Οι 3 «ρίζες» της πολιτικής
οικολογίας
Η πρώτη ρίζα της οικολογίας απαντάται
οπουδήποτε και οποτεδήποτε κάποιοι άνθρωποι σκέφτηκαν ή/και έδρασαν με τρόπους κάπως
παρόμοιους με αυτούς τους σύγχρονου πράσινου κινήματος. Παραδείγματος χάριν, θα
μπορούσαμε να πάμε τόσο πολύ πίσω στο χρόνο όταν οι παλαιολιθικοί
κυνηγοί-συλλέκτες μετακινιόντουσαν ομαδικά για να βρουν τροφή μέσα στο πλαίσιο
της μη εκμεταλλευτικής οργανικής τους σχέσης με το φυσικό περιβάλλον˙ αντλούσαν
από αυτό μόνο τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους χωρίς να επιθυμούν να
συσσωρεύσουν πλεονάσματα τροφών, υλικών κλπ.
Οι μετακινήσεις αυτές ακολουθούσαν τις μετακινήσεις των αγελών των
«άγριων ζώων». Όταν η ορδή των κυνηγών ακολούθησε για πρώτη φορά τις αγέλες των
μεγάλων άγριων ζώων στις εποχικές τους μετακινήσεις, διαμορφώθηκε μια συμβίωση
ανάμεσά τους. Όμως εκεί δεν ήταν στην αρχή το ζώο φιλοξενούμενος του ανθρώπου,
αλλά ο άνθρωπος του ζώου.
Στην αρχαιότητα υπήρξαν αναφορές
που εκθείαζαν τις αρετές και τις απλές αξίες του φυσικού βασιλείου και τις
αντιπαρέθεταν στις διαβρωτικές καταστάσεις των πόλεων. Ανάμεσά τους βρίσκουμε
τους Σοφιστές, τους Στωικούς και τους
Ρωμαίους ποιητές. Αναφορές στη φύση και τις αρετές της βρίσκουμε και στις
λαϊκές μεσαιωνικές καντάδες που εξυμνούν το ελεύθερο πνεύμα των δασών.[1]
Άλλη περίπτωση είναι το ευρύ
πνευματικό κίνημα των Ρομαντικών της Ευρώπης του 19ου αιώνα που αντιδρούσαν στη
ραγδαία εκβιομηχάνιση. Μια ιστορία για τις προελεύσεις των Πράσινων ιδεών
μοιάζει να έχει κατασκευαστεί μόνο μέσω της αναδιατύπωσης των στάσεων έναντι
αυτής της υποτιθέμενης οικολογικής Εδέμ. Οι Ρομαντικοί ποιητές, με τις παραπάνω
από περιστασιακές οικολογικές ευαισθησίες τους, ενθαρρύνθηκαν ηθικά από τον
‘ευγενή άγριο’ του Rousseau στη στροφή του 19ου αιώνα. Οι ποιητές William
Blake, John Keats , Percy Bysshe
Shelley και Lord Byron είχαν ως κεντρική
ιδέα των έργων τους τη «συμφιλίωση του ανθρώπου με τη φύση». Τα έργα τους αλλά και η στάση ζωής τους και η
άμεση πολιτική παρέμβασή τους δημιουργούν την αίσθηση της μιας οικουμενικής
αδελφότητας και προβάλλουν, ιδίως οι
Blake και Shelley, μια ανησυχία για τους παγκόσμιου χαρακτήρα
μετασχηματισμούς. Αυτή η αίσθηση αν ερμηνευόταν αντίστροφα θα μπορούσε να
χρησιμοποιηθεί και για τη δικαιολόγηση του υπάρχοντος τότε μοντέλου της
οργανικής κοινωνίας που κινδυνεύει από την «πρόοδο» και την ισχυροποίηση του
αντιδραστικού ρομαντισμού.
Στα μέσα του 19ου αιώνα απέναντι
στην επέλαση του βιομηχανισμού εκδηλώθηκε και ακόμη μια κριτική που στεκόταν
στην καταστροφή της αισθητικής˙ μιας αισθητικής με επίκεντρο το μη ανθρώπινο
φυσικό κόσμο. Υποδείχθηκε ως αντίδοτο στην αφιλοτεχνία και την ασχήμια της
βιομηχανικής ζωής η «επιστροφή στη φύση», με την έμφαση στην επαρχιώτικη ζωή
και την εγκατάλειψη των πόλεων. Στις ΗΠΑ αυτή η αισθητική κριτική απαντάται
στους Υπερβατικούς λογοτέχνες και στοχαστές όπως ο Henry David Thoreau . Αυτό το ρεύμα ενδιαφερόταν για τις
πνευματικές συνδέσεις που συσχέτιζαν την ανθρωπότητα με τη φύση και τον Θεό. Διακρίνει κανείς στο έργο τους μια θεματική
και μια μεθοδολογία που θα συναντήσουμε αργότερα στη λεγόμενη «βαθιά
οικολογία». Ο μέντορας του Thoreau ήταν ο Ralph Waldo Emerson ο οποίος
υποστήριζε ότι οι άνθρωποι δεν αποδέχονταν πλήρως την ομορφιά της φύσης. Στα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε να μειώνεται η
θρησκευτική πίστη και να αναγορεύεται ο άνθρωπος σε Θεό: «Ο αληθινός οικολόγος
δεν θα μπορούσε να εμφανισθεί παρά στα μέσα του περασμένου αιώνα» γιατί «όλες
οι προηγούμενες εποχές …θεωρούσαν τη γη ως το μοναδικό πεδίο του ανθρώπου
ακριβώς λόγο της ύπαρξης του Θεού» αφού «τόσο η θρησκευτική όσο και η φυσική
θεολογία ήταν εμποτισμένες με την ιδέα ενός Θεοκεντρικού κόσμου.» Όταν «η
επιστήμη ανέλαβε το ρόλο της θρησκείας στα μέσα του 19ου αιώνα, παράκμασε η
πεποίθηση ότι ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο θέτοντας ένα σκοπό και στην ύψιστη θέση
τον άνθρωπο.» Όμως, χωρίς την ύπαρξη σκοπού πώς θα επρόκειτο να ζει στη γη ο
άνθρωπος; Δεν γινόταν αποδεκτή η ηδονιστική απάντηση να την απολαύσει όσο το
δυνατό περισσότερο χρονικά. Εάν είχε γίνει ο άνθρωπος Θεός, τότε είχε γίνει
ποιμένας του πλανήτη, φύλακας υπεύθυνος για την οικονομία (oeckonomie) της
γης.»
Συνεχίζεται...
Θανάσης Τσακίρης
Σημειώσεις και παραπομπές
Θανάσης Τσακίρης
Σημειώσεις και παραπομπές
[1] Piers Stephens, John Barry, Andrew Dobson (2006) Contemporary Environmental Politics: From
Margins to Mainstream. London UK and New York, NY: Routledge
No comments:
Post a Comment