"Δώστε τη χούντα στο λαό" (του Θανάση Τσακίρη)

Ήταν μια θερμή ημέρα του Ιουλίου˙ θερμή από πολλές απόψεις. Η κυριότερη αιτία, όμως, ήταν μία˙ σε λίγες ώρες ένα ιδιωτικό αεροπλάνο θα προσγειωνόταν στο δυτικό αεροδρόμιο του Ελληνικού και ο βασικός επιβάτης του θα γινόταν δεκτός από εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες και Ελληνίδες που τον περίμεναν στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας να επαναφέρει τη δημοκρατία στη χώρα και να τιμωρήσει (σύνθημα «δώστε τη χούντα στο λαό») τη χούντα των συνταγματαρχών που επί εφτά χρόνια είχε καταργήσει κάθε έννοια ελευθερίας, δημοκρατίας και κράτους δικαίου.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής θα αναλάμβανε την 24η Ιουλίου 1974 με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας –παρά τον κατ’ ουσίαν δικομματικό χαρακτήρα της- να αποκαταστήσει την αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία και να οδηγήσει τη χώρα σε ελεύθερες πολυκομματικές εκλογές. Μετά από μια σειρά ενεργειών με τις οποίες εξαναγκάστηκαν οι στρατιωτικοί να επιστρέψουν στους στρατώνες και να πάψουν να επεμβαίνουν στα πολιτικά πράγματα με αυτή την ιδιότητα, η κυβέρνηση αυτή προχώρησε με ταχείς ρυθμούς στην προκύρηξη των εκλογών και στη νομιμοποίηση όλων των πολιτικών κομμάτων. Με πράξη της η κυβέρνηση κατήργησε τον εμφυλιακό νόμο 509 με τον οποίο οδηγήθηκαν στα εκτελεστικά αποσπάσματα και στις εξορίες χιλιάδες μέλη του ηττημένου στον εμφύλιο πόλεμο ΚΚΕ αλλά και συνδικαλιστές που αρνήθηκαν να ενταχθούν στον κρατικό συνδικαλισμό των Μακρή και Θεοδώρου της μετεμφυλιακής περιόδου.1

Οι εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 ανέδειξαν, λόγω συγκεκριμένης συγκυρίας και εκλογικού νόμου, παντοδύναμη τη Νέα Δημοκρατία, το νέο κόμμα της δεξάς που ίδρυσε ο Κ. Καραμανλής διαλύοντας την προδικτατορική ΕΡΕ, αποσκοπώντας στη δημιουργία ενός μαζικού συντηρητικού κόμματος αρχών.2 Την ίδια περίοδο (3 Σεπτεμβρίου) το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), δηλαδή η αντιστασιακή αντιδικτατορική οργάνωση που ίδρυσε ο Ανδρέας Παπανδρέου,  και η κεντροαριστερή αντιστασιακή οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα, .ιδρυσαν το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα το οποίο αποσκοπούσε στον άμεσο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό (σύνθημα «στις 18 σοσιαλισμός») της ελληνικής κοινωνίας με κοινοβουλευτικό τρόπο.3  Αυτή η ριζοσπαστική αντίληψη περί επικείμενης αλλαγής και σοσιαλιστικού μετασχηματισμού ήταν διάχυτη σε ευρύτερα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας που ασφυκτιούσαν κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά, παρά το γεγονός ότι για λόγους καθαρά συγκυριακούς δεν εκφράστηκε εκλογικά λόγω της θέλησης να εξασφαλιστει η δημοκρατική μετάβαση με την υπερψήφιση της ΝΔ και της Ένωσης Κέντρου-Νέες Δυνάμεις και τη σχετικά χαμηλή εκλογική υποστήριξη για την αριστερά (ΠΑΣΟΚ, Ενωμένη Αριστερά, ΕΔΕ-Τροτσκιστές).

Έτσι η μεταπολίτευση σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας πολιτικής περιόδου η οποία χαρακτηρίστηκε τόσο από τη ρήξη με το προδικτατορικό πολιτικό σύστημα όσο και από τη διατήρηση βασικών χαρακτηριστικών του. Το πολιτικό σύστημα της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας χαρακτηρίστηκε από την κατάργηση της μοναρχίας, την εμπέδωση του κοινοβουλευτισμού και των ελεύθερων πλουραλιστικών εκλογών, τη νομιμοποίηση των κομμάτων της κομμουνιστικής αριστεράς, την αναζωογόνηση των συνδικαλιστικών και άλλων κοινωνικών οργανώσεων και την αθρόα συμμετοχή των πολιτών στα νέα πολιτικά κόμματα που εμφανίστηκαν στο προσκήνιο (ΠΑΣΟΚ) και στα κόμματα της προηγούμενα παράνομης κομμουνιστικής αριστεράς (ΚΚΕ, ΚΚΕ εσωτερικού, εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις). Ταυτόχρονα, όμως, παράλληλα με την ενίσχυση των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους και την προσπάθεια ενσωμάτωσης των ευρύτερων λαϊκών τάξεων και στρωμάτων στην πολιτική ζωή της χώρας, έλαβε χώρα η ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας του κράτους και της παρεμβατικής οικονομικής πολιτικής του σε βαθμό τέτοιο ώστε το σύστημα να χαρακτηρισθεί ακόμη και ως «αυταρχικός κρατισμός».4 

Συνεπώς, οι βασικοί παράγοντες διαμόρφωσης της μεταπολιτευτικής κομματικής δημοκρατίας μπορούν να εντοπιστούν τόσο στη μορφική της διάσταση όσο και στους μηχανισμούς της, στην σχέση του συστήματος με την κοινωνία και τους δικούς της θεσμούς εκπροσώπησης πέραν των κομμάτων που και αυτοί διαμορφώθηκαν από τις κομματικές ελίτ ιδιαίτερα αυτές που έλεγχαν το δρομολόγιο της μετάβασης στη δημοκρατική ανασυγκρότηση της χώρας.5

--------------------------------------------------------------

1    Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι παράλληλα με την κατάργηση του ν.509 εκδόθηκε ο ν. 59/74 που απαγόρευε την συμμετοχή στις εκλογές κομμάτων που υποτίθεται ότι δεν αποκήρυσσαν την προοπτική της ένοπλης λαϊκής εξέγερσης για την ανατροπή του αστικού κοινωνικού καθεστώτος. Αυτό σήμαινε ότι εκτός από τις ακροδεξιές πολιτικές οργανώσεις τις οποίες υποτίθεται σκόπευε να απομονώσει ο νόμος θίγονταν και οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς (π.χ. ΕΚΚΕ και ΟΜΛΕ) που δεν πήραν μέρος τελικά στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974.
2   Για τη Νέα Δημοκρατία ως κόμμα,  βλ. Αλεξάκης Μ. (2001) Η ελληνική δεξιά: Δομή και ιδεολογία της Νέας Δημοκρατίας.Αθήνα: Αντ.Σάκκουλα και για τη συμβολή της Νέας Δημοκρατίας στη διαμόρφωση της ελληνικής κομματικής δημοκρατίας, βλ. Pappas T. (1999) Making Party Democracy in Greece. Basingstoke: Palgrave MacMillan.
3   Το ΠΑΣΟΚ είναι το περισσότερο μελετημένο κόμμα από τη σκοπιά της πολιτικής κοινωνιολογίας. Βλ. Σπουρδαλάκης Μ. (επιμ.) (1998) ΠΑΣΟΚ: Κόμμα-Κράτος-Κοινωνία. Αθήνα:  Πατάκη και του ιδίου (1988) ΠΑΣΟΚ: Οργάνωση, δομή και ιδεολογία. Αθήνα:  Εξάντας.
4 Για την έννοια του «αυταρχικού κρατισμού», βλ. Πουλαντζάς Ν. (1984), Κράτος, εξουσία, σοσιαλισμός. Αθήνα:  Θεμέλιο.
5 Βλ. Spourdalakis M. (1996) “Securing democracy in post-authoritarian Greece: The role of political parties.” Lewis P. and Pridham G. (eds) Stabilising Fragile Democracies: Comparing New Party Systems in Southern and Eastern Europe. London: Routledge, σελ. 167-186.