Ο Αριστοτέλης έγραψε πραγματείες για την Ηθική και την Πολιτική και θεωρούσε απόλυτη τη μεταξύ τους σχέση.
Κατ’ αρχήν, τι σημαίνει «ηθική»; Σύμφωνα με το Φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge είναι η «φιλοσοφική μελέτη της ηθικότητας» Και ποια είναι η σημασία της «ηθικότητας; Σύμφωνα πάλι με το ίδιο λεξικό ηθικότητα είναι «ένα άτυπο δημόσιο σύστημα το οποίο εφαρμόζεται σε όλα τα ορθολογικά άτομα, καθορίζει τη συμπεριφορά που επηρεάζει τους άλλους, έχει ως στόχο τη μικρότερη επενέργεια του κακού ή της επιβλαβούς συμπεριφοράς και περιλαμβάνει ό,τι είναι κοινώς γνωστό ως ‘ηθικές αρχές’, ‘ηθικά ιδεώδη’ και ‘ηθικές αξίες’. Ένα καλό παράδειγμα κατά το λεξικό είναι τα παιχνίδια. «Κάθε παιχνίδι έχει ένα σκοπό και οι κανόνες του εφαρμόζονται από όλους όσοι παίζουν. Όλοι οι παίκτες γνωρίζουν το σκοπό και τους κανόνες του, και δεν θεωρούν ανορθολογικό το να καθοδηγούνται από το σκοπό και τους κανόνες και να κρίνουν τη συμπεριφορά των άλλων, με αναφορά σε αυτούς τους κανόνες». Μολονότι η ηθικότητα ρυθμίζει συμπεριφορές ως δημόσιο σύστημα, δεν είναι «επίσημη διαδικασία λήψης αποφάσεων» ούτε υπάρχει μια «αυθεντία» που να ρυθμίζει αμφιλεγόμενα ζητήματα. Είναι, σα να λέμε, ένα παιχνίδι μπάσκετ σε ένα σχολικό προαύλιο και όχι του επαγγελματικού μπάσκετ με διαιτητές, κανονισμό, πρωτάθλημα, ομοσπονδία. Έτσι η ηθικότητα διαφέρει ουσιωδώς από τη θρησκεία και το νόμο. Κάθε κοινωνία μπορεί να ερμηνεύει κατά το δοκούν την ηθικότητα με δικά της μέτρα και σταθμά και την εμβέλεια της ισχύος τους.
Κατ’ αρχήν, τι σημαίνει «ηθική»; Σύμφωνα με το Φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge είναι η «φιλοσοφική μελέτη της ηθικότητας» Και ποια είναι η σημασία της «ηθικότητας; Σύμφωνα πάλι με το ίδιο λεξικό ηθικότητα είναι «ένα άτυπο δημόσιο σύστημα το οποίο εφαρμόζεται σε όλα τα ορθολογικά άτομα, καθορίζει τη συμπεριφορά που επηρεάζει τους άλλους, έχει ως στόχο τη μικρότερη επενέργεια του κακού ή της επιβλαβούς συμπεριφοράς και περιλαμβάνει ό,τι είναι κοινώς γνωστό ως ‘ηθικές αρχές’, ‘ηθικά ιδεώδη’ και ‘ηθικές αξίες’. Ένα καλό παράδειγμα κατά το λεξικό είναι τα παιχνίδια. «Κάθε παιχνίδι έχει ένα σκοπό και οι κανόνες του εφαρμόζονται από όλους όσοι παίζουν. Όλοι οι παίκτες γνωρίζουν το σκοπό και τους κανόνες του, και δεν θεωρούν ανορθολογικό το να καθοδηγούνται από το σκοπό και τους κανόνες και να κρίνουν τη συμπεριφορά των άλλων, με αναφορά σε αυτούς τους κανόνες». Μολονότι η ηθικότητα ρυθμίζει συμπεριφορές ως δημόσιο σύστημα, δεν είναι «επίσημη διαδικασία λήψης αποφάσεων» ούτε υπάρχει μια «αυθεντία» που να ρυθμίζει αμφιλεγόμενα ζητήματα. Είναι, σα να λέμε, ένα παιχνίδι μπάσκετ σε ένα σχολικό προαύλιο και όχι του επαγγελματικού μπάσκετ με διαιτητές, κανονισμό, πρωτάθλημα, ομοσπονδία. Έτσι η ηθικότητα διαφέρει ουσιωδώς από τη θρησκεία και το νόμο. Κάθε κοινωνία μπορεί να ερμηνεύει κατά το δοκούν την ηθικότητα με δικά της μέτρα και σταθμά και την εμβέλεια της ισχύος τους.
Βασικό, λοιπόν, αντικείμενο της ηθικής είναι η «γενική μελέτη της αγαθότητας» και η «γενική μελέτη της ορθής πράξης». Ως προς το πρώτο σκέλος το ερώτημα που τίθεται είναι πώς μεταφράζεται η λέξη «ευδαιμονία» και ποιους σκοπούς θέτει προς επίτευξη. Ο κύριος σκοπός είναι το ευ ζην και συνίσταται στο πόσο καλά ζει ένας άνθρωπος κι όχι στο πόσο καλά νιώθει. Αυτό το δίπολο αναπτύσσεται ως «τελειοκρατία» και «ηδονοκρατία». Εκπρόσωποι της πρώτης είναι ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και οι στωικοί φιλόσοφοι. Εκπρόσωποι της δεύτερης είναι ο Επίκουρος και πιο ακραίος ο Αρίστιππος. Στους νεώτερους χρόνους, ο Νίτσε συντάσσεται χονδρικά με την πρώτη ενώ Τ.Σ. Μιλλς με τη δεύτερη. Οι θεωρίες αυτές δεν είναι αλληλοαποκλειόμενες, π.χ. ο Επίκουρος θεωρεί την διάκριση στην άσκηση των διανοητικών δυνατοτήτων και στην εφαρμογή των ηθικών αξιών με παραδειγματικό και δημιουργικό τρόπο ως τα δοκιμασμένα και αληθινά μέσα για να βιώσει κανείς τις πλέον ικανοποιητικές ηδονές.
Πέρα από αυτά όμως, υπάρχει και η θεωρία των για την εγγενή αξία που προέρχεται από την Πλατωνική θεωρία των Μορφών. Σύμφωνα με αυτήν υπάρχουν πράγματα που είναι αγαθά καθ’ εαυτά ανεξάρτητα από το αν το αγαθό είναι πραγματικό ή μη πραγματικό, υπερβατικό ή εμμενές: ευτυχία, ηδονή, γνώση, αρετή, φιλία, ομορφιά, αρμονία κ.ά. Τι τα ενώνει όλα αυτά τα αγαθά; Δυο απόψεις υπάρχουν. Η «μονιστική» που δέχεται την «ενότητα των πραγμάτων» και η πλουραλιστική που αρνείται ότι υπάρχει ενότητα. Ο πρώτος βασικός μονιστής ήταν ο Πλάτωνας, που θεωρούσε ότι «κάθε αγαθό όφειλε την αγαθότητά του στο γεγονός ότι ήταν αρμονικό». Αλλά κι οι περισσότεροι ηδονιστές είναι μονιστές στο βαθμό που θεωρούν την ηδονή αγαθό καθ’ εαυτό και όλα τα άλλα ως εργαλειακά αγαθά που οφείλουν την αγαθότητά τους στο ότι εξυπηρετούν την επίτευξη της ηδονής. Όμως και εδώ διακρίνουμε δυο τάσεις: «εγωιστική ηδονοκρατία» και «καθολική ηδονοκρατία».
Θανάσης Τσακίρης
No comments:
Post a Comment