ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΕΤΕ ΠΡΙΝ ΤΑ ΔΙΑΒΑΣΕΙ Ο...ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ

Κρίση του καπιταλισμού - χωρίς επιστροφή;
του Χρήστου Λάσκου

http://www.rednotebook.gr/details.php?id=4687



Αν ο καπιταλισμός δεν μπορεί να γίνει πλέον ούτε μετρίως υποφερτός, όπως οι εγκυρότεροι απολογητές του παραδέχονται, δεν είναι καιρός να κάνουμε τον αντικαπιταλισμό κύριο στοιχείο της άμεσης παρέμβασής μας;

Τις τελευταίες μέρες, και με αφορμή τη συνάντηση των πλουσίων, των πλανητικών εξουσιαστών, και ενίων άλλων εξαιρετικά επιδραστικών ντενεκέδων, στο Νταβός, επέστρεψε ως θέμα η ίδια η μακροβιότητα-βιωσιμότητα του καπιταλισμού. Από τα ελβετικά τραπέζια συζητήσεων εκπέμφθηκε μήνυμα ανησυχίας: αν η κατάσταση συνεχιστεί στην ίδια τροχιά για δύο-τρία ακόμη χρόνια, λέχθηκε, το σύστημα κινδυνεύει να καταστραφεί ολοσχερώς. Στην πραγματικότητα, μάλιστα, οι προβλέψεις αυτές είναι περισσότερο απειλητικές από εκείνες δεδηλωμένων αντικαπιταλιστών, όπως ο Βαλερστάιν, που ήδη δέκα χρόνια πριν από την κρίση του 2008 προφήτευε την έκλειψη του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά σε μια χρονική προοπτική διπλάσια από αυτήν των νταβοσιανών.

Είναι βάσιμες, όμως, αυτές οι ανησυχίες; Ή πρόκειται για μεγαλοκαπιταλιστικές υστερίες, που διανθίζουν με new age ή άλλα αποκαλυψιακά «οράματα» βαρετές συνάξεις στα τέσσερις χιλιάδες μέτρα υψόμετρο; Τελικά, κινδυνεύει το σύστημα με κατάρρευση, όπως πολλοί πλέον ισχυρίζονται;

Νομίζω πως μπορούμε να σκεφτούμε γόνιμα αν μετατοπίσουμε λίγο τη συζήτηση. Είναι παραπάνω από εμφανές πως τα τέσσερα τελευταία χρόνια όλα όσα έχουν επιχειρηθεί ως υπέρβαση της καπιταλιστικής κρίσης δεν φαίνεται να δίνουν λύση. Καμιά συνεκτική στρατηγική δεν έχει παρουσιαστεί από τη μεριά των κυρίαρχων. Το μόνο που φαίνεται να τους ενοποιεί ενεργητικά είναι μια απόφαση να επιτεθούν στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις, επιχειρώντας να μεταφέρουν τα βάρη της κρίσης αποκλειστικά πάνω τους. Στην πραγματικότητα, η συνολική αστική στρατηγική σε παγκόσμιο επίπεδο συνίσταται στο –φανατικά υλοποιούμενο– «φάτε τους και θα δούμε». Η ακραία αύξηση του ποσοστού εκμετάλλευσης, μόνιμη και διαχρονική επιδίωξη του κεφαλαίου σε κάθε μια από τις ιστορικές κρίσεις του συστήματος τους δύο τελευταίους αιώνες, επιτρέπει την ανάσχεση της πτωτικής κερδοφορίας στις συνθήκες της υπερσυσσώρευσης, δεν επιλύει, ωστόσο, το πρόβλημα. Ως δεδομένη συνθήκη, μάλιστα, υποδεικνύει πόσο μακριά από μια ρεαλιστική απεικόνιση της κατάστασης που επικρατεί στον κόσμο σήμερα είναι οι νεοκεϋνσιανές «προτάσεις διεξόδου», που φαντασιώνονται πως το ίδιο το συμφέρον του συστήματος θα μπορούσε να επιβάλει μια μεγάλη στροφή στην οικονομία προς όφελος του … 99%. Απλώς, δεν ισχύει – όπως δεν ίσχυσε και ποτέ άλλοτε.

Η επιστροφή στη μεταπολεμική –«κεϋνσιανή»– συνθήκη για το σύστημα είναι απαγορευμένη επιλογή. Και τότε, άλλωστε, η σοσιαλδημοκρατική συναίνεση υπήρξε περισσότερο αποτέλεσμα των ταξικών αγώνων σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, παρά «επιλογή» του συστήματος: η κρίση του ‘30 είχε «επιλυθεί» με την ολοκληρωτική ισοπέδωση του κόσμου στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η συναίνεση της «χρυσής εποχής», για να το πω αλλιώς, ήταν η τελική απάντηση στην απειλή του ’17 και στους όρους που αυτό δημιούργησε για τον καπιταλιστικό κόσμο. Δεν επρόκειτο περί «επιλογής».

Έστω και έτσι, όμως, γιατί δεν θα μπορούσε να υπάρξει μια παρόμοια ρύθμιση σήμερα, όχι από επιλογή, αλλά «αναγκαστικά»; Αυτό είναι που θέτουν στην πραγματικότητα οι νεοκεϋνσιανοί, όταν επικαλούνται το ίδιο το συμφέρον του συστήματος.

Νομίζω πως την καλύτερη απάντηση σε αυτό την έδωσε στις αρχές του Δεκεμβρίου, σε άρθρο του στους Financial Times (στο πλαίσιο ενός αφιερώματος με θέμα “Capitalism in Crisis”) ο Lawrence Summers. Ο Summers δεν είναι τυχαίος: ο υπ’ αριθμόν ένα άνθρωπος του Κλίντον αποτελεί εισηγητή και «πυλώνα» της περίφημης «Συναίνεσης της Ουάσιγκτον», της καπιταλιστικής στρατηγικής, δηλαδή, που διαμόρφωσε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την κατάσταση του κόσμου στα 20 τελευταία χρόνια. Ο Summers, λοιπόν, ισχυρίζεται πως για τις «αρρυθμίες» που παρατηρούνται μετά το 2008, όπως π.χ. η μεγάλη ανεργία, δεν ευθύνεται ο καπιταλισμός, αλλά η … τεχνολογία με την ευρύτερη έννοια. Ας δούμε την αφήγησή του, όπως τη συνοψίζει ο Michael Roberts [1]: «Έτσι, η γεωργία έδωσε τη θέση της στη βιομηχανία στον 19ο αιώνα και, εξαιτίας αυτού, άνθρωποι έχασαν τη βιωτή τους και η ανισότητα αυξήθηκε. Κατόπιν, στον 20ο αιώνα, η βιομηχανία έδωσε τη θέση της στις υπηρεσίες και το ίδιο πράγμα συνέβη ξανά. Τώρα, στον 21ο αιώνα, όλες οι δουλειές και τα εισοδήματα εντοπίζονται σε τομείς που αυξάνουν την ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου, όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η κατοικία, και όχι σε αγαθά ή άλλες χαμηλής αξίας υπηρεσίες. Το πρόβλημα είναι …πως αυτές οι δραστηριότητες ανήκουν κυρίως στο δημόσιο τομέα και δεν υπόκεινται στο κίνητρο του κέρδους».

Ο Summers μας λέει, συνεπώς, πως η κερδοφορία δεν είναι πλέον αρκετή στον υφιστάμενο ιδιωτικό τομέα και, επομένως, για να σώσουμε τον καπιταλισμό, άρα και την …ευημερία μας, πρέπει να καταστρέψουμε κι άλλες δημόσιες υπηρεσίες, περνώντας το προϊόν τους στη σφαίρα του εμπορεύματος. Άρα, η λύση στα τωρινά μας προβλήματα είναι ακόμη περισσότερος καπιταλισμός.

Η ανάλυση είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική. Ένας γκουρού του καπιταλισμού εξηγεί πως η κατάσταση είναι απολύτως χωρίς επιστροφή. Το κεφάλαιο όχι μόνο δεν είναι διατεθειμένο να εγκαταλείψει σφαίρες δραστηριότητας, προστατευμένες μέχρι πρότινος προς όφελος όλου του πληθυσμού, αλλά είναι υποχρεωμένο, επί ποινή εξαφάνισης, να αποικιοποιήσει το σύμπαν ολόκληρο, αν είναι δυνατόν. Όσοι, λοιπόν, πιστεύουν πως μια ορισμένη αποεμπορευματοποίηση, μαζί με μια κάποια επιστροφή του κράτους στην οικονομία, είναι συμβατές με τις τωρινές απαιτήσεις της καπιταλιστικής συσσώρευσης, πλανώνται πλάνην οικτράν.

Αυτός λοιπόν είναι ένας επιπλέον λόγος να προβάλλουμε εντονότερα την επικαιρότητα του σοσιαλισμού. Αν ο καπιταλισμός δεν μπορεί να γίνει πλέον ούτε μετρίως υποφερτός, όπως οι εγκυρότεροι απολογητές του παραδέχονται, δεν είναι καιρός να κάνουμε τον αντικαπιταλισμό κύριο στοιχείο της άμεσης παρέμβασής μας;

[1] M. Roberts, Capitalism in Crisis –the apologia, Michael Roberts Blog, 13 January 2012



Γιάννης Μηλιός, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο ΕΜΠ.




1. Εκ του αποτελέσματος, έχουμε την εντύπωση πως το μνημόνιο δεν σχεδιάστηκε για να «σώσει» την κοινωνία, αλλά το αντίθετο. Ποια είναι η άποψη σας;

Το Μνημόνιο σχεδιάστηκε για να φορτώσει όλα τα βάρη της κρίσης στους εργαζόμενους, τους συνταξιούχους και τις μεσαίες τάξεις, για να «σώσει» επομένως το κεφάλαιο και τα συμφέροντά του.

Η κρίση στην Ελλάδα είναι συνέπεια της παγκόσμιας κρίσης του 2008, του τρόπου που λειτουργεί η Ευρώπη και των πολιτικών που άσκησε το σύστημα εξουσίας στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες.

Σε παγκόσμιο επίπεδο η κρίση έχει χαρακτήρα συστημικό, καθόσον συνιστά χρεοκοπία του νεοφιλελεύθερου τρόπου λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η νεοφιλελεύθερη αρχιτεκτονική της ΟΝΕ αποδείχθηκε αντιφατική και τελικά ανίσχυρη μπροστά στην κρίση. Οι ανισορροπίες που προέκυψαν την προηγούμενη περίοδο μεταξύ των χωρών-μελών λειτούργησαν αποσταθεροποιητικά για την Ευρωζώνη (ΖτΕ) με το ξέσπασμα της κρίσης. Οι χώρες που σημείωσαν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) αφενός προσέλκυσαν αποταμιεύσεις (κυρίως επενδύσεις χαρτοφυλακίου) από το εξωτερικό, ενώ αφετέρου κατέληξαν με σημαντικά εμπορικά ελλείμματα στις τρέχουσες συναλλαγές. Μετά την κρίση οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου κατέρρευσαν χωρίς να εκλείψουν τα εμπορικά ελλείμματα.

Σε εθνικό επίπεδο, η κρίση είναι εντονότερη στην Ελλάδα λόγω του ακραίου χαρακτήρα που πήραν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές ήδη από τη δεκαετία του 1990, μέσα από τη διαρκώς διευρυνόμενη νόμιμη φοροαπαλλαγή (αλλά και τη φοροδιαφυγή) του κεφαλαίου και των ψηλών εισοδημάτων.

Αν η άμεση φορολογία στην Ελλάδα βρισκόταν απλά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο κατά την περίοδο 2000-2008, το Δημόσιο θα είχε εισπράξει επιπλέον φορολογικά έσοδα 95 δις ευρώ. Συνυπολογίζοντας τα έτη 2009 και 2010, προκύπτει ότι το ελληνικό Δημόσιο παραιτήθηκε υπέρ των ψηλών εισοδημάτων από έσοδα που αντιστοιχούν στο δάνειο που έλαβε η χώρα από την Τρόικα.



2. Σε ποιο βαθμό ευθύνονται τα πρόσωπα και η ικανότητα της κυβέρνησης για την αποτυχία των στόχων του μνημονίου;

Η κρίση αποτέλεσε μία πρώτης τάξεως «ευκαιρία» για την αναγκαία «διόρθωση» (μέσα από τη βίαιη αναδιανομή εισοδήματος και εξουσίας υπέρ των δυνάμεων του κεφαλαίου), των αντιφάσεων της πρώτης φάσης του εγχειρήματος της ΖτΕ. Από την πλευρά της καπιταλιστικής εξουσίας τέθηκε έτσι σε κίνηση μία σκληρή και άνευ προηγουμένου επίθεση στην εργασία, η οποία εκδηλώνεται στο όνομα της δημοσιονομικής εξυγίανσης και της ανταγωνιστικότητας. To Μνημόνιο δεν σχεδιάστηκε για να πετύχει τους διακηρυγμένους στόχους του (μείωση δημοσιονομικών ελλειμμάτων κλπ.), αλλά για να αναδιαρθρωθεί η κοινωνία σε αντιδραστική κατεύθυνση: Να συσσωρευτεί ο πλούτος σε λίγα χέρια, να ενισχυθούν τα κέρδη και ο εργοδοτικός δεσποτισμός, να αποδομηθούν τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα, να αυξηθεί η «ελαστικότητα» της εργασίας… Από την άποψη αυτή, το Μνημόνιο έχει κερδίσει αρκετές μάχες. Θα κερδίσει και τον (κοινωνικό) πόλεμο, αν τα κινήματα και οι δυνάμεις της εργασίας δεν το ανατρέψουν.



3. Τα ποσοστά ανεργίας, και ιδιαίτερα στους νέους, έχουν αγγίξει κόκκινο. Οι εργασιακές σχέσεις αποδιαρθρώνονται. Σε τι εργασιακό τοπίο οδεύουμε;

Για την καπιταλιστική εξουσία η ύφεση επιλέγεται ως στρατηγική εκκαθάρισης (των ανεπαρκώς αξιοποιούμενων ατομικών κεφαλαίων, αλλά και των κοινωνικών θεσμών που προστατεύουν την εργασία) και αναδιανομής (εισοδήματος και εξουσίας υπέρ του αστισμού). Το βάθεμα της κρίσης αποτελεί «εκκαθάριση» για το κεφάλαιο, καταστροφή κάθε «εμποδίου» στην «ανταγωνιστικότητα», ώστε το ποσοστό κέρδους να κινηθεί και πάλι ανοδικά παράλληλα με τη φτώχεια των πολλών και την ανεργία, ώστε η συσσώρευση να επιταχυνθεί και πάλι, αρχίζοντας έστω από μικρότερη συνολική παραγωγή.

Η στρατηγική του κεφαλαίου είναι επομένως η υποτίμηση της αγοραστικής δύναμης των μισθωτών, και για την ταχύτερη επίτευξη του στόχου αυτού η ψηλή ανεργία αποτελεί προϋπόθεση. Βέβαια, όλα τα πράγματα έχουν και την αντίθετη όψη τους: Αν η πλειοψηφία των εργαζομένων μπει σε μια κατάσταση επισφάλειας, τότε γίνεται επισφαλής και η αναπαραγωγή του κεφαλαίου, διότι το κεφάλαιο είναι κοινωνική σχέση, η ύπαρξή του στηρίζεται στην ύπαρξη, την ομαλή αναπαραγωγή και την ευρεία συναίνεση στην εκμετάλλευση της εργασίας.



4. Ταυτόχρονα με την οικονομική εξαθλίωση της κοινωνίας, συρρικνώνονται τα δημοκρατικά δικαιώματα και η ίδια η δημοκρατία. Η δημοκρατία τελικά, αποτελεί εμπόδιο ή προϋπόθεση για έξοδο απ’ την κρίση;

Το κύριο χαρακτηριστικό της κρίσης είναι η συνολική επαναδιαπραγμάτευση του συσχετισμού δύναμης ανάμεσα στον κόσμο της εργασίας και τις δυνάμεις του κεφαλαίου. Υπό αυτό το πρίσμα δεν μπορεί να υπάρξει μία καθολικά αποδεχτή μεθοδολογία για την έξοδο από την κρίση. Κάθε πρόταση φέρει μαζί της μια συγκεκριμένη ταξική οπτική και μεροληψία. Κάθε πρόταση στηρίζεται και σε διαφορετικές προτεραιότητες. Από τη μία μεριά υπάρχουν τα ζητήματα της ανάκαμψης της κερδοφορίας και από την άλλη μεριά υπάρχουν τα ζητήματα της ανεργίας, των μισθών, των εργασιακών δικαιωμάτων ...

Έτσι, η δημοκρατία αποτελεί εμπόδιο για την έξοδο από την κρίση προς όφελος του κεφαλαίου. Ταυτόχρονα η δημοκρατία αποτελεί προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση προς το συμφέρον της εργασίας.



5. Τι επιπτώσεις για τους εργαζόμενους και την κοινωνία θα είχε η επιστροφή της Ελλάδας σε εθνικό νόμισμα και κατά πόσο αυτή θα επηρέαζε την ελληνική και ευρωπαϊκή κοινότητα;

Η έξοδος από το ευρώ, με τις σημερινές συνθήκες που επικρατούν τόσο διεθνώς όσο και στην Ευρώπη δεν είναι μία επιλογή προς το συμφέρον των εργαζόμενων και επομένως δεν μπορεί να είναι επιλογή των δυνάμεων της Αριστεράς. Την έξοδο από το ευρώ προτείνουν άλλωστε υπερσυντηρητικοί κύκλοι επειδή προσδοκούν είτε ότι θα ευνοηθούν οι χρηματαγορές, είτε ότι μέσω των παλιών εθνικών νομισμάτων και του συναλλαγματικού πολέμου που θα ξεσπάσει, θα εφαρμοστούν ακόμα πιο σκληρές πολιτικές ενάντια στους εργαζόμενους.

Αλλά και η γενικότερη αποτίμηση της παγκόσμιας κατάστασης δείχνει ότι για να ανατραπεί η σημερινή παγκόσμια ηγεμονία του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος και να προωθηθούν στρατηγικοί στόχοι όπως ο έλεγχος των διεθνών αγορών και των τραπεζών, η προστασία του περιβάλλοντος και ο κοινωνικός μετασχηματισμός υπέρ των εργαζομένων απαιτούνται λύσεις που αφορούν κυρίως την αλλαγή των ταξικών συσχετισμών δύναμης σε κάθε (ευρωπαϊκή) χώρα, και όχι λύσεις προώθησης της «εθνικής ανταγωνιστικότητας» έναντι των άλλων χωρών. Θα ήταν αστείο να προτείνουμε π.χ. στους Πορτογάλους εργαζομένους να αγωνιστούν για να υιοθετήσει η χώρα τους το «νέο εσκούδο», ώστε μέσα από αλλεπάλληλες ανταγωνιστικές υποτιμήσεις να αυξηθούν, υποτίθεται, τα κέρδη των Πορτογάλων καπιταλιστών εξαγωγέων, και έτσι να βελτιωθεί, υποτίθεται επίσης, και η θέση των Πορτογάλων εργαζομένων.

Η έξοδος από το ευρώ, στις σημερινές διεθνείς συνθήκες παγκόσμιας κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού, είναι απατηλή λύση αφού οι πιέσεις των χρηματαγορών σε ένα αδύνατο εθνικό νόμισμα για ευθυγράμμιση με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και για να αποδεχθεί ο εργαζόμενος κόσμος μεγαλύτερες θυσίες από αυτές που υφίσταται τώρα, θα είναι μεγαλύτερες.



6. Τι μπορούμε να κάνουμε από δω και πέρα;

Μια εναλλακτική διακυβέρνηση είναι αναγκαία. Μια διακυβέρνηση που θα προστατεύει την κοινωνία από τον ασφυκτικό έλεγχο των χρηματαγορών και θα προτάσσει τις κοινωνικές ανάγκες έναντι του καταναγκασμού για συνεχή αύξηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου. Η «λογική» των κοινωνικών αναγκών και του κοινωνικού ελέγχου αποτελεί ένα εναλλακτικό πρόταγμα απέναντι στη λογική της «ανταγωνιστικότητας» και του κέρδους ως προϋπόθεσης για την (ανεύρετη) λαϊκή ευημερία. Αποκτά έτσι αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο, επιτρέπει να τεθεί με μαζικούς όρους η προοπτική του σοσιαλισμού. Όμως, για μια τέτοια προοπτική απαιτείται η μεγαλύτερη δυνατή συσπείρωση πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων σε ένα κοινό πλαίσιο συγκεκριμένων στόχων.

Πρώτος Στόχος: Η οργάνωση μιας καθολικής αντίστασης απέναντι στην σημερινή επίθεση στα κοινωνικά δικαιώματα, την εργασία και το κοινωνικό κράτος. Αιχμή των κοινωνικών αγώνων πρέπει να είναι η κοινωνική αλληλεγγύη, η υπεράσπιση των εργασιακών δικαιωμάτων και της απασχόλησης, η διεύρυνση των κοινωνικών αγαθών.

Δεύτερος στόχος: Η δίκαιη αναδιανομή του πλούτου. Η φορολόγηση του κεφαλαίου και του συσσωρευμένου πλούτου, καθώς και των χρηματιστηριακών συναλλαγών με στόχο ένα κοινωνικό ισοσκελισμένο κρατικό Προϋπολογισμό. Η κοινωνική προστασία και η στήριξη του λαϊκού εισοδήματος. Η δραστική περικοπή του κράτους καταστολής υπέρ του κράτους πρόνοιας.

Τρίτος στόχος: Η αποτροπή της ιδιωτικοποίησης της δημόσιας περιουσίας. Η ανασυγκρότηση της δημόσιας διοίκησης, με στόχο τη διαφάνεια και την κοινωνική αποτελεσματικότητα και λογοδοσία.

Τέταρτος στόχος: Η αναδιαπραγμάτευση του χρέους, με στόχο τη διαγραφή μεγάλου μέρους του (αυτού που διακρατούν οι τράπεζες, η ΕΚΤ, το ΔΝΤ, τα «επενδυτικά» κεφάλαια) και τη βελτίωση των όρων αποπληρωμής και τη μείωση της δαπάνης εξυπηρέτησης σε βιώσιμα επίπεδα του τμήματος που διακρατούν τα ελληνικά και διεθνή ασφαλιστικά ταμεία και οι μικροκαταθέτες.

Πέμπτος στόχος: Η χειραφέτηση από τον έλεγχο των αγορών. Η όποια ρύθμιση του χρέους από μόνη της δεν μπορεί να διασφαλίσει ότι δεν θα επανέλθουμε σε ένα καθεστώς υπερχρέωσης. Χρειάζεται λοιπόν ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης, στο οποίο καθοριστικό ρόλο θα παίζουν οι σταθερές εργασιακές σχέσεις, η ισχυρή δημόσια παρέμβαση για αναδιανομή και ανακατανομή πόρων υπέρ των επενδύσεων, της πλήρους απασχόλησης και της περιβαλλοντικής προστασίας, καθώς και μια νέα λειτουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της ΖτΕ, που θα χρηματοδοτεί με ευνοϊκούς όρους την ανάπτυξη αυτή. Σήμερα η ΕΚΤ δανείζει τις ιδιωτικές τράπεζες με επιτόκιο 1%, ενώ τα κράτη με πολλαπλάσιο επιτόκιο. Αυτό είναι μια απόφαση καθαρά πολιτική. Και με πολιτικούς όρους μπορεί και πρέπει να ανατραπεί.

Έκτος στόχος: Ένα τραπεζικό σύστημα στην υπηρεσία της κοινωνίας. Στην Ελλάδα τα τελευταία τρία χρόνια έχουν δοθεί στις τράπεζες σε ρευστό και εγγυήσεις σχεδόν όσα δανειζόμαστε από τη τρόικα. Το αίτημα, λοιπόν για κοινωνικοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι δίκαιο και αναγκαίο. Για ένα τραπεζικό σύστημα υπό δημόσιο έλεγχο που θα υπερασπίζεται και θα προωθεί το δημόσιο συμφέρον (με διαφοροποιημένες πολιτικές «ειδικού σκοπού» που θα διευκολύνουν την ανάπτυξη, την κοινωνική προστασία, την κοινωνική συνοχή και το περιβάλλον, καθώς και για την προστασία των αποταμιεύσεων από αυθαίρετες και καταχρηστικές πρακτικές) και όχι το συμφέρον κάποιων αόρατων μετόχων.

Έβδομος στόχος: Η ρύθμιση του εσωτερικού ιδιωτικού χρέους και κυρίως των υπερχρεωμένων νοικοκυριών.

Όγδοος στόχος: Η υπεράσπιση της δημοκρατίας μέσα στην κρίση.




Αυτό θα το διαβάσετε;

του Γιάνη Βαρουφάκη
Το Μνημόνιο, που κάποιοι δεν διάβασαν πριν υπερψηφίσουν, βασιζόταν στην λογική ότι χωρίς τα δάνεια των €110 δις που προέβλεπε:

1. το ελληνικό κράτος θα εξαναγκαζόταν σε στάση πληρωμών η οποία θα μας έθετε για τουλάχιστον 10 χρόνια εκτός αγορών

2. δεν θα υπήρχαν αρκετοί πόροι για να πληρωθούν μισθοί και συντάξεις

3. δεν θα δινόταν χρόνος στην ελληνική οικονομία να ανακάμψει και να παραγάγει τα πρωτογενή πλεονάσματα που θα μας επέτρεπαν να κάνουμε βήματα πίσω από το χείλος της χρεοκοπίας.

Τότε κάποιοι είχαμε πει ότι αυτό το τρίπτυχο αποτελούσε επικίνδυνη φαντασίωση. Καθώς οι όροι για να πάρουμε το δάνειο εγγυόντουσαν την υφεσιακή δίνη στην οποία θα εισερχόταν η χώρα, τα πλεονάσματα του (3) δεν θα παράγονταν, το σημείο (1) δεν θα το αποφεύγαμε έτσι κι αλλιώς, και, για αυτό τον λόγο, θα επιστρέφαμε θέλοντας και μη στο (2), στην σημερινή κατάσταση που το κράτος, αφού χρεώθηκε με την μερίδα του λέοντος του δανείου-μαμμούθ των €110 δις και πάλι αδυνατεί να καλύπτει τα έσοδά του.

Από αυτές εδώ τις σελίδες, τον Απρίλη του 2010, σε άρθρο με τίτλο «Το πρώτο τάνγκο στην ευρωζώνη» είχα γράψει τα εξής:

«[Ο] φόβος μου είναι ότι οδεύουμε στον δρόμο που χάραξε η Αργεντινή του 2002. Κάθε μέρα που περνά τα δάνεια που παίρνουμε… μου θυμίζουν τα δάνεια του ΔΝΤ προς την Αργεντινή της περιόδου 1998-2002: Δάνεια που μας κρατούν εντός του ευρώ προσωρινά αλλά τα οποία κάποια στιγμή δεν θα μπορέσουμε να αποπληρώσουμε. Και τότε; Το 2002 η χώρα του τάνγκο (ας με συγχωρήσουν οι φίλοι Ουρουγουανοί που το διεκδικούν) προέβη και σε στάση πληρωμών αλλά και σε απώλεια ενός (ουσιαστικά) κοινού νομίσματος δολαρίου-πέσος με τέσσερα χρόνια και 50 δις δολάρια μεγαλύτερη καθυστέρηση από όσο έπρεπε. Το 2012 τι επιφυλάσσει σε εμάς; Νομίζω ότι μας επιφυλάσσει ένα εκ των ακόλουθων δύο σεναρίων:

(1) Στάση πληρωμών που όμως θα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος λόγω ενός απίστευτα αναποτελεσματικού δανεισμού δεκάδων δις ευρώ του οποίου η μόνη λογική εν τέλει είναι η καθυστέρηση της στάσης πληρωμών ώστε να διασωθούν οι Γερμανικές τράπεζες που θα χρησιμοποιήσουν τον χρόνο που εμείς "αγοράζουμε" (δανειζόμενοι) εκ μέρους τους ώστε να προλάβουν να πουλήσουν τα ομόλογά μας.

(2) Την συνειδητοποίηση εκ μέρους της Γερμανίας ότι, αν θέλουν να κρατήσουν το ευρώ ως έχει, δηλαδή να αποτρέψουν αλυσιδωτές κρίσεις τύπου Αργεντινής εντός της ευρωζώνης, θα πρέπει επί τέλους να κατανοήσουν ότι μία πραγματική οικονομική ενοποίηση, ιδίως μετά από μια παγκόσμια οικονομική κρίση τύπου 1929 ή 2008, απαιτεί ανακύκλωση των πλεονασμάτων - δηλαδή, πολιτική και δημοσιονομική ενοποίηση.

Αν κρίνουμε από τις έως τώρα συμπεριφορές των βορείων εταίρων μας, οδεύουμε ολοταχώς προς το πρώτο σενάριο.»

Κάπως έτσι έχουν εξελιχθεί τα πράγματα. Η Γερμανία έχει βρεθεί σε αδιέξοδο που η ίδια δημιούργησε στον εαυτό της, επικουρούμενη βέβαια από τους δικούς μας φωστήρες, που δεν μπόρεσαν να διανοηθούν μια στάση πληρωμών (τότε που το ΑΕΠ μας ήταν 15% μεγαλύτερο απ’ ότι σήμερα και τα χρέη μας 20% μικρότερα). Η καλύτερη αφήγηση της οικονομικής αποτυχίας και πολιτικής αστοχίας του πρώτου Μνημονίου της χώρας μας δόθηκε από τον Keynes το… 1920. Τότε ήταν που είχε γράψει τις ακόλουθες αράδες:

"... η ανειλικρινής αποδοχή... όρων που ήταν αδύνατον να τηρηθούν..., και τους οποίους δεν είχε σκοπό να τηρήσει, καθιστά την {Ελλάδα} το ίδιο ένοχη με {τους ευρωπαίους εταίρους } οι οποίοι επέβαλαν όρους που δεν είχαν το δικαίωμα να επιβάλουν." (*)

Προφανώς τα παραπάνω δεν είναι ακριβώς τα λόγια του Keynes. Είναι όμως πολύ κοντά. Το μόνο που άλλαξα ήταν εκεί που εκείνος έγραφε {Γερμανία} εγώ έγραψα {Ελλάδα} και αντί για {τους Συμμάχους} που ανέφερε εκείνος, αντικατέστησα τις λέξεις { τους ευρωπαίους εταίρους }. Η ουσία όμως είναι ακριβώς η ίδια: Οι ισχυροί προσέφεραν μια συμφωνία στους αδύναμους υπό όρους που ούτε οι μεν είχαν δικαίωμα να επιβάλουν ούτε οι δε να αποδεχθούν. Συνένοχοι σε μια τέτοια λογικά ατέρμονη συμφωνία, οι ηγέτες μας, Έλληνες και Γερμανοί, έσπρωξαν και τις δύο χώρες μας βαθύτερα στην Κρίση του Ευρώ. Πρόκειται για μια πρωτοφανή πολιτική αποτυχία στα χρονικά της παγκόσμιας ιστορίας (για πληρέστερη παρουσίαση της αποτυχίας αυτής δείτε αυτό το πρόσφατο άρθρο στην ιστοσελίδα του CNN).

Θα μου πείτε, περασμένα-ξεχασμένα. Μακάρι. Να όμως που το ένα λάθος οδηγεί κατ’ ευθείαν στο επόμενο. Σήμερα, αρχές 2012, παρά το γεγονός ότι έχουμε όλα τα στοιχεία, και όλη την εμπειρική γνώση, που χρειαζόμαστε για να κατανοήσουμε πως η λογική του Μνημονίου (που περιστρέφεται γύρω από τον άξονα «νέα δάνεια– βαθύτερη λιτότητα») καταποντίστηκε, έχουμε μια κυβέρνηση (εθνικής ενότητας μάλιστα) που έχει στόχο ένα νέο Μνημόνιο.

Μήπως το νέο Μνημόνιο έχει μάθει από τα παθήματα του προηγούμενου; Σε καμία περίπτωση. Η συνταγή είναι η ίδια: Άλλες δεκάδες δις με στόχο την αποπληρωμή προηγούμενων δανείων, υπό τον όρο ακόμα μεγαλύτερης αφαίμαξης της ενεργούς ζήτησης της ελληνικής οικονομίας, και με την κούφια «υπόσχεση» για ανάπτυξη μέσω διαρθρωτικών αλλαγών και ενός στρεβλού, διεφθαρμένου και αναποτελεσματικού ΕΣΠΑ.

Μήπως υπάρχουν νέα επιχειρήματα για να αποδεχθούμε την νέα Μνημονιακή συμφωνία; Ας δούμε ποια επιχειρήματα ακούγονται υπέρ της υπογραφής της: Χωρίς αυτήν, μας λένε,

1. το ελληνικό κράτος θα εξαναγκαστεί σε στάση πληρωμών τον Μάρτιο η οποία θα μας θέσει εκτός του ευρώ

Αυτό είναι! Το εξής ένα επιχείρημα! Δεν υπάρχει άλλο. Προσέξτε πως τα (2) και (3) που είχαμε στην περίπτωση του πρώτου Μνημονίου δεν υπάρχουν πια. Μας τελείωσαν. Κανείς δεν τολμά πλέον να μιλά για μισθούς και για συντάξεις καθώς η γερμανική πλευρά το έχει ξεκαθαρίσει: ό,τι πάρει το ελληνικό κράτος από τούδε και στο εξής θα πρέπει να το χρησιμοποιεί για να αποπληρώνει τους τραπεζίτες, το ΔΝΤ, την ΕΕ και την ΕΚΤ. Τελεία και παύλα. Άρα, η νέα δανειακή συμφωνία προβλέπει δάνεια για την αποπληρωμή δανείων. Μήπως όμως έτσι δοθεί η ευκαιρία στο ελληνικό κράτος να αρχίσει κάποια στιγμή να αποπληρώνει να χρέη του και να ξαναγίνει αξιόπιστο;

Μήπως ισχύει το μέρος (3), βλ. στη αρχή του άρθρου, της λογικής του αρχικού Μνημονίου; Σε καμία των περιπτώσεων! Επ’ ουδενί! Γιατί είμαι τόσο κάθετος; Επειδή αυτό μας λέει ακόμα και το ΔΝΤ. Τι λέει δηλαδή; Ότι για να τιθασευτεί το ελληνικό χρέος, και να μπει η Ελλάδα στην τροχιά της αποπληρωμής των χρεών της, θα πρέπει να ισχύσουν ταυτόχρονα οι εξής προϋποθέσεις: (α) Η οικονομία μας να μπει σε ρυθμούς μεγέθυνσης της τάξης του 2% από το πρώτο εξάμηνο του 2012, (β) ο πληθωρισμός να μην ξεπερνά το 2%, (γ) να πετύχει 100% το κούρεμα (το κατ’ ευφημισμόν γνωστό και ως PSI) και (δ) να εισπράξει το δημόσιο €50 δις από ιδιωτικοποιήσεις. Σε μια οικονομία που αντί να μεγεθύνεται φθίνει με ρυθμό -7%, με το κούρεμα να αποδίδει πολύ λιγότερα στην πράξη από αυτά που θα ανακοινωθούν, με τις ιδιωτικοποιήσεις να αδυνατούν να αποδώσουν όταν οι αξίες όλων των περιουσιακών στοιχείων καταρρέουν, κλπ., τα παραπάνω αποτελούν σενάριο νοσηρής και κακόβουλης φαντασίας.

Οπότε, λοιπόν, μένουμε με το εξής ένα επιχείρημα: Να υπογράψουμε την συμφωνία γιατί αλλιώς θα βρεθούμε εκτός ευρώ. Πόσο όμως στέκει αυτή η απειλή; Έστω ότι έρχεται η 20η Μαρτίου, η μέρα που το δημόσιο πρέπει να καταβάλει €14 δις στους δανειστές του, και η κυβέρνηση ανακοινώνει πως η πληρωμή αυτή αναβάλλεται μέχρι νεοτέρας, έως ότου η Ευρωπαϊκή Ένωση μας παρουσιάσει ένα Σχέδιο Λύσης το οποίο, αντίθετα με τον τραγέλαφο της 27ης Οκτωβρίου, να έχει έστω και μια μικρή ελπίδα να βάλει την χώρα (αλλά και την υπόλοιπη ευρωζώνη, ιδίως την περιφέρεια) σε τροχιά επιστροφής από την κόλαση. Τι θα γίνει τότε; Θα μας διώξουν από το ευρώ;

Κατ’ αρχάς, δεν μπορούν να το κάνουν μέσα από θεσμοθετημένες διαδικασίες. Π.χ. ακόμα και να ψηφίσουν οι υπόλοιποι 17 του eurogroup υπέρ της αποπομπής της Ελλάδας, η απόφαση αυτή δεν έχει καμία νομική ή ουσιαστική σημασία. Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι η ΕΚΤ να δηλώσει πως δεν δέχεται πλέον ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, και του ελληνικού δικαίου, ως εχέγγυα για την χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε ασφυξία στις ελληνικές τράπεζες, με σημαντική πιθανότητα να αναγκαστούν να θέτουν όριο αναλήψεων στους αποταμιευτές τους. Μια τέτοια εξέλιξη, λένε πολλοί, θα ανάγκαζε την ελληνική κυβέρνηση να εγκαταλείψει το ευρώ, τυπώνοντας ξανά δραχμές ώστε να τροφοδοτούνται οι τράπεζες. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι πρόκειται και άλλο ένα κενό περιεχομένου επιχείρημα. Τέσσερεις είναι οι λόγοι που δεν στέκει:

Πρώτον, μια τέτοια επιθετική κίνηση της ΕΚΤ θα είχε μεγαλύτερο κόστος για εκείνη, και την Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας, από ότι για την (ήδη ρημαγμένη) ελληνική οικονομία. Από τότε που ξεκίνησε η Κρίση, η φυγή κεφαλαίων από την περιφέρεια προς την Γερμανία και την Ολλανδία έχουν δημιουργήσει (εντός του συστήματος της ΕΚΤ) χρέη των Κεντρικών Τραπεζών της Περιφέρειας προς τις Κεντρικές Τράπεζες των χωρών του πυρήνα της τάξης των €600 δις. Από αυτά, €250 δις έχει λαμβάνειν μόνο η Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας από τις Κεντρικές Τράπεζες της Ελλάδας, Πορτογαλίας, Ισπανίας και Ιρλανδίας. Μια κίνηση αποκλεισμού των ελληνικών τραπεζών από το σύστημα αυτό απειλεί με άμεση κατάρρευση ολόκληρο το σύστημα εσωτερικού δανεισμού της ευρωζώνης.

Δεύτερον, οι ελληνικές τράπεζες έχουν ήδη καταθέσει ό,τι ομόλογα είχαν στην ΕΚΤ και έχουν ήδη λάβει ρευστότητα στην βάση αυτών των χάρτινων τίτλων. Το πουλί, με άλλα λόγια., έχει πετάξει. Τώρα πια, καταθέτουν στην ΕΚΤ ως εχέγγυο ότι «πατσαβούρι» βρουν. Αν πει η ΕΚΤ ότι δεν τα δέχεται αυτά τα «πατσαβούρια», τότε πρέπει να κάνει κάτι αντίστοιχο και για τα «πατσαβούρια» των ιταλικών, των ισπανικών, των πορτογαλικών τραπεζών. Τότε, όμως ευρώ γιοκ.

Τρίτον, η ΕΚΤ γνωρίζει ότι αν η Ελλάδα επιστρέψει στην δραχμή, σε περίπτωση που η παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες μειωθεί απότομα, οι τράπεζές μας θα έχουν ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα (καθώς τα δάνεια που έχουν λάβει είναι σε ευρώ, ενώ η νέα δραχμή που θα λαμβάνουν από την Τράπεζα της Ελλάδας θα χάνει αξία με το δευτερόλεπτο), όπως άλλωστε και οι έλληνες καταθέτες (των οποίων οι καταθέσεις θα απολέσουν εν μία νυκτί τουλάχιστον την μισή τους αξία). Άρα, η ΕΚΤ γνωρίζει ότι, ακόμα κι αν κινηθεί επιθετικά δημιουργώντας ασφυξία στις ελληνικές τράπεζες, η Ελλάδα δεν έχει λόγο να επιστρέψει στην δραχμή.

Τέταρτον, ό,τι και να λένε, δεν έχει δημιουργηθεί κανένας μηχανισμός που θα σταματήσει την αποδιάρθρωση του ευρώ μετά την αποχώρηση της Ελλάδας από αυτό. Κανένας. Σε μερικές μέρες, μετά από μια τέτοια κίνηση της ΕΚΤ, η ίδια η Γερμανία θα βάλει μπροστά το σχέδιο του Νέου Μάρκου, καθώς το κόστος στήριξης της εναπομείνασας ευρωζώνης θα ανέλθει στα πολλά τρις.

Καταλήγουμε λοιπόν στο απλούστατο συμπέρασμα ότι η υπογραφή από την Ελλάδα του νέου πακέτου Μνημονίου 2 – PSI στερείται οποιασδήποτε λογικής. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα στους πολιτικούς μας, και ιδίως στον κ. Σαμαρά ο οποίος, υποτίθεται, απέρριψε την λογική του πρώτου Μνημονίου: Πώς θα το υπογράψετε; Πάλι θα αποφύγετε να το διαβάσετε σε μια ύστατη προσπάθεια να προσποιηθείτε ότι, δεν μπορεί, κάποια λογική θα έχει;

Και για να μην νομίζετε ότι την πιο πάνω ανάλυση την ενστερνιζόμαστε μόνο κάποιοι περίεργοι «εγχώριοι», επιτρέψτε μου να κλείσω με ένα απόσπασμα από πρόσφατο άρθρο του ανταποκριτή των Financial Times στην Washington, Alan Beattie:

«Μια φτωχή χώρα της περιφέρειας ενθαρρύνθηκε να γίνει μέλος μιας κακοσχεδιασμένης νομισματικής ένωσης των πλούσιων χωρών οι οποίες κυριαρχούσαν σε αυτήν. Αυτές οι χώρες, αφού επέβαλαν κανόνες δανεισμού για τους συμμετέχοντες στην νομισματική τους ένωση, ήταν οι πρώτες που τους παραβίασαν. Και το έκαναν χωρίς να υποστούν καμία συνέπεια. Λόγω εφησυχασμού και αναποτελεσματικών κανόνων στις χρηματαγορές, και δεδομένης της έλλειψης επενδυτικών ευκαιριών στις αργοκίνητες οικονομίες τους, ενθάρρυναν τις τράπεζές τους να δανείζουν χωρίς μέτρο στην χώρα αυτή. Κι όταν αυτά τα δάνεια «έσκασαν», οι κυβερνήσεις των πλούσιων κρατών έτρεξαν να διασώσουν τις τράπεζές τους φορτώνοντας με νέα δάνεια την ελλειμματική κυβέρνηση της περιφέρειας. Αργότερα απαίτησαν και την τοποθέτηση τοποτηρητή στην χώρα αυτή με νομική ισχύ να προβαίνει σε κατασχέσεις φόρων από τους πολίτες της.»

Το ερώτημα, επαναλαμβάνω, είναι: Οι βουλευτές που θα κληθούν να ψηφίσουν αυτή την νέα Συνθήκη των Βερσαλλιών, για δεύτερη φορά σε δύο χρόνια, με τι ψυχολογικό τέχνασμα θα πείσουν τον εαυτό τους ότι υπερψηφίζοντάς την κάνουν καλό στον τόπο; Πάλι θα αποφύγουν να την διαβάσουν;



(*) “Dr. Melchior: A Defeated Enemy” στα Two Memoirs του John Maynard Keynes (1949), όπως αυτά ανατυπώθηκαν στο Collected Writings, Vol. X: Essays in Biography, σελ. 428. Την παραπομπή αυτή την είχα χρησιμοποιήσει στις 20 Μαΐου του 2010 σε άρθρο με τίτλο «Ο Θυμός της Γερμανίας».








http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=12332