Παραδείγματα "πολιτικής ανυπακοής"

Τα τελευταία χρόνια η περίπτωση της Ελλάδας προσφέρει πολλά παραδείγματα "πολιτικής ανυπακοής", η οποία είναι σε μεγάλο βαθμό συνάρτηση των "δομών των πολιτικών ευκαιριών". Αυτή θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η περίπτωση της Ελλάδας όπου το σύστημα ανέχεται και αντιμετωπίζει τα αιτήματα για μισθούς και συντάξεις, αλλά συστηματικά αγνοεί τα αιτήματα για  ποιότητα ζωής, εκτός από τις περιόδους των εκλογών, όταν οι υπάρχουσες κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα προσπαθούσαν να παρουσιάσουν ελκυστικά κυβερνητικά πρόγραμμα.[1] Από το 1974 όταν η κοινοβουλευτική δημοκρατία αποκαταστάθηκε στην Ελλάδα μετά την κατάρρευση της επταετούς δικτατορίας των συνταγματαρχών, τα πολιτικά κόμματα κάλυψαν σχεδόν ολόκληρο το πεδίο της κοινωνίας των πολιτών με μερικές εξαιρέσεις, όπως τα βιομηχανικά εργοστασιακά σωματεία, κάποιους συλλόγους του τραπεζικού κλάδου καθώς και τις επιχειρηματικές ενώσεις. Πολλές κοινωνικές κινητοποιήσεις κυριαρχούνταν από τα πολιτικά κόμματα εκτός από τα μαθητικά, φοιτητικά και οικολογικά  που προκύπτανε ξαφνικά.[2]

Μετά τις εθνικές εκλογές του Οκτωβρίου 1981 και την αρχή της περιόδου της σοσιαλιστικής διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ το δικομματικό σύστημα έχει σταθεροποιηθεί. [3]Από τότε τα δύο κυβερνητικά κόμματα έχουν κυριαρχήσει σε μεγάλο βαθμό στα συνδικάτα και τις βασικές κοινωνικές ενώσεις. Μόνο στις αρχές του 21ου αιώνα οι δομές πολιτικών ευκαιριών για τα συνδικάτα και τα άλλα κοινωνικά κινήματα ανοίξανε και πάλι ώστε να μπορέσουν να διεκδικήσουν υψηλότερες βαθμούς αυτονομίας και ανεξαρτησίας από την πολιτική κυριαρχία του κόμματος. Αυτό εν μέρει αποδίδεται στις διαμάχες και ενδοκομματικές συγκρούσεις στη διάρκεια  της διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ μεταξύ «εκσυγχρονιστών» που κυριαρχούσαν στην κυβέρνηση και «παραδοσιακών» που προσπαθούσαν να κρατήσουν το κόμμα υπό τον έλεγχό τους και επέκριναν την κυβέρνηση ότι επιχείρησε να υπονομεύσει το Ελληνικό Κράτος Πρόνοιας .

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000 η δεξιά αντιπολίτευση (Νέα Δημοκρατία) υιοθέτησε το σύνθημα της «Επανίδρυσης του Κράτους», προκειμένου να κερδίσει την εκλογική υποστήριξη της μεσαίας τάξης στις περιφέρειες του ΠΑΣΟΚ. Όταν η ΝΔ ήρθε στην κυβέρνηση, εφάρμοσε μια σειρά μεταρρυθμίσεων και συνέχισε την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων των επιχειρήσεων του δημόσιου τομέα και της δημόσια εκπαίδευσης, επιχειρώντας να νομιμοποιήσει τα ιδιωτικά πανεπιστήμια μέσω της τροποποίησης του άρθρου 16 του Συντάγματος.  Όλες αυτές οι «μεταρρυθμίσεις» αντιμετωπίσανε  έντονη αντίσταση όχι μόνο από το ΠΑΣΟΚ και τα αριστερά κόμματα, αλλά και μέσα από τις παρατάξεις του κόμματος στις συνδικαλιστικές οργανώσεις. Τέλος, τον Δεκέμβριο του 2008, αμέσως μετά τη δολοφονία του 15χρονου μαθητή Λυκείου Αλέξη Γρηγορόπουλου από ένα μέλος των Ειδικών Φρουρών της Αστυνομίας, ξέσπασε εξέγερση ενάντια στην αυξανόμενη επιθετικότητα των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους.[4] Στην εξέγερση οι μαθητες λυκείων, οι  φοιτητές και οι νέοι επισφαλώς εργαζόμενοι έπαιξαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη μαζική πολιτική ανυπακοή μέσω διαδηλώσεων, καταλήψεων σχολείων και δημοσίων κτιρίων και ταραχών. Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, εκατοντάδες μέλη των νέων και παλιότερων συνδικαλιστικών οργανώσεων «επισφαλώς απασχολούμενων», όπως των εργαζομένων σε υπηρεσίες κούριερ, σε τηλεφωνικά κέντρα χρησιμοποίησαν τη στρατηγική «πολιτικής ανυπακοής» όχι μόνο ενάντια στην κυβερνητική πολιτική αλλά και ενάντια της «συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας» που, κατά τη γνώμη τους, λόγω της δέσμευσής της στον «κοινωνικό διάλογο» είχαν ενσωματώσει το εργατικό κίνημα στην πολιτική και οικονομική τάξη πραγμάτων και δεν εκπροσωπούσε πλέον την εργατική τάξη.[5] Επιπλέον, οι πολίτες διαμαρτύρονται για τα δύο μεγάλα κόμματα εξουσίας λόγω των οικονομικών σκανδάλων που αφορούν τμήμα του πολιτικού προσωπικού τους, καθώς και για σημαντικά μέλη της οικονομικής και επιχειρηματικής ελίτ (π.χ. Siemens, οι συναλλαγές επί των ακινήτων μεταξύ της Εκκλησίας και του κράτους-«σκάνδαλο Βατοπεδίου»). Στη συνέχεια, η δομή των πολιτικών ευκαιριών ανοίγει. Το πολιτικό σύστημα εισέρχεται σε μια περίοδο έντονης κρίσης και οι πολιτικές ελίτ υφίστανται διάσπαση καθώς αναδύονται νέες πολιτικές ομάδες, ειδικά μετά τις πρόωρες εκλογές.


Θανάσης Τσακίρης

---

[1] For the case of environmental issues, ecological movement  and the party system in Greece, see Tsakiris Thanassis (1997) “Otan he alalos anoixis apokta fonin: To ekologiko kinima stin Ellada kai he epidrasi tou sta politika kommata” (“When the silent spring gets a voice: the ecological movement in Greece and its influence on political parties”). Master thesis at the Political Science and Public Administration Department of the National and Kapodistrian University of Athens.

[2] e.g. 1978-1980 occupations of universities against Law No. 815/1978 and the demonstrations against the construction of nuclear energy production plants during the same period

[3] For a recent discussion on the Greek party system from a view that attributes to “bureaucratic clientelism” and “partitocrazia” the main cause of the Greek political system crisis see Lyrintzis Christos (2011) “Greek politics in the era of economic crisis: reassessing causes and effects”  GreeSE Paper No 45 Hellenic Observatory Papers on Greece and Southeast Europe. www2.lse.ac.uk/europeanInstitute/research/.../pdf/GreeSE/GreeSE01.pdf

[4] Douzinas Costas (2009) “What we can learn from the Greek riots”, The Guardian, 9/1/2009.  Available at http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2009/jan/09/greece-riots#start-of-comments

[5] Tsakiris Athanasios  (2010) “The Greek December 2008 Uprising and the Role of the New Trade Unions” 15th Alternative Futures and Popular Protest Conference, Manchester Metropolitan University, 29-31 March