Κοινωνική διαστρωμάτωση 2 (του Θανάση Τσακίρη)

Ο Μαρξ και οι κοινωνικές τάξεις.

 

• Κατά τον Καρλ Μαρξ οι κοινωνικές τάξεις βασίζονται στην οικονομία και ορίζονται στη βάση της κατοχής των μέσων παραγωγής. Άρα οι κοινωνικές τάξεις έχουν μια ισχυρή οικονομική βάση.
• Οι σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων είναι ανταγωνιστικές και συγκρουσιακές. Καθώς σε κάθε τρόπο παραγωγής υπάρχει η εκάστοτε άρχουσα τάξη που εγκυμονεί την ανταγωνίστριά της, έτσι η αστική τάξη και ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής γεννά την κοινωνική τάξη που την θα ανατρέψει, δηλαδή του εργατικού προλεταριάτου που δεν κατέχει μέσα παραγωγής παρά μόνο την εργατική του δύναμη, δηλαδή την ετοιμότητά του να μπει ως μισθωτός στην παραγωγική διαδικασία. Έτσι, η αστική τάξη ωθεί το προλεταριάτο στην εξέγερση και ανοίγει το δρόμο για το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.
• Η προέλευση των τάξεων. Οι κοινωνικές τάξεις προέκυψαν όταν άρχισε η επέκταση των παραγωγικών δυνάμεων πέρα από το όριο της παραγωγής για την επιβίωση και άρχισε να παράγεται και να συσσωρεύεται κοινωνικό-οικονομικό πλεόνασμα, όταν επεκτάθηκε και βάθυνε ο καταμερισμός της εργασίας πέρα από τα όρια της οικογένειας και όταν καθιερώθηκε η ατομική κυριότητα στα μέσα της παραγωγής και ιδιοκτησίας.

• Εποχές ή ιστορικά στάδια των τάξεων.

1. Πρωτόγονος κομμουνισμός
2. Ασιατικός τρόπος παραγωγής (κυριαρχία κρατικών ελίτ )
3. Αρχαία κοινωνία (δουλεία)
4. Φεουδαρχία (δουλοπάροικοι)
5. Σύγχρονος καπιταλισμός (μισθωτή εργασία)

·       Δομή και δράση. Ο Μαρξ δεν ήταν οπαδός του «οικονομικού ντετερμινισμού. Αντιθέτως, όλες οι έννοιες που συνεισέφερε στην κοινωνιολογική ανάλυση εμπεριέχουν το στοιχείο της δράσης: εξέγερση της εργατικής τάξης, δημιουργία εργατικής ταξικής συνείδησης, εμφάνιση και ανάδειξη πολιτικών και ιδεολογικών παραγόντων. Υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ της πραγματικής κατάστασης των ατόμων και των ιδεών που διαμορφώνουν γι’ αυτήν (π.χ. ο Μαρξ ήταν πεπεισμένος ότι το σύγχρονο εργοστασιακό σύστημα ευνοούσε την αύξηση της συνείδησης της εργατική τάξης).

·       Διχοτομική άποψη ή ενδιάμεσα στρώματα. Ο Μαρξ μιλώντας για την σύγχρονή του Βρετανία αντιμετώπισε τον καπιταλισμό της εποχής του από την άποψη της σύγκρουσης των δύο κύριων τάξεων, δηλαδή της αστικής τάξης και της εργατική τάξης. Θεωρούσε ότι οι μικροί καταστηματάρχες-έμποροι και άλλα μεσαία στρώματα θα χάνονταν λόγω του ανταγωνισμού από τα μονοπώλια και τα ολιγοπώλια των μεγάλων μετοχικών επιχειρήσεων. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αποσπάσματα σε μεταγενέστερα έργα του που δείχνουν ότι αναγνώριζε μια πιθανή επέκταση ενδιαμέσων στρωμάτων που θα βασίζονταν στη γνώση και τις τεχνικές δεξιότητες.

   

Κριτικές που ασκήθηκαν στο έργο του Μαρξ

i) Ταξική πόλωση.

• Η κοινωνία δεν πρόκειται να καταρρεύσει ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης των δύο μεγάλων τάξεων. Καθίσταται ολοένα και πιο σύνθετη και περίπλοκη, ειδικά με την άνοδο των μεσαίων στρωμάτων.
• Η συγκέντρωση του κεφαλαίου δεν λαμβάνει χώρα, αντίθετα αναπτύσσονται μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Διαχέεται η ιδιωτική ιδιοκτησία (παραγωγικοί και μη παραγωγικοί τομείς).
• Αυξάνεται το βιοτικό επίπεδο, ειδικά της εργατικής τάξης και δεν επέρχεται καμία οικονομική πτώχευση.
• Απέτυχε η ανάπτυξη του σοσιαλισμού μέσω ταξικών συγκρούσεων στα αναπτυγμένα στάδια του καπιταλισμού.

ii) Μη ταξικές βάσεις ανισότητας(εθνικισμός, εθνότητα, κοινωνικό φύλο)

·                Εθνικισμός. Ο Μαρξισμός αντιμετωπίζει πρόβλημα με τις εξής μορφές.

 Η έμφαση στο έθνος αδυνατίζει την έμφαση στην τάξη και την ταξική συνείδηση. Η εθνική ταυτότητα υπερκαλύπτει την ταξική ταυτότητα. Η εθνική συνείδηση συγκρούεται με την ταξική. Ο εθνικισμός είναι ισχυρή πολιτική δύναμη, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, συνδέεται με τη λογική του συμφέροντος του «έθνους κράτους», με αποτέλεσμα πολλές φορές να εκτρέπεται σε πολεμικές συγκρούσεις μεγάλης ή διεθνικής εμβέλειας (Α΄ και Β΄ Παγκόσμιοι Πόλεμοι). Τα θρησκευτικά και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα θολώνουν ακόμη περισσότερο την εικόνα που φιλοτεχνεί η ταξική ανάλυση. Οι μαρξιστές του μεσοπολέμου δεν ήταν σε αντιληφθούν την ουσιαστική έκφραση και έκταση του εθνικισμού ως έκφρασης του μιλιταριστικού κρατισμού του ναζισμού και του φασισμού που προέκυψαν με το τέλος του Α΄ Π.Π. έχοντας απλώς αναλύσει τις ιδεολογίες αυτό διπλό πρίσμα του ιμπεριαλισμού και του τριτοκοσμικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος.

Θανάσης Τσακίρης

Προηγούμενο:
http://tsakthan.blogspot.gr/2017/12/1.html