Show me the way to the next whiskey bar, γιατί…
…έχω αρχίσει και τα βλέπω διπλά τα πράγματα και βλέπω και αντικατοπτρισμούς και νομίζω ότι η Real News του Χατζηνικολάου γίνεται η πιο…φιλοΣΥΡΙΖΙΚΗ εφημερίδα. Μη γελάτε. Πότε είδαμε δύο σελίδες με συνεντεύξεις δύο «ανανεωτικούς αριστερούς» σε εφημερίδα; Εγώ δει θυμάμαι στη σύντομη ζωή μου ως τώρα.Ο Στρατής Τριλίκης φιλοξενεί τον Γρηγόρη Ψαριανό και ο Βασίλης Σκουρής τον Λεωνίδα Κύρκο. Ο πρώτος τον βάζει τον Ψαριανό να απολογείται για τα πάντα, για τον Κολοκοτρώνη, τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, την «κόλαση» της μαθητικής εξέγερσης, αλλά και τη…Δανία. Λέει ο Ψαριανός το εξής καταπληκτικό: «Αλλά όσο αυτοί είναι χυδαίοι, κλέφτες, λήσταρχοι, σαλταδόροι, ξεπουλάνε τη δημόσια περιουσία, τρώνε τα λεφτά των ασφαλισμένων στο χρηματιστήριο και τον τζόγο, βεβαίως θα εξεγερθεί ο κόσμος. Ας τα κόψουμε αυτά και ας δώσουν παροχές να δεις πόσο ωραία και ήσυχα θα περνάμε. Θα γίνουμε σαν τη Δανία». Τώρα πώς γίνεται ξαφνικά πρότυπο η Δανία, που είναι από τα ισχυρά προπύργια του ευρωπαϊκού νεοφιλελευθερισμού και που εσχάτως (πρόωρες εκλογές 2007) η ακροδεξιά ενισχύθηκε στο εσωτερικό του κυβερνώντος συντηρητικού συνασπισμού, μόνον ο Κύριος γνωρίζει. Το μόνο που μπορεί να αναγνωρίσει κανείς ως θετικό είναι η χαμηλή θέση στον πίνακα της διαφθοράς. ΟΚ. Πέραν τούτων και το κράτος πρόνοιας ξηλώνεται και οι θρησκευτικές εντάσεις δίνουν και παίρνουν, αν θυμηθούμε τις συγκρούσεις για τα αντιμουσουλμανικά σκίτσα του Μωάμεθ. Πάμε τώρα στον έτερο Καππαδόκη, τον Λεωνίδα Κύρκο, ο οποίος συνεχίζει τις απαγορεύσεις και την έκδοση φετφάδων: «Ο Αλέξης και ο Διαμαντής, τα δύο σύμβολα των ημερών, είναι δικά μας παιδιά. Να φράξουμε τον δρόμο του αίματος. Κατάρα σε όποιον ενεργήσει διαφορετικά.» Για τις «επεισοδιακές» διαδηλώσεις: «Ο δρόμος άδειασε. Οι μαγαζάτορες κατέβασαν ρολά. Οι γονείς πήραν τα παιδιά τους. Η κοινωνία αποσύρθηκε. Να τους υποστηρίξουμε; Δεν είμαστε καλά. Αυτοί είναι τρελοί από φανατισμό. Είναι για δέσιμο! Η κοινωνία θυμάται. Ξέρει. Τον τρόμο της Δεξιάς. Τον τρόμο της Αριστεράς.» Και το καλύτερο το κρατάει για το Συνασπισμό: «…είμαι εκτός γραμμής. Και ευτυχώς, γιατί έτσι δεν έχω καμιά ευθύνη για τα λάθη που διαπράχθηκαν το τελευταίο διάστημα και αλλοίωσαν την εικόνα συνεπούς δημοκρατικού κόμματος που είχαμε οικοδομήσει τα τελευταία χρόνια.» Τώρα, ποια είναι ακριβώς τα «τελευταία χρόνια» κανείς δε γνωρίζει. Πάντως, αξίζει να θυμόμαστε τις «παλιές, καλές εποχές» που ο Κύρκος και η αυλή του χαρακτήριζαν δημοκρατικές: διαγραφή χιλιάδων μελών της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος την άνοιξη του 1978 και τη δημιουργία της Β΄ Πανελλαδικής, τη διάλυση του ΚΚΕ εσωτερικού, την πολιτική κολιγιά του με τον Χαρίλαο Φλωράκη που την επέβαλε στην ΕΑΡ. Αξίζει να θυμηθούμε, επίσης, την απόλυτη υποστήριξη στα δικτατορικά καθεστώτα του Νικολάε Τσαουσέσκου και του Κιμ-Ιλ-Σουνγκ. Και για να μη μείνει αμφιβολία για τον «κυβερνητισμό» ως πολιτική στρατηγικής της αριστεράς που θέλει να επιβάλει, λέει: «Σας θυμίζω μία ωραία εγγλέζικη παροιμία, ότι αν θες να μάθεις τι σόι είναι αυτή η πουτίγκα πρέπει να τη δοκιμάσεις. Εμείς, χωρίς να δοκιμάσουμε την πουτίγκα, είτε την εξορκίζουμε, είτε την υμνολογούμε. Καλύτερο απ’ όλα είναι να τη δοκιμάσουμε.» Η πουτίγκα, όμως, υπάρχει κίνδυνος να είναι δηλητηριασμένη και το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποιεί πάσης φύσεως δηλητήρια στις πουτίγκες που προσφέρει και μετά οι υπόλοιποι τρώνε κόλλυβα.
Sweet Home PASOKara
Τέλος, ο Γιάννης Καμπουράκης στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής βάζει τίτλο: «“Διέγραψε” τον Τσίπρα το ΠΑΣΟΚ» και υπότιτλους: «Αντιμετωπίζει ως συνομιλητή μόνο τον Αλέκο Αλαβάνο», «Στη Χαριλάου Τρικούπη δεν ξεχνούν τα απαξιωτικά σχόλια του προέδρου του ΣΥΝ». Πληροφορούμαστε ότι «το ΠΑΣΟΚ είναι πλέον αποφασισμένο να επενδύσει σε υπαρκτά ρήγματα στο εσωτερικό του Συνασπισμού. Ρήγματα που βασίζονταν σε στρατηγικές διαφωνίας, κορυφαία εκ των οποίων ήταν και παραμένει η συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ ή με το ΚΚΕ για τη δημιουργία της «μεγάλης Αριστεράς» (…) Οι ανανωετικοί φέρονται δικαιωμένοι πλέον από την τελευταία επίθεση διαρκείας που εξαπολύουν το ΚΚΕ και η Αλ. Παπαρήγα εναντίον του κόμματός τους.» Επισημαίνει επίσης ότι το Αριστερό Ρεύμα σάστισε με όλη αυτή την κατάσταση με το ΚΚΕ και έτσι δεν αντέδρασε άμεσα στη νέα συμμαχία ΠΑΣΟΚ και ανανεωτικής πτέρυγας στο θέμα του ασύλου των ΑΕΙ/ΤΕΙ όταν ο Κουβέλης και η Διαμαντοπούλου συνέπλευσαν πολιτικά. Ιδού ένα από τα λαμπρά κοινά πεδία δράσης των δύο κομμάτων: η σταδιακή κατάργηση του ασύλου και ο περιορισμός του στους …σκληρούς δίσκους των υπολογιστών που ο Λεωνίδας Κύρκος έμαθε πως υπάρχουν και τους καταστρέφουν τα παλιόπαιδα τα ατίθασα. Έχω την εντύπωση πως για άλλους…δίσκους μίλαγε.
Αντεκδίκηση και υπομονή
Μουσική/Στίχοι: Χάσμα
Αντεκδίκηση και υπομονή
είναι δυο λέξεις που με βία ταιριάζουν μαζί
κι είναι εκδήλωση προσβλητική
η εφαρμογή της εξουσίας σε κάθε μορφή
Αντεκδίκηση και υπομονή
παλεύουν χρόνια στο μυαλό μας και στη λογική
μα είναι λύτρωση μοναδική
η καταστροφή της εξουσίας σε κάθε μορφή
Καλή εβδομάδα
Θανάσης Τσακίρηςhttp://tsakiris.snn.gr
http://tsakthan.blogspot.com
http://tsakthan.wordpress.com
http://antiracistes.wordpress.com
http://homoecologicus.wordpress.com
http://leftypedia.wordpress.com
http://greekunions.wordpress.com
http://femininmasculin.wordpress.com
18/1/2009
Καλημέρα,
Είθισται οι εορτάζοντες να ξεκουράζονται την ημέρα της εορτής τους. Ο παρών εορτάζων θεωρεί ότι το καλύτερο δώρο που μπορεί να του κάνει κανείς είναι να νοιώσει ότι είναι μέρος μιας στοιχειώδους συλλογικότητας και αυτό είναι γεγονός κι ευχαριστώ για αυτό. Και ως τμήμα αυτής της συλλογικότητας ο παρών εορτάζων θεωρεί ότι πρέπει να επισημαίνει τα κακώς κείμενα αυτής και ας χαλάει ολίγον την ατμόσφαιρα της γιορτής. Η ανάγνωση του Τύπου στην οποία επιδίδομαι κατά το Σαββατοκύριακο μού δημιουργεί καμιά φορά συναισθήματα σαν κι αυτά του Ρίτσαρντ Γκηρ στην ταινία Το Ποίμνιο του σκηνοθέτη Άντριου Λάου (2006). Έχουμε την ίδια συνήθεια με τον πρωταγωνιστή να κυκλώνουμε τις ειδήσεις που μας ενδιαφέρουν όταν διαβάζουμε την εφημερίδα. Μόνο που ο καθένας έχει το δικό του στόχο. Ο Γκηρ αναζητά να ξετρυπώσει σεξουαλικούς εγκληματίες προτού επιτεθούν στα πρώην και επόμενα θύματά τους και τα ακρωτηριάσουν. Ο δικός μου στόχος είναι να ξετρυπώνω αυτούς που θέλουν να ακρωτηριάσουν τη συλλογικότητά μας, να της τσακίσουν το σώμα της, να της φοβίσουν την πολιτική της ψυχή και με την αφήγηση ιστοριών [Christian Salmon (2008) Storytelling. Αθήνα: Εκδ. Πολύτροπο] να την κάνουν συνένοχη στις πράξεις τους, ήτοι να τις «απολαμβάνουν» κι από πάνω.
The Doors of Perception
Σας συνήθισα στις συχνές αλλά με μαστοριά διατυπωμένες επιθέσεις του Κόσμου του Επενδυτή εναντίον μας. Χτες το storytelling το ανέλαβε ο ίδιος ο Φώτης Κουβέλης συνεντευξιαζόμενος από τον Βαγγέλη Παπαδημητρίου. Λέει, λοιπόν, γεμάτος αυτοπεποίθηση και …γλύκα ότι: «Ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ, εκτός από τον κινηματικό του χαρακτήρα, που καθόλου δεν υποτιμώ (Σημ. Θ.Τ.: και πάλι καλά) πρέπει να γίνει μια δύναμη που θα πρωταγωνιστήσει στην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού.» Και πώς θα γίνει αυτό; Ακούστε, λοιπόν, τι μας προτείνει: «Η σύγχρονη ανανεωτική (Σημ. Θ.Τ.: το επίθετο «ριζοσπαστική» δεν ανήκει στο ελληνικό λεξιλόγιο μάλλον) Αριστερά πρέπει να ενσωματώνει στον πυρήνα της συγκρότησής της το ότι δεν πρέπει να είναι αδιάφορη αναφορικά με το μέγεθος της κυβερνητικής εξουσίας». Μη πάει ο νους σας στο …πονηρό, ότι δηλαδή πρέπει να είναι μικρή κι ευέλικτη ή μεγάλη και δυσκίνητη η κυβέρνηση. Διευκρινίζει παρακάτω ότι εννοεί πως η αριστερά πρέπει να επηρεάζει την πολιτική ζωή ως και το «επίπεδο της πολιτικής εξουσίας». Μήπως ερμηνεύει διαφορετικά τον «ύστερο Πουλαντζά» που επέμενε ότι το κράτος δεν είναι αδιαπέραστο από την ταξική σύγκρουση η οποία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο διεξάγεται και στο εσωτερικό του κράτους; Λίγο πιο πριν, πάλι προσεκτικά είχε ταχθεί υπέρ της κοινής δράσης με το ΠΑΣΟΚ εντός κι εκτός βουλής. Φρονίμως ποιών δεν μίλησε υπέρ της κυβερνητικής συνεργασίας για τώρα: «Σήμερα με τα υπάρχοντα δεδομένα δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για μια γενικευμένη συνεργασία». Αφού υποβαθμίζει τις διαφορές στο εσωτερικό του ΣΥΝ και υπερασπίζεται το ημερολόγιο της Αυγής και αντιδρά στην επίθεση του κατεστημένου της πολιτικής ζωής εναντίον του ΣΥΝ για το ρόλο του στην εξέγερση του Δεκέμβρη, προσπαθεί εμμέσως να προβάλει την ατζέντα της «ανανεωτικής πτέρυγας» οφείλοντας, όπως λέει, να μας πει «ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει με σαφήνεια και καθαρότητα να μιλήσει για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, για τα ζητήματα που έχουν σχέση με την παραγωγική διαδικασία, αλλά και για την Ευρώπη, τη θέση της Ελλάδας στην ενιαία ευρωπαϊκή οικογένεια και τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο.» Τα έχει πει και τα έχει γράψει λεπτομερώς, βλέπετε, ο Φώτης Κουβέλης και η «πτέρυγα» όλα αυτά και ήλθε, φαίνεται, ο καιρός για να οργανώσουν promotion events. Όσον αφορά την ενιαία ευρωπαϊκή οικογένεια, μάλλον για το «άλλο με τον Τοτό» μιλάει.
Show me the way to the next whiskey bar, γιατί…
…έχω αρχίσει και τα βλέπω διπλά τα πράγματα και βλέπω και αντικατοπτρισμούς και νομίζω ότι η Real News του Χατζηνικολάου γίνεται η πιο…φιλοΣΥΡΙΖΙΚΗ εφημερίδα. Μη γελάτε. Πότε είδαμε δύο σελίδες με συνεντεύξεις δύο «ανανεωτικούς αριστερούς» σε εφημερίδα; Εγώ δει θυμάμαι στη σύντομη ζωή μου ως τώρα.Ο Στρατής Τριλίκης φιλοξενεί τον Γρηγόρη Ψαριανό και ο Βασίλης Σκουρής τον Λεωνίδα Κύρκο. Ο πρώτος τον βάζει τον Ψαριανό να απολογείται για τα πάντα, για τον Κολοκοτρώνη, τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, την «κόλαση» της μαθητικής εξέγερσης, αλλά και τη…Δανία. Λέει ο Ψαριανός το εξής καταπληκτικό: «Αλλά όσο αυτοί είναι χυδαίοι, κλέφτες, λήσταρχοι, σαλταδόροι, ξεπουλάνε τη δημόσια περιουσία, τρώνε τα λεφτά των ασφαλισμένων στο χρηματιστήριο και τον τζόγο, βεβαίως θα εξεγερθεί ο κόσμος. Ας τα κόψουμε αυτά και ας δώσουν παροχές να δεις πόσο ωραία και ήσυχα θα περνάμε. Θα γίνουμε σαν τη Δανία». Τώρα πώς γίνεται ξαφνικά πρότυπο η Δανία, που είναι από τα ισχυρά προπύργια του ευρωπαϊκού νεοφιλελευθερισμού και που εσχάτως (πρόωρες εκλογές 2007) η ακροδεξιά ενισχύθηκε στο εσωτερικό του κυβερνώντος συντηρητικού συνασπισμού, μόνον ο Κύριος γνωρίζει. Το μόνο που μπορεί να αναγνωρίσει κανείς ως θετικό είναι η χαμηλή θέση στον πίνακα της διαφθοράς. ΟΚ. Πέραν τούτων και το κράτος πρόνοιας ξηλώνεται και οι θρησκευτικές εντάσεις δίνουν και παίρνουν, αν θυμηθούμε τις συγκρούσεις για τα αντιμουσουλμανικά σκίτσα του Μωάμεθ. Πάμε τώρα στον έτερο Καππαδόκη, τον Λεωνίδα Κύρκο, ο οποίος συνεχίζει τις απαγορεύσεις και την έκδοση φετφάδων: «Ο Αλέξης και ο Διαμαντής, τα δύο σύμβολα των ημερών, είναι δικά μας παιδιά. Να φράξουμε τον δρόμο του αίματος. Κατάρα σε όποιον ενεργήσει διαφορετικά.» Για τις «επεισοδιακές» διαδηλώσεις: «Ο δρόμος άδειασε. Οι μαγαζάτορες κατέβασαν ρολά. Οι γονείς πήραν τα παιδιά τους. Η κοινωνία αποσύρθηκε. Να τους υποστηρίξουμε; Δεν είμαστε καλά. Αυτοί είναι τρελοί από φανατισμό. Είναι για δέσιμο! Η κοινωνία θυμάται. Ξέρει. Τον τρόμο της Δεξιάς. Τον τρόμο της Αριστεράς.» Και το καλύτερο το κρατάει για το Συνασπισμό: «…είμαι εκτός γραμμής. Και ευτυχώς, γιατί έτσι δεν έχω καμιά ευθύνη για τα λάθη που διαπράχθηκαν το τελευταίο διάστημα και αλλοίωσαν την εικόνα συνεπούς δημοκρατικού κόμματος που είχαμε οικοδομήσει τα τελευταία χρόνια.» Τώρα, ποια είναι ακριβώς τα «τελευταία χρόνια» κανείς δε γνωρίζει. Πάντως, αξίζει να θυμόμαστε τις «παλιές, καλές εποχές» που ο Κύρκος και η αυλή του χαρακτήριζαν δημοκρατικές: διαγραφή χιλιάδων μελών της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος την άνοιξη του 1978 και τη δημιουργία της Β΄ Πανελλαδικής, τη διάλυση του ΚΚΕ εσωτερικού, την πολιτική κολιγιά του με τον Χαρίλαο Φλωράκη που την επέβαλε στην ΕΑΡ. Αξίζει να θυμηθούμε, επίσης, την απόλυτη υποστήριξη στα δικτατορικά καθεστώτα του Νικολάε Τσαουσέσκου και του Κιμ-Ιλ-Σουνγκ. Και για να μη μείνει αμφιβολία για τον «κυβερνητισμό» ως πολιτική στρατηγικής της αριστεράς που θέλει να επιβάλει, λέει: «Σας θυμίζω μία ωραία εγγλέζικη παροιμία, ότι αν θες να μάθεις τι σόι είναι αυτή η πουτίγκα πρέπει να τη δοκιμάσεις. Εμείς, χωρίς να δοκιμάσουμε την πουτίγκα, είτε την εξορκίζουμε, είτε την υμνολογούμε. Καλύτερο απ’ όλα είναι να τη δοκιμάσουμε.» Η πουτίγκα, όμως, υπάρχει κίνδυνος να είναι δηλητηριασμένη και το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποιεί πάσης φύσεως δηλητήρια στις πουτίγκες που προσφέρει και μετά οι υπόλοιποι τρώνε κόλλυβα.
Sweet Home PASOKara
Τέλος, ο Γιάννης Καμπουράκης στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής βάζει τίτλο: «“Διέγραψε” τον Τσίπρα το ΠΑΣΟΚ» και υπότιτλους: «Αντιμετωπίζει ως συνομιλητή μόνο τον Αλέκο Αλαβάνο», «Στη Χαριλάου Τρικούπη δεν ξεχνούν τα απαξιωτικά σχόλια του προέδρου του ΣΥΝ». Πληροφορούμαστε ότι «το ΠΑΣΟΚ είναι πλέον αποφασισμένο να επενδύσει σε υπαρκτά ρήγματα στο εσωτερικό του Συνασπισμού. Ρήγματα που βασίζονταν σε στρατηγικές διαφωνίας, κορυφαία εκ των οποίων ήταν και παραμένει η συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ ή με το ΚΚΕ για τη δημιουργία της «μεγάλης Αριστεράς» (…) Οι ανανωετικοί φέρονται δικαιωμένοι πλέον από την τελευταία επίθεση διαρκείας που εξαπολύουν το ΚΚΕ και η Αλ. Παπαρήγα εναντίον του κόμματός τους.» Επισημαίνει επίσης ότι το Αριστερό Ρεύμα σάστισε με όλη αυτή την κατάσταση με το ΚΚΕ και έτσι δεν αντέδρασε άμεσα στη νέα συμμαχία ΠΑΣΟΚ και ανανεωτικής πτέρυγας στο θέμα του ασύλου των ΑΕΙ/ΤΕΙ όταν ο Κουβέλης και η Διαμαντοπούλου συνέπλευσαν πολιτικά. Ιδού ένα από τα λαμπρά κοινά πεδία δράσης των δύο κομμάτων: η σταδιακή κατάργηση του ασύλου και ο περιορισμός του στους …σκληρούς δίσκους των υπολογιστών που ο Λεωνίδας Κύρκος έμαθε πως υπάρχουν και τους καταστρέφουν τα παλιόπαιδα τα ατίθασα. Έχω την εντύπωση πως για άλλους…δίσκους μίλαγε.
Αντεκδίκηση και υπομονή
Μουσική/Στίχοι: Χάσμα
Αντεκδίκηση και υπομονή
είναι δυο λέξεις που με βία ταιριάζουν μαζί
κι είναι εκδήλωση προσβλητική
η εφαρμογή της εξουσίας σε κάθε μορφή
Αντεκδίκηση και υπομονή
παλεύουν χρόνια στο μυαλό μας και στη λογική
μα είναι λύτρωση μοναδική
η καταστροφή της εξουσίας σε κάθε μορφή
Καλή εβδομάδα
Θανάσης Τσακίρηςhttp://tsakiris.snn.gr
http://tsakthan.blogspot.com
http://tsakthan.wordpress.com
http://antiracistes.wordpress.com
http://homoecologicus.wordpress.com
http://leftypedia.wordpress.com
http://greekunions.wordpress.com
http://femininmasculin.wordpress.com
Subscribe to:
Posts (Atom)
Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης-ΤΕΤΑΡΤΗ 7/14/2022 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΕΦΥΓΕ (ΝΤΟΜΑΝΓΚΤΣΙΝ ΓΕΟΤΖΑ)
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΕΦΥΓΕ (ΝΤΟΜΑΝΓΚΤΣΙΝ ΓΕΟΤΖΑ) του Χονγκ Σανγκ-σου (ΝΟΤΙΑ ΚΟΡ...
-
Η ΜακΝτοναλντοποίηση της Κοινωνίας του Θανάση Τσακίρη Μακντοναλντοποίηση είναι η διαδικασία με βάση την οποία οι αρχές των εστιατορίων... -
Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Άλφρεντ Σουτς ξεκινά με βάση το έργο του Βέμπερ για τους «ιδεότυπους» και το επεκτείνει αναθεωρώντας ορ...