Τι είναι αυτό που το λένε Αγάπη, κύριε Φρομ; (του Θανάση Τσακίρη)

Το  Art of Loving  (Η Τέχνη της Αγάπης) είναι βιβλίο του του ψυχαναλυτή και κοινωνικού φιλόσοφου Erich Fromm, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1956 στο πλαίσιο της σειράς World Perspectives που επιμελήθηκε η Ruth Nanda Anshen. [1] Σε αυτό το έργο, ο Fromm αναπτύσσει την άποψή του για την ανθρώπινη φύση.

Ο Έριχ Φρομ γεννήθηκε στις 23 Μαρτίου 1900, στη Φρανκφούρτη. Ήταν το μοναδικό παιδί των Ορθόδοξων Εβραίων γονέων, της Ρόζα (Κράους) και του Ναφτάλι Φρόμ. Ξεκίνησε τις ακαδημαϊκές του σπουδές το 1918 στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης με δύο εξάμηνα της νομολογίας. Κατά τη διάρκεια του θερινού εξαμήνου του 1919, ο Fromm σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, όπου άρχισε να σπουδάζει κοινωνιολογία υπό τον Alfred Weber (αδελφός του γνωστού κοινωνιολόγου Max Weber), τον ψυχίατρο-φιλόσοφο Karl Jaspers και τον Heinrich Rickert. Ο Fromm έλαβε το διδακτορικό του στην κοινωνιολογία από τη Χαϊδελβέργη το 1922. Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1920, εκπαιδεύτηκε να γίνει ψυχαναλυτής μέσω του ψυχαναλυτικού θεραπευτηρίου της Φρίντα Ράιχμαν στη Χαϊδελβέργη. Παντρεύτηκαν το 1926, αλλά χώρισαν λίγο μετά.Ξεκίνησε τη δική του κλινική πρακτική το 1927. Το 1930 εντάχθηκε στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας της Φρανκφούρτης και ολοκλήρωσε την ψυχαναλυτική του εκπαίδευση.

Μετά τη ναζιστική ανάληψη της εξουσίας στη Γερμανία, ο Fromm μετακόμισε πρώτα στη Γενεύη και στη συνέχεια, το 1934, στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη. Μαζί με την Karen Horney και τον Harry Stack Sullivan, ο Fromm ανήκει σε μια νεο-φροϋδική σχολή ψυχαναλυτικής σκέψης. Η Horney και ο Fromm είχαν σημαντική επιρροή στη σκέψη του άλλου, με την Horney να φωτίζει ορισμένες πτυχές της ψυχανάλυσης για τον Fromm και ο τελευταίος να διευκρινίζει ορισμένα θέματα κοινωνιολογίας για την Horney. Η σχέση τους τελείωσε στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Αφού έφυγε από το Κολούμπια, ο Fromm βοήθησε στη δημιουργία του παραρτήματος Νέας Υόρκης της Σχολής Ψυχιατρικής της Ουάσιγκτον το 1943 και το 1946 συν-ίδρυσε το Ινστιτούτο Ψυχιατρικής, Ψυχανάλυσης και Ψυχολογίας του William Alanson White. Ήταν στη σχολή του Bennington College από το 1941 έως το 1949, και δίδαξε μαθήματα στο New School for Social Research στη Νέα Υόρκη από το 1941 έως το 1959.

Μετα ο Fromm μετακόμισε στην Πόλη του Μεξικού το 1949, έγινε καθηγητής στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού (UNAM) και ίδρυσε ένα ψυχαναλυτικό τμήμα στην ιατρική σχολή εκεί. Εν τω μεταξύ, δίδαξε ως καθηγητής ψυχολογίας στο Michigan State University από το 1957 έως το 1961 και ως αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογίας στο μεταπτυχιακό τμήμα Τεχνών και Επιστημών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης μετά το 1962. Δίδαξε στο UNAM μέχρι την αποχώρησή του, το 1965, και στην Μεξικανική Εταιρεία Ψυχανάλυσης (SMP) έως το 1974. Το 1974 μετακόμισε από την Πόλη του Μεξικού στο Muralto της Ελβετίας και πέθανε στο σπίτι του το 1980. Στο μεταξύ, ο Fromm διατήρησε τη δική του κλινική πρακτική και δημοσίευσε μια σειρά βιβλίων.

Ο Fromm παρουσιάζει την αγάπη ως δεξιότητα που μπορεί να διδαχθεί και να αναπτυχθεί, απορρίπτοντας την ιδέα της αγάπης ως κάτι μαγικό και μυστηριώδες που δεν μπορεί να αναλυθεί και να εξηγηθεί. Είναι σκεπτικός στις δημοφιλείς ιδέες όπως το ερωτεύεσθαι[2].

Επειδή οι σύγχρονοι άνθρωποι αποξενώνονται ο ένας από τον άλλο και από τη φύση, αναζητούν καταφύγιο στη ρομαντική αγάπη και το γάμο. Ωστόσο, ο Fromm παρατηρεί ότι η πραγματική αγάπη δεν είναι ένα συναίσθημα που μπορεί εύκολα να ικανοποιηθεί  από τον πάσα ένα. Μόνο μέσω της ανάπτυξης της συνολικής προσωπικότητας του ατόμου η ικανότητα του να αγαπάει τον γείτονά του με «αληθινή ταπεινοφροσύνη, θάρρος, πίστη και πειθαρχία», αποκτά την ικανότητα να βιώνει πραγματική αγάπη. Αυτό πρέπει να θεωρείται σπάνιο επίτευγμα. Ο Fromm υπερασπίστηκε αυτές τις απόψεις επίσης σε συνέντευξη με τον Mike Wallace όταν είπε ότι η αγάπη σήμερα είναι ένα σχετικά σπάνιο φαινόμενο, ότι έχουμε μεγάλη συναισθηματικότητα και ψευδαίσθηση για την αγάπη ως κάτι που κάποιος πέφτει μέσα. Αλλά το ερώτημα είναι ότι δεν μπορεί κανείς να ερωτευτεί, πρέπει να είναι ερωτευμένος. Και αυτό σημαίνει ότι η αγάπη γίνεται ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή.

Το Art of Loving υποστηρίζει ότι ο ενεργός χαρακτήρας της αληθινής αγάπης περιλαμβάνει τέσσερα βασικά στοιχεία: φροντίδα, ευθύνη, σεβασμό και γνώση. Κάθε ένα από αυτά είναι δύσκολο να προσδιοριστεί και μπορεί να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τα άτομα που εμπλέκονται και τις περιστάσεις τους. Με αυτούς τους όρους, η αγάπη είναι σκληρή δουλειά, αλλά είναι επίσης το πιο ωραίο είδος εργασίας.

Μία από τις έννοιες του βιβλίου είναι η αυτο-αγάπη. Σύμφωνα με τον Fromm, το να αγαπάς τον εαυτό του είναι αρκετά διαφορετικό από την αλαζονεία, την υπερηφάνεια ή τον εγωκεντρισμό. Το να αγαπάς τον εαυτό σου σημαίνει να νοιάζεσαι τον εαυτό σου, να αναλαμβάνεις την ευθύνη για τον εαυτό σου, να σέβεσαι τον εαυτό σου και να γνωρίζεις τον εαυτό σου (π.χ. να είσαι ρεαλιστής και ειλικρινής για τα δυνατά και αδύνατα σημεία σου). Για να μπορέσουμε να αγαπήσουμε πραγματικά ένα άλλο άτομο, πρέπει πρώτα να αγαπήσουμε τον εαυτό σου με αυτόν τον τρόπο.

Ο Fromm καλεί τη γενική ιδέα της αγάπης στη σύγχρονη δυτική κοινωνία  “égoïsme à deux”  (εγωισμό του ζεύγους)- μια σχέση στην οποία κάθε άτομο επικεντρώνεται πλήρως στο άλλο, εις βάρος άλλων ανθρώπων γύρω τους. Η τρέχουσα πεποίθηση είναι ότι ένα ζευγάρι πρέπει να είναι μια ταιριαστή ομάδα, σεξουαλικά και λειτουργικά, που εργάζεται για έναν κοινό σκοπό. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την περιγραφή του Fromm σχετικά με την αληθινή αγάπη και οικειότητα, η οποία περιλαμβάνει τη σκόπιμη δέσμευση που στρέφεται προς ένα μοναδικό άτομο. Δεν μπορεί κανείς να αγαπήσει πραγματικά ένα άλλο άτομο εάν δεν αγαπάει όλη την ανθρωπότητα, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού του.

Το βιβλίο περιλαμβάνει την ανάπτυξη των θεωριών της αδελφικής αγάπης, της μητρικής και της πατρικής αγάπης, της ερωτικής αγάπης, της αυτο-αγάπης και της αγάπης του Θεού  και μια εξέταση της αποσύνθεσης της αγάπης στη σύγχρονη δυτική κουλτούρα.

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε πλήρως τις ιδέες που απεικονίζονται στο βιβλίο του Fromm, πρέπει να κατανοήσουμε την έννοια της παράδοξης σκέψης ή την ικανότητα να συνδυάζουμε τις αντίθετες αρχές σε μια ίδια περίπτωση. Ο ίδιος ο Fromm εξηγεί την παράδοξη σκέψη στα κεφάλαια που είναι αφιερωμένα στην αγάπη του Θεού και στην ερωτική αγάπη.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ

---

[1] Η Anshen γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου 1900 στο Lynn της Μασαχουσέτης από Εβραίους Ρώσους μετανάστες. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης υπό τον Alfred North Whitehead. Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής της, ανέπτυξε την επιθυμία να ενώσει μελετητές από όλο τον κόσμο από διάφορους τομείς. Το 1941, συνέταξε τη σειρά Science of Culture, ελπίζοντας να αναπτύξει μια «ενιαία αρχή σύμφωνα με την οποία θα μπορούσε να υπαχθεί και να αξιολογηθεί η φύση του ανθρώπου και η φύση της ζωής, η σχέση της γνώσης με τη ζωή». Αυτή η σειρά συνεχίστηκε για δύο δεκαετίες και περιελάμβανε τους Albert Einstein, Niels Bohr, Thomas Mann και Whitehead στο διοικητικό συμβούλιο. Ήταν μέλος της Βασιλικής Εταιρείας Τεχνών του Λονδίνου, μέλος της Αμερικανικής Φιλοσοφικής Ένωσης, της Ιστορίας της Επιστημονικής Εταιρείας, της Διεθνούς Φιλοσοφικής Εταιρείας και της Μεταφυσικής Εταιρείας της Αμερικής. Το 1958, ίδρυσε τα σεμινάρια του Πανεπιστημίου Anshen-Columbia σχετικά με τη φύση του ανθρώπου. Ο Anshen πέθανε σε ηλικία 103 ετών.

[2] Το να ερωτευτείς είναι η ανάπτυξη ισχυρών συναισθημάτων προσκόλλησης και αγάπης, συνήθως απέναντι σε άλλο άτομο.