Η περίπτωση των Chainworkers

Η περίπτωση των Chainworkers

του Θανάση Τσακίρη

«…to our brothers and sisters
who live precariously
and 'pray'
the great of this world
for their subsistence
their daily work.

Each has a face
Each has a name
But together they constitute
Suffering multitudes
That have been called
The 'precariat'”

Η εναλλακτικού τύπου οργάνωση των επισφαλώς απασχολούμενων στην Ευρώπη ξεκίνησε ως τέτοια από την Ιταλία. Το βασικό στοιχείο που την διαφοροποιεί από την παραδοσιακή οργάνωση των εργατικών συνδικάτων της λεγόμενης φορντιστικής περιόδου είναι η τάση να ξεπεραστεί η στενή συντηρητική προσκόλληση στα δεδομένα της περιόδου αυτής και να τεθεί σε ριζικότερη βάση το ζήτημα της κριτικής και ανατροπής των εμπορευματικών σχέσεων της καπιταλιστικής κοινωνίας στα πλαίσια της λεγόμενης μεταφορντικής περιόδου. Όπως τονίζεται το συνδικαλιστικό κίνημα της φορντικής περιόδου οργανωνόταν στο πλαίσιο του εργοστασίου και ταυτόχρονα «δημιουργούσε ενώσεις αντίστασης, χώρους κοινωνικής συνάθροισης, αμοιβαίας υποστήριξης και αλληλεγγύης».

Η ενσωμάτωση στη διαδικασία παραγωγής υπεραξίας «των γνωστικών, επικοινωνιακών και συναισθηματικών ικανοτήτων των ανθρώπων» δημιουργεί ένα είδος «μη υλικού εργατικού δυναμικού», με την έννοια του εργαζόμενου που είτε εργάζεται μόνο πνευματικά είτε συνδυαστικά»: π.χ. τεχνολόγοι Η/Υ, διαφημιστές, εργαζόμενοι στον εκδοτικό τομέα, ντελιβεράδες κλπ. Το ερώτημα που τέθηκε σε όλον αυτό τον κόσμο που ζει και εργάζεται υπό συνθήκες επισφάλειας, ανεξάρτητα από την πηγή άντλησης του μισθού του (κέρδη κεφαλαίου, δημόσιος προϋπολογισμός κ.ά), ήταν πώς θα μπορέσει να ανταγωνιστεί κοινωνικά και πολιτικά τη νέα κεφαλαιοκρατική τάξη πραγμάτων του μεταφορντικού προτύπου που διαλύει τις παλιότερες μορφές εργασιακών σχέσεων και επιβάλλει τη δημιουργία νέων: μερική και προσωρινή απασχόληση, αυτοαπασχόληση που, συχνά, είναι κρυμμένη μισθωτή εργασία, ενοικίαση εργαζομένων, on-call απασχόληση, εποχιακή εργασία κ.ο.κ. Ταυτόχρονα, όμως, με την κριτική των νέων σχέσεων εργασίας πρέπει να επιτευχθούν οι στόχοι της απόκτησης δικαιωμάτων για τους επισφαλώς εργαζόμενους (νέοι απασχολούμενοι, μετανάστες, φοιτητές κλπ).

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990-2000 η Μιλανέζικη ομάδα Chainworkers είχε αρχίσει να οργανώνει εργαζόμενους/ες των μεγάλων αλυσίδων εμπορικών καταστημάτων και, κυρίως των καταστημάτων εστίασης τύπου McDonald’s, στους κόλπους της αλλά και σε ανεξάρτητες αυτόνομες ομάδες. Αυτοί οι εργαζόμενοι/ες δεν διέθεταν ούτε καν τα στοιχειώδη εργατικά δικαιώματα που προβλέπονταν από συλλογικές συμβάσεις εργασίας και ζούσαν με μισθούς πείνας, χωρίς ασφάλιση και συχνά χωρίς επαρκή στέγη (κυρίως οι μετανάστε/τριες).

Πέραν αυτών οι περισσότεροι/ες εργαζόμενοι/ες σε αυτούς τους τομείς εργάζονταν υπερεντατικά στο ωράριό τους είτε αυτό ήταν πλήρους είτε μερικής απασχόλησης με αποτέλεσμα την αποξένωσή τους. Η ανάγκη να έλθουν σε επαφή μεταξύ τους και με το νέου τύπου εργατικό κέντρο που αποτελούσε η συλλογικότητα των Chainworkers οδήγησε τα μέλη της σε καινοτομικές μορφές δράσης και επικοινωνίας που να ανταποκρίνονται σε αυτήν την πραγματικότητα. Οι εργαζόμενοι αυτοί έπρεπε να γίνουν ορατοί τόσο στην Ιταλική όσο και στην ευρύτερη Ευρωπαϊκή κοινωνία. Γι’ αυτό οι Chainworkers οργάνωσαν την MayDay (Πρωτομαγιά) το 2001. Επρόκειτο για μια «καρναβαλική εκδήλωση» που έλαβε χώρα στους δρόμους του Μιλάνου.

Τι λένε τα ίδια τα μέλη της συλλογικότητας; «Αρχικά ο πυρήνας του κινήματος έθετε το ζήτημα της εργασίας συνολικά και το εξέφραζε με μια ρητορική που υπονοούσε την έλλειψη δύναμης και όχι την ικανότητα παρέμβασης («Stop the Precariat» κλπ.). Στην περίπτωσή μας, το αρχικό χαρακτηριστικό μας ήταν μια έχθρα απέναντι στις αλυσίδες επιχειρήσεων όχι τόσο ως χώρων κατανάλωσης αλλά ως θεσμών. Αλλά ήμασταν πολύ αθώοι επειδή νομίζαμε ότι οι συνθήκες “νέας δουλείας” δεν ήταν προς μίμηση (…) Όμως κάναμε λάθος. Ολόκληρος ο κόσμος της εργασίας κινιόταν προς αυτή την κατάσταση “νέας δουλείας”. Η επισφάλεια, ως έννοια, εμφανίστηκε το 2002, ως μέρος αυτής της συνειδητοποίησης πως δεν γεννιόταν ένα νέο υποπρολεταριάτο ούτε απλώς ένας μηχανισμός εργασίας προς εκμετάλλευση αλλά μια νέα πολύπλοκη κοινωνική σχέση μεταξύ της ζωής και της εργασίας».

Όσον αφορά το νόημα που δίνουν στο όρο της κοινότητας που χρησιμοποιούν πολύ συχνά, οι ίδιοι οι Chainworkers λένε ότι σημαίνει: «Να δημιουργείς συνειδητές σχέσεις αλληλεγγύης, η ικανότητα επικοινωνίας μεταξύ όλων των υποκειμένων της κοινότητας». Η δυνατότητα δημιουργίας αυτόνομης παραγωγής που είναι συνεταιριστική, συνεργατική, οριζόντια (…) Μια κοινότητα αλληλέγγυων ατόμων, φίλων και πάνω από όλα μια κοινότητα που θα καταφέρνει να παράγει και να συνεργάζεται δίνοντας νόημα στην εργασία της».

Η νέα Πρωτομαγιάτικη φεστιβαλική εκδήλωση που καθιέρωσαν έσπασε ένα κλίμα τρομοκρατίας που είχε επιβληθεί από τα κυριαρχούμενα από τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ ως επί το πλείστον και που στιγμάτιζαν τους επισφαλείς εργαζόμενους ως περιθωριακούς. Μια εξίσου καινοτομική μέθοδος που χρησιμοποίησαν ήταν αυτή της «πολιτιστικής παρεμβολής» (“culture jamming”) που έχει χρησιμοποιηθεί αρκετά πετυχημένα κυρίως στις αγγλοσαξονικές κοινωνίες και στη Γερμανία, π.χ. Adbusters. Σκοπός αυτής της πολιτιστικής παρεμβολής ήταν να δοθεί νέο νόημα στην κίνηση αυτή ως αντίθετη και ανταγωνιστική με την κυριαρχία του καθολικισμού που έδινε συντηρητικό νόημα στην έννοια της επισφάλειας. Έτσι επινοήθηκε ο San Precario (Ο Άγιος Επισφαλής).

Αν προσέξουμε καλά στη βάση της εικόνας στα αριστερά θα δούμε τα πέντε «κλειδιά»-συνθήματα και αιτήματα του κινήματος: πρόσβαση στο χρήμα, πρόσβαση στη στέγη, συναίσθημα, δικαίωμα στην επικοινωνία, δικαίωμα στη συγκοινωνία.

Έτσι, λοιπόν, το κίνημα των Chainworkers δείχνει στην πράξη πώς δημιουργείται μια νέα οργανωτική κατάσταση ξεπερνώντας τον παραδοσιακό συνδικαλισμό και δημιουργείται μια νέα κοινωνικο-κινηματική συλλογικότητα με ανανέωση των μορφών εργασιακής οργάνωσης, της τέχνης του κινήματος και των θεσμών του αγώνα.

Σημειώσεις:
Απόσπασμα από ποίημα ως εισαγωγή στο Roberge, Gaston, S.J. (Ed.). Cyberbani: Being a Human in the New Media Environment with an Essay on Mediasports by Siddharth Kochar and a Note on Crecarity by Patrice Riemens.[ Way Maria (2007 ) “Book review”. Communication Research Trends. http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-33053635_ITM
Fernandez Maria Cecilia (2005) “From labor precarity to social precarity – Interview”.
Για περισσότερες εικόνες μπορείτε να επισκεφθείτε το δικτυακό κόμβο www.youtube.com και να δείτε τα σχετικά βίντεο επί του θέματος.
Βλ. Fernandez M.C. (2005) ο.π.. Τα πλάγια δικά μου.
Peretti Jonah (2001), “Culture Jamming, Memes, Social Networks, and the Emerging Media Ecology. The ‘Nike Sweatshop Email’ as Object-To-Think-With.” http://depts.washington.edu/ccce/polcommcampaigns/peretti.html
και Peretti Jonah (2001) “My Nike Media Adventure”. The Nation. April 9,2001 http://www.thenation.com/doc/20010409/peretti