Οι villas miserias (παραγκουπόλεις) και τα κινήματα της Αργεντινής οργανώνονται ενάντια στον κορονωϊό.

Εκεί κάπου γύρω στο 2000, μερικές από μας,  είχαμε αντικαταστήσει το γνωστό σύνθημα «η αλληλεγγύη είναι το όπλο των λαών» με ένα στίχο του νικαραγουανού ποιητή Τζιοκόντα Μπέλι: «η αλληλεγγύη είναι η τρυφερότητα των λαών».

Σήμερα παραφράζοντας και τα δύο,  θα μπορούσαμε να πούμε «H κοινότητα και η αλληλεγγύη είναι η τρυφερότητα των από κάτω». Η τρυφερότητα, το καταφύγιο και η δύναμή τους.

Σας υποσχέθηκα μία «καλή είδηση» κάθε μέρα. Εννοώντας με το «καλή είδηση» οποιαδήποτε αντίσταση επινοεί τη ζωή.

Να… ξεκινάω εδώ και δεν ξέρω αν θα είναι κάθε μέρα. Ξέρω όμως ότι πρέπει να τις ψάξουμε αυτές τις αντιστάσεις και να γεμίσουμε τις μέρες μας με αυτές, να μάθουμε από αυτές… μας λείπει το να μαθαίνουμε… 

Οι villas miserias (παραγκουπόλεις) και τα κινήματα της Αργεντινής οργανώνονται ενάντια στον κορονωϊό.

«Ο κορονωϊός έφθασε στις villas για να προστεθεί σε όλες αυτές τις πανδημίες που εδώ και χρόνια μάς εξολοθρεύουν και που κανείς δεν μιλάει για αυτές: κατοικίες χωρίς αξιοπρέπεια, χωρίς ηλεκτρικό και επαρκές νερό, στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλον, παιδιά υποσιτισμένα, αστυνομική καταστολή, εκκενώσεις και εκτοπισμοί, στιγματισμός, σαναταποίηση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Μας λείπουν πολλά για να μας θεωρήσετε ανθρώπους. Μας λείπουν πολλά εδώ και πολύ καιρό στις villas. Ναι, αλλά  οι villas έχουν πολλές δυνάμεις για να τα βγάλουμε πέρα και σε αυτή την κρίση. Έχουμε μια ιστορία και μια μνήμη που μας θυμίζει τον τρόπο που καταφέραμε να επιβιώσουμε από όλες τις πανδημίες που προηγήθηκαν αυτής εδώ».

Τα λόγια ανήκουν στον Ιγνάτιο Λεβί, κάτοικο της villa 21. Η Villa 21 (όπως και 23 ακόμα villas  με συνολικό πληθυσμό πάνω από 1 εκατομμύριο κατοίκους) βρίσκεται στην περιφέρεια του Μπουένος Άιρες.

Οι villas miserias έχουν μια μακριά ιστορία αγώνων και αυτοοργάνωσης (από τις καταλήψεις γης έως το συλλογικό χτίσιμο των κατοικιών έως τη συλλογική αντιμετώπιση των αναγκών μιας αστικής επισφαλούς καθημερινότητας) που αποδεικνύει ότι ακόμα και στις πιο δύσκολες υλικές συνθήκες, μπορείς, ενάντια στο ρεύμα, να χτίσεις δομές κοινότητας και μοιράσματος του λίγου που έχεις. Δομές, που σε καιρούς υγειονομικής και οικονομικής κρίσης όπως αυτή που ζουν οι κάτοικοι των villas αυτούς τους καιρούς του κορονωϊού (και όχι μόνο), μπορούν να λειτουργήσουν -κυριολεκτικά- σαν κιβωτός διαφύλαξης της ζωής. Των αποκλεισμένων.

Η εξέγερση του 2001 έφερε τη συνάντηση αυτών των αποκλεισμένων (αποκλεισμένων αλλά με πλούσια ιστορία αγώνων που πρόκυπταν από την ανάγκη) με αστικά χειραφετητικά κινήματα. Μια συνάντηση που «μόλυνε» και τους μεν και τους δε. Δεν είναι σκοπός αυτού εδώ του σημειώματος που μοιράζομαι μαζί σας να μιλήσει για τις αντιφάσεις, τις κατακτήσεις, τις ήττες που άφησε πίσω της αυτή η συνάντηση. Αλλά για τις δομές και τις εμπειρίες που γεννήθηκαν από αυτές τις συναντήσεις και που επιτρέπουν σήμερα στις villas να μην παραδοθούν αμαχητί στον θάνατο που είναι ο κορωνοϊός για τους «αχαρτογράφητους» αστικούς πληθυσμούς*.

«Η λύση  και η έξοδος από αυτό μπορεί να είναι μόνο συλλογική»

«Οργάνωση, οργάνωση, οργάνωση για να νικήσουμε τον κοροωνοϊό»

«Απέναντι στον κορονωϊό η συλλογική αλληλεγγύη»

Θα μπορούσε να είναι λόγια του κ. Τσιόρδα ή του Κυριάκου Μητσοτάκη ή και όποιου προέδρου-πρωθυπουργού-αξιωματούχου  καθορίζει αυτές τις μέρες την καθημερινότητά μας. Ή ακόμα και διαφημιστικό σλόγκαν οποιασδήποτε εταιρίας.  Είναι όμως συνθήματα γραμμένα στους τοίχους των villas miserias του Μπουένος Άιρες. Συνθήματα που μεταφράζονται σε πράξη καθημερινή που, ως πράξη και όχι ως λόγια κενά, καθορίζει την καθημερινότητα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που η επιβίωσή τους και η ζωή τους εξαρτάται από τη συλλογική οργάνωση. Στη μάχη ενάντια στον κορωνοϊό έχουν ριχτεί (συνεπικουρούμενες από κινηματικές οργανώσεις) οποιεσδήποτε συλλογικές δομές κατακτήθηκαν από το 2001 και μετά:

Μικροί συνεταιρισμοί ραπτικής και υφαντουργίας (που δημιουργήθηκαν από το 2001 και μετά) σε συνεργασία με γυναίκες από όλη τη γειτονιά φτιάχνουν μάσκες: Η Χουάνα Μασιέλ είναι μία από τις πολλές γυναίκες της πυκνοκατοικημένης φτωχογειτονιάς Villa Jardin, στο νότο του Μπουένος Άιρες,, που εδώ και δέκα μέρες έχει αφιερωθεί στο να φτιάχνει μάσκες με ύφασμα που τους προμήθευσε μια συνεργατική υφαντουργίας του κινήματος Barrio de Pie. “Ήξερα να ράβω και τις κάνω στο πι και φι, σε λιγότερο από ένα λεπτό» λέει.  Η Μασιέλ, η μητέρα της και άλλες γυναίκες της γειτονιάς που φτιάχνουν μάσκες, προσπαθούν να διατηρούν την ώρα που δουλεύουν την ενδεδειγμένη απόσταση, πράγμα πολύ δύσκολο σε μια συνοικία που τα σπίτια είναι κολλημένα το ένα με το άλλο και σε κάθε σπίτι μένουν 10 ή και παραπάνω άνθρωποι.  Όταν τελειώνουν την κάθε μάσκα και πριν τις παραδώσουν στους εθελοντές που οργανώνουν καθημερινά τις λαϊκές κουζίνες στη συνοικία, τις εμποτίζουν με οινόπνευμα διαλυμένο σε νερό.

Εκτός από την λαϊκή κουζίνα της γειτονιάς τους προμηθεύουν με μάσκες ακόμα 21 λαϊκές κουζίνες της συνοικίας. Δουλεύουν εθελοντικά. «Σιωπηλές ηρωϊδες» τις χαρακτηρίζει ένας αγωνιστής του κινήματος Movimiento Popular La Dignidad που ζει στη συνοικία.

Υποστηριχτές υγείας: «Οι κάτοικοι κάνουν μία τεράστια προσπάθεια να μείνουν στα σπίτια τους και να ακολουθήσουν τις οδηγίες υγιεινής αλλά αυτό είναι περίπου αδύνατο. Εδώ και τρεις μέρες δεν μαζεύουμε ούτε καν τα σκουπίδια γιατί οι συνεταιρισμοί δεν έχουν τα απαραίτητα για βγουν να καθαρίσουν τους δρόμους. Μας λείπουν τα πάντα. Και κυρίως το νερό.» λέει ο Βάλτερ Χιρακόυ, κάτοικος της Villa 31.

Μπροστά στις τερατώδεις ελλείψεις, οι κάτοικοι και οι τοπικές κοινωνικές  οργανώσεις οργανώθηκαν, μοίρασαν τις δουλειές μεταξύ τους, διεκδίκησαν και κατάφεραν με πολύ κόπο να τους παραχωρηθούν δύο ασθενοφόρα, δημιούργησαν «επιτροπές κρίσης» που αναλαμβάνουν τη διοργάνωση συλλογικών συσσιτίων και τη διεκδίκηση τροφίμων (είτε από το κράτος είτε ασκώντας πίεση σε μεγάλες αλυσίδες τροφίμων) και στελέχωσαν τα υποτυπώδη (αλλά τόσο σημαντικά ) «κέντρα υγείας» που έχουν κτιστεί σε πολλές από τις villas μετά το 2001 με τη στήριξη πολλών οργανώσεων (Movimiento Popular La Dignidad, Barrios de Pies, Poderosa, Corriente Indepediente Villera, Frente Dario Santillan, FOB, FOL κ.α.)

 Και ξεκίνησαν πόρτα την πόρτα μια καμπάνια ενημέρωσης για τον κορωνοΪό αλλά πάνω απ’ όλα σχημάτισαν ομάδες εθελοντών που  ανέλαβαν την φροντίδα και την παρακολούθηση όσων ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου και επίσης το μοίρασμα υλικών προστασίας, αντισηπτικών και μασκών που φτιάχνονται από τους ίδιους . Η PODEROSA, μία οργάνωση  με παρουσία σε πολλές villas,  επιφορτίστηκε με τη δημιουργία ενός δικτύου που εξασφαλίζει την καθημερινή επαφή με τους ηλικιωμένους των συνοικιών και την παράδοση στα σπίτια τους φαγητού και των απαραίτητων φαρμάκων. «Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση πρέπει με όποιο τρόπο, κάνοντας σχεδόν μαγικά, να χτίσουμε αλληλεγγύη. Πρέπει να φροντίσουμε ο ένας τον άλλον» λέει ο Νόρμα Μοράλες, ένας ακτιβιστής του κινήματος Barrio de Pie.

Οργάνωση απέναντι στη βία: Το διάταγμα για την Υποχρεωτική και Προληπτική Κοινωνική Απόσταση καθώς και τα μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας έφεραν αύξηση των κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας (κυρίως  βίας ενάντια στις γυναίκες). Η Αργεντινή έχει από τα πλέον ζωντανά γυναικεία κινήματα στα οποία συμμετέχουν δραστήρια οι γυναίκες κάτοικοι των  villas. Μια από τις συνέπειες των μέτρων για τον κορονωϊό ήταν η αναγκαστική αποχή των κατοίκων των villas από τις καθημερινές δραστηριότητες για το προς το ζην (κυρίως πλανόδιο και υπαίθριο άτυπο εμπόριο).  Που με τη σειρά της οδήγησε σε αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας λόγω αναγκαστικής συνύπαρξης σε συνθήκες περιορισμένου χώρου και φτώχειας. Και λόγω machismo. Από την πρώτη στιγμή οι γυναίκες και οι οργανώσεις εναντίον της έμφυλης βίας κινητοποιήθηκαν και αυτήν τη στιγμή στις περισσότερες villas λειτουργούν εθελοντικά, από τις ίδιες τις γυναίκες,  αυτοσχέδια κέντρα τηλεφωνικής στήριξης.

Από την άλλη τις τελευταίες μέρες παρατηρούνται φαινόμενα αστυνομικής βίας ενάντια σε όσους δεν τηρούν τα μέτρα της καραντίνας. Έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένα βίντεο που δείχνει πάνοπλους αστυνομικούς να υποχρεώνουν νεαρούς από τη Villa 1-11-14 να κάνουν push-ups, να χορέψουν και να τραγουδήσουν τον εθνικό ύμνο, επειδή κατά την γνώμη των αστυνομικών κυκλοφορούσαν άσκοπα παραβιάζοντας την καραντίνα (εκ των υστέρων αποδείχτηκε ότι οι νεαροί πήγαιναν φαγητό σε ένα άτομο με αναπηρία). «Η αστυνομία επωφελείται της καραντίνας για τιμωρήσει και να ταπεινώσει και εμάς τα παιδιά μας» λέει η Νόρμα που ζει στον καταυλισμό Danubio Azul. Μπροστά στην αύξηση της αστυνομικής βίας η οργάνωση PODEROSA έφτιαξε ένα χάρτη «αντιμετώπισης της θεσμικής βίας», στον οποίο σημειώνονται τα σημεία στα οποία βρίσκονται οι αστυνομικές δυνάμεις. Αυτόν τον χάρτη τον επικαιροποιούν εθελοντές και εθελόντριες από τις γειτονιές οι οποίοι είναι και επιφορτισμένοι με την οπτικο-ακουστική καταγραφή περιστατικών βίας και την προώθησή τους σε οργανώσεις στήριξης.

Και πάνω απ’ όλα και στο κέντρο όλων: Las ollas populares (οι λαϊκές κατσαρόλες… τα λαϊκά συσσίτια θα λέγαμε εμείς). Las ollas populares είναι μια παράδοση των κινημάτων στην Αργεντινή. Εμφανίστηκαν στις villas τη δεκαετία του ’80 τότε που η κρίση βύθιζε στην πείνα τεράστια κομμάτια του αργεντίνικου λαού. Αργότερα, στη διάρκεια της εξέγερσης του 2001 γενικεύτηκαν και έγιναν το κέντρο των συναντήσεων των ανθρώπων που αγωνίζονταν, δίνοντας ένα ακόμα νόημα στη λέξη «σύντροφος» (compañero= εκείνος που μοιραζόμαστε το ψωμί).

 Με τα χρόνια, όταν η ανεργία μειώθηκε, μειώθηκαν και οι  λαϊκές κουζίνες. Στις villas (όπου οι ανάγκες με κρίση ή χωρίς κρίση είναι πάντα πιεστικές) μετατράπηκαν σε comedores comunitarios (κοινοτικές τραπεζαρίες) στις οποίες πάντα έβρισκαν φαγητό παιδιά, οικογένειες χωρίς μέσα, άνεργοι. Οι οργανώσεις των κατοίκων αλλά και πολλά κινήματα διεκδίκησαν επιχορηγήσεις ή παροχή τροφίμων από το κράτος για να μπορούν να λειτουργούν οι αυτοδιαχειριζόμενες κοινoτικές τραπεζαρίες, οι αυτοδιαχειριζόμενοι παιδικοί σταθμοί ή τα κέντρα υγείας στις villas.**

Με την έναρξη των μέτρων για τον κορωνοϊό, που είχαν σαν συνέπεια την εκτίναξη της ανεργίας για τα κομμάτια που ζουν από το άτυπο εμπόριο, υπήρξε μια έκρηξη, αντανακλαστική σχεδόν, των  αυτοοργανωμένων συλλογικών κουζινών σε όλες τις λαϊκές γειτονιές.  Η εμπειρία των χρόνων της εξέγερσης ζωντανή στο παρόν.

Χωρίς καμία υπερβολή αυτή τη στιγμή στην Αργεντινή  λειτουργούν δεκάδες χιλιάδες συλλογικές, αυτοοργανωμένες,  λαϊκές κουζίνες που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν  αλληλέγγυα την έλλειψη τροφής για πολλούς από τους κατοίκους των villas. Να καλύψουν την πρώτη ανάγκη: να ταϊσουν τους ανθρώπους τους. 

«Ο κορωνοϊός σαφώς και διακρίνει κοινωνικές τάξεις» υποστηρίζουν οι αγωνιστές όλων των τοπικών οργανώσεων. «Εδώ το «μείνε σπίτι» είναι κενά λόγια. Σε ποιο σπίτι? Σε ένα σπίτι χωρίς τα βασικά και χωρίς φαϊ? Ζούμε την καραντίνα διαφορετικά από τις μεσαίες τάξεις. Γι’ αυτό είμαστε αναγκασμένοι να επινοήσουμε στρατηγικές. Στρατηγικές που, όπως πάντα κάνανε τα κοινωνικά κινήματα, περιστρέφονται κυρίως γύρω από τις λαϊκές κουζίνες και τις κοινοτικές τραπεζαρίες» λέει μία αγωνίστρια του κινήματος Barrio de Pie. Η ίδια συντονίζει την κοινοτική τραπεζαρία στη γειτονιά Dock Sud, στην Avellaneda. «Εδώ και μια εβδομάδα φτιάχναμε εκατό μερίδες, σήμερα έχουμε μαγειρέψει τριακόσιες και δεν φτάνουν πλέον, μένουν οικογένειες χωρίς να φάνε».

«Για αύριο έχουμε εξασφαλίσει 400 μερίδες, όλοι στη γειτονιά που ακόμα έχουν κάποιο έσοδο βοήθησαν. Αλλά θα διεκδικήσουμε τρόφιμα με όποιο τρόπο μπορούμε, υπάρχουν παιδιά που δεν τρέφονται καλά, πρέπει να τα φροντίσουμε» λέει μια κυρία, στη συνοικία Lanus, ανακατεύοντας τις φακές στο τεράστιο καζάνι, φορώντας μάσκα και γάντια. Σήμερα πέντε γειτόνισσες εξασφάλισαν μάσκες για όλους στο  λαϊκό συσσίτιο και χάρισαν και 500 μάσκες, ραμμένες με υφάσματα που συνεισέφεραν τέσσερις κοοπερατίβες ραπτικής, στην λαϊκή κουζίνα μιας άλλης συνοικίας.

Από τη μέρα της καραντίνας πλανόδιοι πωλητές, οικοδόμοι, καρτονέρος, καθαριστές, οικιακές βοηθοί, όλες και όλοι εκείνοι που δουλεύουν μαύρα και ζουν την κάθε μέρα από όσα βγάζουν κάθε μέρα, γεμίζουν τις ουρές των λαϊκών συσσιτίων που αντέχουν χάρη στις συνεισφορές οργανώσεων αλλά και των ίδιων των γειτόνων. Αλλά δεν φτάνει.

Στη  villa 21-24, στη villa 31, στη villa 1-11-14, στη villa Itati, στην La Carcova, στην Caacupe, στο Guilmes…... (αναρίθμητα ονόματα που δεν μας λένε τίποτα) οργανώσεις, κάτοικοι, πάστορες της θεολογίας της απελευθέρωσης έχουν ριχτεί σε έναν ασύμμετρο αγώνα. Διεκδίκησης της ζωής. Ξέρουν ότι δεν υπάρχουν για το κράτος και το κράτος ποτέ δεν υπήρξε γι’ αυτούς παρά μόνο ως καταστολή. Δεν έχουν τίποτα στα χέρια τους και επινοούν ότι μπορούν να επινοήσουν. Μια κουλτούρα αγώνα που διεκδικεί αλλά δεν αφήνει τις ζωές των ανθρώπων στα χέρια του κράτους. Μια κουλτούρα αυτοοργανωμένης αλληλεγγύης, αλληλεγγύης από τα κάτω.  Και «αλληλεγγύη» στις villas «ζωή»….

*Ναι, δεν σημειώνονται στους χάρτες οι villas, δεν έχουν ονόματα δρόμων ούτε και νούμερα οι δρόμοι τους

**Η Αργεντινή εξακολουθεί έως και σήμερα να είναι ένα τεράστιο κοινωνικό εργαστήρι.  Υπάρχει μια πληθώρα οργανώσεων και κινημάτων, διαφορετικών ιδεολογικών αφετηριών, αποχρώσεων και προοπτικών.  Δεν έχει νόημα να αναφερθούμε στις διαφορές τους, έχει όμως νόημα να πούμε ότι τις περισσότερες από αυτές τις οργανώσεις δεν τις άφησε ανεπηρέαστες η εξέγερση του 2001 και οι τρόποι αγώνα που έφερε στο κινηματικό προσκήνιο. Σήμερα, οι περισσότερες από αυτές τις οργανώσεις, ανεξαρτήτως ιδεολογικής προέλευσης, δουλεύουν με τους από κάτω από τα κάτω.

 Για όποιον ενδιαφέρεται για παραπάνω πληροφορίες για τους τρόπους που δουλεύουν μερικές από αυτές τις οργανώσεις μπορεί να ψάξει το βιβλίο Χτίζοντας της αυτονομία: συνεντεύξεις με δύο πικετέρος από το Μπουένος Άιρες. Είναι μία κινηματική έκδοση και το ε-μέιλ που δίνουν, στο οπισθόφυλλο, για επικοινωνία όσοι το εξέδωσαν  είναι: pololocrew@espiv.net