ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ: ΑΧΙΛΛΕΑΣ Ή ΟΔΥΣΣΕΑΣ;

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ: ΑΧΙΛΛΕΑΣ Ή ΟΔΥΣΣΕΑΣ;

Στην Ιλιάδα ο Όμηρος προσπαθεί να αναδείξει τις έννοιες του τακτ, της στρατηγικής ικανότητας και ηρωικής αξιοσύνης. Αυτά είναι τα προσόντα του βασιλιά κατά τον Όμηρο.

Ο Αχιλλέας είναι το «παλικάρι». Διακρίνεται για την στρατηγική της ισχύος και της δύναμης.

 Ο Οδυσσέας, αντιθέτως, περιγράφεται ως πολυμήχανος και η στρατηγική του διακρίνεται για τη χρήση της σοφίας (μήτις) και της πανουργίας. Η υπερνίκηση του αντιπάλου με τη σοφία προκαλεί λιγότερο πόνο. Η κατά μέτωπο νικηφόρα σύγκρουση με τον αντίπαλο αναπόφευκτα προκαλεί περισσότερο θύματα αλλά θεωρείται ηρωισμός. Ο Οδυσσέας έχει επιπλέον την ικανότητα να παρέχει συμβουλές κι όχι μόνο να δέχεται συμβουλές. Επίσης επιδεικνύει ότι μπορεί να διατηρεί τον αυτοέλεγχό του. Αντιθέτως ο Αχιλλέας και ο Αγαμέμνονας δεν δείχνουν να διαθέτουν την αίσθηση του αυτοελέγχου.

Ο Οδυσσέας είναι ορθολογικός και διπλωματικός τύπος. Ο Όμηρος παρουσιάζει τον Οδυσσέα ως «μέγα τακτικιστή», όπως έδειξε με το «στρατήγημα» (τέχνασμα) του Δούρειου Ίππου. Έχει την ικανότητα να παραμένει ψύχραιμος  και να αναλύει ένα πρόβλημα και αντιστέκεται σθεναρά στη λογική των ανθρώπων που θέλουν να δρουν ευθύς αμέσως εκφράζοντας την οργή τους δείχνοντας πως δεν ικανοί να λύνουν τις διαφορές τους με λεπτότητα. Βέβαια, ενδέχεται η επιλογή της μιας ή της άλλης στρατηγικής να μην είναι απολύτως αποτέλεσμα σκέψης αλλά ταπεραμέντου.

Κατά τον Θουκυδίδη, λαμπρό παράδειγμα ταλέντο της στρατηγικής σκέψης ήταν ο Περικλής. Η ικανότητα να πείθεις όχι μόνο το λαό σου και τους συμμάχους τους αλλά και τους εχθρούς σου ήταν ζωτικής σημασίας χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός επιτυχημένου σχεδιαστή στρατηγικής.

Στην κλασική Αθήνα της άμεσης δημοκρατίας, οι θεοί έπαιζαν μόνο συμβολικό ρόλο. Ο ελληνικός διαφωτισμός άλλαζε το τοπίο χάραξης στρατηγικής αλλά και τη φυσιογνωμίες των σχεδιαστών στρατηγικής. Στις γενικές συνελεύσεις του Αθηναϊκού Λαού  οι πολίτες επιδίδονταν σε ζωηρές πολιτικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις. Οι άνθρωποι είναι πια ανοιχτομάτες αντίθετα με το παρελθόν όταν οι θεοί τους όριζαν τη μοίρα .

Κλείνοντας το πρώτο μέρος της συζήτησης θα επισημάνουμε ότι η στρατηγική σκέψη είναι αναπόφευκτα πολύ ρεαλιστική.  Εξαρτάται από τα δεδομένα της γεωγραφίας, της κοινωνίας, της οικονομίας και της πολιτικής, καθώς και από άλλους, συχνά φευγαλέους παράγοντες που προξενούν ζητήματα και συγκρούσεις που έχει ως στόχο να επιλύσει ο πόλεμος. Ο ιστορικός της στρατηγικής δεν μπορεί να αγνοήσει αυτές τις δυνάμεις. Πρέπει να αναλύσει τα ποικίλα πλαίσια της στρατηγικής, και τον τρόπο με τον οποίο τα πλαίσια και τις ιδέες αλληλοεπιδρούν, ενώ ο ίδιος θα ανακαλύψει τα ίχνη της ανάπτυξης από την ιδέα στο δόγμα και στην εφαρμογή, εξέλιξη που με τη σειρά της θα οδηγήσει σε νέες ιδέες.

 Όλα αυτά μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να  μελετήσουμε τη στρατηγική και τις τακτικές της στρατιωτικής δικτατορικής κυβέρνησης απέναντι στην εξέγερση του Πολυτεχνείου αλλά και τη στρατηγική του αντιδικτατορικού φοιτητικού   κινήματος. Μια τέτοια προσπάθεια έκανα στο δοκίμιό μου με τίτλο «Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα ιδωμένο από τη σκοπιά της θεωρίας των κοινωνικών κινημάτων» που δημοσιεύτηκε στο 1ο τεύχος του ιστορικού περιοδικού ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ το 2010.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ