ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (ΔΙΤΟΜΟ)
ΚΑΙ Η ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕ
ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΠΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ
ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ
RUSSELL BERTRAND
Εκδ. Αρσενίδης
Οι
αντιλήψεις περί της ζωής και του κόσμου πού ονομάζουμε "φιλοσοφικές"
είναι προϊόν δύο παραγόντων: ο ένας είναι οι κληρονομημένες θρησκευτικές και
ηθικές αντιλήψεις, ο δεύτερος είναι το είδος της έρευνας πού μπορεί να αποκληθή
"επιστημονική", με την ευρύτατη σημασία της λέξεως. Οι φιλόσοφοι
διαφέρουν μεταξύ των βαθύτατα ως προς την αναλογία κατά την οποίαν οι δύο αυτοί
παράγοντες υπεισέρχονται στα συστήματα των, άλλ' η παρουσία και των δύο, ως ένα
ορισμένο βαθμό, χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία.
Η "φιλοσοφία" είναι μία λέξη πού χρησιμοποιήθηκε κατά ποικίλους τρόπους, άλλοτε με πλατύτερη, άλλοτε με στενότερη έννοια. Προτίθεμαι να τη χρησιμοποιήσω στην ευρύτατη της έννοια, πού θα προσπαθήσω τώρα να εξηγήσω. Η φιλοσοφία, όπως θα υπονοώ τη λέξη, είναι κάτι ενδιάμεσο μεταξύ θεολογίας και επιστήμης. Όπως και η θεολογία, συνίσταται σε θεωρήσεις επί θεμάτων ως προς τα οποία η ακριβής γνώση υπήρξεν, ως την ώρα, ανεπιβεβαίωτη αλλά, όπως η επιστήμη, απευθύνεται προς την ανθρώπινη λογική μάλλον παρά προς το δόγμα, είτε περί παραδόσεως πρόκειται είτε περί αποκαλύψεως. Κάθε οριστική γνώση - αυτό τουλάχιστον ισχυρίζομαι - ανήκει στην επιστήμη, κάθε δόγμα, καθ' όσον υπερβαίνει την οριστική γνώση, ανήκει στη θεολογία. Αλλά μεταξύ θεολογίας και επιστήμης υπάρχει μια νεκρά ζώνη, εκτεθειμένη σ' επιθέσεις και από τις δύο πλευρές. Αυτή η νεκρά ζώνη είναι η φιλοσοφία. Σχεδόν όλα τα ρωτήματα πού παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον στα θεωρητικά πνεύματα είναι μορφής τέτοιας πού δεν βρίσκουν απόκριση στην επιστήμη, και οι πλήρεις αυτοπεποιθήσεως απαντήσεις των θεολόγων δεν φαίνονται πια τόσο πειστικές όσο στους περασμένους αιώνες. Χωρίζεται πράγματι ο κόσμος σε πνεύμα και ύλη, και αν ναι, τί είναι πνεύμα και τί είναι ύλη; Υπόκειται το πνεύμα στην ύλη ή μήπως εξουσιάζεται από ανεξάρτητες δυνάμεις; Έχει μήπως το σύμπαν ενότητα ή σκοπό; Εξελίσσεται προς κάποιο πέρας; Υπάρχουν, πράγματι, φυσικοί νόμοι, ή μήπως πιστεύουμε σ' αυτούς μόνον διότι τρέφουμε έμφυτον έρωτα προς την τάξη; Είναι ο άνθρωπος αυτό πού φαίνεται στον αστρονόμο, ένα μικροσκοπικό σβωλαράκι από άνθρακα και νερό πού έρπει επάνω σ' έναν μικρό και δίχως σημασία πλανήτη; 'Η μήπως είναι τέτοιος όπως φαίνεται στον Άμλετ; Είναι μήπως ταυτόχρονα και τα δύο; Υπάρχει μήπως ένας ανώτερος τρόπος ζωής και ένας άλλος ευτελής, ή μήπως όλοι οι τρόποι ζωής είναι απλούστατα μάταιοι; Εάν υπάρχει ανώτερος τρόπος ζωής σε τί συνίσταται και πώς μπορούμε να τον επιτύχουμε; Πρέπει το καλό να είναι αιώνιο για να εκτιμάται επάξια, ή μήπως αξίζει να το επιζητούμε και όταν ακόμη το σύμπαν κινείται αδυσώπητα προς τον αφανισμό; Υπάρχει πράγματι αυτό πού αποκαλούμε σοφία, ή μήπως αυτό πού φαίνεται ως σοφία δεν είναι παρά μόνον η πεμπτουσία της τρέλας; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά δεν είναι δυνατόν να βρεθή στο εργαστήριο. Οι θεολογίες διακηρύσσουν ότι δίνουν απαντήσεις, υπερβολικά οριστικές απαντήσεις, άλλ' ακριβώς η οριστικότητά των αυτή παρακινεί τα σύγχρονα πνεύματα να τις αντιμετωπίζουν με δυσπιστία. Η μελέτη των ζητημάτων αυτών, αν μη και η απάντηση σ' αυτά, είναι έργο της φιλοσοφίας. [. . .] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)
Η "φιλοσοφία" είναι μία λέξη πού χρησιμοποιήθηκε κατά ποικίλους τρόπους, άλλοτε με πλατύτερη, άλλοτε με στενότερη έννοια. Προτίθεμαι να τη χρησιμοποιήσω στην ευρύτατη της έννοια, πού θα προσπαθήσω τώρα να εξηγήσω. Η φιλοσοφία, όπως θα υπονοώ τη λέξη, είναι κάτι ενδιάμεσο μεταξύ θεολογίας και επιστήμης. Όπως και η θεολογία, συνίσταται σε θεωρήσεις επί θεμάτων ως προς τα οποία η ακριβής γνώση υπήρξεν, ως την ώρα, ανεπιβεβαίωτη αλλά, όπως η επιστήμη, απευθύνεται προς την ανθρώπινη λογική μάλλον παρά προς το δόγμα, είτε περί παραδόσεως πρόκειται είτε περί αποκαλύψεως. Κάθε οριστική γνώση - αυτό τουλάχιστον ισχυρίζομαι - ανήκει στην επιστήμη, κάθε δόγμα, καθ' όσον υπερβαίνει την οριστική γνώση, ανήκει στη θεολογία. Αλλά μεταξύ θεολογίας και επιστήμης υπάρχει μια νεκρά ζώνη, εκτεθειμένη σ' επιθέσεις και από τις δύο πλευρές. Αυτή η νεκρά ζώνη είναι η φιλοσοφία. Σχεδόν όλα τα ρωτήματα πού παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον στα θεωρητικά πνεύματα είναι μορφής τέτοιας πού δεν βρίσκουν απόκριση στην επιστήμη, και οι πλήρεις αυτοπεποιθήσεως απαντήσεις των θεολόγων δεν φαίνονται πια τόσο πειστικές όσο στους περασμένους αιώνες. Χωρίζεται πράγματι ο κόσμος σε πνεύμα και ύλη, και αν ναι, τί είναι πνεύμα και τί είναι ύλη; Υπόκειται το πνεύμα στην ύλη ή μήπως εξουσιάζεται από ανεξάρτητες δυνάμεις; Έχει μήπως το σύμπαν ενότητα ή σκοπό; Εξελίσσεται προς κάποιο πέρας; Υπάρχουν, πράγματι, φυσικοί νόμοι, ή μήπως πιστεύουμε σ' αυτούς μόνον διότι τρέφουμε έμφυτον έρωτα προς την τάξη; Είναι ο άνθρωπος αυτό πού φαίνεται στον αστρονόμο, ένα μικροσκοπικό σβωλαράκι από άνθρακα και νερό πού έρπει επάνω σ' έναν μικρό και δίχως σημασία πλανήτη; 'Η μήπως είναι τέτοιος όπως φαίνεται στον Άμλετ; Είναι μήπως ταυτόχρονα και τα δύο; Υπάρχει μήπως ένας ανώτερος τρόπος ζωής και ένας άλλος ευτελής, ή μήπως όλοι οι τρόποι ζωής είναι απλούστατα μάταιοι; Εάν υπάρχει ανώτερος τρόπος ζωής σε τί συνίσταται και πώς μπορούμε να τον επιτύχουμε; Πρέπει το καλό να είναι αιώνιο για να εκτιμάται επάξια, ή μήπως αξίζει να το επιζητούμε και όταν ακόμη το σύμπαν κινείται αδυσώπητα προς τον αφανισμό; Υπάρχει πράγματι αυτό πού αποκαλούμε σοφία, ή μήπως αυτό πού φαίνεται ως σοφία δεν είναι παρά μόνον η πεμπτουσία της τρέλας; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά δεν είναι δυνατόν να βρεθή στο εργαστήριο. Οι θεολογίες διακηρύσσουν ότι δίνουν απαντήσεις, υπερβολικά οριστικές απαντήσεις, άλλ' ακριβώς η οριστικότητά των αυτή παρακινεί τα σύγχρονα πνεύματα να τις αντιμετωπίζουν με δυσπιστία. Η μελέτη των ζητημάτων αυτών, αν μη και η απάντηση σ' αυτά, είναι έργο της φιλοσοφίας. [. . .] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)
No comments:
Post a Comment