του Θανάση Τσακίρη
Ομιλία στην προβολή της ταινίας «ΤΗΣ ΓΗΣ ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ»
του Γιάννη Καρυπίδη
Εκδήλωση της Κινηματογραφικής Λέσχης Ηλιούπολης
Ηλιούπολη, 13/1/2008
Θα θυμάστε, μικροί και μεγάλοι, τον Τσάρλυ Τσάπλιν στην ταινία του «Ο Χρυσοθήρας». Ε, λοιπόν, αυτή «η ειδυλλιακή εποχή του χρυσοθήρα με το ταψί πέρασε ανεπιστρεπτί» όπως γράφει ένας Έλληνας πολίτης σε μια ιστοσελίδα.[1] Ο ίδιος συνεχίζει το άρθρο του λέγοντας ότι «οι θέσεις εργασίας στα ορυχεία και στις εγκαταστάσεις δεν είναι ευεργέτημα για τον τόπο» υπό τις συνθήκες εξόρυξης που επιβάλλουν οι πολυεθνικές επιχειρήσεις του κλάδου, και διηγείται ότι ένας φίλος του μουσουλμάνος υπέγραψε συμβόλαιο για εργασία σε ορυχείο χρυσού στον Καναδά, αλλά επέστρεψε σε δυο μήνες. «Αποπνιχτική ατμόσφαιρα και αναθυμιάσεις. Ο προϊστάμενος όταν ερχόταν φορούσε λαστιχένια φόρμα και αναπνευστική συσκευή. Πολλοί ιθαγενείς εργάτες πάθαιναν σπασμούς και τους πήγαιναν στο νοσοκομείο. Τότε και ο φίλος μου σκέφθηκε και προσποιήθηκε ότι τον έπιασαν σπασμοί. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να σπάσει το συμβόλαιο και να γυρίσει στην Ελλάδα. Εργάζεται τώρα στον μπαχτσέ του στον καθαρό αέρα. Αυτή τη ζωή μου είπε δεν την αλλάζω με όλο το χρυσάφι του κόσμου! Αν η εξόρυξη του χρυσού προσφέρει σοβαρά ανταλλάγματα, οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας πρέπει να βρίσκονται μακριά από ζωτικό κατοικημένο χώρο. Ίσως ο χώρος στα ορυχεία της Κίρκης κριθεί ακατάλληλος. Η περιοχή εκείνη είναι ήδη μολυσμένη από τα μεταλλεύματα μόλυβδου. Οπωσδήποτε η περιοχή όπου θα γίνεται η επεξεργασία του χρυσοφόρου μεταλλεύματος πρέπει να θεωρηθεί ένας χαμένος εθνικός χώρος. Ας μην λησμονηθεί ποτέ ο μύθος του Μίδα. Οι σοφοί πρόγονοί μας τον έπλασαν για να μας διδάσκουν πάντα με το πνεύμα τους.» 23 χλμ βόρεια της Αλεξανδρούπολης, σε μία πανέμορφη ορεινή διαδρομή με δάσος δρυός και πεύκου βρίσκεται το ορεινό χωριό Κίρκη. Εκεί παράγεται μια υπέροχη ποικιλία σταφυλιών που με τη σειρά τους φτιάχνουν μαγικό κρασί και τσίπουρο και σε κάνουν να ξεχνάς ότι λίγο πιο κάτω οι κάτοικοι της περιοχής αγωνίζονται και ζητούν εδώ και δέκα χρόνια άμεση αποκατάσταση του περιβάλλοντος του μεταλλείου χρυσού της Κίρκης και την αποτροπή της περαιτέρω μόλυνσης του ποταμού Ειρήνη. Οι πολίτες δημιουργούν και εκεί ένα κοινωνικό κίνημα, το οικολογικό, δηλαδή έχουν κοινούς σκοπούς και αλληλεγγύη μεταξύ τους και βρίσκονται σε κατάσταση παρατεταμένης αλληλεπίδρασης με το κράτος, τις δημόσιες και ιδιωτικές αρχές και τις σχετικές ελίτ.
Η περίπτωση της Χαλκιδικής και η περίπτωση του Έβρου δεν είναι μοναδικές στον κόσμο. Όλος ο πλανήτης έχει γίνει ένα μεταλλείο. Μόνο που σε πολλές περιπτώσεις οι πολίτες αντιστέκονται. Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα. Στις Φιλιππίνες πριν από λίγες ημέρες η Αυστραλιανή εταιρία Lafayette Mining τέθηκε υπό καθεστώς εθελοντικής εκκαθάρισης μέχρις ότου βρεθούν νέα κεφάλαια ή αγοραστής. Άσχημα νέα για την εταιρία, χαράς ευαγγέλια για τους κατοίκους της νήσου Ράπου-Ράπου που αγωνίστηκαν για την αποσόβηση της απειλής της οικολογικής καταστροφής. Από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κινδυνεύει να μολυνθεί ολόκληρος ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής, τίθενται σε κίνδυνο η βιοποικιλότητα και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι που αποτελούν, ως ψαρότοποι, πηγή διατροφής και εισοδήματος για τους ντόπιους. Κινδυνεύουν επίσης οι φαλαινο-καρχαρίες που είναι η τουριστική ατραξιόν της περιοχής. Αυτή η επαρχία δεν έχει καθορισμένη περίοδο ξηρασίας. Η περίοδος των βροχών κυμαίνεται μεν μεταξύ Νοεμβρίου και Ιανουαρίου αλλά καθ’ όλοκληρο το χρόνο ξεσπούν τυφώνες που μπορεί να φτάσουν και τους 20 συμπαρασέρνοντας στο πέρασμά τους μολυσμένες σκόνες, χώματα και νερά σκορπίζοντας αργό θάνατο. Με ποσοστό εγγραμματοσύνης 93% οι Φιλιππίνες διαθέτουν ισχυρά μεσαία κοινωνικά στρώματα που οργανώνουν κινήματα για την υπεράσπιση και την προστασία του περιβάλλοντος και όπως έδειξε ο μεγάλος δάσκαλος της ιστορικής κοινωνιολογίας, ο Τσαρλς Τίλλυ (που το βιβλίο του για τα κοινωνικά κινήματα θα παρουσιάσουμε στο βιβλιοπωλείο Απρόβλεπτο στις 24 Ιανουαρίου), στις περιπτώσεις των προαστιακών δήμων της πρωτεύουσας Μανίλα οι κάτοικοι αντέδρασαν στην απόπειρα της κεντρικής δημοτικής αρχής να τους επιβάλει τη δημιουργία χωματερών και υποχρέωσαν τους τοπικούς δημάρχους να εξεγερθούν και αυτοί από το φόβο της καταψήφισής τους στις επόμενες εκλογές. Η ψήφος, λοιπόν, είναι ένα από τα βασικά όπλα των πολιτών αλλά δεν είναι το μοναδικό.
Δύο μόνο εβδομάδες νωρίτερα, στις 14 Νοεμβρίου 2007, στην πρωτεύουσα της Ταϋλάνδης, συνήλθε για πρώτη φορά σε ολομέλεια η Ομάδα Εργασίας των Ηνωμένων Εθνών με τη συμμετοχή εκπροσώπων κυβερνήσεων και εμπειρογνωμόνων. Το πόρισμα της ομάδας είναι αποκαλυπτικό για τις θανατηφόρες συνέπειες της εξόρυξης χρυσού που αφορούν εκατομμύρια εργάτες και μέλη των οικογενειών τους και κοινότητες ολόκληρες που φιλοξενούν τα μεταλλεία. Πρώτος παράγοντας είναι η χρήση υδραργύρου. Η δεύτερη αιτία, η αυξανόμενη καύση του άνθρακα που περιέχει υδράργυρο, προκαλεί την απελευθέρωση αυτής της τοξικής ουσίας στον αέρα και, κατά συνέπεια, με τους ανέμους που επικρατούν συχνά στις περιοχές αυτές μεταφέρονται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Προκαλούνται ζημιές στο κεντρικό νευρικό σύστημα, στο θυρεοειδή, στους πνεύμονες, στα νεφρά, στο ανοσοποιητικό σύστημα, στα ούλα και το δέρμα. Η δε ζημιά που ενδεχομένως προκληθεί στον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι αμετάκλητη και μη αναστρέψιμη. Μέχρι τώρα δεν έχει καθοριστεί όριο ασφαλείας αλλά ακόμη και πολύ χαμηλά επίπεδα έκθεσης υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία. Στην ίδια συνεδρίαση τέθηκε επί τάπητος το θέμα μιας διεθνούς συμφωνίας των κυβερνήσεων και οι εμπειρογνώμονες τόνισαν ότι εδώ και έναν αιώνα προειδοποιούν οι επιστήμονες για τις συνέπειες αυτής της δραστηριότητας επισημαίνοντας ότι εναπόκειται στους πολίτες να κινητοποιηθούν σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Η επόμενη ολομέλεια έχει προγραμματιστεί για τα τέλη του τρέχοντος έτους.
Βέβαια, οι πολίτες των πληττόμενων περιοχών δεν περιμένουν τους ειδικούς να τους πουν πότε να κινητοποιηθούν. Η ίδια η ολομέλεια και η παρέμβαση των ειδικών είναι αποτέλεσμα και των κινητοποιήσεων των πολιτών. Τέτοιες κινητοποιήσεις αφθονούν εδώ και δυο δεκαετίες. Όλος ο κόσμος είναι στο πόδι. Εξαιρώντας, βέβαια, τις περιοχές όπου οι εργοδότες, οι κυβερνήσεις και τα σώματα ασφαλείας καταστέλλουν με την πιο ωμή βία τις όποιες αντιστάσεις και αμφισβητήσεις ή τις διασπούν με μικροπαραχωρήσεις και ατομικές παροχές, όπως στη Νιγηρία, στην Τανζανία και τις πρώην χώρες-δορυφόρους της Νότιας Αφρικής της εποχής του ρατσιστικού απαρτχάιντ, όπου η μόλυνση των υδάτων ποταμών, λιμνών και του πόσιμου νερού και τα ατυχήματα έχουν κοστίσει εκατοντάδες ή χιλιάδες ανθρώπινες ζωές.
Μεγάλες, λοιπόν, κινητοποιήσεις έχουν γίνει κατά καιρούς όχι μόνο σε χώρες της περιφέρειας αλλά και στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Αληθεύει ότι οι αγώνες αυτοί είναι μαζικοί και δυναμικοί αλλά δεν είναι εντελώς αυθόρμητοι με την έννοια ότι χωρίς την παρέμβαση και δράση των ομάδων του οικολογικού χώρου και της νέας αριστεράς δεν θα μπορούσαν να είχαν διάρκεια και αποτελεσματικότητα και θα ήταν εύκολη η διάσπαση και η απογοήτευση μπροστά στη δύναμη των πολυεθνικών του κλάδου. Πέραν τούτων, σημαντικό ρόλο παίζει και η κοινωνική ομοιομορφία των συμμετεχόντων, που είναι φτωχά λαϊκά εργατικά και αγροτικά στρώματα που δεν διαιρούνται με αυστηρές ιεραρχικές και άλλες κοινωνικές ανισότητες και συχνά είναι μακριά και απομονωμένα από τα αστικά κέντρα με ελάχιστες δυνατότητες κοινωνικών και πολιτιστικών διεξόδων.
Ας δούμε ορισμένες κινητοποιήσεις από αυτές.
· 2005. Ολόκληρες οι κοινότητες της κοιλάδας Χούασκο της Χιλής και της επαρχίας Σαν Χουάν της Αργεντινής κινητοποιήθηκαν εναντίον της Καναδικής εταιρείας Barrick Gold που σχεδίαζε να δημιουργήσει, χωρίς να ρωτήσει τη γνώμη των κατοίκων, ένα συγκρότημα μεταλλείων στις Άνδεις. Αυτή η επένδυση θα κατέστρεφε το περιβάλλον και την αγροτική οικονομία αυτών των περιοχών, που θαυμάσαμε στα «Ημερολόγια Μοτοσυκλέτας», την ταινία για τις νεανικές εκστρατείες του Τσε Γκεβάρα. Οι αγωνιστικές παραδόσεις του «γκεβαρισμού» ενέπνευσαν τις κινητοποιήσεις του συνασπισμού κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που πολιτικοποίησαν και διεθνοποίησαν το ζήτημα στρέφοντας την προσοχή του κόσμου στα αιτήματά τους.
· 2004. Στην αναπτυγμένη Αυστραλία πέτρα του σκανδάλου ήταν πάλι η Barring Gold. Εδώ εκτός από τους «συνήθεις ύποπτους» εντοπίζουμε κόσμο από τα μεσαία κοινωνικά στρώματα και τους ιθαγενείς Αβοριγίνες που προσπάθησαν να διασώσουν τον προστατευόμενο υγροβιότοπο ο οποίος επίσημα ανήκει στους Αβοριγίνες. H Barring Gold απέκτησε άδεια από την τότε νεοφιλελεύθερη και νεοσυντηρητική κυβέρνηση του Χάουαρντ για την εκμετάλλευση της περιοχής περιλαμβάνοντας 2.650 εκτάρια (δηλαδή 26.500.00ο τετρ. μέτρα).
Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι οι αιτίες της άγριας οικολογικής κατηφόρας που έχει πάρει ο κόσμος μας είναι οι εξής:
•Οικονομικός άνθρωπος (Homo Economicus)
Η οικονομική ευημερία (well-being) είναι πρωταρχική και οδηγεί στην ευημερία σε άλλους τομείς της ζωής
• Προοδευτισμός (Progressivism)
Η τεχνολογία θα λύσει όλα τα προβλήματα και η ανθρώπινη κατάσταση θα βελτιωθεί σταδιακά μέσω της αφθονίας
•Βιομηχανισμός (Industrialism)
Μαζική παραγωγή => αφθονία => καταναλωτισμός => ευτυχία
•Καταναλωτισμός (Consumerism)
Τα υλικά αγαθά είναι η πηγή της ευτυχίας
•Ατομικισμός (Individualism)
Ανταγωνισμός προς ατομικό όφελος. Τα ατομικά συμφέροντα αποκτούν προτεραιότητα έναντι των κοινοτικών/κοινωνικών συμφερόντων
Αυτά τα αίτια μπορούμε να τα εξαλείψουμε με μαζικές κινητοποιήσεις. Κινητοποιήσεις, όμως, δεν είναι αποκλειστικά οι διαδηλώσεις, οι καταλήψεις, οι πορείες και οι συγκεντρώσεις. Το ζητούμενο είναι πώς μπορούμε εμείς που δεν κατοικούμε ούτε εργαζόμαστε σε περιοχές με μεταλλεία χρυσού να παρέμβουμε με εναλλακτικούς τρόπους που να επιφέρουν άμεσα και θετικά αποτελέσματα. Οργανώσεις όπως η Oxfam, η Earthworks και άλλες κινήσεις πολιτών απαιτούν από τους μετόχους εταιριών, δηλαδή από ανθρώπους που έχουν δυνατότητα επένδυσης σε μεταλλεία και κατανάλωσης προϊόντων χρυσού, να πουλήσουν τις μετοχές που έχουν σε μεταλλευτικές εταιρίες όταν ανακαλύψουν ότι κάνουν εξορύξεις χρυσού και να πάψουν, κι αυτό ισχύει και για εμάς, να αγοράζουν προϊόντα χρυσού. Αν επιμένετε, αγοράστε προϊόντα ανακυκλωμένου χρυσού ή αντίκες. Αν πρέπει να αλλάξουμε τα παλιά μας ηλεκτρονικά είδη το καλύτερο θα ήταν να τα στείλουμε για ανακύκλωση ώστε να μειώνεται στο ελάχιστο η εξόρυξη και χρήση νέων πολύτιμων και άλλων μετάλλων.
Βλέπουμε, λοιπόν, πώς ό,τι είναι χρυσός δεν λάμπει αλλά, αντίθετα, σκοτεινιάζει τους ορίζοντές μας, τόσο τους υδροφόρους όσο και τους επίγειους. Αν μπορούμε να αγαπήσουμε και να ζήσουμε δίχως να ασκούμε εξουσία και δίχως να επιδεικνύουμε πλούτη, είναι σίγουρο ότι μπορούμε να ζήσουμε δίχως χρυσάφι. Είναι στο χέρι μας ό,τι πιάνουμε να το μετατρέπουμε σε κάτι πολύτιμο για εμάς και την κοινωνία. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε κοινωνικά κινήματα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· Blodgett Peter (1999) Land of Golden Dreams. San Marino, CA: Huntington Library Press.
· Coates John (2004) Ecology and Social Work: Toward a New Paradigm. Black Point, NS: Fernwood Publishing Co.
· Rodman Wilson Paul and Elliott West (2001/163) Mining Frontiers of the Far West, 1848-1880. Albuquerque, NM: University of New Mexico Press
· Williams David (1993) The Georgia Gold Rush: Twenty-niners, Cherokees, and Gold Fever. Columbia, SC: University of South Carolina Press.
· Susan Lee Johnson "Gold Rushes" The Oxford Companion to United States History. Paul S. Boyer, ed. Oxford University Press 2001. Oxford Reference Online. Oxford 2007
· "Gold" The Oxford Companion to Australian Literature. William H. Wilde, Joy Hooton, and Barry Andrews. Oxford University Press 1994. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Athanasios Tsakiris. 31 December 2007
[1] Ζαμπόγλου Φαίδων (1999) «Η περιοχή επεξεργασίας χρυσού είναι ένας χαμένος εθνικός χώρος...» εφημερίδα Ο Χρόνος, 3.3.99 http://alex.eled.duth.gr/Htmlfiles/xronos/xronos13.htm
No comments:
Post a Comment