ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ "ΤΑΞΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ"

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΤΑΞΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ» ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ «ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟ» ΤΗΝ ΠΕΜΠΤΗ, 1-11-2007

Η δημόσια συζήτηση για τα 90 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, που άνοιξε διάπλατα το δρόμο για να πραγματοποιηθούν τα όνειρα γενιών και γενιών προλεταρίων αγωνιστών και αγωνιστριών, οφείλει να στραφεί στο ερώτημα σχετικά με τη φύση και το χαρακτήρα των καθεστώτων που δημιουργήθηκαν. Αυτό είναι ένα χρέος απέναντι τόσο στους άνδρες και τις γυναίκες που πίστεψαν σ’ αυτό τον αγώνα για μια κοινωνία ελεύθερη, δημοκρατική και σοσιαλιστική αλλά και για τις νέες και τις ερχόμενες γενιές που μαθαίνουν ότι κάποτε έγινε αυτή η απόπειρα, κατέληξε, όμως, σε τραγωδία και στην αποκατάσταση του πιο άγριου καπιταλισμού.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα προσφέρει μια νέα ερμηνεία της γέννησης, της εξέλιξης και του αφανισμού της Σοβιετικής Ένωσης. Το έργο των Ρέσνικ και Γούλφ, χρησιμοποιώντας το σύνολο της προϋπάρχουσας μαρξικής και μαρξιστικής βιβλιογραφίας πάνω στην ταξική θεωρία και ιστορία, εστιάζει τους φακούς του στις πολλαπλές ταξικές δομές που αλληλεπιδράσανε κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Σοβιετικής Ένωσης. Οι συγγραφείς αναπτύσσουν μια επιχειρηματολογία υποστηρίζοντας δύο ιδιαίτερα αμφιλεγόμενες θέσεις: (1) ότι ένα ιδιαίτερο είδος καπιταλιστικής ταξικής δομής αποτελούσε το πραγματικό ταξικό περιεχόμενο του αυτοαποκαλούμενου Σοβιετικού «σοσιαλισμού» και (2) ότι ο κομμουνισμός απαντήθηκε μόνο σε πολύ περιορισμένα και δευτερεύοντα πεδία της Σοβιετικής οικονομίας και έλαβε τη μορφή μιας κομμουνιστικού τύπου ταξικής δομής. Στηρίζονται σε μια διακριτή έννοια της κοινωνικής τάξης με βάση το «πλεόνασμα»,
Το 1ο μέρος του βιβλίου ξεκινά με μια συστηματική και νέου τύπου ταξική ανάλυση του τι είναι ένα κομμουνιστικό οικονομικό σύστημα και πώς λειτουργεί. Επεξεργάζεται μια έννοια του κομμουνισμού, που βασίζεται στον Μαρξ, ο οποίος την ορίζει ως μια ξεχωριστή και μη εκμεταλλευτική δομή. Αναπτύσσοντας την έννοια της κομμουνιστικής ταξικής δομής και εξερευνώντας ορισμένες από τις μορφικές παραλλαγές της, οι συγγραφείς θέτουν το ερώτημα: «Εγκατέστησε η ΕΣΣΔ οιεσδήποτε μορφές κομμουνιστικής ταξικής δομής, και αν ναι, πού, πότε και πώς εξελίχθηκαν;»
Το 2ο μέρος προσφέρει μια αρκετά παρόμοια ανάλυση μιας καπιταλιστικής δομής και των διαφορετικών μορφών της. Μεταξύ των τελευταίων, ξεχωρίζουν τις ιδιωτικές και τις κρατικές μορφές. Εξερευνούν τις δυνατότητες και τις συνέπειες κοινωνικών διευθετήσεων όπου κρατικοί αξιωματούχοι, και όχι ιδιώτες, ιδιοποιούνται τα πλεονάσματα που δημιουργούνται από τους εργάτες στις παραγωγικές επιχειρήσεις. Ξεχωρίζοντας τους ιδιωτικούς από τους κρατικούς καπιταλισμούς (από την άποψη του τρόπου οργάνωσης της παραγωγής και διανομής του πλεονάσματος), διατυπώνουν έναν ορισμό του κρατικού καπιταλισμού πολύ διαφορετικό από αυτούς που διατυπώθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν για την ΕΣΣΔ. Αφιέρωσαν το 4ο κεφάλαιο στην αποσαφήνιση αυτής της διαφοράς και έθεσαν το ερώτημα: «Καθιέρωσε η ΕΣΣΔ κρατικό καπιταλισμό, και αν ναι, πού, πότε και με ποιες συνέπειες για την εξέλιξη του Σοβιετικού σοσιαλισμού;» Ήδη ο Λένιν είχε απαντήσει στο ερώτημα από το 1917 τονίζοντας ότι «ο σοσιαλισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά το κρατικο-καπιταλιστικό μονοπώλιο» προς όφελος, όμως, του λαού. Δεν έζησε παρά μόνο 6 χρόνια μετά από την απάντηση αυτή κι έτσι δε γνωρίζουμε αν θα οδηγούσε τα πράγματα αλλού, δηλαδή σε μια νέα «εμπειρία της Κομμούνας» όπως δήλωνε ότι επιθυμούσε.
Στο 3ο μέρος διατυπώνεται η άποψη ότι η ΕΣΣΔ δεν αποπειράθηκε ποτέ να οικοδομήσει τον κομμουνισμό (όχι ως ταξική δομή, και ακόμη λιγότερο ως κατάσταση έλλειψης τάξεων) στη βάση ολόκληρης της κοινωνίας. Αντιθέτως, η ΕΣΣΔ, καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, συμβόλιζε κυρίως μια κρατική μορφή καπιταλισμού. Το επαναστατικό κράτος των Μπολσεβίκων αντικατέστησε την ιδιωτική μορφή καπιταλισμού, που κυριαρχούσε στη βιομηχανία ως το 1917, με τον κρατικό καπιταλισμό. Ο Στάλιν και οι μεταγενέστερες ηγεσίες εγκατέλειψαν ακόμη και αυτή την ελπίδα και, κατά μείζονα λόγο, επαναπροσδιόρισαν τον Σοβιετικό κρατικό καπιταλισμό ως «σοσιαλισμό».

Η ελπίδα, ως γνωστόν, πεθαίνει τελευταία, κι αυτό δεν είναι μόνο ένα όμορφο σχήμα λόγου για να παρηγορείται κανείς μετά από τόσες αποτυχίες και τραγωδίες. Η υπόθεση της διεκδίκησης ενός άλλου κόσμου δεν κλείνει ποτέ και δεν καταχωνιάζεται στα σκονισμένα ερμάρια του λεγόμενου δικαστηρίου της ιστορίας. Μπορεί οι αλυσίδες των σημερινών προλεταρίων των 700 Ευρώ να είναι πλαστικές και ανθεκτικές, αλλά, όπως δείχνουν τόσο οι εγχώριες όσο και, κυρίως, οι διεθνείς και παγκόσμιες κοινωνικές κινητοποιήσεις από το Σιάτλ ως την Ραγκούν και από το Πόρτο Αλέγκρε και το Καράκας ως τους δρόμους της Ευρώπης οι νέοι κολασμένοι της γης μας υπενθυμίζουν ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός».
Μακρηγόρησα, όμως, και πρέπει να δώσω το λόγο στους αποψινούς καλεσμένους μας για να μιλήσουν και να κρίνουν τα λεγόμενα των δύο καθηγητών του Πανεπιστημίου Άμχερστ της Μασαχουσέτης, που είναι πρωτοπόροι στην δημιουργική ανανέωση και τη διάδοση του Μαρξισμού στις πολύ δύσκολες συνθήκες της σύγχρονης Βόρειας Αμερικής και οι οποίοι, εκτός των άλλων εκδίδουν, την επιθεώρηση Rethinking Marxism.


Θανάσης Τσακίρης