Κοινωνία και εργασία: Ο ρόλος των κοινωνικών τάξεων

Ανδρέας Ν. Λύτρας, 2000, Κοινωνία και Εργασία: Ο ρόλος των κοινωνικών τάξεων, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, σελίδες 395

"Ο σύγχρονος κόσμος βιώνει τη μετάβαση από τον καπιταλισμό στον καπιταλισμό". Μερικά χρόνια πριν, θα αντιμετωπίζαμε αυτήν τη φράση του συγγραφέα ως σύντομο ανέκδοτο σαν κι εκείνα που κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα στις χώρες του "υπαρκτού σοσιαλισμού". Κι όμως, είναι η σύγχρονη πραγματικότητα. Θα μου πείτε ότι η πραγματικότητα δεν είναι ενιαία για όλους και ότι οι μετέχοντες σε κάθε κοινωνική τάξη ή μερίδα τάξης τη βιώνουν με διαφορετικό τρόπο. Θα συμφωνούσα μαζί σας ότι στο τέλος της μεταβατικής αυτής περιόδου, για την ύπαρξη της οποίας συμφωνούμε όλοι, κάποιοι θα έχουν κερδίσει και κάποιοι θα έχουν χάσει. Όμως, με βάση τα δεδομένα που προκύπτουν τόσο από την ιστορική πορεία των κοινωνιών, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, όσο και από την ανάλυση των σημερινών κοινωνικών συσχετισμών δύναμης, κερδισμένος φαίνεται ότι βγαίνει ο κόσμος του κεφαλαίου και χαμένος ο κόσμος της μισθωτής εργασίας. Η μεταβατική περίοδος αφορά την πορεία από το κοινωνικό κράτος πρόνοιας, που ήταν προϊόν κυρίως των μεταπολεμικών κοινωνικών συσχετισμών και των μεθόδων οργάνωσης των παραγωγικών δυνάμεων στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, στο νεοφιλελεύθερο κράτος, που οργανώνει την οικονομία και την κοινωνία σύμφωνα με τους κανόνες της "ελεύθερης καπιταλιστικής αγοράς".
Με τα λόγια του συγγραφέα: "Η εργασία αναδιαρθρώνεται και η κοινωνία αλλάζει. Ένας νέος καπιταλιστικός καταμερισμός οδηγεί στην ήττα της εργασίας. Οι κερδισμένοι της συσσώρευσης καθηλώνουν, μέσα από τη νέα εργασιακή οργάνωση, σε συνθήκη κατακερματισμού τους εργαζόμενους και τους εμποδίζουν να γίνουν τάξη με κοινωνική δυναμική. Μια διαφορετική πραγματικότητα είναι εφικτή. Μια νέα μορφή είναι δυνατή και ικανή να δημιουργήσει ιστορική κίνηση. Η δυνατότητα υπάρχει με παρεμβάσεις στο πολιτικό πεδίο. Η συλλογικότητα αυτή μπορεί να απαιτήσει καίριες λύσεις που αφορούν τον πυρήνα της νομιμότητας. Η πρόταση η οποία διατυπώνεται έχει τα χαρακτηριστικά της ουτοπίας. Η διαπραγμάτευση αυτή, όμως, αντιλαμβάνεται την ουτοπία ως την απαραίτητη και γι' αυτό επόμενη πραγματικότητα". Ίσως στα λόγια του συγγραφέα να διατυπώνεται μια ευχή και αυτό είναι κάτι που δεν θα περίμενε κανείς από ένα επιστημονικό σύγγραμμα με τη στενή έννοια του όρου. Το θέμα, όμως, που μας ενδιαφέρει ως αναγνώστες είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμά του ότι η ουτοπία δεν είναι απλώς απαραίτητη αλλά και εφικτή ως η επόμενη πραγματικότητα.
Εξετάζεται η δυνατότητα διαμόρφωσης μιας συλλογικότητας νέου τύπου για την προβολή ως ενιαίου πόλου της τεράστιας πλειονότητας του πληθυσμού που προσδιορίζεται κοινωνικά από την εργασία. Η πολιτική γίνεται αντιληπτή ως το "προνομιακό πεδίο συλλογικής έκφρασης και αυτόνομης παρέμβασης της πλειοψηφίας των κυριαρχούμενων κοινωνικών ομάδων" και ο ενιαίος πόλος πρέπει ταυτόχρονα να εκφράσει τη "γενική σημασία της κοινωνικής ανασφάλειας και να προβάλει λύσεις" -αντίβαρα στον οικονομικό ορθολογισμό και τις κοινωνικές συνέπειές του- και "να επιδιώξει την ενσωμάτωσή τους στο σκληρό πυρήνα της νομιμότητας". Γι' αυτό και σήμερα, "όσο η οδύνη είναι χαρακτηριστική του ολέθρου, άλλο τόσο οι ωδίνες είναι η ένδειξη της δημιουργικής ορμής της Ιστορίας".
Χρειάζεται, θα πρόσθετα, να αναζητηθεί και η "μαμή της Ιστορίας".

Θανάσης ΤΣΑΚΙΡΗΣ