Το «Ποτάμι»
γυρίζει πίσω; Ή political business as
usual;
του Κώστα Ελευθερίου
Η ρευστότητα του
κομματικού ανταγωνισμού την τελευταία διετία και η αδυναμία συγκρότησης ενός
«μεσαίου» χώρου ανάμεσα σε ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ είναι αναμφίβολα σημεία που υποδηλώνουν
τη μεταβατική φάση στην οποία βρίσκεται το ελληνικό κομματικό σύστημα την τελευταία
περίοδο. Ειδικά στο κεντροαριστερό πεδίο, παρότι η πρωτοκαθεδρία του ΣΥΡΙΖΑ είναι,
προς το παρόν τουλάχιστον, εδραιωμένη, φαίνεται ότι υπάρχουν τάσεις συγκρότησης
πολιτικών σχημάτων που φιλοδοξούν να εκφράσουν, να ανασυνθέσουν και το
κυριότερο να επιβεβαιώσουν έναν ενδιάμεσο κοινωνικό χώρο, στον οποίο υποτίθεται
ότι εντοπίζεται ένα κενό εκπροσώπησης. To «Ποτάμι»
του Στ. Θεοδωράκη παρόλο που βδελύσσεται τους πολιτικούς προσδιορισμούς που του
έχουν αποδοθεί, στην πραγματικότητα διεκδικεί επιρροή σε αυτόν τον ενδιάμεσο
κοινωνικό χώρο με όρους κεντροαριστεράς. Και όχι μιας νέας κεντροαριστεράς αλλά
μιας old
time
classic,
εν Ελλάδι, κεντροαριστεράς.
Κάθε (νέο) κόμμα
επιχειρεί να κατοχυρώσει τη θέση στον κομματικό ανταγωνισμό καλλιεργώντας τρία
συστατικά στοιχεία της πολιτικής του ταυτότητας: (α) το ιδεολογικό αφήγημα, (β)
τις κοινωνικές διαιρέσεις που αυτό προσπαθεί να εκφράσει και (γ) την οργάνωση.
Και τα τρία στοιχεία αναπτύσσονται στη βάση της λογικής του κομματικού
ανταγωνισμού σε ένα δεδομένο κομματικό σύστημα, της πολιτικής κουλτούρας μιας
κοινωνίας και των μίκρο και μάκρο εξελίξεων στη σχέση
οικονομίας-κοινωνίας-πολιτικής. Αυτό σημαίνει πολύ απλά ότι κανένας κομματικός
σχηματισμός δεν είναι νέος, ακόμη και εάν διεκδικεί ότι είναι νέος, αντίθετα
κουβαλά εσκεμμένα ή και αθέλητα το βάρος του κοινωνικού σχηματισμού εντός του
οποίου δραστηριοποιείται. Εν προκειμένω, το «Ποτάμι», παρότι ακόμη βρίσκεται σε
εμβρυακή κατάσταση, επιχειρεί να διεκδικήσει μια διακριτή θέση στον κομματικό
ανταγωνισμό εφαρμόζοντας μια συγκεκριμένη στρατηγική που αρθρώνεται στα τρία
ταυτοτικά στοιχεία που προαναφέραμε.
Ως προς το πρωτόλειο
ιδεολογικό του αφήγημα, το «Ποτάμι» υποστηρίζει ότι αναδύθηκε σε ένα, έτσι κι
αλλιώς, επιβαρυμένο κομματικό σύστημα ως ένα νέο και άφθαρτο πολιτικό brandname που
έρχεται να εκφράσει τους «κανονικούς ανθρώπους» που κινούνται στα συνήθη
πολιτικά και κομματικά δίκτυα και συμπυκνώνεται στην persona ενός
αναγνωρίσιμου δημοσιογράφου που «έχτισε» την πρόσφατη καριέρα του στη βάση ενός
αντισυμβατικού προσωπικού ύφους και στυλ. Ο τίτλος του κόμματος δεν παραπέμπει
σε κάποια συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία ή έννοια, αντίθετα επενδύει στη συνειρμική
εικόνα της κίνησης προς τα εμπρός ενός ποταμιού, το οποίο μπορεί να είναι ήρεμο
αλλά και ορμητικό, να σαρώνει τα πάντα στο διάβα του και να αφήνει πίσω του
καθετί το περιττό. Το «Ποτάμι» είναι κάτι το οικείο, αλλά και κάτι το
ασυμβίβαστο. Και φυσικά όχι κάτι το α-πολιτικό∙ γιατί το πολιτικό δεν ταυτίζεται
απόλυτα με το κομματικό και πολιτική σημαίνει και ρήξεις και συνθέσεις, αλλά το
κυριότερο σημαίνει ειλικρινή εντοπισμό των προβλημάτων και επιδίωξη λύσεων. Το
ιδεολογικό αφήγημα του «Ποταμιού» δεν συνιστά κάτι το ανοίκειο στην κοινή γνώμη,
σίγουρα επικοινωνεί με τη μέση κοινή λογική και είναι κάτι απλό και κατανοητό
και για τον τελευταίο πολίτη, που ενώ αναγνωρίζει την περιπλοκότητα ορισμένων
θεμάτων την ίδια στιγμή θεωρεί ότι εάν τα χειριστούν «οι κανονικοί άνθρωποι» θα
τα απαλλάξουν από τα βάρη της ιδεολογικής προκατάληψης και της κομματικής
ιδιοτέλειας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η διάκριση
Αριστεράς και Δεξιάς δεν αποτελεί το μέτρο πολιτικού αυτοπροσδιορισμού του νέου
κόμματος, η σωτηρία της χώρας θα είναι αποτέλεσμα συμμαχιών και συμφωνιών πάνω
σε συγκεκριμένα σημεία, το κόστος των κομμάτων και των εκλογών για το δημόσιο
ταμείο και τους φορολογούμενους είναι υπέρογκο, οι πολιτικοί έχουν
επαγγελματοποιήσει την εμπλοκή τους στα κοινά, η δημοκρατία αντιμετωπίζεται
τυπικά και διαδικαστικά από τις πολιτικές ελίτ. Στην ουσία υπάρχει ένας κόσμος
μακαριά από τα κέντρα αποφάσεων που αγωνιά να εκπροσωπηθεί. Το «Ποτάμι»
αγωνίζεται για μια «πολιτική χωρίς κομματικό παρελθόν»[1]
- ή «η πολιτική χωρίς πολιτικούς» - γιατί όπως διατείνεται και ο ίδιος ο
Θεοδωράκης «...δεν έχουμε παρελθόν πολιτικό. Γιατί ξέρουμε ότι οι άλλοι
άνθρωποι έχουν λερώσει λίγο τα χέρια τους σ’ αυτή την υπόθεση...»[2].
Εκ των πραγμάτων, ο αντι-κομματισμός που εκπέμπει το «Ποτάμι» είναι ένα μόνιμο
στοιχείο του λόγου του, το οποίο, βέβαια, δεν έχει προς το παρόν σχολιαστεί με
τον τρόπο που είχε σχολιαστεί το αντίστοιχο αντι-κομματικό συναίσθημα που είχε
διαυγαστεί για τους «Αγανακτισμένους» - ότι δηλαδή ο αντι-κομματισμός τους
οδηγεί σε αντι-πολιτικές και εν τέλει αντι-κοινοβουλευτικές στάσεις[3].
Ίσως να ήταν περισσότερο δόκιμο να χρησιμοποιήσουμε τον όρο
«αντι-παλαιοκομματισμός», δεδομένου ότι ο Θεοδωράκης δεν απορρίπτει
διακηρυκτικά τη χρησιμότητα του κομματικού θεσμού, αφού εν τέλει επιχειρεί να
ιδρύσει κόμμα.
Ενδιαφέρον έχει το
προτεινόμενο οργανόγραμμα του κόμματος έτσι όπως αυτό καταγράφεται στο
καταστατικό του[4]. Καταρχήν
το «Ποτάμι» ορίζεται ως ένα «ανοικτό κόμμα». Πρώτον σε επίπεδο βάσης το
«Ποτάμι» αρθρώνεται σε «Επιτροπές» (Τοπικές, Νέων, Επαγγελματιών). Η εγγραφή
των μελών είναι απλή: οποιοσδήποτε άνω των 18 συμπληρώνει μια φόρμα μέλους στο www.topotami.gr ή
τη στέλνει έγγραφη στα γραφεία του κόμματος. Εν συνεχεία επιλέγει την «Επιτροπή»
της αρεσκείας του για να συμμετάσχει στις διαδικασίες της. Η «Επιτροπή» χρησιμοποιεί
αποκλειστικά τις νέες τεχνολογίες για τη λειτουργία της· δεν νοικιάζει γραφεία
ή προσλαμβάνει προσωπικό καθώς αυτό θεωρείται δαπανηρό. Η «Επιτροπή» έχει την ελευθερία
να διοργανώνει όποια εκδήλωση αποφασίζει, στέλνει τρία μέλη της ως αντιπροσώπους
στο Συνέδριο του κόμματος και οι τελευταίοι διενεργούν «Συνελεύσεις» σε επίπεδο
περιφέρειας - διοικητικής ή εκλογικής δεν αποσαφηνίζεται. Δεύτερον, στο επίπεδο
των κεντρικών οργάνων, ανώτατο θεωρείται το Συνέδριο, το οποίο συνέρχεται σε ετήσια
βάση, εκλέγει Πρόεδρο (με τριετή θητεία), τριακονταμελή «Συντονιστική Επιτροπή»
και τριμελή Εξελεγκτική Επιτροπή. Η «Συντονιστική Επιτροπή» εκλέγει εξαμελές «Συντονιστικό
Συμβούλιο» το οποίο εξειδικεύει και υλοποιεί με τον Πρόεδρο τις αποφάσεις του
συνέδριου. Τέλος σε επίπεδο παράπλευρων εσωκομματικών δομών θεσμοθετούνται εννέα
«Ομάδες Πολιτικής» που επεξεργάζονται τις προγραμματικές προτάσεις, το «Συμβουλευτικό
Όργανο» που παρακολουθεί την εσωκομματική πολιτική και παρεμβαίνει σε τυχόν δυσλειτουργίες
και τέλος η «Κοινωνική Γραμματεία» - η σύνθεσή της οποίας προκύπτει από τον
Πρόεδρο - που αναλαμβάνει την επικοινωνία του κόμματος με μη μέλη. Όπως φαίνεται το οργανόγραμμα του «Ποταμιού»
ακολουθεί το παραδοσιακό ιεραρχικό μοντέλο με τις κάθετες δομές και τα
αντιπροσωπευτικά όργανα και διαμορφώνει μία καταρχάς μια ευέλικτη δομή που
μπορεί να καταστεί περισσότερο σύνθετη σε περίπτωση οργανωτικής επέκτασης
Συνεπώς, η πρωτοτυπία
του «Ποταμιού», εάν κάποιος το εντάξει στη λογική του κομματικού ανταγωνισμού
και της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας, μάλλον συνιστά επανάληψη παλαιών και παγιωμένων
μοτίβων που παρατηρηθήκαν κατεξοχήν στον χώρο της καθ' ημάς σοσιαλδημοκρατίας.
Η «επανάσταση του αυτονόητου» του Γ. Παπανδρέου, για παράδειγμα ήταν ένα
κάλεσμα στην «κοινή λογική» αντίστοιχο με αυτό του «Ποταμιού» προς τους «κανονικούς
ανθρώπους». Η έννοια του «ανοικτού κόμματος» είναι παρούσα στην εσωκομματική συζήτηση
του ΠΑΣΟΚ για σχεδόν 25 χρόνια - μάλιστα ο νυν πρόεδρός του έχει παλιότερα επιχειρήσει
να την θεωρητικοποιήσει. Η υπέρβαση της αριστεράς και της δεξιάς, καταστατική αρχή
του μπλερικού «Τρίτου Δρόμου», βρισκόταν στον πυρήνα του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος,
η ιδεολογία του οποίου, όπως τουλάχιστον στην αρχή υποστήριζε ο Κώστας Σημίτης,
έβρισκε συμμάχους και υποστηρικτές σε όλους τους πολιτικούς χώρους. Η λογική
του «ψηφιακού κόμματος» που υποκαθιστά τις παλαιές κομματικές δομές και
περικόπτει τα κόστη λειτουργίας, βρήκε και την πρώτη και πιο εμφατική έκφρασή
της στο ΠΑΣΟΚ της περιόδου 2004-2007, ενώ ακόμη και η αντι-παλαιοκομματική
ρητορική είναι κοινός τόπος για κάθε κόμμα που επιχειρεί να εισέλθει στον
κομματικό ανταγωνισμό, σχεδόν από τον 19ο αιώνα, είτε αυτό ήταν είτε μικρό.
Βέβαια, το στοιχείο που
καθιστά το «Ποτάμι» μια συνηθισμένη πολιτική προσπάθεια είναι ο κεντρικός ρόλος
του αρχηγού στην προώθηση της πολιτικής πρότασης του κόμματος. Ο
αρχηγοκεντρισμός και ο προσωποκεντρισμός της κομματικής πολιτικής είναι ένα μόνιμο
χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτικής που ειδικά από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα
μεσολαβούνταν από τα ΜΜΕ και το πολιτικό μάρκετινγκ. Υπ' αυτήν την έννοια, ο «Σταύρος»,
ο οποίος δεν θα μεταβάλλει τον τρόπο ζωής του για την πολιτική και θα πάει στο
Προεδρικό Μέγαρο με το σακίδιο - όπως και ο Αλ. Τσίπρας (πιθανόν) χωρίς γραβάτα
- είναι ένα πρόσωπο αναγνωρίσιμο που συμπυκνώνει την πρόταση του κόμματος, συνιστά
το βηματοδότη της παρέμβασής του στον δημόσιο χώρο, είναι αυτός που έτσι κι
αλλιώς προσδιόρισε εξαρχής το πλαίσιο - το οποίο είναι λιγότερο ανοικτό και
ευέλικτο απ' όσο φαίνεται - και το κυριότερο συνιστά τον πρώην insider του
πολιτικο-μιντιακού συστήματος που επιχειρεί να ενεργοποιήσει τους outsiders δείχνοντάς
τους τι πρέπει να κρατήσουν από αυτό το σύστημα και τί πρέπει να πετάξουν. Ο
ρόλος του Θεοδωράκη ως μιντιακού κράχτη που ανοίγει πολιτικά μέτωπα, θέτει ψηλά
τον εκλογικό πήχη, αυτοπροβάλλεται ως κρίσιμος παράγοντας για τη σύμπηξη μιας
πολιτικής συμμαχίας και υπαινίσσεται τη φιλοδοξία του να αποτελέσει μία επιλογή
για πρωθυπουργό, δεν είναι ρόλος outsider
αλλά
αντίθετα ρόλος επαγγελματία πολιτικού που χειρίζεται με άνεση την πολιτική
σημειολογία και έχει (υπέρμετρες) αλλά και θεμιτές φιλοδοξίες. «Political business as usual» θα έλεγε κάποιος εξωτερικός
παρατηρητής.
[1] Βλ. επίσης Ν. Ζολοταριώφ, «Το (βαθύ)
Ποτάμι και η βαθυστοχασιά», 30 Απριλίου 2014, διαθέσιμο στο
http://tsakthan.blogspot.gr/2014/04/blog-post_30.html
[2] Στ. Θεοδωράκης, «Στ. Θεοδωράκης:
7 εκ. ευρώ θα στερηθεί η κοινωνία για να κάνουν προεκλογικό αγώνα τα παλιά
κόμματα», συνέντευξη στην Π. Τσαπανίδου (απομαγνητοφώνηση), 2014, διαθέσιμο στο http://topotami.gr/ειδήσεις
/stavros-theodorakis-liveu
[3] Ο γράφων δεν ενστερνίζεται την
λόγω αιτιακή σχέση ούτε για το «Ποτάμι» ούτε για τους «Αγανακτισμένους»
[4] Το Ποτάμι, «Καταστατικό
Κόμματος», διαθέσιμο στο http://topotami.gr/wp-content/uploads/ΠΟΤΑΜΙ_ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ.pdf
No comments:
Post a Comment