Με αφορμή την προκήρυξη των πρόωρων εκλογών
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

του Θανάση Τσακίρηhttp://tsakiris.snn.gr


Η προκήρυξη των πρόωρων βουλευτικών εκλογών πρέπει να μας προβληματίσει γιατί διαπιστώνουμε για άλλη μια φορά κατάχρηση μιας συνταγματικής ευχέρειας εκ μέρους του εκάστοτε πρωθυπουργού της χώρας. Γι’ αυτό θα στραφούμε σε αυτό το άρθρο στις βασικές έννοιες της πολιτικής.

Η βασικότερη έννοια είναι αυτή της Πολιτικής. Εξάλλου από τα χρόνια τα (πολύ) παλιά ο Αριστοτέλης είναι διατυπώσει με αξιωματικό τρόπο ότι ο «άνθρωπος είναι από τη φύση του ζώο πολιτικό.» Έτσι, Πολιτική είναι «η επιστήμη και τέχνη της διακυβέρνησης: η επιστήμη ασχολείται με τη μορφή, οργάνωση και διοίκηση ενός κράτους, ή μερών του, και με τη ρύθμιση των σχέσεών του με άλλα κράτη.» Ο συγκεκριμένος ορισμός επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στην επίσημη μορφή της πολιτικής αγνοώντας ανεπίσημους θεσμούς της ευρύτερης κοινωνίας ή ακόμη και ημικρατικούς ή ιδιωτικούς θεσμούς στο πλαίσιο των οποίων ασκείται διακυβέρνηση ανθρώπων και πραγμάτων, κοινωνικές συμπεριφορές, εκλογικές προτιμήσεις, στάσεις των πολιτών καθώς και τους παράγοντες που τις διαμορφώνουν. Έτσι, η πολιτική επιστήμη στράφηκε προς την έρευνα της εκπροσώπησης και διαμεσολάβησης συμφερόντων κοινωνικών ομάδων σε χαμηλότερα επίπεδα (π.χ. επιχειρήσεις και οργανισμοί, περιφερειακή και τοπική διοίκηση, κοινωνικές οργανώσεις και κινήματα κ.α.). Απλουστεύοντας, θα ορίζαμε ως Πολιτική (Politics) το πεδίο πάλης και ανταγωνιστικής δραστηριότητας για την επίλυση γενικής εμβέλειας διαφορών ενώ ως πολιτική (policy) μια συγκεκριμένη πρόταση αντιμετώπισης συγκεκριμένων θεμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, η ανάγκη εκπροσώπησης και διαμεσολάβησης συμφερόντων στηρίζεται στο γεγονός ότι τα συμφέροντα της μιας κοινωνικής ομάδας ενδέχεται να έρχονται σε σύγκρουση με αυτά μίας ή περισσότερων κοινωνικών ομάδων. Συνεπώς, η Πολιτική είναι ένα ευρύτερο φαινόμενο γιατί αφορά σημαντικές διαφωνίες για την κοινωνική ζωή, καθώς επίσης και τις απόπειρες συμφιλίωσης ή υπέρβασης των διαφωνιών αυτών. Εξίσου βασική έννοια είναι αυτή της εξουσίας. Πολιτική σημαίνει εξουσία δηλαδή «δυνατότητα να πετυχαίνει κανείς το επιθυμητό αποτέλεσμα με οποιοδήποτε μέσο». Η πολιτική διαδικασία της εκπροσώπησης εστιάζεται στην χάραξη κυβερνητικής πολιτικής που να ανταποκρίνεται στις βουλήσεις, στις ανάγκες και στις απαιτήσεις του κοινού, στην ικανοποίηση εν τέλει των αναγκών και των συμφερόντων του ευρύτερου κοινού. Για την αποτελεσματική οργάνωσή της σε ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα απαιτείται η ύπαρξη των θεσμών διαμεσολάβησης, συνάρθρωσης και προώθησης αιτημάτων των ομάδων στα κέντρα επεξεργασίας του πολιτικού συστήματος ώστε να παραχθούν οι προς εφαρμογή πολιτικές. Επειδή τα προς εισαγωγή αιτήματα τα συναρθρώνουν και τα επεξεργάζονται φορείς πολιτικής διαμεσολάβησης, η διαδικασία είναι συγκρουσιακή και προκαλεί πολιτική ένταση. Ο «οίκος συμψηφισμού» των συμφερόντων των ατόμων και των ομάδων είναι το κομματικό σύστημα που αναλαμβάνει τη λειτουργία της οργάνωσης της γενικής γνώμης. Οι ανταγωνιστικές μορφές πολιτικής φιλτράρονται από τα διάφορα τμήματα των κομμάτων και μέσω αυτών στο στενότερο σύστημα διακυβέρνησης (νομοθετικό και εκτελεστικό σώμα), παρέχοντας θεσμοποιημένο χώρο συγκρούσεως σε ομάδες και συμφέροντα. Συνεπώς, η πολιτική είναι αγώνας για σπάνιους πόρους και η εξουσία μέσο απόκτησής τους. Είναι, όμως, τόσο απλά τα πράγματα; Όχι, γιατί θα αρκούσε να μελετούσαμε απλώς το αποτέλεσμα των ανοιχτών και «νόμιμων» συγκρούσεων που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της κυβέρνησης και των υπόλοιπων θεσμών του πολιτικού συστήματος και να βγάζαμε συμπέρασμα για το ποια κοινωνική ομάδα πέτυχε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Το βασικό σχήμα της άποψης αυτής των πλουραλιστών είναι το εξής: «Ο Α ασκεί εξουσία επί του Β στο βαθμό που ο Α μπορεί να υποχρεώσει τον Β να κάνει που ο Β δεν θα έκανε διαφορετικά. Η εξουσία είναι η δυνατότητα λήψης αποφάσεων.» Ο τόπος στον οποίο ενοικεί η εξουσία είναι οι επίσημοι θεσμοί. Μέτρο της αξιολόγησης της εξουσίας είναι το αποτέλεσμα της λήψης αποφάσεων από αυτούς που τους λαμβάνουν στο πλαίσιο των θεσμών. Άρα, το μόνο που πρέπει να κάνουμε για να μελετήσουμε την εξουσία, κατ’ αυτό τον τρόπο, είναι να δούμε ποιοι συμμετέχουν, ποιοι κερδίζουν ή χάνουν, ποιοι επικρατούν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ο πλουραλισμός, επί της ουσίας, είναι απολογητικός για τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις του φιλελευθερισμού που υποστηρίζουν ότι οι κυβερνήσεις τους λειτουργούν σε κατάσταση πλήρους διαφάνειας, διαβούλευσης και συνεργασίας με τα αντιπολιτευόμενα κόμματα τις βασικές ομάδες συμφερόντων που αποδέχονται το πολιτικό και κοινωνικο-οικονομικό σύστημα.

Η δεύτερη μορφή εξουσίας αφορά την ικανότητα του Α να υποχρεώσει τον Β να μη συμμετέχει στο πολιτικό γίγνεσθαι. Είναι η ικανότητα της κυβέρνησης να ελέγχει τον κατάλογο των υπό συζήτηση πολιτικών θεμάτων αποκλείοντας έτσι κάθε αναφορά σε «ακανθώδη» θέματα που θεωρεί ότι δεν πρέπει να τίθενται δημοσίως σε διάλογο. Τι θα συνέβαινε αν ψηφιζόταν το «Ευρωσύνταγμα»; Θα καθιερωνόταν ο καπιταλισμός ως το επίσημο οικονομικό σύστημα της ΕΕ και θα δυσκόλευε εξαιρετικά την όποια συζήτηση περί ενός άλλου οικονομικού συστήματος το οποίο θα έθετε σε κίνδυνο την «οικονομία της αγοράς» και την πραγματοποίηση «επιχειρηματικών κερδών». Στη δεύτερη μορφή της εξουσίας σημαντικός είναι ο ρόλος της ανεπίσημης επιρροής που ασκείται πέραν του ρόλου των επίσημων θεσμών. Η επιρροή δεν είναι η μοναδική τεχνική αλλά περιλαμβάνονται το δέλεαρ, το κίνητρο, η πειθώ, η χειραγώγηση και η αυθεντία, ο εξαναγκασμός και η άμεση βία.

Σύμφωνα με το σχήμα της τρίτης μορφής εξουσίας, δηλαδή της ιδεολογικής, ο Α ασκεί εξουσία πάνω στον Β όταν ο Α επηρεάζει τον Β κατά τρόπο αντίθετο με τα συμφέροντα του Β και τα μέσα με τα οποία ο Α μπορεί να το καταφέρει αυτό είναι πολυποίκιλα. Ο Α μπορεί να διαμορφώσει, να επηρεάσει και να καθορίσει τις ίδιες τις επιθυμίες του Β. Όχι μόνο μπορεί ο Α να υπερισχύσει σε μια απόφαση αλλά μπορεί και να επηρεάσει την αντίληψη του Β για τα σχετικά ζητήματα και αυτό μπορεί να συμβεί χωρίς να παρατηρείται οιαδήποτε σύγκρουση. Στρατηγική, λοιπόν, της κυβέρνησης που επιθυμεί να υπερισχύει, χωρίς άμεση και φυσική βία, είναι ο επηρεασμός των σκέψεων και των επιθυμιών των ανθρώπων, η διαμόρφωση προτιμήσεων μέσω αξιών, νορμών και ιδεολογιών. Κάθε κοινωνική αλληλεπίδραση ενέχει εξουσία καθώς οι ιδέες είναι που επενεργούν πίσω από κάθε στοιχείο της γλώσσας και της δράσης. Τελικός σκοπός όσων ασκούν μια τέτοιου τύπου εξουσία είναι να πείσουν τους ανθρώπους να επιθυμούν πράγματα και καταστάσεις αντίθετα από ό,τι θα τους ωφελούσε και θα τους ευχαριστούσε πραγματικά. Γι’ αυτό δεν μπορεί να αξιολογηθεί με τα μέτρα και σταθμά των πρώτων δύο μορφών εξουσίας, παρά μπορούμε μόνο κατ’ εκτίμηση να υποθέσουμε την ύπαρξη και επίδρασή της. Στις ημέρες μας η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία στηρίχθηκε σε «απλές αλήθειες» του «κοινού νου» καθιστώντας τες ρουτίνες της καθημερινής ζωής δίχως να τους δώσει σαφή και φανερή διάσταση. Έτσι είναι εντελώς αυτονόητο πως “πρέπει” να αναζητάμε τις καταλληλότερες λύσεις στο πρόβλημα του κέρδους χωρίς να θεωρούμε ιδιοτέλεια την κερδοσκοπική δραστηριότητα και θεωρώντας ιερή την ιδιωτική πρωτοβουλία και την αγορά (ή μάλλον τις αγορές).

Όμως, κάθε μορφή εξουσίας παράγει την αντίσταση που της ταιριάζει. Έτσι, στα σύγχρονα πολιτικά συστήματα, όπου οι πολίτες μπορούν να εκφράζονται και να διεκδικούν ελεύθερα -στο μέτρο του δυνατού-, ένα μέσο αντίστασης και διεκδίκησης είναι η δημιουργία πολιτικών κομμάτων και κινημάτων. Τα πολιτικά κόμματα είναι οι κύριοι δρώντες στο σύστημα που συνδέει το σώμα των πολιτών με την κυβερνητική διαδικασία. Τα πολιτικά κόμματα συναρθρώνουν τα αιτήματα σε συνεκτικά πακέτα πολιτικής -μια διαδικασία που προσφέρει στους ψηφοφόρους μια επιλογή στις εκλογές. Τα πολιτικά κόμματα σχηματίζουν κυβερνήσεις και δρουν ως αντιπολιτεύσεις στα νομοθετικά σώματα. Έτσι είναι κρίσιμη η σημασία τους στη διαδικασία λήψης και εφαρμογής πολιτικών αποφάσεων. Από την άποψη αυτή, τα πολιτικά κόμματα είναι οι κύριοι δρώντες στα δημοκρατικά συστήματα αντιπροσώπευσης όταν πρόκειται για επίλυση κοινωνικών προβλημάτων ή οι οργανώσεις που μπορούν να προσφέρουν πολιτική κάλυψη απέναντι στις αυθαιρεσίες της πολιτικής εξουσίας.