Καφές και Κοινωνιολογία (του Θανάση Τσακίρη)

Τις προάλλες συνάντησα στην κεντρική πλατεία της Ηλιούπολης ένα παλιόφιλο, τον Χάρη ή Ζαν-Κλοντ, με τον οποίο σπουδάζαμε τα ίδια χρόνια στην Πατρα στα ΚΑΤΕΕ.(νυν ΤΕΙ). Κι οι δυο προερχόμασταν από Πρακτικό Λύκειο (τότε Γυμνάσιο). Αυτός μπήκε στη σχολή τεχνολόγων μηχανικών κι εγώ στην σχολή διοίκησης επιχειρήσεων. Μετά αυτός έγινε πολιτικός μηχανικός κι έχτισε μπόλικες μεζονέτες και πολυκατοικίες (με μπιντέδες, παρακαλώ)και εγώ έγινα πολιτικός κοινωνιολόγος που «έχτισα» ομάδες, περιοδικά και εκπομπές. Κάτσαμε σε ένα φούρνο και τα είπαμε με τη συνοδεία καφέ στη χόβολη. Μιλήσαμε για τις τρέλες που κάναμε, τα βράδια στο Χάραμα με τον Μπάμπη Γκολέ και Τα Παιδιά από τη Πάτρα, τις καταλήψεις και τις συνελεύσεις  κλπ. Κάποια στιγμή ήρθαμε στα σημερινά γεγονότα κι ειδικά στη διαμάχη για τα Λατινικά και την Κοινωνιολογία. Ο Χάρης, μολονότι δεν ήξερε Λατινικά (στο Πρακτικό δεν υπήρχε τέτοιο μάθημα), ωρυόταν και έβριζε το γκουβέρνο των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που μετά το «σκοπιανό» έρχεται να βάλει ταφόπλακα στον αρχαίο κόσμο για να μας παραδώσουν βορά στις ύαινες της Δύσης με την ψευδοεπιστήμη της Κοινωνιολογίας. Μετά αυτή την έκρηξη έβγαλε ένα εικοσάρικο και φώναξε το γκαρσόνι (ήταν ο Λάκης που ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής του ΦΠΨ) για να πληρώσει. Με κέρασε τους καφέδεςι έφυγε τρέχοντας γιατί είδε πως ένας άνδρας της Τροχαίας του έγραφε κλήση. Μαύρα μεσάνυχτα ο Ζαν-Κλοντ.

Φαντασίωση ή κοινωνιολογική φαντασία

  «Ούτε η ζωή ενός ατόμου, ούτε η ιστορία μιας κοινωνίας μπορεί να  κατανοηθεί χωρίς την κατανόηση και των δύο.» C. Wright Mills.

Γραμμένη από τον κοινωνιολόγο C. Wright Mills, το 1959, η Κοινωνιολογική Φαντασία είναι ένα βιβλίο που ενθαρρύνει τους ανθρώπους να αλλάξουν του φακούς που χρησιμοποιούν ως αυτή τη στιγμή για να βλέπουν τη δική τους ζωή. Ενθαρρύνει κάθε μέλος της κοινωνίας να σταματήσει να περιορίζει  την προσωπική του κατάσταση σε απομονωμένες γωνιές και να ανοιχτούν στο ευρύ τοπίο του κόσμου.

Η κοινωνιολογική φαντασία απαιτεί, πάνω απ 'όλα, να σκεφτόμαστε τους εαυτούς μας μακριά από τις γνωστές ρουτίνες της καθημερινής μας ζωής, προκειμένου να τους εξετάσουμε εκ νέου. Ο καλύτερος τρόπος για να το απεικονίσουμε αυτά ας δούμε την απλή πράξη που εκατομμύρια άνθρωποι κάνουν κάθε μέρα πίνοντας ένα φλιτζάνι καφέ. Η κοινωνιολογική έρευνα για τον καφέ αποκαλύπτει ότι υπάρχουν πολλές κοινωνικές διαδικασίες που συνδέονται με αυτήν την πράξη. Αυτό είναι που δεν καταλαβαίνει ο Χάρης ή Ζαν-Κλοντ που αρκείται στη φαντασίωση.

Κατ 'αρχάς, ο καφές δεν είναι απλώς ένα ποτό, αλλά έχει συμβολική αξία, ως μέρος των καθημερινών μας κοινωνικές δραστηριότητες. Συχνά οι τελετουργίες που συνδέονται με την κατανάλωση καφέ είναι πιο σημαντικές   από ό,τι το ίδιο το ποτό. Για παράδειγμα, το πρωί ένα φλιτζάνι του καφέ είναι, για πολλούς ανθρώπους, το κεντρικό μέρος της ρουτίνας του πρωινού τους, ένα ουσιαστικό μέρος της έναρξης της ημέρας, ενώ για κάποιους συνάντηση για καφέ δεν είναι συνήθως μόνο για την κατανάλωση καφέ, αλλά αποτελεί τη βάση για κοινωνικοποίηση και κοινωνική αλληλεπίδραση, που προσφέρει μια πλούσια φλέβα θεμάτων κοινωνιολογικής έρευνας.

Δεύτερον, ο καφές περιέχει καφεΐνη, ένα συστατικό που διεγείρει ορισμένα τμήματα του εγκεφάλου. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι πίνουν καφέ για τονώσουν την συγκέντρωσή  τους. Ο καφές είναι μια ουσία που γίνεται συνήθεια και πολλοί άνθρωποι αισθάνονται σαν να μην μπορούν να περάσουν μια ολόκληρη ημέρα χωρίς τις δόσεις τους από καφέ. Στην Ελλάδα ο καφές όπως και το αλκοόλ είναι νόμιμή ουσία, ενώ άλλες ουσίες που αλλοιώνουν τη συνείδηση, όπως η κάνναβη και η κοκαΐνη είναι παράνομες. Άλλες κοινωνίες έχουν διαφορετικούς κανόνες σχετικά με τα εθιστικά ναρκωτικά που αλλοιώνουν τη συνείδηση - και το ερώτημα γιατί  διαμορφώνονται οι κανόνες αυτοί και γιατί διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό είναι ενδιαφέρον για τους κοινωνιολόγους.

Τρίτον, όταν πίνουμε ένα φλιτζάνι καφέ, εμπλεκόμαστε σε ένα πολύπλοκο σύνολο παγκόσμιας κοινωνικής και οικονομικής αλληλεπίδρασης που μας συνδέει με εκατομμύρια άλλους ανθρώπους σε άλλες χώρες. Υπάρχει μια τεράστια αλυσίδα παγκόσμιας παραγωγής που σχετίζονται με τον καφέ - που καλλιεργείται στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, συνήθως από πολύ φτωχούς αγρότες, στη συνέχεια αγοράζονται χύμα από τους τοπικούς διανομείς, και στη συνέχεια συνήθως αποστέλλονται στην Ευρώπη, όπου είναι καβουρδισμένος, αλεσμένος, και συσκευασμένος.

Τέταρτον - ιστορικά, η παραγωγή και η κατανάλωση καφέ συνδέεται με την ιστορία της αποικιοκρατίας - μια περίοδο κατά την οποία οι ευρωπαϊκές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική και δημιούργησε αποικίες που ειδικεύονταν κυρίως  σε καλλιέργειες (όπως το τσάι, ο καφές, η ζάχαρη, οι μπανάνες) που τα προϊόντα τους εξάγονταν στις «μητέρες πατρίδες» - το ότι ο καφές καλλιεργείται σε τεράστιες ποσότητες σε χώρες όπως η Κολομβία και η Ινδονησία είναι μια κληρονομιά από την εποχή της αποικιοκρατίας.

Πέμπτον - πίνοντας τον καφέ δενόμαστε σε σχέσεις με μερικές από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κόσμου - όπως η Nestle και η Starbucks – που πολλές από αυτές τις έχουν κατηγορήσει εκμετάλλευση των εργατών του καφέ πληρώνοντας πολύ λίγα για τον καφέ που αγοράζουν προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Ετσι διαιωνίζεται  ο παγκόσμιος καπιταλισμός.

Έκτον - έχουν υπάρξει πρόσφατες ανησυχίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της αυξανόμενης παραγωγής καφέ που εξαντλεί το έδαφος και μειώνει τη βιοποικιλότητα σε μια περιοχή - για να μην αναφέρουμε τη ρύπανση που σχετίζονται με την αποστολή του προϊόντος αρκετές χιλιάδες χιλιόμετρα σε όλο τον κόσμο.

   Xάκκας Μάριος (2001) Ο μπιντές (μικρο) και αλλες ιστοριες, Αθήνα: Εκδ. Κέδρος
Mills, C. Wright. (1959) The Sociological Imagination, Oxford: Oxford University Press
Giddens, Anthony (2006). Sociology, Cambridge: Polity
 

Η μπαλάντα του καφέ - 1993      

 

Στίχοι:   Μπέτυ Κομνηνού

Μουσική:   Νένα Βενετσάνου

Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου

Θα σου πω τη μοίρα

και του καφέ το παραμύθι θ’ ακουστεί

μια τύχη βλέπω ταιριαστή.

Εδώ στο τραπέζι πάνω στα καρώ

θα σου βρω τα μελλούμενα και θα στα πω

θά `ρθει του τσιγάρου

ο βαρύς καπνός, σοβαρός, στολισμένος

θά `ναι σαν γαμπρός.

Θα σου βρω τον ήχο

στου πεπρωμένου την ανέμη τη λεπτή

βγαίνουν δύο δρόμοι αγκαλιαστοί.

Μαζί θα πηδάμε μέσα στις μικρές

τις όμορφες φούσκες που `χει ο καφές

κι οι δρόμοι σαν φίδια άσπρα και σοφά

θα υμνούν της αγάπης τ’ άστρα τα χρυσά.

Θα μ’ αναγνωρίσεις

τον έρωτά μας στον καφέ βλέπω καιρό

δυο χρόνια τώρα σ’ αγαπώ.

Εδώ με της κούπας

τη γριά γωνιά

θα πετούν τα φλυτζάνια

σα λευκά πουλιά

η μάγισσα θά `ρθει μ’ εκατό ραβδιά

και θα δεις το χαλάκι πέρα να πετά.

https://www.youtube.com/watch?v=XgckeJKCJ1s