Ο Andre Gorz βαδίζει στους Δρόμους του Παραδείσου

O André Gorz βαδίζει στους Δρόμους του Παραδείσου

Ο André Gorz (πραγματικό όνομα Gerhard Hirsch, φιλολογικό όνομα Michel Bosquet) γεννήθηκε στη Βιέννη το Φεβρουάριο του 1923 και αυτοκτόνησε στο Βοζνόν της Γαλλίας στις 24 του περασμένου μήνα μαζί με τη σύζυγό του Dorine, η κατάσταση της υγείας της οποίας είχε φτάσει στο απροχώρητο - πράξη αλτρουιστικής αυτοκτονίας, όπως την περιέγραψε ο μεγάλος κοινωνιολόγος Emile Durkheim στο βιβλίο του για την Αυτοκτονία (1897)[1].Γιος ενός Εβραίου εμπόρου ξυλείας και μιας Καθολικής γραμματέως με ιδιαίτερα υψηλή μόρφωση, ο Andre στάλθηκε από τη μητέρα του στην Λωζάνη σε ένα Καθολικό ίδρυμα για να γλιτώσει από την αντισημιτική μανία των Ναζιστών.

Τα πρώτα του βιβλία ήταν το Le Traître (Le Seuil, 1958) με πρόλογο του J.-P. Sartre το La Morale de l'histoire (Le Seuil, 1959) και το Fondements pour une morale (Galilée, 1977, δεκαπέντε χρόνια μετά τη συγγραφή του). Το τελευταίο το υπέγραψε με το όνομα που τον έκανε διάσημο, δηλαδή Andre Gorz.[2]. Ήταν συνιδρυτής της εβδομαδιαίας γαλλικής επιθεώρησης Le Nouvel Observateur. Αρχικά υποστήριζε το Σαρτρικό υπαρξιστικό μαρξισμό[3] για να διαρρήξει τις σχέσεις του με αυτό το ρεύμα μετά το Γαλλικό Μάη του 1968 και να ενδιαφερθεί περισσότερο για την πολιτική οικολογία (οικοσοσιαλισμός) της οποίας έγινε ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς εκπροσώπους. Η κεντρική του θεματική αφορούσε την «εργασία». Ο Gorz αποσκοπούσε στην απελευθέρωση από την αλλοτριωτική εργασία και όχι μόνο στην πιο δίκαιη κατανομή του προϊόντος της. Στη διάρκεια των θεωρητικών και πολιτικών αναζητήσεών του, επηρεασμένος από τη σκέψη του A. Gramsci και τις συζητήσεις με την ομάδα του Il Manifesto, υιοθέτησε μια συμμετοχική αντίληψη για τη διοίκηση των εργοστασιακών μονάδων που έφτανε στην αυτoδιαχείριση, ως στρατηγική για την εργατική τάξη στο δυτικό καπιταλισμό. Έτσι κατάφερε να επιδράσει στην ανάπτυξη του αιτήματος της αυτοδιαχείρισης από το γαλλικό εργατικό συνδικάτο της CFDT και από μικρότερες πολιτικές ομάδες της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς.[4]

Το 1974 σε ένα άρθρο του στο οικολογικό περιοδικό Le Sauvage με τίτλο «Τα δύο είδη οικολογίας» ο Andre Gorz διατύπωνε την εξής θέση: «Η οικολογία είναι σαν την καθολική ψηφοφορία ή την εβδομάδα εργασίας των 40 ωρών: αρχικά, η άρχουσα ελίτ και οι φύλακες της κοινωνικής τάξης τη θεωρούν υπονομευτική και διακηρύσσουν ότι θα οδηγήσει στο θρίαμβο της αναρχίας και της ανευθυνότητας. Εν συνεχεία, όταν τα ψυχρά πραγματικά δεδομένα και η λαϊκή πίεση δεν είναι δυνατό να διαψευστούν και να αποκρουστούν, ξαφνικά το κατεστημένο ενδίδει –αυτό που χτες ήταν αδιανόητο θεωρείται σήμερα δεδομένο και επί της ουσίας δεν αλλάζει τίποτε.
Η οικολογική σκέψη διαθέτει ακόμη πολλούς αντιπάλους στα κρατικά και τα εταιρικά διοικητικά συμβούλια. Έχει, όμως, αρκετούς νεοφώτιστους στην άρχουσα ελίτ για να εξασφαλίσει την τελική αποδοχή της από τους κύριους θεσμούς του σύγχρονου καπιταλισμού. Ως εκ τούτου, είναι καιρός πια να σταματήσουμε να φανταζόμαστε ότι η οικολογία είναι, από μόνη της, επαρκής: το οικολογικό κίνημα δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μία φάση του γενικότερου αγώνα. Μπορεί να υψώσει εμπόδια στην καπιταλιστική ανάπτυξη και να επιβάλει μια σειρά από αλλαγές. Όμως, όταν, κατόπιν εξαντλήσεως όλων των μέσων εξαναγκασμού και εξαπάτησης, ο καπιταλισμός αρχίσει να βρίσκει διεξόδους από το οικολογικό αδιέξοδο, θα «χωνέψει» τις οικολογικές αναγκαιότητες ως τεχνικούς περιορισμούς και θα προσαρμόσει σε αυτούς τους όρους της εκμετάλλευσης. Να γιατί πρέπει να αρχίσουμε να θέτουμε ανοιχτά το ερώτημα: σε τι πράγματι αποσκοπούμε; Σε έναν καπιταλισμό προσαρμοσμένο στους οικολογικούς περιορισμούς ή σε μια κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική επανάσταση που καταργεί τους περιορισμούς του καπιταλισμού και, κάνοντάς την, εγκαθιστά μια νέα σχέση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας και μεταξύ ανθρώπων και φύσης; Σε μεταρρύθμιση ή σε επανάσταση;[5]»

Μια δεκαετία αργότερα, ο A. Gorz θα αποχαιρετούσε το προλεταριάτο ως κινητήρια δύναμη της επανάστασης[6]. Ακόμη θα θεωρούσε ότι και η συλλογική ιδιοποίηση των καπιταλιστικών παραγωγικών δυνάμεων από το προλεταριάτο δεν θα μπορούσε να επιλύσει την οικολογική κρίση αλλά θα οδηγούσε, λόγω της εμμονής στην ποσοτική ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας και του καταναλωτισμού, στην καταστροφή. Η κριτική του στην παραδοσιακά οικονομίστικη αντίληψη της αριστεράς διατυπώθηκε σε ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία του: Οι δρόμοι του Παραδείσου.[7]

Στη συνέχεια, ο Gorz αρχίζει να κρατά μεγαλύτερες αποστάσεις όχι μόνο από την αριστερά αλλά και από τις εναλλακτικές επαναστατικές τάσεις. Το 1983 υποστήριξε, εκτός των άλλων, την εγκατάσταση των πυραύλων Πέρσινγκ και Κρουζ (!!!). Αντί για την επανάσταση άρχισε να τονίζει το θετικό ρόλο της μεταρρύθμισης και πρότεινε πρώτος την ιδέα που σήμερα όλοι λίγο-πολύ αναμασάνε, δηλαδή το «Κατώτερο Εγγυημένο Εισόδημα».[8]

Η αποσπασματική αυτή αναφορά στη ζωή και το έργο του μεγάλου αυτού στοχαστή και πολιτικού δρώντος δεν μπορεί να καλύψει το σύνολο των σκέψεων και παρεμβάσεών του. Αποσκοπούσε μόνο στην ανάδειξη των αντιφάσεων και των στροφών της πολυκύμαντης καριέρας του.O θεωρητικός εκλεκτικισμός του δεν μπορεί να στρεβλώσει την κύρια ιδέα του, δηλαδή την υπεράσπιση της ατομικής ελευθερίας και αυτονομίας. Άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά ο Andre Gorz δημιουργούσε ευκαιρίες θεωρητικής και πολιτικής συζήτησης εντός και εκτός αριστεράς που, σε συνδυασμό με την ιστορική εξέλιξη (ήττα της σοσιαλδημοκρατίας, κατάρρευση του σταλινισμού κ.α.), συνέβαλλε στο θεωρητικό ξεκαθάρισμα απόψεων και αντιλήψεων.[9]

Το καλύτερο, όμως, το κράτησε για το τέλος, γράφοντας το Γράμμα προς την Ντορίν: «Και να: το ερωτικό πάθος είναι ένας τρόπος συντονισμού με τον άλλο, ψυχή τε και σώματι, με αυτόν ή αυτή και μόνον. Είμαστε εντός και πέραν της φιλοσοφίας».[10]

ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
http://tsakthan.blogspot.com


[1] Kenneth Thompson, (1982) Emile Durkheim. London: Tavistock Publications
[2] Gorz είναι το όνομα μιας μικρής γερμανικής πόλης στην οποία κατασκευάστηκαν τα ομματοϋάλια του πατέρα του που του τα χορήγησε ο Αυστριακός στρατός. (πηγή http://en.wikipedia.org/wiki/Andr%C3%A9_Gorz)
[3] Έγραφε άρθρα για τις επιθεωρήσεις Les Temps Modernes (Παρίσι) και Technologie und Politik (Reinbek, ΟΔΓ). Εργάστηκε επίσης ως μεταφραστής, υπάλληλος της Ινδικής Πρεσβείας του Παρισιού, οικονομικός συντάκτης στο περιοδικό L’ Express.
[4]Andre Gorz (1964) Stratégie ouvrière et néocapitalisme. Paris: Le Seuil, Andre Gorz (1967) A Strategy for Labor. Boston: Beacon Press και Andre Gorz, (1973) Socialism and Revolution. Garden City: Anchor/Doubleday.
[5] Andre Gorz, (1983) Ecology as Politics. London: Pluto Press, σελ. 4-5, μτφρ. αποσπάσματος Θ.T. (Ελλ. Έκδ. 1984, Οικολογία και Πολιτική. Αθήνα: Νέα Σύνορα)
[6] Andre Gorz, (1982) Farewell to the Working Class: An Essay in Post-Industrial Socialism. London: Pluto Press, σελ 100.(Ελλ. Έκδ. 1986, Αντίο Προλεταριάτο. Αθήνα: Νέα Σκέψη)
[7] Andre Gorz, (1985) Paths to Paradise: On the Liberation from Work. London: Pluto Press (Ελλ. Έκδ.: 1985, Οι δρόμοι του Παραδείσου. Αθήνα: Κομμούνα). Στα ελληνικά κυκλοφορούν επίης τα Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός, Οικολογία (Εναλλακτικές Εκδόσεις) και Η αθλιότητα του Σήμερα και οι προοπτικές για το αύριο (Εκδόσεις Λιβάνη). Η συζήτηση που ξεσήκωσε το βιβλίο ήταν έντονη: Βλ. Bowring Finn (1996) «Misreading Gorz». New Left Review. Νο.217.
[8] Andre Gorz (1992) «On the Difference between Society and Community, and Why Basic Income Cannot by Itsalef Confer Full Membership of Either,” στο P.Van Parijs (επιμ.) Arguing for Basic Income: Ethical Foundations for a Radical Reform. London: Verso.
[9] Adrian Little (1996) The Political Thought of Andre Gorz. London: Routledge.
[10] Andre Gorz (2006) Lettre à D . Paris : Galilée http://www.psychologies.com/cfml/article/c_article.cfm?id=6421