Κοινωνική αλλαγή και κοινωνικά κινήματα

Κοινωνική Αλλαγή

Με τον όρο «κοινωνική αλλαγή» εννοούμε ότι σταδιακά συντελούνται πολύ μαζικές και μεγάλης σημασίας μεταβολές στον πολιτισμό, στην κοινωνική δομή και την κοινωνική συμπεριφορά. Όμως, ακόμη και αν η κοινωνία μεταβάλλεται, κάποια από τα προηγούμενα χαρακτηριστικά της δε μεταβάλλονται –ή τουλάχιστον δεν αλλάζουν ριζικά. Ορισμένοι τονίζουν τη διαφορά μεταξύ των όρων «κοινωνική μεταβολή» και «κοινωνική αλλαγή», καθώς ο πρώτος αναφέρεται στην αυτόματη και σταδιακή αλλαγή ενώ ο δεύτερος στη συνειδητά επιδιωκόμενη μεταβολή.[1]

Από νωρίς η κοινωνιολογία καταπιάστηκε με το ζήτημα της αλλαγή. Αυτή η ενασχόληση ήταν πολύ έντονη κατά το 19^ο και τον 20ό αιώνα καθώς αφενός οι ρυθμοί της αλλαγής ήταν πολύ έντονοι επιφέροντας ριζικά αποτελέσματα στην κοινωνική δομή -και αυτό λόγω απότομης και επιταχυνόμενης εκβιομηχάνισης- αφετέρου επειδή διαπιστώθηκε ότι υπήρχε ιδιαίτερα σημαντικό χάσμα ανάμεσα στις «ανεπτυγμένες» δυτικές χώρες και στις «υπανάπτυκτες» ή «καθυστερημένες χώρες», ιδίως του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου», ενώ έκπληξη προκαλούσε η αντίθεση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις και στις αποικίες τους που αφέθηκαν να φυτοζωούν σε κατάσταση «κοινωνικής υπανάπτυξης».

Οι κοινωνιολογικές θεωρίες, ειδικά αυτές που αναπτύχθηκαν κατά το 19^ο αιώνα, μπορούν να διαιρεθούν σε θεωρίες της «κοινωνικής εξέλιξης» και σε θεωρίες της «επανάστασης». Οι πρώτες διατυπώθηκαν κυρίως από τους Κοντ, Σπένσερ και Ντυρκέμ. Κεντρική τους ιδέα ήταν ότι οι κοινωνίες εξελίσσονται από απλές αγροτικές επαρχιακές (simple, agrarian, rural) σε σύνθετες, βιομηχανικές/αστικές, (ή από «στρατιωτικές» σε «βιομηχανικές». Οι θεωρίες του λειτουργισμού στο θέμα της κοινωνικής αλλαγής έχουν παρόμοια θέση: η αλλαγή αφορά στην προσαρμογή ενός συστήματος στο περιβάλλον του μέσα από τη διαδικασία της πνευματικής διαφοροποίησης και της αύξησης της δομικής συνθετότητας. ΟΙ θεωρίες της επαναστατικής κοινωνικής αλλαγής, κυρίως οι προερχόμενες από τη σκέψη του Μαρξ, έδωσαν έμφαση στις ταξικές συγκρούσεις, στους πολιτικούς αγώνες και στον ιμπεριαλισμό θεωρώντας ότι είναι οι βασικοί μηχανισμοί που συνέβαλαν στην πραγματικά συγκλονιστική μεταβολή των κοινωνικών δομών.

Οι θεωρίες της κοινωνικής αλλαγής μπορούν να κατανεμηθούν σε διάφορες κατηγορίες με διαφορετικά κριτήρια:[2]

1. Ανάλογα με το επίπεδο ανάλυσης (μικρο- και μακρο-επίπεδα).
2. Ανάλογα με την προέλευση των παραγόντων που συμβάλλουν στην κοινωνική αλλαγή (από το εξωτερικό ή από το εσωτερικό της κοινωνίας, του θεσμού ή της κοινωνικής ομάδας).
3. Ανάλογα με την αιτία που προκαλεί την κοινωνική αλλαγή (δημογραφική πίεση, ταξική σύγκρουση, αλλαγές στον τρόπο παραγωγής, ανάπτυξη νέων συστημάτων πεποιθήσεων)
4.  Ανάλογα με το φορέα της αλλαγής (καινοτομικές ελίτ διανοουμένων, κοινωνικώς αποκλίνοντες, εργατική τάξη)
5. Ανάλογα με το χαρακτήρα της αλλαγής (βαθμιαία διάχυση νέων αξιών και θεσμών, ριζική ρήξη ενός κοινωνικού συστήματος)

Στο πέρασμα του 20ού αιώνα θεωρήθηκε πως η δημιουργία μιας γενικής θεωρίας της κοινωνικής αλλαγής είναι άσκοπη γιατί δεν μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά τις πολλές μεταβολές που έχουν επέλθει ιστορικά. Έτσι έγινε προσπάθεια να συγκροτηθούν θεωρίες μέσου βεληνεκούς προκειμένου να εξηγηθεί η ανάπτυξη συγκεκριμένων θεσμών, κοινωνικών ομάδων, τομέων της κουλτούρας και του πολιτισμού ή πεποιθήσεων. Παρ’ όλα αυτά, η ανθρώπινη πνευματική ανάγκη να εξηγηθεί η μακρο-μεταβολή των κοινωνιών είναι ακόρεστη. Έτσι, στη στροφή του 20ού προς τον 21^ο αιώνα, η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη και οι συνέπειές της για τις κοινωνικές δομές και τον πολιτισμό έδωσαν τροφή για σκέψη. Νέες θεωρίες εμφανίστηκαν αναζωπυρώνοντας τη θεωρητική αναζήτηση και την εμπειρική κοινωνιολογική έρευνα.

---

[1] Τον όρο «κοινωνική μεταβολή» εισήγαγε το 1923 ο William F. Ogburn. Βλ. Τσαούσης Δ. (1984) Χρηστικό λεξικό κοινωνιολογίας. Αθήνα: Εκδ. Gutenberg, σελ. 139.

[2] Βλ. Abercrombie, N., Hill, S. and Turner Br. (2006) Dictionary of Sociology. London, UK: Penguin Books, σελ. 351-352.

Διαβάστε το πλήρες κείμενο...

https://sites.google.com/site/sociologist2007/tsakthan6.doc?attredirects=0

https://sites.google.com/site/sociologist2007/

Συνεχίζεται....


Θανάσης Τσακίρης