Σεκάνς - O ΜΕΓΑΛΟΣ ΥΠΝΟΣ του Χάουαρντ Χόκς

Σεκάνς
Σκέψεις για σκηνές από ταινία «Προσεχώς»
23 Ιουλίου 2010Η Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης παρουσιάζει την ταινία
O ΜΕΓΑΛΟΣ ΥΠΝΟΣ
(THE BIG SLEEP) του Χάουαρντ Χόκς (ΗΠΑ, 1946, ασπρόμαυρη, 114΄)
Τετάρτη, 23 Ιουνίου 2010 στις 9:00 και 11:00 μμ
Δημοτικός Κινηματογράφος Ηλιούπολης Μελίνα Μερκούρη
Λ. Ειρήνης 50 Ηλιούπολη (λεωφ. 237 για Άνω Ηλιούπολη από Ακαδημίας)


Για να μπορούμε να πούμε ότι μια ταινία εντάσσεται στον κύκλο ή γένος του φιλμ νουάρ θα πρέπει σ’ αυτή να διακρίνονται κάποια ή όλα από τα παρακάτω απαραίτητα χαρακτηριστικά στοιχεία:
α. Η «μοιραία γυναίκα», δηλαδή μια γοητευτική, σαγηνευτική και δελεαστική γυναίκα, της οποίας τα θέλγητρα ξελογιάζει τους εραστές της στα δεσμά της ακατανίκητης επιθυμίας, οδηγώντας τους συχνά σε ενδοτικές, επικίνδυνες και ολέθριες καταστάσεις. Στη λογοτεχνία και στην τέχνη είναι αρχετυπικός χαρακτήρας.
β. Ένας «ηθικά συμβιβασμένος» ντετέκτιβ, δηλαδή ένας άνθρωπος που ναι μεν αγωνίζεται «εν ονόματι του νόμου», ο οποίος, όμως, συχνά έχει τους δικούς του ηθικούς νόμους που έρχονται συχνά σε αντίθεση με τον αστικό κώδικα και τον επίσημο νόμο, δείχνοντας πως ό,τι είναι νόμιμο δεν είναι αναγκαστικά και ηθικό.
γ. Ένα αστικό σκηνικό, δηλαδή η πόλη, οι φτωχογειτονιές και τα γκέτο, τα φωτισμένα με ταμπέλες νέον κτίρια.
δ. Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο εκτός οθόνης (voice-over)
ε. Περίπλοκη, ελικοειδής δομή πλοκής
στ. Xαμηλών τόνων φωτισμός (chiaroscuro) ώστε να επιτυγχάνεται αντίθεση
ζ. Λοξό καδράρισμα ,και ούτω καθεξής.

Οι ρίζες του φιλμ νουάρ βρίσκονται στην μεσοπολεμική περίοδο. Αντλούν τη θεματολογία τους σε πρώτη φάση από την αστυνομική λογοτεχνία και ειδικά από τα έργα των συγγραφέων Dashiel Hammitt, Raymond Chandler, James M.Cain. Τα έργα αυτά χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα σκληρή και κυνική μορφή γραφής που αποτελεί ένα είδος πρώιμου ωμού ρεαλισμού ή νατουραλισμού και είναι καινοτομία για το αστυνομικό μυθιστόρημα. Διακρίνεται για τη ζωντανή περιγραφή της ερωτικής σεξουαλικής έλξης και της βίας, για τη χρήση των ζωντανών αλλά φρικτών και αποκρουστικών αστικών τοπίων ως φόντο, το γρήγορο και «μάγκικο» διάλογο.

Ο πρωτομάστορας του είδους είναι ο Ντάσιελ Χάμμιτ που ανήκε αρχικά στην παναμερικανική εταιρία ιδιωτικών ντέτεκτιβ Πίνκερτονς αλλά αποχώρησε διαμαρτυρόμενος για την απεργοσπαστική τους δράση εναντίον των εργατικών αγώνων. «Επινόησε» ουσιαστικά το είδος με τις ιστορίες που δημοσίευε στο περιοδικό «Μαύρη Μάσκα αρχής γενομένης με το διήγημα Fly Paper το 1929. Οι επιρροές του ήταν η εμπειρία του και τα ρεαλιστικά έργα των Έρνεστ Χεμινγκγουέι και Τζον Ντος Πάσσος. Το πρώτο μυθιστόρημά του ήταν ο Κόκκινος Θερισμός το 1929. Το Γεράκι της Μάλτας (1930) θεωρείται το αριστούργημά του. Ο James M. Cain ενσωμάτωσε όλες τις καινοτομίες του Χάμμιτ στα πρώιμα έργα του όπως Ο Ταχυδρόμος Χτυπάει Πάντα Δυο Φορές τo 1934 και Διπλή Αποζημίωση το 1936. Εξίσου σημαντικός ήταν ο Ραίημοντ Τσάντλερ που ασχολήθηκε με τη διαφθορά και τους νονούς-κομπιναδόρους της Νότιας Καλιφόρνια σε έργα όπως Ο Μεγάλος Ύπνος (1939), Αντίο Γλυκιά μου (1940) κ.α. Πολλοί ακόμη συγγραφείς έγραψαν σημαντικά έργα του είδους όπως Harmon Coxe, W.R. Burnett Mickey Spillane και άλλοι [Βλ. Τσακίρης Θανάσης (2010) «Υπόγεια Διαδρομή από το Δράκο στη Λόλα: Πώς το Αμερικανικό Φιλμ-Νουάρ επηρέασε τον Ελληνικό Κινηματογράφο» στο Μαραγκού Ελένη και Τσιμπούκη Θεοδώρα (επιμ). Η δική μας Αμερική. Η αμερικανική κουλτούρα στην Ελλάδα. Αθήνα: Μεταίχμιο, σελ.331- 363.]

Ο Ηοward Winchester Hawks γεννήθηκε στη βιομηχανική πόλη Goshen της Πολιτείας Ιντιάνα στις 30 Μαΐου 1896. Μετά από αρκετές οικογενειακές μετακομίσεις κατέληξε στη Νότια Καλιφόρνια. Αργότερα φοίτησε στο ξακουστό για την Σωκρατική μέθοδο διδασκαλία Λύκειο Phillips Exeter New Hampshire. Κατόπιν πήρε πτυχίο πολιτικού μηχανικού από το Πανεπιστήμιο Cornell της Νέας Υόρκης. Τα καλοκαίρια δούλεψε σε ταινίες της Famous Players Lasky Corporation (πρόδρομος της Paramount Pictures, σήμερα τμήμα της Viacom) Μέχρι να ξαναγυρίσει στο Χόλυγουντ το 1924 δούλεψε ως οδηγός αγωνιστικών αυτοκινήτων, αεροπόρος και σχεδιαστής αεροπλάνων. Την ίδια χρονιά έγραψε το πρώτο σενάριό του για την ταινία Tiger Love. To 1925 σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία The Road to Glory. Τη δεκαετία του ’30 έδρασε ως ελεύθερος επαγγελματίας σκηνοθέτης. Τα έργα που σκηνοθέτησε ήταν τα εξής: Σημαδεμένος (1932), Bringing Up Baby (1938), Μόνο οι άγγελοι έχουν φτερά (1939), His Girl Friday (1940), Sergeant York (1941), To Have and Have Not (1944, πρώτη κοινή εμφάνιση Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ και Λωρήν Μπακώλ που αλληλοερωτεύτηκαν στη διάρκεια των γυρισμάτων), Red River (1948), The Thing from Another World (1951), Οι Άνδρες Προτιμούν τις Ξανθιές (1953, με την Μέριλυν Μονρόε να τραγουδά το Diamonds Are a Girl’s Best Friend), Rio Bravo (1959). Η σκηνοθετική του λογική ήταν απλή και γι’ αυτό έκανε ταινίες πολλών ειδών: «τρεις σκηνές, αλλά καλές». Ο Hawks αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ρόλο της γυναίκας και παρότι δεν συμπαθούσε το φεμινισμό δημιούργησε το «Χοκσιανό γυναικείο αρχέτυπο» που, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι, είναι συμβατό με μια τάση του σύγχρονου «μεταφεμινισμού». Το χαρακτηριστικό της είναι η αθυροστομία και ο προκλητικός λόγος. Η «Χοκσιανή γυναίκα» με τον τσαμπουκά της αντιμετωπίζει στα ίσα τους άντρες («ντερμπεντέρισσα»), διαθέτει προσωπική και σεξουαλική αυτονομία. Με αυτό τον τρόπο, όμως, το «χωκσιανό μοντέλο» εγκλωβίζει τη ματιά μας στην ισότητα με το παραδοσιακό κυρίαρχο αρσενικό μοντέλο.


Ο Μεγάλος Ύπνος (1946) ξεφεύγει λίγο από τη γενική σκηνοθετική λογική του και είναι μια ιδιαίτερα περίπλοκη ταινία στηριγμένη στο μυθιστόρημα του έτερου μεγάλου αστυνομικού συγγραφέα Ρέιμοντ Τσάντλερ. Παρ’ όλο που παίζει με τη λογική του whodunit μας βάζει σε αρκετά «παράλογη» πλοκή και χρησιμοποιεί πολλά –αλλά όχι όλα- τα στοιχεία του νουάρ, δηλαδή τον ιδιωτικό ντετέκτιβ Φίλιπ Μάρλοου, τις παραπλανητικές ενδείξεις, αξέχαστους διαλόγους και έξυπνες ατάκες, παράξενους και ριψοκίνδυνους χαρακτήρες, τις απαραίτητες μοιραίες γυναίκες (οι δύο κόρες του ετοιμοθάνατου εκατομμυριούχου που την μία εκ των δύο ερωτεύεται), σκηνική βία και, βεβαίως νύχτες και καταχνιές. Όμως, δεν υπάρχει voice-over αφήγηση, ούτε φλας μπακ, και δεν έχει ιδιαίτερα εξπρεσιονιστικές σκηνές. Από την άλλη διαθέτει στοιχεία αρχαίας ελληνικής τραγωδίας που πρέπει να ανακαλύψουμε προσέχοντας την πλοκή της.
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι θα δούμε την 2η εκδοχή της ταινίας. Η πρώτη προβλήθηκε μόνο στον Αμερικανικό Στρατό. Εδώ έγιναν αρκετές προσθήκες στο σενάριο γεγονός που μαζί με τη σύγκρουση του σκηνοθέτη με τον Μπόγκαρτ που είχε κι αυτός ερωτευτεί την Λωρήν Μπακώλ καθυστέρησαν τα γυρίσματα. Η σύγκρουση έλαβε τέλος όταν παντρεύτηκαν ο Μόγκαρτ και η Μπακώλ και ο Χωκς αποσύρθηκε από τη διεκδίκηση της καρδιάς της πρωταγωνίστριας.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
http://tsakthan.blogspot.com
http://tsakiris.snn.gr
http://ilioupoli.wordpress.com
http://www.klh.gr