Tsakthan Weekly 16/9/2018 -- Οικολογία, Κοινωνία και Εργασία 7

Για να τεθεί όμως από την πλευρά των πολιτών ένα κοινωνικό πρόβλημα στην πολιτική ημερήσια διάταξη, δηλαδή να εγγραφεί ως θέμα της δημόσιας ατζέντας χρειάζεται κάποιοι εξ αυτών να κινητοποιηθούν για την υλοποίηση του στόχου αυτού. Με λίγα λόγια, πρέπει να σχηματίσουν ένα "κίνημα".  Το κίνημα προκύπτει, λοιπόν, από τη στιγμή που η δυσφορία αρχίζει να εντείνεται και οι άνθρωποι νοιώσουν πως η ιδέα της "απόδρασης" από την κατάσταση δυσφορίας φανεί υλοποιήσιμη, δηλαδή όταν οι ιδέες κατακτήσουν την πλειοψηφία και γίνουν υλικές δυνάμεις ¹² .Το κοινωνικό κίνημα απαρτίζεται «από ανθρώπινα όντα που μετέχουν λόγων και πρακτικών που σκοπεύουν στην αμφισβήτηση και στην αλλαγή της κοινωνίας όπως την προσδιορίζουν» ^[1]. Ο ορισμός αυτός είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί με τη χρήση των όρων λόγοι και πρακτικές αποσαφηνίζεται ότι πρόκειται για σύνολα ανθρώπων που κινούνται προς μια κατεύθυνση υλοποίησης γενικών στόχων που προσδιορίζονται όχι εκ φύσεως αλλά με τη συμμετοχή και απόφαση των ίδιων των ανθρωπίνων υποκειμένων. Πρόκειται λοιπόν για κινήματα που αενάως αυτοπροσδιορίζονται και αναπροσδιορίζουν στόχους, στρατηγικές και πρακτικές αλλά που διέπονται από μια γενικότερη λογική, η οποία επιδρά στους επιδιωκόμενους στόχους & για παράδειγμα η λογική του σεβασμού της ισορροπίας ανάμεσα στο φυσικό και στο ανθρωπογενές περιβάλλον διέπει όλες τις στρατηγικές και πρακτικές όλων των τάσεων του κινήματος για το οποίο θα συζητήσουμε στην παρούσα εργασία, δηλαδή του οικολογικού. Πέραν τούτων ένα κοινωνικό κίνημα δεν μπορεί να μείνει αποκλειστικά σε μια εικόνα αλλαγής αλλά θέτει καθημερινά ζητήματα αμφισβήτησης και ανατροπής σχέσεων εξουσίας σε όλα τα επίπεδα και όχι μονάχα στο επίπεδο της κρατικά θεσμισμένης εξουσίας ^[2] .  Η ανάληψη δράσης από τους πολίτες ωθεί τα πράγματα προς μια νέα ισορροπία, προς τη χαλάρωση της έντασης και τη δημιουργική κοινωνική ανασύνταξη ^[3]. 

 Ένα άλλο χαρακτηριστικό των κοινωνικών κινημάτων είναι ο μη θεσμοποιημένος λόγος ¹⁶ και οι μη θεσμοποιημένες πρακτικές ^[4] . Αυτό δεν σημαίνει και ότι τα κινήματα αυτά είναι παντού και πάντοτε αντι-θεσμικά. Εξ άλλου ένα κοινωνικό κίνημα μπορεί κάλλιστα να συγκροτηθεί στη βάση της υπεράσπισης των θεσμοποιημένων λόγων και πρακτικών ^[5].

 Κάθε κίνημα στο βαθμό που αποτελείται από ανθρώπους που μετέχουν λόγων και πρακτικών έχει μια ιδεολογία.  Η ιδεολογία των κινημάτων αφορά τη σύνταξη, σύνθεση και πρόταξη ενός οράματος σχετικά με τον τρόπο συνάρθρωσης των επιμέρους επιπέδων της κοινωνίας (οικονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό και κοινωνικής αναπαραγωγής) ¹⁹. Τα κινήματα επίσης αντιπαραθέτουν την ιδεολογική τους αντίληψη τόσο στις κυρίαρχες ιδεολογίες της εποχής ή της κοινωνίας στο εσωτερικό της οποίας δρουν όσο και σ’ αυτές των κοινωνικών κινημάτων που θεωρούν αντίπαλα. Το σοσιαλιστικό - εργατικό κίνημα που στηρίζεται στην αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας και, συνεπώς, στοχεύει στο μετασχηματισμό του τρόπου και των σχέσεων παραγωγής της κοινωνίας αντιπαρατίθεται στην αστική ιδεολογία και επιδιώκει την κατάργηση των τάξεων. Αντίθετα, τα κινήματα που επιδιώκουν την κατοχύρωση δικαιωμάτων κοινωνικής ύπαρξης και δράσης των μελών τους στοχεύουν όχι στην κατάργηση των αντιπάλων κοινωνικών ομάδων αλλά στη διεύρυνση και διάχυση των δικαιωμάτων από τα πάνω προς τα κάτω στην πλειοψηφία της κοινωνίας ή και στο σύνολό της ^[6]. Πρόκειται δηλαδή για κινήματα που επιδιώκουν το σεβασμό της διαφορετικής υποκειμενικής συγκρότησης. Η κινηματική ιδεολογία, λοιπόν, αφορά ένα σύνολο βασικών απαντήσεων σε ερωτήματα που σχετίζονται με τη μορφή των ιδεατών κοινωνικών σχέσεων. Τα ερωτήματα αυτά ξεκινούν από την κριτική στις υπάρχουσες κοινωνικές δομές, σχέσεις και πρακτικές, περνούν στην ιχνηλάτηση των βασικών δρόμων προσέγγισης της σωστής κοινωνίας δια μέσου του καθορισμού - αν αυτό είναι λογικό στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας - του κύριου και προσδιοριστικού επιπέδου συγκρότησής της, αφορούν τις στρατηγικές και τακτικές που πρέπει να χρησιμοποιούνται - κι αν πρόκειται για στρατηγικές μονοδιάστατες ή πολυδιάστατες - για την επίτευξη του μέγιστου στόχου κλπ ^[7] .  

 O James O’ Connor θεωρεί ότι τα κοινωνικά κινήματα μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες : "δικαιωμάτων", "επιθυμιών" και "συμφερόντων" ^[8] . Έτσι, τα νέα κοινωνικά κινήματα μπορούν αλλιώς να θεωρηθούν ως "φιλελεύθεραδημοκρατικά", "πολιτισμικά" και "πολιτικό-οικονομικά".  Ως βασική τους αναφορά τα κοινωνικά αυτά κινήματα έχουν τις συνθήκες παραγωγής και αγωνίζονται ενάντια στην εμπορευματικοποίηση της καθημερινής ζωής ακόμη και αν η κύριά τους θεματολογία αφορά την έννοια της "ταυτότητας" ^[9] . Ο "σχηματισμός ταυτότητας" ορίζεται από τον Α. Pizzorno ^[10] ως το νέο διακύβευμα που εγγράφεται στην ημερήσια πολιτική διάταξη στη λεγόμενη "μεταβιομηχανική κοινωνία" ^[11]. Τα νέα κοινωνικά κινήματα κατά τον Pizzorno χαρακτηρίζονται από το μοντέλο σχηματισμού ταυτότητας που στηρίζεται σε μη διαπραγματεύσιμα αιτήματα ακριβώς γιατί πρόκειται για καταστάσεις μη αντιστρεψιμότητας σε αντίθεση με τα κινήματα του χώρου της παραγωγής και της οικονομίας που χαρακτήριζαν τη βιομηχανική καπιταλιστική κοινωνία. Η ταυτότητα εμπεριέχει ένα βασικό στοιχείο που τείνει να υποβαθμίζεται από την ολοένα και μεγαλύτερη κοινωνική διαφοροποίηση ^[12] : τη διαμόρφωση αρχών αλληλεγγύης. 

 Tα νέα κοινωνικά κινήματα αναδεικνύουν συνεπώς νέες μορφές οργάνωσης, κινητοποίησης, δράσης και, ως επί το πλείστον, επιφέρουν τομές στην κρατούσα αντίληψη για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία : (α) δεν συμμετέχουν άμεσα στην παραδοσιακού τύπου πολιτική σύγκρουση και αρνούνται την, παραδοσιακού τύπου συνήθως, πολιτική διαμεσολάβηση & (β)δεν στοχεύουν στην άμεση ή έμμεση κατάληψη της πολιτικής εξουσίας παρά στον επηρεασμό της στην κατεύθυνση του ανοίγματος κοινωνικών χώρων άμεσα ελεγχόμενων από αυτά & (γ) καταδεικνύουν τον οικονομισμό και τον παραγωγισμό ως τις κυρίαρχες πολιτικές λογικές που διέπουν την παραδοσιακή πολιτική και εμπλουτίζουν τη δημόσια - πολιτική ατζέντα με στοιχεία που αφορούν υπαρξιακά ζητήματα τα οποία σχετίζονται με τη συναισθηματική, σεξουαλική και βιοψυχολογική πλευρά των ατόμων & (δ) επικεντρώνουν την εστιακή τους στόχευση στην αναζήτηση κοινωνικών ταυτοτήτων με βάση την επιστροφή σε πρωταρχικές ιδιότητες των ανθρώπων όπως το φύλο, η ηλικία, ο τόπος και οι τρόποι ζωής, η ισορροπία με τη φύση & και (ε) απορρίπτουν τον αντιπροσωπευτικό ορθολογισμό για να αντιπαραθέσουν την άγρια και αδιαμεσολάβητη σύγκρουση και την άμεση δημοκρατία ²⁷. 

 Η πίεση που ασκούν στο πολιτικό σύστημα τα νέα κοινωνικά κινήματα ως φορείς "κοινωνικής διαμφισβήτησης" προωθεί την εκ νέου ερμηνεία κανόνων, τη δημιουργία καινούργιων εννοιών και νοημάτων και την εκ νέου οριοθέτηση των περιοχών δημόσιας, ιδιωτικής και πολιτικής δράσης ^[13].

---

[1]Garner Roberta, (1996) Contemporary Movements and Ideologies, NY:McGraw-Hill.σελ. 12.

[2] Βλ. Φουκό Μισέλ, (1991), Η μικροφυσική της εξουσίας, Αθήνα: Εκδόσεις Ύψιλον . 87 - 94.

[3] Για παράδειγμα των προσαρμογών σε ορισμένες καπιταλιστικές επιχειρήσεις στις απαιτήσεις των καταναλωτικών κινημάτων και των οικολογικών αιτημάτων βλ. ΝαξάκηςΧάρης, (1997), «Τα πολιτικά ρεύματα στην οικολογία» στο περιοδικό Θέσεις, Τεύχος 59, Απρίλιος - Ιούνιος ‘97, σ.σ. 133 - 42.

 ο.ε.π. σ.σ. 90 - 3.

[4] Βλ. Garner R., 1996, σε 12 - 5.

[5] Τέτοιο κίνημα ήταν π.χ. η κινητοποίηση των οπαδών του Γάλλου προέδρου Charles de Gaulle εναντίον της ριζικής αμφισβήτησης των θεσμών της Ε΄ Γαλλικής Δημοκρατίας από τους εξεγερμένους νέους και εργάτες το Μάιο του 1968. Στο ίδιο, σ.σ. 70 - 1.

[6] Αφορά κυρίως το αντι-ρατσιστικό, το φεμινιστικό και της σεξουαλικής προτίμησης, βλ. Δοξιάδης    Κύρκος, (1996), «Τα κοινωνικά κινήματα στη σύγχρονη ιδεολογία» στην Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, Τεύχος 8ο, Νοέμβριος, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 51 - 82. 

 Με την έννοια αυτή, το οικολογικό μπορεί να ενταχθεί τόσο στα κινήματα που επιδιώκουν την κατάργηση των τάξεων ως αιτία του προβλήματος της περιβαλλοντικής φθοράς όσο και στα κινήματα υποκειμενικής συγκρότησης.  

[7] Βλ. Garner R., 1996, o.ε.π. σε..74 - 5.

[8] Ο’ Connor James, (1992), «Σοσιαλισμός και Οικολογία» στο Κοινωνία και Φύση, τεύχος 1, Μάης - Αύγουστος, σελ.. 143 - 155. 

[9] Στο ίδιο, σ.σ. 88 - 9.

[10] Pizzorno Alessandro  (1985), «On the Rationality of Democratic Choice» in Telos, Vol. 63, σελ. 41 -

69.

[11] Για τη συζήτηση περί μεταβιομηχανικής κοινωνίας βλ. Lash Sc. &; J. Urry, (1994), Economies of Signs and Space, London, Sage. 

[12] Pakulski Jan, (1991), Social Movements. The Politics of Moral Protest, Melbourne, LongmanCheshire.

 και  Pakulski Jan, Crook St., Waters M., (1994), Postmodernization, London, Sage.   

[13] Βλ. Μelucci Α., (1985), «Τhe Symbolic Challenge of Contemporary Movement» in Social Research, Vol.52, No. 4, σελ. 781 - 799. Βλ.επίσης και Piven-Fox Frances & Cloward William, (1979), Poor Peoples’ Movements, NY, Vintage Books.


Θανάσης Τσακίρης

Ένα Πεύκο στην Ακρογιαλιά 

Μίλτος Πασχαλίδης

https://www.youtube.com/watch?v=L4UkqU7oxO8

"Τίποτα πια δε με σοκάρει"
Είπες κι ανοίξαν οι ουρανοί.
Κι εγώ βουβός -
ο διάολος να με πάρει,
Σαν δέντρο που κοιτάει ένα παιδί.

Ένα παιδί που πνίγεται στο βάθος.
Σε κάτι βρόμικα νερά,
θολά κι ορμητικά.
Κι απ' όλους τους σωτήρες
εγώ είμαι ο πιο λάθος.
Που είμαι πεύκο στην ακρογιαλιά.
Είμαι ένα πεύκο στην ακρογιαλιά...

Στο δρόμο ένα ακορντεόν να παίζει.
Χόρεψε μονάχη στη βροχή.
Χόρεψε τα χρόνια να θυμάμαι,
Όταν οι ρίζες
δε με κάρφωναν στη γη.

Έλα ξεκουράσου στα κλαδιά μου.
Φόρεσε τα μαύρα σου γυαλιά.
Να μην μπορείς
να δεις την ερημιά μου,
Που είμαι πεύκο στην ακρογιαλιά.
Είμαι ένα πεύκο στην ακρογιαλιά...