Benedict Richard O’Gorman Anderson
O Μπ. Άντερσον ενεπλάκη στη δημοσία συζήτηση που άνοιξε το περιοδικό New Left Review κατά τη δεκαετία του ’70 αποσκοπώντας στην συνεύρεση της Μαρξιστικής σκέψης και των θεωριών περί εθνικισμού -κάτι που κάνει μέσω των Φαντασιακών Κοινοτήτων- ώστε να διορθώσει τις στρεβλώσεις τους. Επαναφέρει την έννοια του συναισθήματος στην ανάλυση και τονίζει κατά κάποιον τρόπο ότι το «έθνος» ανταποκρίνεται ως ιδέα σε ζωτικές συναισθηματικές ανάγκες των απλών ανθρώπων. Έτσι, έρχεται σε αντίθεση με ερμηνείες του εθνικισμού που αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους ως παθητικά όντα που υπόκεινται στις βουλήσεις των πολιτικών ελίτ της εξουσίας και δεν έχουν την ικανότητα αυτενέργειας. Η τρίτη συνιστώσα ιδέα της Γαλλικής Επανάστασης, η Αδελφότητα, είναι που παίζει το ρόλο του κινητήριου καυσίμου που ανάβει τη σπίθα για δράση, όπως η ιδέα της «συντροφικότητας» και της «αλληλλεγγύης» για μια άλλη, κομμουνιστική κοινωνία που θα στηρίζεται σε αυτές. Ο Άντερσον τονίζει ότι αυτή η «φαντασιακή» ιδιότητα του έθνους δημιουργεί ισχυρότατους συναισθηματικούς δεσμούς που κάνει τους ανθρώπους ικανούς να σκοτώσουν και, κυρίως, να σκοτωθούν για αυτή την πολιτική οντότητα.
Σημαντική κριτική στην άποψη του Μπ. Άντερσον ασκήθηκε από τον Έντουαρντ Σαΐντ, ο οποίος θεώρησε πολύ «γραμμική» την άποψή του ότι οι δυναστικές πολιτικές δομές και θεσμοί μεταβάλλονται σε κυρίαρχα έθνη διαμέσου της τυποποιημένης επίδρασης του «έντυπου καπιταλισμού» της Ευρώπης. Ακόμη πιο έντονη ήταν η κριτική από τη σκοπιά των μετααποικιακών σπουδών. Ο Πάρτα Τσάτερτζι ισχυρίζεται ότι η φαντασίωση των πολιτικών κοινοτήτων έχει περιοριστεί από την κυριαρχία της αποικιοκρατίας. Η επιβολή εθνικιστικών θεσμικών μορφών στις αποικίες των Ευρωπαίων κατά τη φάση της ανεξαρτησίας άφησε τις νέες χώρες χωρίς επιλογές παρά να ακολουθήσουν το ευρωπαϊκό εθνικό μοντέλο. Ο εθνικισμός και τα έθνη είναι πρωτίστως ευρωπαϊκά πολιτικά φαινόμενα, σύμφωνα με τον Τσάτερτζι. Τέλος, από φεμινιστική σκοπιά, τονίζεται ότι η «αδελφότητα» (fraternite) πολιτογραφήθηκε ως «αρσενική».
Ο πολιτικός επιστήμονας Μπένεντικτ Άντερσον γεννήθηκε το 1936 στην πόλη της Αιώνιας Άνοιξης (Κανμίνγκ) της ΝΔ Κίνας από Αγγλο-Ιρλανδό πατέρα και Αγγλίδα μητέρα. Πέθαε στην πόλη Μπακού της Ινδονησίας. Είναι αδελφός του μαρξιστή διανοούμενου Πέρρι Άντερσον. Μεγάλωσε την Καλιφόρνια και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Οι μεταπτυχιακές σπουδές του στην Πολιτική Επιστήμη (Πανεπιστήμιο Κορνέλ) επικεντρώθηκαν στην λεπτομερή καταγραφή και ανάλυση της πολιτικής κατάστασης στην Ινδονησία που του στοίχισε την απαγόρευση εισόδου στη χώρα από τον αιμοσταγή δικτάτορα Σουχάρτο. Ήταν είναι επίτιμος καθηγητής του Τμήματος Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κορνέλ και επικεφαλής του Προγράμματος για την Ινδονησία.
Το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο του είναι οι Φαντασιακές Κοινότητες που μελετά από τη σκοπιά του μαρξισμού τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση και κυριαρχία του εθνικισμού κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων αιώνων. Η φαντασιακή κοινότητα υπάρχει, δεν είναι απάτη. Όμως, είναι μια «κοινωνική κατασκευή». Ως κοινωνική κατασκευή προκύπτει από μια σειρά λαϊκών διεργασιών μέσα από τις οποίες οι κάτοικοί της μοιράζονται την εθνικότητα. Όπως λέει ο ίδιος είναι «φαντασιακή επειδή τα μέλη ακόμη και του μικρότερου έθνους δεν θα γνωρίσουν ποτέ τα περισσότερα από τα υπόλοιπα μέλη, ούτε θα τα συναντήσουν ούτε θα ακούσουν κάτι γι’ αυτά, κι όμως στα μυαλά τους του καθενός ζει η εικόνα της κοινότητάς τους». Ο εθνικισμός και οι φαντασιακές κοινότητες είναι αποτέλεσμα της αύξησης των δυνατοτήτων χρήσης της γραπτής γλώσσας, του κινήματος ανατροπής των ιδεών, των καθεστώτων και των νόμων της ελέω Θεού κυριαρχίας και μοναρχίας, της εμφάνισης του γραπτού τύπου στο πλαίσιο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο του είναι οι Φαντασιακές Κοινότητες που μελετά από τη σκοπιά του μαρξισμού τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση και κυριαρχία του εθνικισμού κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων αιώνων. Η φαντασιακή κοινότητα υπάρχει, δεν είναι απάτη. Όμως, είναι μια «κοινωνική κατασκευή». Ως κοινωνική κατασκευή προκύπτει από μια σειρά λαϊκών διεργασιών μέσα από τις οποίες οι κάτοικοί της μοιράζονται την εθνικότητα. Όπως λέει ο ίδιος είναι «φαντασιακή επειδή τα μέλη ακόμη και του μικρότερου έθνους δεν θα γνωρίσουν ποτέ τα περισσότερα από τα υπόλοιπα μέλη, ούτε θα τα συναντήσουν ούτε θα ακούσουν κάτι γι’ αυτά, κι όμως στα μυαλά τους του καθενός ζει η εικόνα της κοινότητάς τους». Ο εθνικισμός και οι φαντασιακές κοινότητες είναι αποτέλεσμα της αύξησης των δυνατοτήτων χρήσης της γραπτής γλώσσας, του κινήματος ανατροπής των ιδεών, των καθεστώτων και των νόμων της ελέω Θεού κυριαρχίας και μοναρχίας, της εμφάνισης του γραπτού τύπου στο πλαίσιο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
O Μπ. Άντερσον ενεπλάκη στη δημοσία συζήτηση που άνοιξε το περιοδικό New Left Review κατά τη δεκαετία του ’70 αποσκοπώντας στην συνεύρεση της Μαρξιστικής σκέψης και των θεωριών περί εθνικισμού -κάτι που κάνει μέσω των Φαντασιακών Κοινοτήτων- ώστε να διορθώσει τις στρεβλώσεις τους. Επαναφέρει την έννοια του συναισθήματος στην ανάλυση και τονίζει κατά κάποιον τρόπο ότι το «έθνος» ανταποκρίνεται ως ιδέα σε ζωτικές συναισθηματικές ανάγκες των απλών ανθρώπων. Έτσι, έρχεται σε αντίθεση με ερμηνείες του εθνικισμού που αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους ως παθητικά όντα που υπόκεινται στις βουλήσεις των πολιτικών ελίτ της εξουσίας και δεν έχουν την ικανότητα αυτενέργειας. Η τρίτη συνιστώσα ιδέα της Γαλλικής Επανάστασης, η Αδελφότητα, είναι που παίζει το ρόλο του κινητήριου καυσίμου που ανάβει τη σπίθα για δράση, όπως η ιδέα της «συντροφικότητας» και της «αλληλλεγγύης» για μια άλλη, κομμουνιστική κοινωνία που θα στηρίζεται σε αυτές. Ο Άντερσον τονίζει ότι αυτή η «φαντασιακή» ιδιότητα του έθνους δημιουργεί ισχυρότατους συναισθηματικούς δεσμούς που κάνει τους ανθρώπους ικανούς να σκοτώσουν και, κυρίως, να σκοτωθούν για αυτή την πολιτική οντότητα.
Σημαντική κριτική στην άποψη του Μπ. Άντερσον ασκήθηκε από τον Έντουαρντ Σαΐντ, ο οποίος θεώρησε πολύ «γραμμική» την άποψή του ότι οι δυναστικές πολιτικές δομές και θεσμοί μεταβάλλονται σε κυρίαρχα έθνη διαμέσου της τυποποιημένης επίδρασης του «έντυπου καπιταλισμού» της Ευρώπης. Ακόμη πιο έντονη ήταν η κριτική από τη σκοπιά των μετααποικιακών σπουδών. Ο Πάρτα Τσάτερτζι ισχυρίζεται ότι η φαντασίωση των πολιτικών κοινοτήτων έχει περιοριστεί από την κυριαρχία της αποικιοκρατίας. Η επιβολή εθνικιστικών θεσμικών μορφών στις αποικίες των Ευρωπαίων κατά τη φάση της ανεξαρτησίας άφησε τις νέες χώρες χωρίς επιλογές παρά να ακολουθήσουν το ευρωπαϊκό εθνικό μοντέλο. Ο εθνικισμός και τα έθνη είναι πρωτίστως ευρωπαϊκά πολιτικά φαινόμενα, σύμφωνα με τον Τσάτερτζι. Τέλος, από φεμινιστική σκοπιά, τονίζεται ότι η «αδελφότητα» (fraternite) πολιτογραφήθηκε ως «αρσενική».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Java in a Time of Revolution: Occupation and Resistance, 1944-1946. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. 1972.
Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism London: Verso. 1991/1983 [Ελλ. Έκδ. Φαντασιακές Κοινότητες, μτφρ. Ποθητή Χατζαρούλα, Αθήνα: Εκδ. Νεφέλη, 1997]
In the Mirror: Literature and Politics in Siam in the American Era. 1985. Bangkok: Editions Duang Kamol.
Language and Power: Exploring Political Cultures in Indonesia. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. 1990.
The Spectre of Comparisons: Nationalism, Southeast Asia, and the World. London: Verso. 1998.
Under Three Flags: Anarchism and the Anti-colonial Imagination. London: Verso. 2005.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Έντουαρντ Σαΐντ. Κουλτούρα και ιμπεριαλισμός. Μτφρ. Βανέσσα Λάππα. Αθήνα: Εκδ. Νεφέλη, 1996.
Partha Chatterjee. The Nation and its Fragments: Colonial and Postcolonial Histories. Princeton, NJ: Princeton University Press,.1993.
Tamar Mayer “Gender Ironies of Nationalism: Setting the Stage”στο Mayer, T. (επιμ.) Gender Ironies of Nationalism: Sexing the Nation. London: Routledge, 2000, σελ. 1-22.
Java in a Time of Revolution: Occupation and Resistance, 1944-1946. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. 1972.
Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism London: Verso. 1991/1983 [Ελλ. Έκδ. Φαντασιακές Κοινότητες, μτφρ. Ποθητή Χατζαρούλα, Αθήνα: Εκδ. Νεφέλη, 1997]
In the Mirror: Literature and Politics in Siam in the American Era. 1985. Bangkok: Editions Duang Kamol.
Language and Power: Exploring Political Cultures in Indonesia. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. 1990.
The Spectre of Comparisons: Nationalism, Southeast Asia, and the World. London: Verso. 1998.
Under Three Flags: Anarchism and the Anti-colonial Imagination. London: Verso. 2005.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Έντουαρντ Σαΐντ. Κουλτούρα και ιμπεριαλισμός. Μτφρ. Βανέσσα Λάππα. Αθήνα: Εκδ. Νεφέλη, 1996.
Partha Chatterjee. The Nation and its Fragments: Colonial and Postcolonial Histories. Princeton, NJ: Princeton University Press,.1993.
Tamar Mayer “Gender Ironies of Nationalism: Setting the Stage”στο Mayer, T. (επιμ.) Gender Ironies of Nationalism: Sexing the Nation. London: Routledge, 2000, σελ. 1-22.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
No comments:
Post a Comment