Προλεγόμενα για τον ηγέτη και την ηγεσία (1ο μέρος)

Προλεγόμενα για τον ηγέτη και την ηγεσία (1ο μέρος)

Ένας κοινώς αποδεκτός ορισμός της λέξης «ηγεσία» θα ήταν ο εξής: «ηγεσία είναι μια διαδικασία κοινωνικής επιρροής στην οποία ένα πρόσωπο που μπορεί να εξασφαλίσει την υποστήριξη και την βοήθεια άλλων για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού»[1] Απλούστερα, θα λέγαμε ότι ηγεσία είναι μια διαδικασία οργάνωσης ομάδας ανθρώπων για την επίτευξη ενός κοινού στόχου.

Ο ηγέτης που οργανώνει και συντονίζει τις απαραίτητες εργασίες χαράσσοντας στρατηγική και τακτικές δεν είναι αποκλειστικά αυτός που είναι επίσημα υπεύθυνος γι’ αυτή τη δουλειά. Αντιθέτως, μπορεί να είναι ανεπίσημος ηγέτης ο οποίος διαθέτει ηγετικά χαρακτηριστικά και εκ των πραγμάτων ασκεί επιρροή. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που αναδεικνύουν ένα πρόσωπο σε ηγετική μορφή, δηλαδή να το ακολουθούν άλλοι άνθρωποι τους οποίους καθοδηγεί ή κατευθύνει; Ας απαριθμήσουμε ορισμένα που οι περισσότεροι θεωρητικοί αποδέχονται ως καθοριστικά για τον χαρακτηρισμό ως «ηγέτη»:

·         Όραμα

·         Αξίες

·         Χάρισμα

·         Ευφυΐα

·         Δύναμη

·         Συμπεριφορά

·         Λειτουργία

·         Συνολική αντίληψη του εκάστοτε πλαισίου (situational interaction)

Από τον Ηράκλειτο και τον Πλάτωνα ως τον Πλούταρχο το θέμα του ηγέτη και της ηγεσίας ήταν από τα αγαπημένα στο δημόσιο διάλογο. Τα ερωτήματα που τίθεντο αφορούσαν τις ιδιότητες που διακρίνουν ένα άτομο ως ηγέτη και υπονοείτο ότι ο ηγέτες υπάρχει και η βασική ιδέα ήταν ότι ορισμένοι άνθρωποι κατέχουν ορισμένες ή όλες τις ιδιότητες και τα προσόντα του ηγέτη.

O Πλάτωνας στην Πολιτεία εισηγείται ουσιαστικά τη βασική θεωρία των προσόντων του ηγέτη ως πρότυπου. Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία στο διάλογο του Σωκράτη με τον Αδείμαντο τονίζει ότι μόνο μια ομάδα σπάνιων ανθρώπων, αυτή των φιλοσόφων-αρχόντων, μπορεί να οδηγεί και να κυβερνά μια ανεκπαίδευτη και ζωώδη πλειονότητα και χωρίς την ύπαρξη αυτής της ομάδας θα κινδυνεύει η δημοκρατία.

Σωκράτης. Δες το μέσα στο πλαίσιο όσων λέγαμε πρωτύτερα. Συμφωνήσαμε ότι ένας φιλόσοφος έχει την ικανότητα να μαθαίνει γρήγορα∙ έχει καλή μνήμη, κουράγιο και ευρύτητα οράματος.

Αδείμαντος. Ναι.

Σωκράτης. Από τα πολύ πρώτα χρόνια του, τότε, θα ξεπερνά τα άλλα παιδιά στα πάντα, ειδικά δε αν είναι σωματικά τόσο προικισμένο όσο και πνευματικά. Έτσι δεν είναι;

Αδείμαντος. Βεβαίως.

Σωκράτης. Όταν, λοιπόν, μεγαλώσει, οι φίλοι του και οι συμπολίτες του θα θέλουν να τον χρησιμοποιούν για τις δικές τους υποθέσεις.

Αδείμαντος. Φυσικά

Μένουμε, έτσι, με ένα πολύ μικρό αριθμό ανθρώπων Αδείμαντε…

Έτσι ο Πλάτων θέτει τις βάσεις για την διατύπωση της θεωρίας των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων του ηγέτη που εστιάζεται στην ψυχολογία του ατόμου και υποστηρίζει ότι είναι τα ξεχωριστά και εξαιρετικά προσόντα του που τον χαρακτηρίζουν και του αξίζει ο γενικός σεβασμός και θαυμασμός .Έναν αιώνα νωρίτερα από τον Πλάτωνα, ο Ηράκλειτος εκτιμούσε ότι «οι πολλοί είναι άχρηστοι, οι καλοί άνδρες είναι λίγοι. Ένας μόνο άνθρωπος ανάμεσα σε 10.000 είναι καλός».

Διαφορετικές αναλύσεις έδιναν έμφαση σε διαφορετικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα και προσόντα του ηγέτη. Ο Σωκράτης, όπως είδαμε, θεωρούσε ότι ηγέτης είναι αυτός που μαθαίνει γρήγορα, θυμάται εύκολα και καλά, δεν πτοείται, διαθέτει οραματική ευρύτητα, φυσική παρουσία και ανδρεία. Σήμερα αυτές έχουν εμπλουτιστεί: φαντασία, αποφασιστικότητα, διορατικότητα, ευφυΐα και χάρισμα. Το «χάρισμα» μελετήθηκε περισσότερο από τα άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως θα δούμε παρακάτω, γιατί συλλαμβάνει την αίσθηση του «κάτι του ξεχωριστού» που περιβάλλει τον ηγέτη κα τη σχέση με εμάς τους υπόλοιπους.

Αυτή η αναζήτηση των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων του ηγέτη (trail theory of leadership) που ξεκίνησαν ο Πλάτωνας και ο Πλούταρχος επανεκκινήθηκε στη διάρκεια του 19ου αιώνα με το έργο του Thomas Carlyle και την άποψή του για την ιστορία ως αφήγηση των έργων των Μεγάλων Ανδρών.[2] Ο συγγραφέας προσπαθεί να αναγνωρίσει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ηγέτη κάνοντας αναδρομή σε «μεγάλες άνδρες» του ιστορικού παρελθόντος. Θεωρούσε ότι αυτά τα γνωρίσματα είναι διαχρονικά ανεξάρτητα από την εκάστοτε ιστορική συγκυρία και κοινωνικο-πολιτική δομή και πίστευε ότι μπορούν εύκολα να εντοπιστούν νέοι ηγέτες. Επίσης στη θεωρητική αυτή προσέγγιση συνέβαλε ο Francis Galton που εξέτασε τις ηγετικές ικανότητες στις οικογένειες των «μεγάλων ανδρών» έως δευτέρου βαθμού συγγένειες και κατέληξε στο αποτέλεσμα ότι η ιδιότητα του ηγέτη είναι κληρονομική: «ο ηγέτης δεν γίνεται αλλά γεννιέται ηγέτης».[3]

[1] Chemers Martin (1997) An Integrative Theory of Leadership. Mahwah, NJ.: Lawrence Erlbaum Associates.

[2] Carlyle Thomas (1841/1888) Heroes and Hero Worship, and the Heroic in History. New York, NY: Frederick A. Stokes & Brother. http://www.gutenberg.org/ebooks/1091

[3] Galton Francis (1869) Hereditary Genius. An Inquiry into Its Laws and Consequences. London, UK:Macmillan and Co. http://galton.org/books/hereditary-genius/text/pdf/galton-1869-genius-v3.pdf

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ….

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ