Δημοκρατίες υπάρχουνε πολλές, Δημοκρατία όμως μία! - 3ο μέρος

Ο Μεσαίωνας που ήταν η εποχή της κυριαρχίας θεοκρατικών αντιλήψεων και θεολογικού τρόπου σκέψης για την Πολιτική άρχισε να μεταλλάσσεται σε μια νέα κατάσταση με τη δημοσίευση του έργου του Θωμά του Ακινάτη (1226-1274). Ο Ακινάτης προσπάθησε να ενσωματώσει το έργο του Αριστοτέλη στο κυρίως σώμα της Χριστιανικής διδασκαλίας. Στο σημείο αυτό πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το έργο του Αριστοτέλη είχε χαθεί στη Δύση αλλά ανακαλύφθηκε από Άραβες φιλοσόφους και λογίους οι οποίοι το μετέφρασαν στα Αραβικά και από ΄κει στα Λατινικά. Ο Ακινάτης θεωρούσε πως η μοναρχία είναι το καλύτερο πολίτευμα αλλά πρόσθετε ότι πρέπει μπαίνουν περιορισμοί στη δράση της και στις εξουσίες της. Η εξουσία του μονάρχη ήταν μόνιμη μόνο στο βαθμό που τηρούσε το «φυσικό δίκαιο», δηλαδή το μέρος του δικαίου που αποκαλυπτόταν με τη λογική του ανθρώπου. Συνεπώς, αν παραβιαζόταν το φυσικό δίκαιο από τον ηγεμόνα η εξέγερση γινόταν νόμιμη πράξη. Έτσι, ο Ακινάτης ουσιαστικά διατυπώνει τη βασική ιδέα της «φιλελεύθερης δημοκρατίας» για περιορισμένη συνταγματική κυβέρνηση.

Στο μεταξύ στην κοινωνία δημιουργούνται νέες δυνάμεις. Ο εμπορευματικός καπιταλισμός κάνει την εμφάνισή του και οι πόλεις αναγεννιούνται και μεγαλώνουν με πληθυσμιακούς όρους. Η φεουδαρχία αρχίζει να χάνει έδαφος. Αυτός ο νέος κόσμος των πόλεων απαιτεί να παίξει πολιτικό ρόλο και να πάρει στα χέρια του τη νέα πολιτεία, δηλαδή την πόλη-κράτος της πρώιμης αναγέννησης που δεν εμπνέεται τόσο από την Αθηναϊκή δημοκρατία αλλά τη Ρωμαϊκή δημοκρατία (republic). Οι στοχαστές της αναγέννησης και οι πολιτικοί της εμπνέονταν από τη Ρώμη καθώς γνώρισαν τη δημοκρατία μέσω του Αριστοτέλη, ο οποίος θεωρούσε την δημοκρατία απόκλιση από την προτιμητέα του «Πολιτεία». Για να αποφύγουν την «τυραννία» των πολλών προτίμησαν την επιβολή πολιτεύματος που θα στηριζόταν στους νόμους. Ο Κικέρωνας στάθηκε ο βασικός εκπρόσωπος αυτής της τάσης. Θεωρεί το πολίτευμα της εποχής του, δηλαδή τη δημοκρατία με την έννοια της Πολιτείας (republica), ως το άριστο των πολιτευμάτων. Το πολίτευμα αυτό ήταν μίξη  από στοιχεία από πολιτεύματα διαφόρων ελληνικών πόλεων –κρατών (βασιλικών, αριστοκρατικών, δημοκρατικών), και κυρίως από αυτό της Σπάρτης με βάση το οποίο δημιουργήθηκε αρχικά η Σύγκλητος. Έπειτα, με τρόπο ανάλογο με τον θεσμό της διπλής βασιλείας της Σπάρτης, διαμορφώθηκε το αξίωμα των δύο υπάτων που ήταν πλέον αιρετό.

Τέλος, θεσμός ανάλογος με αυτόν των πέντε εφόρων της Σπάρτης, ήταν αυτός των εκπροσώπων του ρωμαϊκού λαού, δηλαδή των δημάρχων. [1]

ΠΟΛΕΙΣ-ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ[2]

ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

(Άρρενες οικογενειάρχες, με φορολογητέα ιδιοκτησία, γεννημένοι ή μονίμως διαμένοντες στην πόλη τους)

Διαιρεμένο σε εκλογικές περιφέρειες ή  Contrada

(A)

ΜΕΓΑΛΟ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

(Η βασική κυρίαρχη εξουσία έφτανε ως 600 μέλη.

(B)

ΚΕΦΑΛΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

(Αξιωματούχοι, γνωστοί ως podestá, με την απόλυτη εξουσία να ενεργούν σε υποθέσεις που σχετίζονται με την εκκλησιαστική και τη δικαστική εξουσία, ορίζονταν από το Συμβούλιο και λογοδοτούσαν σε αυτό)

Μέθοδοι εκλογής ή επιλογής

(Α) Πολίτες με το δικαίωμα ψήφου συνήθως τραβούσαν κλήρο, για να καθορίσουν ποιος θα γινόταν εκλογέας στο Συμβούλιο.

(Β) Τα μέλη του Συμβουλίου συχνά τραβούσαν κλήρο προκειμένου να συγκροτήσουν μια εκλεκτική επιτροπή (5-20 μέλη) που θα όριζε τα κατάλληλα πρόσωπα για την κεφαλή του Συμβουλίου. Τα ονόματα τριών υποψηφίων θα προτείνονταν στο Συμβούλιο που θα είχε τον τελικό λόγο. Ο εκλεγμένος αξιωματούχος που θα έπαιρνε μισθό από την πόλη θα διοριζόταν για θητεία 12 μηνών ενώ μετά δεν θα μπορούσε  να υπηρετήσει άμεσα το Συμβούλιο παρά μόνο με το πέρασμα μιας τριετίας.

Αυτή η κλειστή πολιτική τάξη των podestá είχε, τηρουμένων αναλογιών, τα χαρακτηριστικά των αρχαίων homo politicus, δηλαδή ήταν οι ντόπιοι άνδρες ευγενείς που διοικούσαν την πόλη. Γυναίκες και μέτοικοι ήταν αποκλεισμένοι. Ολοένα και πλήθαιναν οι άνθρωποι από τα μεσαία και κατώτερα στρώματα που διεκδικούσαν την ιδιότητα του πολίτη.

Συχνά η σύγκρουση των πολιτικών φατριών που δρούσαν στο πλαίσιο των podestá είχε σκληρό και αιματηρό χαρακτήρα οδηγώντας στο χάος, κάτι που ανιχνεύουμε στο έργο Ρωμαίος και Ιουλιέττα του Σέξπιρ με τη σκληρή και τραγική αντιπαράθεση των Μοντέγων και των Καπουλέτων.

Οι δύο διακριτές τάσεις του Ρεπουμπλικανισμού

Σύμφωνα με έναν σημαντικό μελετητή της δημοκρατίας και των δημοκρατιών διακρνουμε δύο θεωρητικά ρεύματα στο ρεπουμπλικανισμό, τον «προστατευτικό» και τον «αναπτυξιακό» ρεπουμπλικανισμό.[3] Ο πρώτος αναφέρεται στον «πολιτικό» («κλασικό») ρεπουμπλικανισμό. Οι θεω ρητικοί αυτού του ρεύματος έχουν μια «εργαλειακή» αντίληψη για την  πολιτική. Αντιθέτως, οι θεωρητικοί του «αναπτυξιακού» ρεπουμπλικανισμού τονίζουν την «εγγενή» αξία της πολιτικής συμμετοχής για την ανάπτυξη των πολιτών ως ανθρωπίνων όντων («πολιτικός ουμανιστικός ρεπουμπλικανισμός») κι έτσι την αντιλαμβάνονται ως την αναγκαία πλευρά του «ευ ζην». Ο «προστατευτικός» ρεπουμπλικανισμός στηρίζεται στην αντίληψη του ασταθούς χαρακτήρα της πολιτικής αρετής που υπόκειται συχνά σε διαδικασίες διαφθοράς και παρακμής στο βαθμό που εξαρτάται από την βούληση και δράση μεγάλων κοινωνικών ομάδων συμφερόντων (αριστοκρατία, λαός κλπ). Έτσι οι θεωρητικοί του «προστατευτικού» ρεπουμπλικανισμού προτρέπουν τους πολίτες να συμμετέχουν στην συλλογική λήψη αποφάσεων κυρίως για τη διασφάλιση της ατομικής ελευθερίας τους.

Μαρσίλιος της Πάδοβα, ο πρώτος εκπρόσωπος του «αναπτυξιακού ρεπουμπλικανισμού»

Ο Μαρσίλιος της Πάδοβα (1275/80-1342) στο έργο του «Ο Υπερασπιστής της Ειρήνης» (1324) είναι ο πρώτος που θα κάνει αναφορά στην «εκλεγμένη κυβέρνηση» και στη «λαϊκή κυριαρχία». Απέναντι στην Παπική αξίωση για απόλυτη εξουσία, ο Μαρσίλιος αντιπαραθέτει την «κοσμική εξουσία» επί της Εκκλησίας τονίζοντας ότι οι νόμοι πρέπει να συντάσσονται από το λαό ή από το μεγαλύτερο μέρος του μέσω της έκφρασης της βούλησής του σε μια συνέλευση. Ο πάπας Ιωάννης ο 22^ος  τον καταδίκασε ως «αιρετικό» και κατέφυγε στη Νυρεμβέργη.

Ο Μαρσίλιος απομακρύνεται από τις απόψεις του Αριστοτέλη και του Θωμά του Ακινάτη υιοθετώντας μια νέα θεώρηση για τη φύση και την πολιτική κοινότητα. Η πολιτική κοινότητα δεν είναι δημιούργημα της φύσης αλλά μια «ανακάλυψη του ανθρώπινου είδους».[4] Οι βασικές θέσεις του Μαρσίλιου ήταν οι εξής:

-          Η πολιτική κοινότητα είναι προϊόν του λόγου και βάση που επιτρέπει στους ανθρώπους να απολαμβάνουν αυτό που κυρίως επιθυμούν, την «ικανοποιητική ζωή».

-           Κάθε μέλος της κοινότητας προσδιορίζεται με βάση τους όρους συνεισφοράς του στην επίτευξη του στόχου του «ευ ζην» και η κυβέρνηση είναι το ενδεδειγμένο μέσο για την επίτευξή του. Αυτή η λειτουργία επιτελείται σωστά όταν η κυβέρνηση κυβερνά για το κοινό όφελος κι όχι για τα συμφέροντα της κλίκας, της φατρίας, της ομάδας ή της «κοινής μάζας» (κατ’ αυτόν οι τεχνίτες, οι αγρότες και οι ενασχολούμενοι με τις εργασίες του χρήματος). Επομένως, κατά την ορολογία του, υπήρχε η «ήπια» διακυβέρνηση και η «νοσηρή» διακυβέρνηση.

-          Το έργο της κυβέρνησης δεν σταματά ποτέ, λόγω των αέναων συγκρούσεων που παρουσιάζονται στην πορεία των ανθρωπίνων υποθέσεων και σχέσεων. Γι’ αυτό «η αποτελεσματική άσκηση του καταναγκασμού είναι ουσιαστική για την ειρήνη και την ευημερία». Η αναζήτηση και διασφάλιση της ειρήνης θα οδηγήσει στη σωστή εγκατάσταση του πολιτεύματος και της ορθής διακυβέρνησης.

-          Υπέρτατος «νομοθέτης» ή πηγή της νόμιμης πολιτικής εξουσίας μέσα στην κοινότητα είναι ο «λαός». Η εξουσία και η ισχύς επιβάλλονται δίκαια, δηλαδή με τη συγκατάθεση των πολιτών

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης