Δημοκρατίες υπάρχουνε πολλές, Δημοκρατία όμως μία! - 4ο μέρος

Ο «προστατευτικός ρεπουμπλικανισμός»

Ο Νικολό Μακιαβέλι ήταν ο κατ’ εξοχήν θεωρητικός εκφραστής του «προστατευτικού ρεπουμπλικανισμού». Ο μεγάλος στοχαστής και πολιτικός ήταν «τέκνο» της εποχής του αλλά και πρωτοπόρος στη διατύπωση πολιτικής θεωρίας. Έζησε στην εποχή της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης και της νέας ακμής των πόλεων-κρατών ειδικά της Ιταλίας, που άρχισαν να κυριαρχούν από της αρχές της δεύτερης χιλιετίας και να συγκρούονται μεταξύ τους για την ηγεμονία του χώρου. Λόγω της ενασχόλησης με την Πολιτική στη Φλωρεντία, ο Μακιαβέλι συνέταξε μια πραγματεία που θα έμενε κλασική στο είδος της, τον «Ηγεμόνα». Επρόκειτο για ένα "κάτοπτρο ηγεμόνος", δηλαδή για συμβουλευτικό λόγου που προβάλλει το πρότυπο του ιδανικού ηγεμόνα και έχει σκοπό να νουθετήσει πραγματικά το πρόσωπο προς το οποίο απευθύνονται.[5] Γραμμένος προς το τέλος του 1513 (και πιθανόν στις αρχές του 1514) αλλά δημοσιευμένος αρκετά μετά το θάνατο του συγγραφέα του, το 1532, ο "Ηγεμόνας" συντάχθηκε από τον Μακιαβέλι που επεδίωκε, μεταξύ άλλων, να επανακτήσει αξιώματα και το κύρος του στην κυβέρνηση της πατρίδας του. Το έργο είναι υπερβολικά πολυσήμαντο και πολυσύνθετο για να δεχτεί μία και μόνο, απόλυτη ερμηνεία. Απεναντίας, αυτή ακριβώς η πολλαπλότητα ερμηνειών (σε συνδυασμό με τον προκλητικό χαρακτήρα της ρητορικής του Μακιαβέλι) είναι ο λόγος που ο "Ηγεμόνας" συνεχίζει να απολαμβάνει τόσο ευρείας αποδοχής στη σύγχρονη εποχή.[6]

Η βασική ιδέα του «Ηγεμόνα» ήταν ότι για να επιβιώνει ο Ηγεμόνας, δηλαδή το Κράτος και οι Πολίτες του, πρέπει να ακολουθούν μια  Πολιτική Ηθική διαφορετική από την Ηθική των Ιδιωτών. Στο έργο του «Διατριβές πάνω στην πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου» (“The Discourses”) έχοντας μελετήσει την «κλασική ιστορία» επισημαίνει ότι οι τρείς μορφές κυβέρνησης που είναι οι πιο σημαντικές, δηλαδή η μοναρχία, η αριστοκρατία και η δημοκρατία εγγενώς ασταθείς και οδηγούν σε κύκλους διαφθοράς και αποσύνθεσης για να ξεπέσουν σε τυραννία, ολιγαρχία και αναρχία που με τη σειρά της ξαναδίνει τη θέση της στη μοναρχία κ.ο.κ. Για την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία επισημαίνει ότι παρήκμασε γιατί μπόρεσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την «αλαζονεία των ανωτέρων τάξεων» και την «ακολασία του λαού». Θεωρούσε γενικά τον άνθρωπο εγωκεντρικό ον, νωθρό και καχύποπτο, που είναι ανίκανος να κάνει κάτι καλό χωρίς καταναγκασμό. Επειδή είχε αυτή την αντίληψη περί του ανθρώπου και της φύσης του, θεωρούσε ότι δεν υπάρχει «καλός άρχοντας» ούτε «τέλειο κράτος» και η ένταξη θρησκευτικών αρχών στην Πολιτική αχρηστεύει το Κράτος και ελαχιστοποιεί την αποτελεσματικότητά του.

Στον «Ηγεμόνα» ο Machiavelli περιγράφει τους δύο κύριους τύπους κυβερνήσεων: μοναρχίες και δημοκρατίες. Επικεντρώνεται στις μοναρχίες. Περιγράφει την αλήθεια αναφορικά με την επιβίωση του μονάρχη, και δεν προτείνει υψηλά ηθικά ιδανικών. Το μοντέλο αυτό ονομάστηκε «πολιτικός ρεαλισμός». Αφήνοντας (επαρκή) χώρο στην τύχη να καθορίζει το πολιτικό και κοινωνικο-ιστορικό γίγνεσθαι, ο Μακιαβέλι τονίζει ότι είναι, πρώτα και κύρια, ο χαρακτήρας ή η ζωντάνια ή η δεξιότητα του μεμονωμένου ηγέτη που καθορίζει την επιτυχία ενός κράτους. Εξετάζει τα διάφορα μέσα με τα οποία αποκτάται και διατηρείται η ηγεμονία και τα αξιολογεί μόνο σε σχέση με το κατά πόσο συμβάλλουν στην αύξηση της δόξας του ηγεμόνα (παράλληλα, βεβαίως, με την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος). Αυτή η εμμονή στην με κάθε μέσο πρακτική επιτυχία ακόμη και σε βάρος των παραδοσιακών ηθικών αξιών «χάρισε» στον Μακιαβέλι τη «φήμη» του προπαγανδιστή της αναλγησίας, της απάτης, της παραπλάνησης, της απανθρωπιάς και της σκληρότητας. Περιγράφει εκείνες τις αρετές που, παίρνοντάς τες τοις μετρητοίς, νομίζουμε ότι πρέπει να κατέχει ένας ηγεμόνας. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ορισμένες «αρετές» θα οδηγήσουν στην καταστροφή ενός ηγεμόνα, και εκτιμά ότι μερικές «κακίες» του επιτρέπουν να επιζήσει.

Ζαν – Ζακ Ρουσσώ, κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του «αναπτυξιακού ρεπουμπλικανισμού»

Λίγοι άνθρωποι έχουν καταφέρει, όπως ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ , να ασκήσουν τέτοια επιρροή στην πολιτική, στη λογοτεχνία και στην εκπαίδευση. Η πολιτική σκέψη του περιέχεται στο Κοινωνικό Συμβόλαιο, αλλά συμπληρώνεται με άλλα έργα του όπως το «Discours sur l’origine de l’inégalité «(Διατριβή για την προέλευση και τις βάσεις της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων, 1754) και τα προσχέδια του για τα συντάγματα της Κορσικής και της Πολωνίας. Ουσιαστικά, ο Rousseau είναι περισσότερο ηθικοδιδάσκαλος παρά μεταφυσικός. Ως ηθικοδιδάσκαλος είναι επίσης πολιτικός θεωρητικός. Η σκέψη του ξεκινά με την παραδοχή ότι είμαστε καλοί εκ φύσεως και με την παρατήρηση ότι στο πλαίσιο της κοινωνίας δεν είμαστε καλοί. Κατά τον Ρουσσώ, η πτώση της ανθρωπότητας ήταν ένα κοινωνικό φαινόμενο. “Όμως η ανθρώπινη φύση δεν προχωρά προς τα πίσω και ποτέ δεν επιστρέφουμε στην εποχή της αθωότητας και της ισότητας, άπαξ και έχουμε φύγει από αυτές.” Διαπιστώνει ότι ο άνθρωπος «γεννήθηκε ελεύθερος, κι ωστόσο είναι παντού δεσμώτης». Ο πρώτος άνθρωπος που έχοντας περιφράξει ένα κομμάτι γης σκέφτηκε να πει «αυτό είναι δικό μου» έβαλε τις βάσεις για την κοινωνική ανισότητα. Ο ίδιος το έλεγε φωναχτά: «Μην ακούτε αυτόν τον αγύρτη. Χαθήκατε, αν ξεχάσατε πως οι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη δεν ανήκει σε κανέναν»!

Το κοινωνικό συμβόλαιο λειτουργεί στη βάση ότι «ανεξάρτητα από την ανισότητα δύναμης και γνώσης οι άνθρωποι καθίστανται ίσοι με  συμβόλαιο και το δικαίωνμα.» Αυτό σημαίνει ότι μόνο ζώντας μέσα σε ένα πλαίσιο νόμων μπορούν να ανθίσουν οι πολίτες. Παρ’ ότι οι άνθρωποι θα ήταν ευχαριστημένοι στη φύση, μόνο στο πλαίσιο της οργανωμένης κοινωνίας που προσφέρει ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο να αναπτύσσουν τις ανθρώπινες αρετές που τους εξυψώνουν. Η πολιτική ισότητα και η ελευθερία δεν είναι φυσικά δικαιώματα αλλά δικαιώματα που απαιτούνται για να παραχθεί το υψηλότερο είδος της ανθρώπινης ύπαρξης ή κοινότητας.

Το πρόβλημα με την πίστη και αφοσίωση στους βασιλείς ήταν το ότι δεν υπήρχε διαφάνεια ή σταθερότητα και σιγουριά για την διακυβέρνηση.  Τα πολιτικά συμβόλαια γίνονταν κουρελόχαρτα όποτε ήθελε ο «κυρίαρχος» ενώ σε μια πραγματική δημοκρατία όπου οι πολίτες δίνουν πρόθυμα τα δικαιώματά τους  στο Λαό ή στο κράτος γενικά τα συμβατικά δικαιώματα είναι σαφώς προσδιορισμένα και αναπαλλοτρίωτα. Αυτό είναι το εξαιρετικό όφελος που έχει η κοινωνία με την κυριαρχία του νόμου συγκρινόμενο με την κυριαρχία του μονάρχη και των διαταγμάτων. Επίσης, αν προχωρήσει κανείς σε εκχώρηση των δικαιωμάτων του στο κράτος μπορεί να ανακαλύψει ότι διαφωνεί με τη «γενική βούληση» της συνέλευσης και να εξαναγκαστεί από την συνέλευση να την ακολουθήσει, «να εξαναγκαστεί να γίνει ελεύθερος».

Ο Ρουσσώ διακρίνει μεταξύ της βούλησης όλων (ή αυτό που θέλουν τα άτομα) και της γενικής βούλησης, δηλαδή μεταξύ του αθροίσματος των ιδιωτικών συμφερόντων και επιθυμιών και της γενικής βούλησης που είναι το κοινό συμφέρον που είναι προς το καλό του καθενός. Οι επιθυμίες όλων εξισορροπούνται μεταξύ τους και έτσι βγαίνει το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον. Ο Ρουσσώ προειδοποιεί ότι υπάρχει κίνδυνος να γίνουν πανίσχυρα ορισμένα τμήματα της κοινωνίας και ομάδες ειδικών συμφερόντων να αποκτήσουν μεγάλη δύναμη και να διαστρεβλώσουν τη γενική βούληση. Το κράτος με την υποστήριξη όλων θα υπάρχει για όλους. Γι’ αυτό δεν δημιούργησε θεωρία «δημοκρατίας των κομμάτων». Εξάλλου η Ελβετία της εποχής του προσφερόταν για τη δημοκρατία των γενικών συνελεύσεων που σημαίνει πραγματική συμμετοχή των πολιτών στην κυβέρνηση.

Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος εντοπίζει την αιτία της παραμόρφωσής μας στην κοινωνία, ο Ρουσσώ δεν είναι πριμιτιβιστής, δηλαδή δεν προτείνει την επιστροφή στις πρωτόγονες κοινωνίες, όσο και αν έχει παρερμηνευτεί η ρήση του για «επιστροφή στη φύση. Στον Αιμίλιο και στο Κοινωνικό Συμβόλαιο πρότεινε, σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, τι μπορεί να γίνει.

Ο Ρουσσώ έπαιξε μεγάλο ρόλο στην επανεμφάνιση της κλασικής σκέψης και της αρχαίας γραμματείας στα μέσα του 18^ου αιώνα καθώς και στην ανάπτυξη του Ρομαντισμού. Σε αντίθεση με την πελώρια επίδραση της πολιτικής σκέψης του Ρουσσώ στην ηπειρωτική Ευρώπη, η κοιτίδα του κοινοβουλευτισμού Βρετανία και η Αμερική του Πολέμου της Ανεξαρτησίας τον αντιμετώπισαν ψυχρά. Γι’ αυτό «ευθύνεται» η αντίληψη του Ρουσσώ για τη δημοκρατία. Κι αυτό γιατί ο Χομπς και ο Λοκ είχαν θεμελιώσει το δικό τους κοινωνικό συμβόλαιο στο έδαφος της αντιπροσώπευσης, δηλαδή της ανάθεσης εξουσιών από το πλήθος στον Ηγεμόνα υπό σαφείς όρους και μηχανισμούς ελέγχου. Αντίθετα, για τον Ρουσσώ: «Οι βουλευτές του λαού ούτε είναι ούτε μπορεί να είναι αντιπρόσωποί του. Δεν είναι παρά επίτροποί του. Τίποτα δεν μπορούν να αποφασίσουν οριστικά. Κάθε νόμος που δεν τον εκύρωσε αυτοπροσώπως ο ίδιος ο λαός, είναι άκυρος». Για τον Ρουσσώ, μόνο η εκτελεστική εξουσία δύναται ανατεθεί σε πληρεξουσίους. Η νομοθετική εξουσία είναι αναπαλλοτρίωτη. Στην άμεση Δημοκρατία που προτείνει ο Ρουσσώ δεν υπάρχουν κόμματα και φατρίες που διασπούν το κοινωνικό σώμα, υποτάσσοντας τη λαϊκή κυριαρχία στα ειδικά συμφέροντα. Έχοντας μελετήσει την αρχαία Αθήνα αλλά και την αρχαία Σπάρτη, θεωρεί ότι το ατομικό συμφέρον πρέπει να υποτάσσεται στη «γενική βούληση». Αυτή η άποψη του Ρουσσώ παρερμηνεύτηκε από πολλούς μεταγενέστερους ως στοιχείο «ολοκληρωτισμού».

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΙΣΜΟΥ

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΣ ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΙΣΜΟΣ

ΑΡΧΗ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Η πολιτική συμμετοχή συνιστά μια ουσιώδη προϋπόθεση για την ελευθερία. Αν οι πολίτες δεν αυτοκυβερνώνται, τότε θα κυριαρχηθούν από άλλους.

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

• Ισορροπία της εξουσίας μεταξύ του «λαού», της αριστοκρατίας και της μοναρχίας, που θα συνενώνονται μέσω ενός μικτού καταστατικού χάρτη ή μέσω μιας μικτής κυβέρνησης που θα παρέχει σ’ όλες τις ηγετικές πολιτικές δυνάμεις  τη δυνατότητα να παίζουν ενεργό ρόλο στην στη δημόσια ζωή.
• Συμμετοχή των πολιτών που θα γίνεται κατορθωτή μέσα από διαφορετικούς ενδεχόμενους μηχανισμούς, περιλαμβανομένης της εκλογής των υπάτων ή των αντιπροσώπων που θα υπηρετούν στα κυβερνητικά συμβούλια.
• Ανταγωνιστικές κοινωνικές ομάδες, που προωθούν ή υπερασπίζουν τα συμφέροντά τους.
• Ελευθερία του λόγου, της έκφρασης και του συνέρχεσθαι.
• Κράτος δικαίου.

ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

• Μικρή αστική κοινότητα.
• Διατήρηση της θρησκευτικής λατρείας.
• Κοινωνία ανεξάρτητων τεχνιτών και εμπόρων.
• Αποκλεισμός των γυναικών, των εργατών, και των «εξαρτωμένων μελών» από την Πολιτική.
• Έντονες συγκρούσεις ανάμεσα σε ανταγωνιστικές πολιτικές ενώσεις.

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΙΣΜΟΣ

ΑΡΧΗ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Οι πολίτες πρέπει να απολαμβάνουν πολιτική και οικονομική ισότητα έτσι ώστε να μπορεί κανένας να μην εξαρτάται και εξουσιάζεται από τον άλλο κι όλοι να μπορούν να απολαμβάνουν ίση ελευθερία και ανάπτυξη κατά τη διαδικασία αυτοπροσδιορισμού για το κοινό αγαθό.

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

• Διάκριση της νομοθετικής από την εκτελεστική λειτουργία
• Άμεση συμμετοχή των πολιτών σε δημόσιες συνελεύσεις συγκροτεί το νομοθετικό σώμα.
• Η ομοφωνία στα δημόσια ζητήματα κρίνεται επιθυμητή. Πρόβλεψη ψηφοφορίας, με βάση την αρχή της πλειοψηφίας, σε περίπτωση διαφωνίας.
• Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από «δημοσίους λειτουργούς» ή «διοικητικούς υπαλλήλους».
• Τα εκτελεστικά  όργανα διορίζονται είτε με άμεσες εκλογές είτε με κλήρο.

ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

• Μικρή, μη βιομηχανική κοινότητα.
• Καταμερισμός της ιδιοκτησίας στους πολλούς. Το δικαίωμα του πολίτη εξαρτάται από την κατοχή ιδιοκτησίας, δηλαδή μια κοινωνία ανεξάρτητων παραγωγών.
• Οικιακή υπηρεσία των γυναικών προς για τους ελεύθερους άνδρες που εργάζονται (εκτός κατοικίας) και ασκούν πολιτική.

ΚΡΙΤΙΚΗ

Η πρόωρα χαμένη αλλά πρωτοπόρα στην υπόθεση του φεμινισμού φιλόσοφος  Mary Wollstonecraft [7]από τη Βρετανία φροντίζει μέσα από το έργο της Vindication of the Rights of Women  (1792)–μια από τις σημαντικότερες πραγματείες πολιτικής θεωρίας όλων των εποχών - να αντικρούσει τις απόψεις του Rousseau προσπαθώντας να αποκαλύψει τις αντιφάσεις των απόψεών του σε σχέση με την εξισωτική του λογική και τον περιορισμό των γυναικών σε κατάσταση υποταγής έναντι των ανδρών.

Όπως και ο Ρουσσώ έτσι κι η Wollstonecraft θεωρεί πως η ελευθερία και η ισότητα είναι αλληλένδετες. Κατ’ αυτήν, όλοι αυτοί που «υποχρεώνονται να ζυγίζουν τις συνέπειες κάθε φαρδινίου που ξοδεύουν» δεν είναι σε θέση να απολαύσουν την ελευθερία «της καρδιάς και του μυαλού». Γι’ αυτό θεωρεί ότι ο υπερβολικός σεβασμός και η απεριόριστη προστασία της ιδιοκτησίας και των ιδιοκτητών προκαλούν πολλά «δεινά και φαύλα αυτού του κόσμου». Επίσης, συμφωνούσε με τον Ρουσσώ ότι για να κατακτήσουν οι πολίτες μια φωτισμένη γνώση και κατανόηση του και για να διέπεται το πολιτικό σύστημα από την λογική και την ορθή κρίση πρέπει να υπάρχει περισσότερο ισότητα:  «Οι παράλογες διακρίσεις της ιεραρχίας, που καθιστούν τον πολιτισμό κατάρα, χωρίζοντας τον κόσμο σε τρυφηλούς τυράννους και σε πονηρούς και ζηλόφθονους, διαφθείρει, σχεδόν στον ίδιο βαθμό, κάθε τάξη, επειδή το αξιοσέβαστο δε συνδέεται  με την εκπλήρωση των σχετικών υποχρεώσεων αλλά με τη θέση και όταν οι υποχρεώσεις δεν εκπληρώνονται τα συναισθήματα δεν μπορούν να αποκτήσουν αρκετή δύναμη ώστε να ενισχύσουν την αρετή της οποίας αποτελούν τη φυσική ανταμοιβή».[8]  Προβάλλει το αίτημα της εκκοσμίκευσης των ηθικών επιχειρημάτων στη συζήτηση για το φύλο και τα δικαιώματα , επεκτείνοντας την έννοια της ιδιότητας του πολίτη και των ίσων δικαιωμάτων και στο γυναικείο φύλο. H Wollstonecraft όμως , σύμφωνα με κριτικές φεμινιστριών , δεν φαίνεται να ανατρέπει τη βάση της συλλογιστικής του κλασικού φιλελευθερισμού για τα δικαιώματα των δύο φύλων στο βαθμό που αποδέχεται τη διάκριση νου και σώματος, και ταυτόχρονα χρησιμοποιεί , όπως η παράδοση των φιλελεύθερων στοχαστών , γενικούς και αφηρημένους όρους για την ιδιότητα του πολίτη που υποτίθεται ότι «δεν έχει φύλο . Η Wollstonecraft στηρίζει τη διεκδίκηση των γυναικών για ίσα πολιτικά δικαιώματα στους ρόλους της συζύγου και της μητέρας και το εξής χωρίο είναι χαρακτηριστικό : «...το συμπέρασμα στο οποίο θέλω να φτάσω , είναι φανερό : κάνοντας τις γυναίκες ορθολογικά όντα , και ελεύθερους πολίτες , και σύντομα θα γίνουν καλές σύζυγοι και μητέρες & στο βαθμό που οι άνδρες δεν αρνούνται τα καθήκοντα του συζύγου και πατέρα» Σε αντίθεση με το Rousseau η Wollstonecraft θεωρεί ότι ο στόχος δεν είναι η «επιστροφή στη φύση» και δεν είναι «η αφυσικότητα της κοινωνίας που φταίει» για την ανισότητα στις υποχρεώσεις και στα δικαιώματα των δύο φύλων . Είμαστε όντα που προορίζονται με τη χρήση τόσο των παθών όσο και των συλλογισμών να «βελτιώσουμε τη φύση μας» και να «αποκτήσουμε τη δυνατότητα να απολαύσουμε ένα μερίδιο από τη θεϊκή ευτυχία».  Στα πλαίσια αυτά διαμορφώνονται κινήσεις γυναικών στη Βρετανία και στις ΗΠΑ που σε μερικά χρόνια θα διατυπώσουν για πρώτη φορά οργανωμένα πολιτικό πρόγραμμα για τη διεκδίκηση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών και θα διοργανωθεί η συνέλευση των Seneca Falls το 1848, χρονιά κατά την οποία οι διεθνείς δημοκρατικοί αγώνες αποκορυφώνονται.

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης

---

[1] Ταϊφάκος Ιωάννης Γ. (1996) Σύγκρισις πολιτειών στο de republica του Κικέρωνος: Η ρωμαϊκή εφαρμογή μιας ελληνικής μεθόδου, Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση

[2] Το διάγραμμα αυτό προέρχεται από το βιβλίο του Skinner Quentin (2002) Μακιαβέλι, Αθήνα: Εκδ. Νήσος

[3] Held, David (2007) Μοντέλα Δημοκρατίας. Αθήνα: Εκδ. Πολύτροπον

[4] Για περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Μαρσίλιο της Πάδοβα, βλ. Πεχλιβανίδης Αναστάσιος (2012) Πολιτική κοινότητα στην κοσμική πολιτική θεωρία του Μαρσίλιου της Πάδουας. Ρήξεις και θεμελιώσεις γύρω από τις έννοιες του κράτους και του Πολιτικού στον ύστερο Μεσαίωνα. Διδακτορική Διατριβή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης. http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/26312

[5] Τα «κάτοπτρα ηγεμόνος» ήταν βυζαντινή «εφεύρεση» που είχε πολλή μεγάλη πέραση. Βλ. http://www.fhw.gr/projects/cooperations/byzantine_literature/gr/100/106.html

[6] Βλ. την εισαγωγή του Cary J. Nederman στο Μακιαβέλι, Νικολό (2008) Ο Ηγεμόνας: Η τέχνη της εξουσίας. Αθήνα: Παπασωτηρίου.

[7] Η κόρη της Mary Wollstonecraft Schelling ήταν η συγγραφές του θρυλικού Φρανκενστάιν

[8] Βλ. Held, D. (2007),  ο.π.

Δημοκρατίες υπάρχουνε πολλές, Δημοκρατία όμως μία! - 3ο μέρος

Ο Μεσαίωνας που ήταν η εποχή της κυριαρχίας θεοκρατικών αντιλήψεων και θεολογικού τρόπου σκέψης για την Πολιτική άρχισε να μεταλλάσσεται σε μια νέα κατάσταση με τη δημοσίευση του έργου του Θωμά του Ακινάτη (1226-1274). Ο Ακινάτης προσπάθησε να ενσωματώσει το έργο του Αριστοτέλη στο κυρίως σώμα της Χριστιανικής διδασκαλίας. Στο σημείο αυτό πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το έργο του Αριστοτέλη είχε χαθεί στη Δύση αλλά ανακαλύφθηκε από Άραβες φιλοσόφους και λογίους οι οποίοι το μετέφρασαν στα Αραβικά και από ΄κει στα Λατινικά. Ο Ακινάτης θεωρούσε πως η μοναρχία είναι το καλύτερο πολίτευμα αλλά πρόσθετε ότι πρέπει μπαίνουν περιορισμοί στη δράση της και στις εξουσίες της. Η εξουσία του μονάρχη ήταν μόνιμη μόνο στο βαθμό που τηρούσε το «φυσικό δίκαιο», δηλαδή το μέρος του δικαίου που αποκαλυπτόταν με τη λογική του ανθρώπου. Συνεπώς, αν παραβιαζόταν το φυσικό δίκαιο από τον ηγεμόνα η εξέγερση γινόταν νόμιμη πράξη. Έτσι, ο Ακινάτης ουσιαστικά διατυπώνει τη βασική ιδέα της «φιλελεύθερης δημοκρατίας» για περιορισμένη συνταγματική κυβέρνηση.

Στο μεταξύ στην κοινωνία δημιουργούνται νέες δυνάμεις. Ο εμπορευματικός καπιταλισμός κάνει την εμφάνισή του και οι πόλεις αναγεννιούνται και μεγαλώνουν με πληθυσμιακούς όρους. Η φεουδαρχία αρχίζει να χάνει έδαφος. Αυτός ο νέος κόσμος των πόλεων απαιτεί να παίξει πολιτικό ρόλο και να πάρει στα χέρια του τη νέα πολιτεία, δηλαδή την πόλη-κράτος της πρώιμης αναγέννησης που δεν εμπνέεται τόσο από την Αθηναϊκή δημοκρατία αλλά τη Ρωμαϊκή δημοκρατία (republic). Οι στοχαστές της αναγέννησης και οι πολιτικοί της εμπνέονταν από τη Ρώμη καθώς γνώρισαν τη δημοκρατία μέσω του Αριστοτέλη, ο οποίος θεωρούσε την δημοκρατία απόκλιση από την προτιμητέα του «Πολιτεία». Για να αποφύγουν την «τυραννία» των πολλών προτίμησαν την επιβολή πολιτεύματος που θα στηριζόταν στους νόμους. Ο Κικέρωνας στάθηκε ο βασικός εκπρόσωπος αυτής της τάσης. Θεωρεί το πολίτευμα της εποχής του, δηλαδή τη δημοκρατία με την έννοια της Πολιτείας (republica), ως το άριστο των πολιτευμάτων. Το πολίτευμα αυτό ήταν μίξη  από στοιχεία από πολιτεύματα διαφόρων ελληνικών πόλεων –κρατών (βασιλικών, αριστοκρατικών, δημοκρατικών), και κυρίως από αυτό της Σπάρτης με βάση το οποίο δημιουργήθηκε αρχικά η Σύγκλητος. Έπειτα, με τρόπο ανάλογο με τον θεσμό της διπλής βασιλείας της Σπάρτης, διαμορφώθηκε το αξίωμα των δύο υπάτων που ήταν πλέον αιρετό.

Τέλος, θεσμός ανάλογος με αυτόν των πέντε εφόρων της Σπάρτης, ήταν αυτός των εκπροσώπων του ρωμαϊκού λαού, δηλαδή των δημάρχων. [1]

ΠΟΛΕΙΣ-ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ: ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ[2]

ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

(Άρρενες οικογενειάρχες, με φορολογητέα ιδιοκτησία, γεννημένοι ή μονίμως διαμένοντες στην πόλη τους)

Διαιρεμένο σε εκλογικές περιφέρειες ή  Contrada

(A)

ΜΕΓΑΛΟ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

(Η βασική κυρίαρχη εξουσία έφτανε ως 600 μέλη.

(B)

ΚΕΦΑΛΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

(Αξιωματούχοι, γνωστοί ως podestá, με την απόλυτη εξουσία να ενεργούν σε υποθέσεις που σχετίζονται με την εκκλησιαστική και τη δικαστική εξουσία, ορίζονταν από το Συμβούλιο και λογοδοτούσαν σε αυτό)

Μέθοδοι εκλογής ή επιλογής

(Α) Πολίτες με το δικαίωμα ψήφου συνήθως τραβούσαν κλήρο, για να καθορίσουν ποιος θα γινόταν εκλογέας στο Συμβούλιο.

(Β) Τα μέλη του Συμβουλίου συχνά τραβούσαν κλήρο προκειμένου να συγκροτήσουν μια εκλεκτική επιτροπή (5-20 μέλη) που θα όριζε τα κατάλληλα πρόσωπα για την κεφαλή του Συμβουλίου. Τα ονόματα τριών υποψηφίων θα προτείνονταν στο Συμβούλιο που θα είχε τον τελικό λόγο. Ο εκλεγμένος αξιωματούχος που θα έπαιρνε μισθό από την πόλη θα διοριζόταν για θητεία 12 μηνών ενώ μετά δεν θα μπορούσε  να υπηρετήσει άμεσα το Συμβούλιο παρά μόνο με το πέρασμα μιας τριετίας.

Αυτή η κλειστή πολιτική τάξη των podestá είχε, τηρουμένων αναλογιών, τα χαρακτηριστικά των αρχαίων homo politicus, δηλαδή ήταν οι ντόπιοι άνδρες ευγενείς που διοικούσαν την πόλη. Γυναίκες και μέτοικοι ήταν αποκλεισμένοι. Ολοένα και πλήθαιναν οι άνθρωποι από τα μεσαία και κατώτερα στρώματα που διεκδικούσαν την ιδιότητα του πολίτη.

Συχνά η σύγκρουση των πολιτικών φατριών που δρούσαν στο πλαίσιο των podestá είχε σκληρό και αιματηρό χαρακτήρα οδηγώντας στο χάος, κάτι που ανιχνεύουμε στο έργο Ρωμαίος και Ιουλιέττα του Σέξπιρ με τη σκληρή και τραγική αντιπαράθεση των Μοντέγων και των Καπουλέτων.

Οι δύο διακριτές τάσεις του Ρεπουμπλικανισμού

Σύμφωνα με έναν σημαντικό μελετητή της δημοκρατίας και των δημοκρατιών διακρνουμε δύο θεωρητικά ρεύματα στο ρεπουμπλικανισμό, τον «προστατευτικό» και τον «αναπτυξιακό» ρεπουμπλικανισμό.[3] Ο πρώτος αναφέρεται στον «πολιτικό» («κλασικό») ρεπουμπλικανισμό. Οι θεω ρητικοί αυτού του ρεύματος έχουν μια «εργαλειακή» αντίληψη για την  πολιτική. Αντιθέτως, οι θεωρητικοί του «αναπτυξιακού» ρεπουμπλικανισμού τονίζουν την «εγγενή» αξία της πολιτικής συμμετοχής για την ανάπτυξη των πολιτών ως ανθρωπίνων όντων («πολιτικός ουμανιστικός ρεπουμπλικανισμός») κι έτσι την αντιλαμβάνονται ως την αναγκαία πλευρά του «ευ ζην». Ο «προστατευτικός» ρεπουμπλικανισμός στηρίζεται στην αντίληψη του ασταθούς χαρακτήρα της πολιτικής αρετής που υπόκειται συχνά σε διαδικασίες διαφθοράς και παρακμής στο βαθμό που εξαρτάται από την βούληση και δράση μεγάλων κοινωνικών ομάδων συμφερόντων (αριστοκρατία, λαός κλπ). Έτσι οι θεωρητικοί του «προστατευτικού» ρεπουμπλικανισμού προτρέπουν τους πολίτες να συμμετέχουν στην συλλογική λήψη αποφάσεων κυρίως για τη διασφάλιση της ατομικής ελευθερίας τους.

Μαρσίλιος της Πάδοβα, ο πρώτος εκπρόσωπος του «αναπτυξιακού ρεπουμπλικανισμού»

Ο Μαρσίλιος της Πάδοβα (1275/80-1342) στο έργο του «Ο Υπερασπιστής της Ειρήνης» (1324) είναι ο πρώτος που θα κάνει αναφορά στην «εκλεγμένη κυβέρνηση» και στη «λαϊκή κυριαρχία». Απέναντι στην Παπική αξίωση για απόλυτη εξουσία, ο Μαρσίλιος αντιπαραθέτει την «κοσμική εξουσία» επί της Εκκλησίας τονίζοντας ότι οι νόμοι πρέπει να συντάσσονται από το λαό ή από το μεγαλύτερο μέρος του μέσω της έκφρασης της βούλησής του σε μια συνέλευση. Ο πάπας Ιωάννης ο 22^ος  τον καταδίκασε ως «αιρετικό» και κατέφυγε στη Νυρεμβέργη.

Ο Μαρσίλιος απομακρύνεται από τις απόψεις του Αριστοτέλη και του Θωμά του Ακινάτη υιοθετώντας μια νέα θεώρηση για τη φύση και την πολιτική κοινότητα. Η πολιτική κοινότητα δεν είναι δημιούργημα της φύσης αλλά μια «ανακάλυψη του ανθρώπινου είδους».[4] Οι βασικές θέσεις του Μαρσίλιου ήταν οι εξής:

-          Η πολιτική κοινότητα είναι προϊόν του λόγου και βάση που επιτρέπει στους ανθρώπους να απολαμβάνουν αυτό που κυρίως επιθυμούν, την «ικανοποιητική ζωή».

-           Κάθε μέλος της κοινότητας προσδιορίζεται με βάση τους όρους συνεισφοράς του στην επίτευξη του στόχου του «ευ ζην» και η κυβέρνηση είναι το ενδεδειγμένο μέσο για την επίτευξή του. Αυτή η λειτουργία επιτελείται σωστά όταν η κυβέρνηση κυβερνά για το κοινό όφελος κι όχι για τα συμφέροντα της κλίκας, της φατρίας, της ομάδας ή της «κοινής μάζας» (κατ’ αυτόν οι τεχνίτες, οι αγρότες και οι ενασχολούμενοι με τις εργασίες του χρήματος). Επομένως, κατά την ορολογία του, υπήρχε η «ήπια» διακυβέρνηση και η «νοσηρή» διακυβέρνηση.

-          Το έργο της κυβέρνησης δεν σταματά ποτέ, λόγω των αέναων συγκρούσεων που παρουσιάζονται στην πορεία των ανθρωπίνων υποθέσεων και σχέσεων. Γι’ αυτό «η αποτελεσματική άσκηση του καταναγκασμού είναι ουσιαστική για την ειρήνη και την ευημερία». Η αναζήτηση και διασφάλιση της ειρήνης θα οδηγήσει στη σωστή εγκατάσταση του πολιτεύματος και της ορθής διακυβέρνησης.

-          Υπέρτατος «νομοθέτης» ή πηγή της νόμιμης πολιτικής εξουσίας μέσα στην κοινότητα είναι ο «λαός». Η εξουσία και η ισχύς επιβάλλονται δίκαια, δηλαδή με τη συγκατάθεση των πολιτών

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης

Δημοκρατίες υπάρχουνε πολλές, Δημοκρατία όμως μία!-- 2ο μέρος

Ποια ήταν τα ιδεώδη της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας;
- Ισότητα
- Ελευθερία
- Σεβασμός του Νόμου και της Δικαιοσύνη
Σε κανένα από τα έργα των μεγάλων φιλοσόφων και ιστορικών της αρχαιότητας δεν μπορούμε να βρούμε λεπτομερειακή ανάλυση και περιγραφή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Οι πηγές που χρησιμοποιούνται για να συγκροτήσουμε την εικόνα μας είναι διάφορα αποσπάσματα κειμένων, ευρήματα αρχαιολογικών και ιστορικών ερευνών και, όπως γράφει ο Ντέιβιντ Χελντ «το έργο της κριτικής ‘αντιπολίτευσης’» του δημοκρατικού πολιτεύματος, όπως ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας. Τα πολιτικά ιδεώδη της Αθηναϊκής τα εξέθεσε ο Περικλής στον Επιτάφιο. Περιγράφει μια κοινότητα όπου:
- Όλοι οι πολίτες μπορούν, κι επιπλέον οφείλουν, να συμμετέχουν στη διαμόρφωση μιας κοινής ζωής.
- Ο δήμος είχε κυρίαρχη εξουσία στις νομοθετικές και δικαστικές λειτουργίες (άμεση συμμετοχή στις κρατικές υποθέσεις).
- Υπήρχε γενική αναγνώριση της αρχής της δημόσιας αρετής (το «δημόσιο» και το «ιδιωτικό»).
- Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του πολίτη συνδέονταν με τη δική του θέση. Εκπορεύονταν από τη δική του ύπαρξη ως πολίτη. Ήταν, δηλαδή, δημόσια δικαιώματα και καθήκοντα.
- Η ενάρετη ζωή ήταν δυνατή μόνο στην πόλη.
- Ο πολίτης, ενεργός και δραστήριος, εντασσόταν σε μια διαδικασία αυτοκυβέρνησης: οι κυβερνώντες έπρεπε να είναι και κυβερνώμενοι.
- Λάμβαναν χώρα «σωστές συζητήσεις», δηλαδή ελεύθερος και απρόσκοπτος διάλογος. Εγγύηση του διαλόγου αυτού ήταν η ισηγορία, δηλαδή το ισότιμο δικαίωμα ομιλίας στο κυρίαρχο όργανο που ήταν η Εκκλησία του Δήμου.
- Οι άνθρωποι διέθεταν τη δυνατότητα, παρά τις διαφορές ως προς την προέλευση και τις ιδιότητες, να εκφράζουν και να μεταβάλλουν την ιδέα τους για το αγαθό μέσω της πολιτικής αλληλεπίδρασης.
- Οι αποφάσεις λαμβάνονταν στη βάση του επιχειρήματος (πειθώ) και όχι στηριζόμενες στο έθιμο, τη συνήθεια ή τη γυμνή βία.
- Ο Νόμος αντιπαραθετόταν στην Τυραννία κι επομένως η Ελευθερία συνεπαγόταν το σεβασμό του Νόμου.
- Οι ιδέες του κράτους δικαίου, της ορθής διαδικασίας και της συνταγματικής κυβέρνησης βρίσκουν την πρώτη έκφρασή τους στην Πολιτική της Αθηναϊκής πόλης-κράτος.
Περιγραφή της Δημοκρατίας από τον Αριστοτέλη.

Βασική αρχή της Δημοκρατίας είναι η Ελευθερία. Μόνο σε αυτό το πολίτευμα απολαμβάνουν την ελευθερία κι επιπλέον γιατί κατ’ εξοχήν στόχος (end) της δημιουργίας της είναι η ελευθερία.
Κύριο χαρακτηριστικό της ελευθερίας είναι το ότι ο κάθε πολίτης γίνεται εκ περιτροπής άρχων και αρχόμενος, καθόσον ότι το δημοκρατικό δίκαιο στηρίζεται στην κατ’ αριθμόν ισότητα και όχι στην κατ’ αξίαν ισότητα κι έτσι κάθε πολίτης έχει ίσα δικαιώματα.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ελευθερίας είναι το να ζει κανείς όπως θέλει. Αυτό είναι αποτέλεσμα της ελευθερίας ενώ αποτέλεσμα της δουλείας είναι να μην μπορεί ο δούλος όπως θέλει. Με βάση αυτή την αρχή ο πολίτης δεν υπόκειται σε καμία εξουσία.
Δημοκρατικοί είναι οι εξής θεσμοί:
- Το να εκλέγονται όλοι οι άρχοντες από όλους τους πολίτες.
- Το να γίνονται άρχοντες όλοι καθενός από τους πολίτες κάθε πολίτης εκ περιτροπής άρχων όλων των πολιτών.
- Το να δίνονται τα πολιτικά αξιώματα διά κληρώσεων ή όλα ή όσα δεν έχουν ανάγκη πείρας ή ειδικών γνώσεων.
- Το να μην απαιτείται κανένα εισόδημα ή να απαιτείται το ελάχιστο δυνατό για να εκλεγεί κάποιος σε πολιτικό αξίωμα.
- Το να μην μπορεί να αναλάβει κανείς το ίδιο αξίωμα δύο φορές πριν το αναλάβουν όλοι οι δικαιούμενοι ή τουλάχιστον σπάνια και μόνο τα σπουδαία εκτός των πολεμικών.
- Το να είναι μικρή η περιοχή της εξουσίας κάθε άρχοντα ή για όλα τα αξιώματα ή για όσο δυνατόν τα περισσότερα.
- Το να γίνονται δικαστές όλοι οι πολίτες, και από όλους, με γενική αρμοδιότητα για όλες τις υποθέσεις και έχουσες με την κυριαρχία της πόλης.
- Το να είναι κυρίαρχη η Εκκλησία του Δήμου για όλα τα ζητήματα, καμία δε αρχή να μην είναι κυρίαρχη για κανένα ζήτημα ή για όσο το δυνατόν λιγότερα ή για τα σπουδαιότερα και η Βουλή να αποφαίνεται ως κυρίαρχο σώμα.

Συμπεράσματα:
- Η ισότητα είναι η πραγματική πρακτική βάση της ελευθερίας.
- Η ισότητα είναι η ηθική βάση της ελευθερίας.
Θεσμικά χαρακτηριστικά

Ο ριζοσπαστικός χαρακτήρας της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας ενέπνευσε τους Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς καθώς και την Παρισινή Κομμούνα (1871).
ΠΟΛΙΤΕΣ
(Αθηναίοι άνδρες άνω των 20 χρόνων, διαιρεμένοι σε δέκα «φυλές», σύμφωνα με τον τόπο διαμονής τους)
(Οι φυλές καλύπτουν περίπου ένα σύνολο 140 δήμων που ήταν μονάδες τοπικής διοίκησης)
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ
(Το κυρίαρχο όργανο, με 40 τουλάχιστον συνόδους καθ’ έτος. Υπήρχε απαρτία όταν συγκεντρώνονταν 6.000 πολίτες για τακτικές συνόδους και άλλες ειδικές περιπτώσεις.)

ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ 500
(Εκτελεστικό και καθοδηγητικό όργανο της Εκκλησίας του Δήμου, αποτελούμενο από άνδρες άνω των 30 χρόνων)

Θέματα συζήτησης στην Εκκλησία του Δήμου:
- Νομικό πλαίσιο για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης.
- Οικονομικά και άμεση φορολογία
- Οστρακισμός
- Εξωτερικές υποθέσεις: αξιολόγηση των στρατιωτικών και ναυτικών επιχειρήσεων, κήρυξη πολέμου, σύναψη ειρήνης.
Το ιδεώδες στη λήψη αποφάσεων ήταν η Συναίνεση (ομοφωνία). Σε περίπτωση διαφωνιών ή σύγκρουσης συμφερόντων ακολουθούσε ψηφοφορία. Η ψηφοφορία δεν χρησίμευε μόνο για την ακριβή καταγραφή των διαφορετικών γνωμών αλλά ήταν και ένας διαδικαστικός μηχανισμός για την νομιμοποίηση μιας λύσης σε επείγοντα θέματα και προβλήματα.
Η Εκκλησία του Δήμου ήταν ιδιαίτερα πολυπληθές πολιτικό σώμα και η συγκρότηση των ημερησίων διατάξεων των συνελεύσεών της ήταν κάτι σαν σταυρόλεξο για πάρα πολύ δυνατούς λύτες, όπως θα λέγαμε σήμερα. Το ίδιο ίσχυε και την προπαρασκευή των νομοσχεδίων και για την έναρξη πολιτικών πρωτοβουλιών. Γι’ αυτό το λόγο στην υποβοήθηση των εργασιών της Εκκλησίας του Δήμου υπήρχε το πιο ευέλικτο σώμα της Πρυτανεύουσας Φυλής 50 ατόμων που είχε θητεία για ένα μήνα. Στην Πρυτανεύουσα Φυλή προέδρευε ένας Επιστάτης (μονοήμερη θητεία). Η Εκκλησία του Δήμου εξέλεγε επίσης τους 10 Στρατηγούς για τους οποίους δινόταν δυνατότητα πολλαπλών ανανεώσεων της θητείας της.
Τα δικαστήρια είχαν οργανωθεί σαν την Εκκλησία του Δήμου. Ήταν ένα πολυπληθές σώμα 201- 501 ενόρκων πολιτών (συχνά και περισσότεροι).
Οι εκτελεστικές λειτουργίες της πόλης ήταν στη δικαιοδοσία των Δημάρχων των οποίων η εξουσία διαχεόταν σε ένα 10μελές συμβούλιο. Οι Δήμαρχοι εκλέγονταν μόνο για μια δωδεκάμηνη θητεία και δικαιούνταν μόνο δύο θητείες στη ζωή τους.
Οι δέκα φυλές έστελναν στη Βουλή 50 από εκπροσώπους η καθεμιά. Οι Δήμοι πρότειναν υποψήφιους σε αναλογία με τον πληθυσμό τους για να τους εκπροσωπούν στη Βουλή των 500 και σε άλλα αξιώματα. Η αρχικά εκλογή των υποψηφίων γινόταν με κλήρωση. Αυτοί που εκλέγονταν αποτελούσαν ένα σώμα. Τελικά, πάλι με κλήρωση εκλέγονταν αυτοί που θα ασκούσαν τα καθήκοντα του αξιώματος. Έτσι, θα γινόταν πράξη η αρχή της ίσης πιθανότητας εκλογής σε δημόσιο αξίωμα. Η θητεία ήταν σύντομη και δεν προβλεπόταν δικαίωμα ανανέωσης. Οι εκλεγέντες λάμβαναν μια αποζημίωση για την άσκηση των καθηκόντων τους και σε ορισμένες περιπτώσεις αυτή χορηγείτο στα μέλη της Εκκλησίας του Δήμου.
Συστήματα λογοδοσίας των αρχόντων:
- Εναλλαγή καθηκόντων
- Κλήρωση
- Άμεση εκλογή
Σκοπός ήταν να αποφεύγονται οι κίνδυνοι άσκησης αυταρχικής πολιτικής και σχηματισμού εκλογικής πελατείας.
Ο μη καθολικός χαρακτήρας της Αθηναϊκής δημοκρατίας

Η κλασική πόλη-κράτος χαρακτηριζόταν από:
- Ενότητα
- Αλληλεγγύη
- Συμμετοχή
- Αυστηρός περιορισμός του δικαιώματος του πολίτη
Οι αρνητικές πλευρές της Αθηναϊκής δημοκρατίας κρινόμενη με τα σημερινά κριτήρια ήταν σημαντικές. Πρώτα από όλα ήταν υπόθεση αποκλειστικά ελεύθερων ανδρών ηλικίας 30 ετών και πάνω. Επρόκειτο, λοιπόν, για μια πατριαρχική πολιτεία και κοινωνία. Οι γυναίκες δεν διέθεταν πολιτικά δικαιώματα και τα κοινωνικά δικαιώματά τους ήταν περιορισμένα. Οι παντρεμένες γυναίκες είχαν κάποια παραπάνω δικαιώματα από τις ανύπανδρες . Επίσης δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα ούτε οι «μέτοικοι» ακόμα και αν γενιές επί γενεών ζούσαν εκεί ούτε, βεβαίως, οι «δούλοι» που αποτελούσαν την πλειονότητα (80.000-100.000 ή 60%) των κατοίκων. Άρα, για να είναι η αθηναϊκή δημοκρατία σε θέση να «μεγαλουργεί» έπρεπε να στηρίζεται στην πολιτικά μη αναγνωρισμένη εργασία και οικιακή υπηρεσία των γυναικών, των παιδιών και των δούλων. Επρόκειτο για την «τυραννία των πολιτών». Αλλά, ακόμη, και μεταξύ των πολιτών η ισότιμη κοινωνική θέση δεν σήμαινε και δυνατότητα ισοδύναμης άσκησης πολιτικής.

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης

Δημοκρατίες υπάρχουνε πολλές, Δημοκρατία όμως μία!-- 2ο μέρος

Ποια ήταν τα ιδεώδη της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας;
- Ισότητα
- Ελευθερία
- Σεβασμός του Νόμου και της Δικαιοσύνη
Σε κανένα από τα έργα των μεγάλων φιλοσόφων και ιστορικών της αρχαιότητας δεν μπορούμε να βρούμε λεπτομερειακή ανάλυση και περιγραφή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Οι πηγές που χρησιμοποιούνται για να συγκροτήσουμε την εικόνα μας είναι διάφορα αποσπάσματα κειμένων, ευρήματα αρχαιολογικών και ιστορικών ερευνών και, όπως γράφει ο Ντέιβιντ Χελντ «το έργο της κριτικής ‘αντιπολίτευσης’» του δημοκρατικού πολιτεύματος, όπως ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας. Τα πολιτικά ιδεώδη της Αθηναϊκής τα εξέθεσε ο Περικλής στον Επιτάφιο. Περιγράφει μια κοινότητα όπου:
- Όλοι οι πολίτες μπορούν, κι επιπλέον οφείλουν, να συμμετέχουν στη διαμόρφωση μιας κοινής ζωής.
- Ο δήμος είχε κυρίαρχη εξουσία στις νομοθετικές και δικαστικές λειτουργίες (άμεση συμμετοχή στις κρατικές υποθέσεις).
- Υπήρχε γενική αναγνώριση της αρχής της δημόσιας αρετής (το «δημόσιο» και το «ιδιωτικό»).
- Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του πολίτη συνδέονταν με τη δική του θέση. Εκπορεύονταν από τη δική του ύπαρξη ως πολίτη. Ήταν, δηλαδή, δημόσια δικαιώματα και καθήκοντα.
- Η ενάρετη ζωή ήταν δυνατή μόνο στην πόλη.
- Ο πολίτης, ενεργός και δραστήριος, εντασσόταν σε μια διαδικασία αυτοκυβέρνησης: οι κυβερνώντες έπρεπε να είναι και κυβερνώμενοι.
- Λάμβαναν χώρα «σωστές συζητήσεις», δηλαδή ελεύθερος και απρόσκοπτος διάλογος. Εγγύηση του διαλόγου αυτού ήταν η ισηγορία, δηλαδή το ισότιμο δικαίωμα ομιλίας στο κυρίαρχο όργανο που ήταν η Εκκλησία του Δήμου.
- Οι άνθρωποι διέθεταν τη δυνατότητα, παρά τις διαφορές ως προς την προέλευση και τις ιδιότητες, να εκφράζουν και να μεταβάλλουν την ιδέα τους για το αγαθό μέσω της πολιτικής αλληλεπίδρασης.
- Οι αποφάσεις λαμβάνονταν στη βάση του επιχειρήματος (πειθώ) και όχι στηριζόμενες στο έθιμο, τη συνήθεια ή τη γυμνή βία.
- Ο Νόμος αντιπαραθετόταν στην Τυραννία κι επομένως η Ελευθερία συνεπαγόταν το σεβασμό του Νόμου.
- Οι ιδέες του κράτους δικαίου, της ορθής διαδικασίας και της συνταγματικής κυβέρνησης βρίσκουν την πρώτη έκφρασή τους στην Πολιτική της Αθηναϊκής πόλης-κράτος.
Περιγραφή της Δημοκρατίας από τον Αριστοτέλη.

Βασική αρχή της Δημοκρατίας είναι η Ελευθερία. Μόνο σε αυτό το πολίτευμα απολαμβάνουν την ελευθερία κι επιπλέον γιατί κατ’ εξοχήν στόχος (end) της δημιουργίας της είναι η ελευθερία.
Κύριο χαρακτηριστικό της ελευθερίας είναι το ότι ο κάθε πολίτης γίνεται εκ περιτροπής άρχων και αρχόμενος, καθόσον ότι το δημοκρατικό δίκαιο στηρίζεται στην κατ’ αριθμόν ισότητα και όχι στην κατ’ αξίαν ισότητα κι έτσι κάθε πολίτης έχει ίσα δικαιώματα.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ελευθερίας είναι το να ζει κανείς όπως θέλει. Αυτό είναι αποτέλεσμα της ελευθερίας ενώ αποτέλεσμα της δουλείας είναι να μην μπορεί ο δούλος όπως θέλει. Με βάση αυτή την αρχή ο πολίτης δεν υπόκειται σε καμία εξουσία.
Δημοκρατικοί είναι οι εξής θεσμοί:
- Το να εκλέγονται όλοι οι άρχοντες από όλους τους πολίτες.
- Το να γίνονται άρχοντες όλοι καθενός από τους πολίτες κάθε πολίτης εκ περιτροπής άρχων όλων των πολιτών.
- Το να δίνονται τα πολιτικά αξιώματα διά κληρώσεων ή όλα ή όσα δεν έχουν ανάγκη πείρας ή ειδικών γνώσεων.
- Το να μην απαιτείται κανένα εισόδημα ή να απαιτείται το ελάχιστο δυνατό για να εκλεγεί κάποιος σε πολιτικό αξίωμα.
- Το να μην μπορεί να αναλάβει κανείς το ίδιο αξίωμα δύο φορές πριν το αναλάβουν όλοι οι δικαιούμενοι ή τουλάχιστον σπάνια και μόνο τα σπουδαία εκτός των πολεμικών.
- Το να είναι μικρή η περιοχή της εξουσίας κάθε άρχοντα ή για όλα τα αξιώματα ή για όσο δυνατόν τα περισσότερα.
- Το να γίνονται δικαστές όλοι οι πολίτες, και από όλους, με γενική αρμοδιότητα για όλες τις υποθέσεις και έχουσες με την κυριαρχία της πόλης.
- Το να είναι κυρίαρχη η Εκκλησία του Δήμου για όλα τα ζητήματα, καμία δε αρχή να μην είναι κυρίαρχη για κανένα ζήτημα ή για όσο το δυνατόν λιγότερα ή για τα σπουδαιότερα και η Βουλή να αποφαίνεται ως κυρίαρχο σώμα.

Συμπεράσματα:
- Η ισότητα είναι η πραγματική πρακτική βάση της ελευθερίας.
- Η ισότητα είναι η ηθική βάση της ελευθερίας.
Θεσμικά χαρακτηριστικά

Ο ριζοσπαστικός χαρακτήρας της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας ενέπνευσε τους Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς καθώς και την Παρισινή Κομμούνα (1871).
ΠΟΛΙΤΕΣ
(Αθηναίοι άνδρες άνω των 20 χρόνων, διαιρεμένοι σε δέκα «φυλές», σύμφωνα με τον τόπο διαμονής τους)
(Οι φυλές καλύπτουν περίπου ένα σύνολο 140 δήμων που ήταν μονάδες τοπικής διοίκησης)
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ
(Το κυρίαρχο όργανο, με 40 τουλάχιστον συνόδους καθ’ έτος. Υπήρχε απαρτία όταν συγκεντρώνονταν 6.000 πολίτες για τακτικές συνόδους και άλλες ειδικές περιπτώσεις.)

ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ 500
(Εκτελεστικό και καθοδηγητικό όργανο της Εκκλησίας του Δήμου, αποτελούμενο από άνδρες άνω των 30 χρόνων)

Θέματα συζήτησης στην Εκκλησία του Δήμου:
- Νομικό πλαίσιο για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης.
- Οικονομικά και άμεση φορολογία
- Οστρακισμός
- Εξωτερικές υποθέσεις: αξιολόγηση των στρατιωτικών και ναυτικών επιχειρήσεων, κήρυξη πολέμου, σύναψη ειρήνης.
Το ιδεώδες στη λήψη αποφάσεων ήταν η Συναίνεση (ομοφωνία). Σε περίπτωση διαφωνιών ή σύγκρουσης συμφερόντων ακολουθούσε ψηφοφορία. Η ψηφοφορία δεν χρησίμευε μόνο για την ακριβή καταγραφή των διαφορετικών γνωμών αλλά ήταν και ένας διαδικαστικός μηχανισμός για την νομιμοποίηση μιας λύσης σε επείγοντα θέματα και προβλήματα.
Η Εκκλησία του Δήμου ήταν ιδιαίτερα πολυπληθές πολιτικό σώμα και η συγκρότηση των ημερησίων διατάξεων των συνελεύσεών της ήταν κάτι σαν σταυρόλεξο για πάρα πολύ δυνατούς λύτες, όπως θα λέγαμε σήμερα. Το ίδιο ίσχυε και την προπαρασκευή των νομοσχεδίων και για την έναρξη πολιτικών πρωτοβουλιών. Γι’ αυτό το λόγο στην υποβοήθηση των εργασιών της Εκκλησίας του Δήμου υπήρχε το πιο ευέλικτο σώμα της Πρυτανεύουσας Φυλής 50 ατόμων που είχε θητεία για ένα μήνα. Στην Πρυτανεύουσα Φυλή προέδρευε ένας Επιστάτης (μονοήμερη θητεία). Η Εκκλησία του Δήμου εξέλεγε επίσης τους 10 Στρατηγούς για τους οποίους δινόταν δυνατότητα πολλαπλών ανανεώσεων της θητείας της.
Τα δικαστήρια είχαν οργανωθεί σαν την Εκκλησία του Δήμου. Ήταν ένα πολυπληθές σώμα 201- 501 ενόρκων πολιτών (συχνά και περισσότεροι).
Οι εκτελεστικές λειτουργίες της πόλης ήταν στη δικαιοδοσία των Δημάρχων των οποίων η εξουσία διαχεόταν σε ένα 10μελές συμβούλιο. Οι Δήμαρχοι εκλέγονταν μόνο για μια δωδεκάμηνη θητεία και δικαιούνταν μόνο δύο θητείες στη ζωή τους.
Οι δέκα φυλές έστελναν στη Βουλή 50 από εκπροσώπους η καθεμιά. Οι Δήμοι πρότειναν υποψήφιους σε αναλογία με τον πληθυσμό τους για να τους εκπροσωπούν στη Βουλή των 500 και σε άλλα αξιώματα. Η αρχικά εκλογή των υποψηφίων γινόταν με κλήρωση. Αυτοί που εκλέγονταν αποτελούσαν ένα σώμα. Τελικά, πάλι με κλήρωση εκλέγονταν αυτοί που θα ασκούσαν τα καθήκοντα του αξιώματος. Έτσι, θα γινόταν πράξη η αρχή της ίσης πιθανότητας εκλογής σε δημόσιο αξίωμα. Η θητεία ήταν σύντομη και δεν προβλεπόταν δικαίωμα ανανέωσης. Οι εκλεγέντες λάμβαναν μια αποζημίωση για την άσκηση των καθηκόντων τους και σε ορισμένες περιπτώσεις αυτή χορηγείτο στα μέλη της Εκκλησίας του Δήμου.
Συστήματα λογοδοσίας των αρχόντων:
- Εναλλαγή καθηκόντων
- Κλήρωση
- Άμεση εκλογή
Σκοπός ήταν να αποφεύγονται οι κίνδυνοι άσκησης αυταρχικής πολιτικής και σχηματισμού εκλογικής πελατείας.
Ο μη καθολικός χαρακτήρας της Αθηναϊκής δημοκρατίας

Η κλασική πόλη-κράτος χαρακτηριζόταν από:
- Ενότητα
- Αλληλεγγύη
- Συμμετοχή
- Αυστηρός περιορισμός του δικαιώματος του πολίτη
Οι αρνητικές πλευρές της Αθηναϊκής δημοκρατίας κρινόμενη με τα σημερινά κριτήρια ήταν σημαντικές. Πρώτα από όλα ήταν υπόθεση αποκλειστικά ελεύθερων ανδρών ηλικίας 30 ετών και πάνω. Επρόκειτο, λοιπόν, για μια πατριαρχική πολιτεία και κοινωνία. Οι γυναίκες δεν διέθεταν πολιτικά δικαιώματα και τα κοινωνικά δικαιώματά τους ήταν περιορισμένα. Οι παντρεμένες γυναίκες είχαν κάποια παραπάνω δικαιώματα από τις ανύπανδρες . Επίσης δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα ούτε οι «μέτοικοι» ακόμα και αν γενιές επί γενεών ζούσαν εκεί ούτε, βεβαίως, οι «δούλοι» που αποτελούσαν την πλειονότητα (80.000-100.000 ή 60%) των κατοίκων. Άρα, για να είναι η αθηναϊκή δημοκρατία σε θέση να «μεγαλουργεί» έπρεπε να στηρίζεται στην πολιτικά μη αναγνωρισμένη εργασία και οικιακή υπηρεσία των γυναικών, των παιδιών και των δούλων. Επρόκειτο για την «τυραννία των πολιτών». Αλλά, ακόμη, και μεταξύ των πολιτών η ισότιμη κοινωνική θέση δεν σήμαινε και δυνατότητα ισοδύναμης άσκησης πολιτικής.

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης

Δρόμος και Νόστιμον Ήμαρ μαζί από το Σάββατο 1 Οκτωβρίου

Δρόμος και Νόστιμον Ήμαρ μαζί από το Σάββατο 1 Οκτωβρίου

Η εφημερίδα Δρόμος από το Σάββατο 1 Οκτωβρίου και κάθε Σάββατο θα κυκλοφορεί στα περίπτερα με το ένθετο Νόστιμον Ήμαρ. Το γνωστό site πρωτότυπης έκφρασης και διαλόγου για κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά και επιστημονικά ζητήματα, τώρα και έντυπο, κάθε βδομάδα κοντά σας με τον καινούριο 40σέλιδο Δρόμο. Το ένθετο θα συντάσσεται και θα διευθύνεται από την ιστοσελίδα Νόστιμον Ήμαρ (www.nostimonimar.gr).

Τολμηρή και με ανοιχτότητα η νέα συνεργασία

ανοικτότητα = ευρύτητα νου / πνεύματος / αντιλήψεων, ευρύτητα πνευματικού ορίζοντα

Ο Δρόμος, όπως έχουμε τονίσει, βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή ως εγχείρημα, κυρίως όσον αφορά τις οικονομικές προϋποθέσεις για τη συνέχιση της κυκλοφορίας του. Η ανταπόκριση φίλων και αναγνωστών του Δρόμου στην έκκληση για οικονομική στήριξη, συνεργασία και βοήθεια σε όλους τους τομείς της εφημερίδας, είναι συγκινητική. Στο αμέσως προσεχές διάστημα θα πραγματοποιηθούν συναντήσεις φίλων και αναγνωστών του Δρόμου για τον καλύτερο συντονισμό όλων στο κοινό, συνεργατικό μας εγχείρημα. Και βέβαια, η προσπάθεια οικονομικής στήριξης με τις πάγιες τραπεζικές εντολές και άλλους τρόπους, συνεχίζεται.

Σε αυτό το δύσκολο περιβάλλον ο Δρόμος δεν παραμένει παθητικός, δεν δίνει μάχη «οπισθοφυλακής» και σκέτα «επιβίωσης». Τολμά βήματα που θα σηματοδοτούν μια νέα φάση της προσπάθειας να γίνει ένα ακόμα πιο αξιόπιστο, σοβαρό, πλουραλιστικό, έντιμο και καθαρό προοδευτικό μέσο. Τέτοιο που να συγκεντρώνει περισσότερο ενδιαφέρον και ευρύτερο κοινό, ώστε να συμβάλει σε δύο μεγάλες ανάγκες: Τη διέξοδο της χώρας από το σημερινό μισοαποικιακό καθεστώς και την προβολή ενός νέου συλλογικού και ατομικού ανθρωπολογικού προτύπου, σε αντίθεση με αυτό που επιβάλλει ο καπιταλισμός.

Γι’ αυτό είμαστε στην ιδιαίτερα ευχάριστη θέση να ανακοινώσουμε τη συνεργασία σε εβδομαδιαία βάση του Δρόμου με την ομάδα του Νόστιμον Ήμαρ. Το Νόστιμον Ήμαρ, όπως πολλοί από τους αναγνώστες μας γνωρίζουν ήδη, είναι ένα ενδιαφέρον site πρωτότυπης έκφρασης και διαλόγου για κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά και επιστημονικά ζητήματα. Μια προσπάθεια νέων ανθρώπων με φρέσκια και διεισδυτική ματιά για όσα συμβαίνουν. Η συνεργασία θα έχει τη μορφή ενός 8σέλιδου ένθετου που από το Σάββατο 1η Οκτωβρίου και κάθε Σάββατο θα βρίσκεται στον Δρόμο. Το ένθετο θα συντάσσεται και θα διευθύνεται από τοΝόστιμον Ήμαρ. Έτσι ο Δρόμος θα κυκλοφορεί 40σέλιδος, δηλαδή θα προστεθούν άλλες 8 σελίδες.

Πρόκειται για μια τολμηρή πράξη, κυρίως από οικονομικής πλευράς. Ελπίζουμε, όμως, να βρει ανταπόκριση από ένα ευρύτερο κοινό που θα αγκαλιάσει τον Δρόμο και το έντυπο Νόστιμον Ήμαρ, πολλαπλασιάζοντας την ευρυχωρία, την ανοικτότητα, την εμβέλεια του κοινού εγχειρήματος. Ένα έντυπο και ένα site που δεν εξαρτώνται από κράτος, κόμματα και μεγαλοεπιχειρηματίες και στηρίζονται στους φίλους και τους αναγνώστες τους, συνεργάζονται. Σε μια εποχή που όλα μετρώνται με χρήμα, που τα πάντα αγοράζονται και πωλούνται, ακόμα και οι συνειδήσεις. Με μια έννοια, πρόκειται για μια πράξη αντίστασης σ’ αυτό το πνεύμα, που πιστεύουμε πως θα εκτιμηθεί από ένα ευρύτερο προοδευτικό κοινό.

Δεν κρύβουμε ότι ερωτοτροπήσαμε με την ιδέα να αυξήσουμε την τιμή του φύλλου από 2 σε 2,5 ευρώ. Από τη μια, γνωρίζουμε ότι και το μισό ευρώ παραπάνω μπορεί πλέον να το υπολογίζει κανείς, από την άλλη σκεφτήκαμε ότι ίσως το διαθέσουν απλόχερα οι αναγνώστες μας, προκειμένου να μπορέσει να σταθεί ο Δρόμος. Καταλήξαμε, τελικά, να δοκιμάσουμε να παραμείνουμε στα 2 ευρώ και βλέπουμε… Ευελπιστούμε οι φίλοι και αναγνώστες του Δρόμουνα συμβάλουν αγοράζοντας κάθε βδομάδα το φύλλο, να το συστήνουν σε γνωστούς και φίλους, να αγκαλιάσουν τις δραστηριότητές μας, να συναντηθούμε δηλαδή πιο ουσιαστικά σε μια κοινότητα σκοπών, αναζήτησης, ανίχνευσης λύσεων και προτάσεων. Με ορίζοντα πάντα την ελευθερία και την ανθρώπινη χειραφέτηση.

Τι είναι το Νόστιμον Ήμαρ

(«Σχετικά Με Μας», από το www.nostimonimar.gr)

Το Νόστιμον Ήμαρ (H ημέρα της επιστροφής) αποκρυσταλλώνει την επιβεβαίωση της ταυτότητας του ανθρώπου, μετά τα γοητευτικά και επικίνδυνα ταξίδια. Το ταξίδι, ως έννοια, εμπεριέχει την περιέργεια, τον φόβο, την εξερεύνηση και απαιτεί προορισμούς, στάσεις και αναχωρήσεις. Προϋποθέτει όμως την έννοια του κατοικείν. Καθώς το κατοικείν, ο χώρος, δεν μπορεί να είναι ουδέτερη έννοια, χρωματίζεται βάσει των ατομικών και συλλογικών, δημόσιων και ιδιωτικών βιωμάτων.

Η έκφραση και ο προβληματισμός εγγραφόμενα ως ανάγκη γέννησαν το Νόστιμον Ήμαρ. Φιλοξενώντας γνώμες, συνεντεύξεις και άρθρα δίνουμε φωνή σε ζητήματα κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά και επιστημονικά. Κύρια επιδίωξή μας είναι η συμμετοχή και ο εμπλουτισμός του δημόσιου διαλόγου. Ακολουθώντας τις ατραπούς της φιλοσοφίας και της τέχνης προσεγγίζουμε τα ζητήματα με μια πιο διεισδυτική ματιά. Η συμβολή των αναγνωστών στην διεύρυνση ενός γόνιμου διαλόγου πέρα από επιθυμητή είναι και απαραίτητη.

Το Νόστιμον Ήμαρ είναι μια προσπάθεια επιστροφής στο λόγο.

Δημοκρατίες υπάρχουνε πολλές, Δημοκρατία όμως μία!

Ο περισσότερος κόσμος συσχετίζει, εδώ μερικές εκατονταετίες, τη δημοκρατία με την ανθρώπινη χειραφέτηση χάρη στο συνδυασμό της λογικής, της οικονομικής μεγέθυνσης και της λαϊκής κυριαρχίας. Πίσω έμεινε η άγνοια, η εξάρτηση, η παράδοση και θεϊκό δίκαιο. Όλα τίθενται στο μικροσκόπιο της γνώσης που θεωρείται το κριτήριο της αλήθειας. Οι άνθρωποι βλέπουν ως αναπόφευκτο το σύνδεσμο μεταξύ της τεχνικής αποτελεσματικότητας, της πολιτικής ελευθερίας, της πολιτιστικής ανοχή και της προσωπικής ευτυχίας.

Κι όμως, συχνά κυριευόμαστε από παλιές και νέες φοβίες και ανασφάλειες για το παρόν και το μέλλον της δημοκρατίας. Παρ’ ότι χειραφετηθήκαμε από πολλές προκαταλήψεις διαπιστώνουμε ότι η τεχνολογία, εκτός από την βελτίωση της ζωής των καθημερινών ανθρώπων, συμβάλλει και στην ενίσχυση των πάσης φύσεως θεσπισμένων και άτυπων εξουσιών. Πάνω που απέκτησαν το δικαίωμα της ψήφου, οι εργάτες που υφίστανται την αλλοτρίωση και την αποξένωσή τους στους εκμηχανισμένων χώρων εργασίας μεταμορφώνονται σε απαθή εξαρτήματα των τεϊλορικών, φορντικών και νεοφορντικών συστημάτων εργασίας. Επαναστάσεις που υποσχέθηκαν ένα φωτεινό μέλλον, με εργάτες, αγρότες και στρατιώτες συμμέτοχους στη διαμόρφωση της κρατικής πολιτικής διαμέσου των συμβουλίου τους, κατέληξαν σε κομματικές – κρατικές δικτατορίες. Ένα διάσημο ρητό, όμως, λέει πως «η ελπίδα πεθαίνει τελευταία». Εκτός του «ποτέ μη λες ποτέ» στην Πολιτική, πρέπει να βρούμε επιχειρήματα για να στηρίξουμε μια κριτική και συγκρατημένη αισιοδοξία για το μέλλον της δημοκρατίας

Ας τα πάρουμε, όμως, όλα από την αρχή. Ως «Δημοκρατία» ορίζουμε την κυριαρχία του λαού, του Δήμου. Η απαρχή της δημοκρατίας βρίσκεται στην Αρχαία Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στην Αρχαία Αθήνα. Στην κυβέρνηση συμμετέχουν οι πολίτες και κατευθύνουν τις υποθέσεις και τις δραστηριότητες ενός κράτους. Η κυβέρνηση αυτή δεν είναι μιας ταξικής ομάδας, κάποιας «εκλεκτής ελίτ», ενός αυταρχικού ηγέτη. Η έννοια αυτή διευρύνθηκε σε μια φιλοσοφία που στηρίζεται στο δικαίωμα και τη δυνατότητα ενός λαού να ελέγχει –έμμεσα ή άμεσα – τους θεσμούς του για τους δικούς του σκοπούς. Η φιλοσοφία της δημοκρατίας δίνει μεγάλη αξία στην ισότητα των πολιτών και την ελευθερία από κάθε περιορισμό, καταναγκασμό που δεν έχει θεσπιστεί από τον ίδιο το λαό. Η δημοκρατία άνθισε στην εποχή των αρχαίων πόλεων-κρατών κι εκφράστηκε πολύ πιο καθαρά στην Αθήνα. Οι εκπαιδευμένοι πολιτικά πολίτες, μέλη της συνέλευσης, συμμετείχαν άμεσα στη διαμόρφωση και ψήφιση των νόμων. Αυτή η μορφή δημοκρατίας μπορούσε να ισχύει σε μικρά κράτη, όπως ήταν οι αρχαίες πόλεις-κράτη του ελληνικού κόσμου. Η αθηναϊκή δημοκρατία χάθηκε όταν υποτάχθηκε στην κυριαρχία στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η οποία είχε ήδη καταλύσει την κυριαρχία των ιταλικών δημοκρατικών πόλεων-κρατών.

Στους νεώτερους χρόνους και με τη δημιουργία των εθνών-κρατών η δημοκρατία πήρε τη μορφή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Σύμφωνα με τον Άντονι Γκίντενς η δημοκρατία είναι ένα σύστημα που αφορά τον πραγματικό ανταγωνισμό μεταξύ των κομμάτων για θέσεις εξουσίας. Σε μια δημοκρατία διενεργούνται σε τακτικά διαστήματα δίκαιες εκλογές στις οποίες μπορεί να συμμετέχει το σύνολο του πληθυσμού. Αυτά τα δικαιώματα δημοκρατικής συμμετοχής πάνε χέρι-χέρι με τις πολιτικές ελευθερίες, δηλαδή τις ελευθερίες έκφρασης και διαλόγου καθώς και με την ελευθερία της δημιουργίας και ένταξης σε πολιτικά κόμματα και οργανώσεις.

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης

ΗΠΑ: ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ Ή ΧΑΜΕΝΗ ΑΝΟΙΞΗ;

ΗΠΑ: ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ Ή ΧΑΜΕΝΗ ΑΝΟΙΞΗ;

Οι εκλογές στις ΗΠΑ είναι σε λιγότερο από ενάμιση μήνα και κατά το διάστημα αυτό η κατάσταση θα εκτραχύνεται  ραγδαία.  Οι μονομάχοι  «δεν έχουν το θεό τους». Ειδικά ο Ντόναλντ Τραμπ που έχει καταστεί παγκόσμιας εμβέλειας προβοκάτοράς. Δεν πρόλαβε να σκάσει η βόμβα στην Τσέλσι της Νέας Υόρκης κι αυτός το φώναξε στους οπαδούς του σε προεκλογική συγκέντρωσή του έχοντας έτοιμη και την πρόταση να διωχτούν οι μουσουλμάνοι. Λες και…[1] Και το πιο «νόστιμο»; Ότι ο Ομπάμα είναι «ο ιδρυτής του ISIS»!

Οι δημοσκοπήσεις του τελευταίου μήνα δείχνουν ότι η Χίλαρι Κλίντον μάλλον κερδίζει. Αλλά ας «κρατάμε πισινή». Όσο ο Τραμπ δυναμιτίζει το κλίμα τόσο νομίζει πως έχει ελπίδες ποντάροντας στους ασταθείς Ρεπουμπλικάνους που δηλώνουν ότι θα ψηφίσουν τον Ελευθεριακό υποψήφιο και στους απογοητευμένους από τον Μπέρνι Σάντερς που θα ψηφίσουν την υποψήφια του Πράσινου Κόμματος.[2] Γι’ αυτό έχει αρχίσει η επιχείρηση των Δημοκρατικών για να την απομονώσουν από τους προοδευτικούς ψηφοφόρων. Το επιχείρημά τους είναι ότι η ψήφος στην Τζιλ Στάιν είναι χαμένη και δεν προωθεί αποτελεσματικά την πραγματική αλλαγή που περνά μόνο το Δημοκρατικό Κόμμα.[3] Το επιχείρημα δεν ξεκάρφωτο. Πατά στην ύπαρξη της ενός ολόκληρου πολιτικού ρεύματος που προωθεί προοδευτικούς/ες ακτιβιστές/τριες. O Bernie Sanders εξακολουθεί να αγωνίζεται για την πολιτική επανάσταση που ξεκίνησε. Διαμαρτύρεται με αυτόχθονες Αμερικανούς εναντίον του αγωγού Dakota Access, υπερασπίζεται το Κόμμα Εργατικών Οικογενειών, και εργάζεται για την εκλογή στο Κογκρέσο της ακτιβίστριας καθηγήτριας Ζέφυρ Τιτσάουτ.[4] Ο Sanders συνεχίζει να προσελκύει μεγάλα πλήθη και την προσοχή των μέσων ενημέρωσης μετά από την καμπάνια του για τις προεδρικές εκλογές όπου κέρδισε περισσότερα από 13 εκατομμύρια ψήφους και έβαλε τον πραγματικό οικονομικό λαϊκισμό στη συζήτηση. Χαρακτηριστική είναι έτσι  η περίπτωση της Ζέφυρ Τιτσάουτ. Επίσης πρέπει να επισημάνουμε ότι η Γερουσιάστρια  Ελίζαμπεθ Γουόρεν εξαπέλυσε μια ευθεία προειδοποιητική βολή προς την Χίλαρι Κλίντον και τους συμβούλους της την Τετάρτη, προειδοποιώντας ότι δεν ανεχθεί το διορισμό υπουργικού συμβουλίου και κυβέρνηση  με  ανθρώπους που συνδέονται με τη Wall Street και μίλησε για εταιρεία που είναι στενά συνδεδεμένη με τους Κλίντον και το Δημοκρατικό Κόμμα.[5]

Από την άλλη πλευρά το Πράσινο Κόμμα προβάλλει τον ανοιχτό κινηματικό χαρακτήρα του με συμβολικές πράξεις πολιτικής ανυπακοής. Στις 7 Σεπτεμβρίου ένας δικαστής της Βόρειας Ντακότα εξέδωσε  ένταλμα σύλληψης της Τζιλ Στάιν και του υποψήφιο αντιπρόεδρου της Ατζαμού Μπαράκα για αναγραφή συνθημάτων  σε μια μπουλντόζα στη διάρκεια εκδήλωσης διαμαρτυρίας κατά του αγωγού Dakota Access. Κατηγορούνται για τα πλημμελήματα καταπάτησης και φθοράς ξένης ιδιοκτησίας. Μετά την έκδοση του εντάλματος  η Στάιν είπε ότι θα συνεργαστεί με τις αρχές της Βόρειας Ντακότα για το καθορισμό της ημέρας της δίκης. Θα υπερασπιστεί τις ενέργειές της γιατί θεωρεί ότι θα ήταν ανάξια αν δεν έκανε το καθήκον της για την υποστήριξη του καταυλισμού Standing Rock Sioux.[6]

Δημοσκοπήσεις με 4 υποψήφιους

Φορέας έρευνας		Ημερομηνία	Δημοκρατικό	%	Ρεπουμπλικανικό	%	Ελευθεριακο	%	Πράσινο	%
ABC News/Washington Post	11–14 Ιουλίου		Hillary Clinton	42%	Donald Trump	38%	Gary Johnson	8%	Jill Stein	5%
ABC News/Washington Post	20–23, Ιουλίου		Hillary Clinton	47%	Donald Trump	37%	Gary Johnson	7%	Jill Stein	3%
ABC News/Washington Post	5–8, Σεπτεμβρίου		Hillary Clinton	46%	Donald Trump	41%	Gary Johnson	9%	Jill Stein	2%
ABC News/Washington Post	1–4, Αυγούστου		Hillary Clinton	45%	Donald Trump	37%	Gary Johnson	8%	Jill Stein	4%
AP-GfK	7–11, Ιουλίου		Hillary Clinton	40%	Donald Trump	36%	Gary Johnson	6%	Jill Stein	2%
Bloomberg Politics	5–8 Αυγούστου		Hillary Clinton	44%	Donald Trump	40%	Gary Johnson	9%	Jill Stein	4%
Breitbart/Gravis Marketing	9, Αυγούστου		Hillary Clinton	42%	Donald Trump	37%	Gary Johnson	9%	Jill Stein	3%

Ο θερισμός του Occupy;

Πριν από πέντε χρόνια, το πρωί της 17^ης Σεπτεμβρίου 2011, μοναδικός μόνιμος κάτοικος  του Πάρκου Ζουκότι στο Κάτω Μανχάταν ήταν το χάλκινο άγαλμα ενός επιχειρηματία, καθισμένου μόνιμα σε ένα παγκάκι στη δυτική πλευρά του πάρκου.[7]

Αυτό, φυσικά, προτού συγκεντρωθούν εκατοντάδες διαδηλωτές και  συγκροτήσουν  μια κατασκήνωση για να διαμαρτυρηθούν για την οικονομική δύναμη του 1% του πληθυσμού και την πραγματική εξουσία που ασκεί. Μέχρι την 24η Σεπτεμβρίου, όταν ένα βίντεο έδειχνε έναν αστυνομικός της Νέας Υόρκης ψέκαζε με σπρέι πιπεριού τα  μέλη του κινήματος Occupy Wall Street συγκέντρωσε την εθνική προσοχή, το πρόσφατα μετονομασμένο σε Πλατεία Ελευθερίας πάρκο είχε γίνει η εστία που διέθετε περίπτερο υποδοχής, κουζίνα, ζώνες παιδικής φροντίδας, τεχνών και κουλτούρας, ιατρικές και νομικές ομάδες, κέντρο παραγωγής πολυμέσων και βιβλιοθήκη.

Όλα αυτά προέκυψαν μέσα από τον αυτοσχεδιασμό, δηλαδή το ενεργητικό συστατικό του κινήματος Occupy. Από την αρχική ιδρυτική πράξη στον πολλαπλασιασμό των κατασκηνώσεων σε εθνικό επίπεδο, το κίνημα εξελίχθηκε κυρίως με τη διαίσθηση, τον πειραματισμό, τύχη και ανάγκη.  Θεωρητικά ηττήθηκε και κατεστάλη το κίνημα. Όμως, τώρα φαίνεται ότι η σπορά έπιασε.

Θανάσης Τσακίρης

 ΥΓ

Το πρώτο μέρος του άρθρου δημοσιεύθηκε στην ΕΠΟΧΗ (25/9 http://www.epohi.gr)

---

[1] Δεν θέλω να ασπαστώ θεωρία συνομωσίας!

[2] Nationwide opinion polling for the United States presidential election, 2016 https://en.wikipedia.org/wiki/Nationwide_opinion_polling_for_the_United_States_presidential_election,_2016

[3]Joshua Holland (2016)  “Your Vote for Jill Stein Is a Wasted Vote”, The Nation, 21/9,  https://www.thenation.com/article/your-vote-for-jill-stein-is-a-wasted-vote/

[4] Katrina vanden Heuvel and John Nichols (2016)  “Bernie Sanders: The ‘Nation’ Interview, The Nation, 20/9, https://www.thenation.com/article/bernie-sanders-thenation-interview/?utm_source=Sailthru&utm_medium=email&utm_campaign=New%20Campaign&utm_term=daily

[5] George Ζornick  (2016) “Elizabeth Warren Just Gave Hillary Clinton a Big Warning”, The Nation, 21/10, https://www.thenation.com/article/elizabeth-warren-just-gave-hillary-clinton-a-big-warning/

[6] “Green Party presidential candidate Jill Stein to speak on arrest warrant". ABC. 9/9/2016. http://abc7chicago.com/politics/green-party-presidential-candidate-to-speak-on-arrest-warrant/1504713/.

[7] Jesse Myerson (2016) “Occupy didn’t just ‘change the conversation.’ It laid the foundation for a new era of radical protest.” , In These Times, 17/9

http://inthesetimes.com/features/occupy-legacy-five-year-anniversary-mayday.html