Πού οφείλεται η «παρακμή του περιβάλλοντος»; Ποιες είναι οι αιτίες που οδήγησαν στη μόλυνση του εδάφους, του αέρα και του νερού του πλανήτη; Είναι αντιστρέψιμη η κατάσταση; Αν ναι, ποιες είναι οι κοινωνικές δυνάμεις που μπορούν να αντισταθούν στην περαιτέρω επιδείνωση της κατάστασης του πλανήτη και να αποκαταστήσουν τις σοβαρές ζημιές που έχει υποστεί το οικολογικό σύστημα, εν ολίγοις να σωθεί η ανθρωπότητα και η φύση;
Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι εύκολες. Απεναντίας, είναι πολυσύνθετες και δεν μπορούν παρά να τεθούν στην κρίση πολλών παραγόντων οι οποίοι εμπλέκονται τόσο στους καθημερινούς κοινωνικούς πολιτικούς αγώνες για την προστασία/σωτηρία του περιβάλλοντος όσο και στους ερευνητικούς αγώνες σε όλα τα πεδία (κοινωνικές και βιολογικές/φυσικές επιστήμες). Ας ξεκινήσουμε πρώτα απ’ όλα από ορισμένους ορισμούς και αργότερα θα φτάσουμε σε ορισμένες παραδοχές. Πρώτα απ’ όλα, τι είναι αυτό που ονομάζουμε «περιβάλλον»; Πρόκειται για αμφίσημη έννοια. Συχνά μιλάμε για «φυσικό περιβάλλον», δηλαδή για το φυσικό κόσμο που περιβάλλει μια κοινότητα, και για «φύση» εννοώντας τον ευρύτερο φυσικό κόσμο. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, μιλάμε για «οικολογία», «οικολογικό περιβάλλον», «οικοκρίση» κ.ο.κ. Θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε 3 διαστάσεις της έννοιας «περιβάλλον»:
- Το φυσικό περιβάλλον έχει υλική-αντικειμενική υπόσταση και υπόκειται στην επίδραση άλλων φυσικών δυνάμεων πέρα από τις δυνατότητες του ανθρώπου και ανεξάρτητα από αυτόν (π.χ. ηλιακή ακτινοβολία).
2. Ο άνθρωπος προσέδωσε στη φύση και το φυσικό περιβάλλον μια ποικιλία πρόσθετων υποστάσεων, οι οποίες προκύπτουν από τους τρόπους με τους οποίους οι κοινωνίες αντιλαμβάνονται τη φύση και τα περιβάλλον. Η κοινωνία, όμως, της δυτικής νεωτερικότητας είναι η πρώτη στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών που χαράζει με απόλυτο τρόπο τη γραμμή που χωρίζει τη φύση από την κοινωνία, και, επομένως, θεωρεί το φυσικό περιβάλλον αποκλειστικά ως αντικείμενο εκμετάλλευσης και άντλησης πόρων.
3. Είναι «κάτι στο οποίο η κοινωνία, κατ’ αντιστοιχία προς τις αντιλήψεις που έχει γι’ αυτό, επεμβαίνει και παρεμβαίνει. Επομένως, το φυσικό τοπίο δεν είναι ένα «παρθένο» και «φυσικό» περιβάλλον αλλά ένα «τοπίο με χρονικότητα» σύμφωνα με τον Tim Ingold.[1]
Οι παραδοχές είναι οι ακόλουθες:
1. Οι άνθρωποι είναι θεμελιωδώς διαφορετικοί και ανώτεροι από όλα τα άλλα όντα.
2. Οι άνθρωποι είναι κύριοι της μοίρας τους και μπορούν να χρησιμοποιήσουν την υπόλοιπη φύση με όποιο τρόπο θέλουν.
3. Ο κόσμος είναι μια αστείρευτη πλουτοπαραγωγική πηγή και έτσι παρέχει απεριόριστες ευκαιρίες.
4. Η ανθρώπινη δημιουργικότητα θα επιλύσει όλα τα προβλήματα και η πρόοδος δεν θα σταματήσει ποτέ.
2. Οι άνθρωποι είναι κύριοι της μοίρας τους και μπορούν να χρησιμοποιήσουν την υπόλοιπη φύση με όποιο τρόπο θέλουν.
3. Ο κόσμος είναι μια αστείρευτη πλουτοπαραγωγική πηγή και έτσι παρέχει απεριόριστες ευκαιρίες.
4. Η ανθρώπινη δημιουργικότητα θα επιλύσει όλα τα προβλήματα και η πρόοδος δεν θα σταματήσει ποτέ.
Τα πιστεύουμε όλα αυτά; Πράγματι, κάποτε ήταν αποδεκτές αυτές οι παραδοχές και μάλιστα όποιος δεν τις ενστερνιζόταν ωθείτο στο περιθώριο ως «οπισθοδρομικός» ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ως «αθεράπευτα ρομαντικός» που αναπολεί εποχές που «δεν γυρίζουν πίσω». Κι όμως, αυτό το πλαίσιο σκέψης είναι κυρίαρχο ακόμα. Είναι η «Κυρίαρχη Δυτική Κοσμοαντίληψη».
Αυτή η εγγενής προδιάθεση αντανακλά τις πεποιθήσεις που διαπερνούσαν τις πολιτικές του αποικισμού, της οικονομικής και της βιομηχανικής ανάπτυξης αλλά και τις ίδιες τις απαντήσεις στις πολιτικές αυτές που επιδίωκαν να προσπαθούσαν να επιλύσουν με διαφορετικό τρόπο τα προκύπτοντα κοινωνικά προβλήματα. Οι άνθρωποι (στις περισσότερες των περιπτώσεων οι λευκοί) θεωρούν τους εαυτούς τους αρχή και τέλος της δημιουργίας, σκοπό αυτό καθ’ εαυτό. Η «αξία χρήσης» των υπόλοιπων έμψυχων και άψυχων δημιουργιών στον πλανήτη για την εκπλήρωση των ανθρώπινων στόχων χρησιμοποιείται ως βασικό κριτήριο. Ο κοντόθωρος εκμεταλλευτικός «ανθρωποκεντρισμός» κυριάρχησε ως λογική στο πλαίσιο της νεωτερικότητας σπρώχνοντας στο περιθώριο τη διαφορετική λογική που απέδιδε προτεραιότητα στην αλληλοσύνδεση των έμβιων όντων του πλανήτη, δηλαδή στην ισότιμη σχέση ανθρώπου και φύσης. Έτσι, η Γη θεωρήθηκε ως μια ατελείωτη πηγή πλουτοπαραγωγικών πόρων ενώ ως πρόοδος επικράτησε να θεωρείται η μετατροπή πρώτων υλών της φύσης διαμέσου της τεχνολογίας σε προϊόντα άμεσης κατανάλωσης και που γρήγορα μετατρέπονταν με τη σειρά τους σε σκουπίδια και απόβλητα στις σύγχρονες οικονομίες.
1) Ingold Tim (2000) The Perception of the Environment: Essays on Livelihood, Dwelling and Skill. London and New York: Routledge, Psychology Press
Θανάσης Τσακίρης
Αηδόνι μου - 2016
Στίχοι: Γιώργος Μπίμης
Μουσική: Παντελής Θαλασσινός
Ερμηνεία: Παντελής Θαλασσινός
Αηδόνι μου τι τραγουδάς,
τι με ξυπνάς τα βράδια
με πόθους και μ’ οράματα
στην κάμαρη την άδεια…
Αηδόνι μου τι τραγουδάς,
στις νότες σου μαθαίνω
με της καρδιάς μου το σεβντά
να ζω και να πεθαίνω…
Για την αγάπη τραγουδώ
που ξαγρυπνά τα βράδια
σ’ ένα κορμί που λαχταρά
γλυκά φιλιά και χάδια…
Για τους ξενύχτες τραγουδώ
που δε ρωτούν και πάνε
κει που προστάζει η καρδιά
και εκεί που αγαπάνε…
Αηδόνι μου μην τραγουδάς
ολονυχτίς στο ρέμα, …
όσες αλήθειες κι αν μου πεις
όλες θα γίνουν ψέμα…
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΛΕΣΧΗ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ -
ΤΕΤΑΡΤΗ 01/08/2018
ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΧΕΙ ΝΑ ΑΓΑΠΑΣ (L’IMPORTANT C’EST D’AIMER)
του Αντρέι Ζουλάφσκι (ΓΑΛΛΙΑ/ΙΤΑΛΙΑ/Ο.Δ. ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ, 1975, έγχρωμη, 105΄)
Βραβείο César (Γαλλία, 1976) Καλύτερης Γυναικείας Ερμηνείας (Ρόμι Σνάιντερ)
Η αριστουργηματική, πρώτη γαλλόφωνη ταινία του Πολωνού Αντρέι Ζουλάφσκι, με τη σπαρακτική και ακραία ρομαντική ιστορία της σφράγισε μια ολόκληρη εποχή. Μια ιστορία έρωτα και πάθους, που στην εξέλιξή της παίρνει διαστάσεις τραγωδίας. Μια ταινία πάνω στη ζωή και στον κόσμο του θεάματος. Συγκλονιστική η ερμηνεία της Ρόμι Σνάιντερ (1938-1982) στον ρόλο μιας εύθραυστης, τρομαγμένης και επίμονης γυναίκας, με ταραγμένη ψυχοσύνθεση, τσακισμένη αθωότητα και μόνιμη αμφιβολία στα μάτια. Σπαρακτική η μουσική του Ζορζ Ντελρί.
