ΕΝΘΕΜΑΤΑ (4ος κύκλος)
Κινηματογράφος και σχολείο (του Παντελή Παντελόγλου)
Ο κινηματογράφος είναι τέχνη, και μάλιστα η μόνη τέχνη που μπορεί με σχετική ασφάλεια να υποστηρίζει ότι γεννήθηκε εντός της βιομηχανικής κοινωνίας. Εξέφρασε εξαρχής το ρυθμό της και, παρά το γεγονός ότι οι μύθοι του σινεμά πολλά αντλούν από το αριστοτελικό σύμπαν της Ποιητικής, η καθολικότητα της αισθητηριακής εμπειρίας του κινηματογράφου, αυτό το σύμπλεγμα εικόνας, ήχου και χρόνου, μέσα στη σκοτεινή αίθουσα, μαζί με άλλους ανθρώπους, τον διακρίνει από τις άλλες, παλαιότερες τέχνες.
Όμως, κάθε κινηματογραφική ταινία είναι κι ένα προϊόν, που παράγεται συλλογικά από εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, με χρήση τεχνολογιών που αναπτύχθηκαν επί τούτω και συνεχίζουν να εξελίσσονται τα τελευταία 130 χρόνια. Κυρίαρχη θέση στο σχεδιασμό αυτών των τεχνολογιών και στις εμπορικές τους εφαρμογές κατέχουν, όπως και σε κάθε προϊόν, οι ιδιοκτήτες του επενδυόμενου κεφαλαίου.
Πολύ σύντομα, μετά την εφεύρεση και την εμπορική εφαρμογή του κινηματογράφου, αναπτύχθηκαν και άλλες συγγενείς τεχνολογίες, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και από συγκεκριμένους παραγωγούς κι αυτές. Η πρώτη ήταν η τηλεόραση. Τις τελευταίες δεκαετίες, ζούμε την έκρηξη των οπτικοακουστικών μέσων στο νέο ψηφιακό κόσμο. Οι πλατφόρμες και οι τεχνολογίες τους σχεδιάζονται, παράγονται, και προωθούνται από πολυεθνικούς γίγαντες, όπως η Google, η Facebook ή η Netflix, οι οποίες ορίζουν προϋποθέσεις, μορφή και περιεχόμενο.
Στο μεταξύ, γενιές παιδιών του παλιού κόσμου απέκτησαν τα δικά τους παιδιά, τα οποία, ανήκοντας στο θαυμαστό νέο κόσμο, κοιτάζουν περίεργα τους γονείς τους, όταν τους λένε πως οι μικρές και μεγαλύτερες οθόνες που τα περιτριγυρίζουν δεν υπήρχαν πριν λίγα χρόνια.
Το επίσημο σχολείο δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις εξελίξεις. Ο συντηρητισμός και η στενότητα του ορίζοντα που προδρομικά στηλίτευε ο Κωστής Παλαμάς πριν από έναν αιώνα1είναι ένα μόνο σκέλος του προβλήματος. Το άλλο είναι οι αλλότριες στοχεύσεις των κυρίαρχων παικτών, η πίεση όλα να καταστούν εμπόρευμα και μάλιστα γρήγορα: είναι το γεγονός ότι κοινωνικές θεσμίσεις, που άλλοτε προέκυπταν ιζηματικά, σήμερα διαμεσολαβούνται από το σχήμα που ελέγχει το ραγδαίο και αέναο μετασχηματισμό, ο οποίος παράγει τον κατά Bauman «άνθρωπο χωρίς δεσμούς»2. Στην παραγωγή αυτού του ανθρώπου η επίσημη εκπαίδευση παίζει δευτερεύοντα ρόλο.
Τη διπλή αυτή πρόκληση επιχειρούν να απαντήσουν κατά τις δυνάμεις τους και χωρίς αυταπάτες θεσμοί μη τυπικής εκπαίδευσης, που θέτουν ως στόχο την προβολή ποιοτικού κινηματογράφου, ταιριαστού στις ανάγκες της παιδικής και νεανικής ηλικίας, τη διαμόρφωση κριτικής σκέψης και την ενεργοποίηση των παιδιών στην παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού, ώστε να κατανοούν τον τρόπο κατασκευής του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν. Πρόκειται για ένα έργο-φάρο μέσα σ’ έναν ωκεανό ρευστότητας, που για να μένει επίκαιρο οφείλει διαρκώς να επαναπροσδιορίζεται.
Ένας τέτοιος φορέας είναι εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, που θέτει κι επιχειρεί να απαντήσει ένα πρακτικό ερώτημα: πώς συνδέουμε δημιουργικά το επίσημο σχολείο με τα σύγχρονα μέσα, και ειδικότερα πώς φέρνουμε το ποιοτικό σινεμά στη σχολική τάξη και τη σχολική κοινότητα στο σινεμά;
Ένα μίγμα θεωρίας και πρακτικής είναι η απάντηση που δίνουμε από τη δική μας θέση. Ήδη το 1997, το 1ο Φεστιβάλ Ολυμπίας περιελάμβανε τη διεθνή ημερίδα «Κινηματογράφος και Εκπαίδευση», όπου για πρώτη φορά στην Ελλάδα τέθηκε δημόσια το ζήτημα της κινηματογραφικής παιδείας στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθώς και του αναντικατάστατου ρόλου του θεσμού «κινηματογράφος για παιδιά και νέους» στην επιζητούμενη σύνδεση. Κι από την άλλη, ας αναφέρουμε ως παράδειγμα το 9ο Mythos Project, που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του φετινού 22ου Φεστιβάλ Ολυμπίας και της 19ης Camera Zizanio: ένα πολυεθνικό κινηματογραφικό εργαστήριο όπου 150 παιδιά από 19 χώρες συγκρότησαν 13 ομάδες που συνεργαζόμενες δημιούργησαν ισάριθμες ταινίες στη διάρκεια μιας εβδομάδας. Πρόκειται για ένα έδαφος αλληλοπληροφόρησης και ανταλλαγής, εντελώς αναγκαίο για το διαρκή επαναπροσδιορισμό του περιεχομένου της κινηματογραφικής εκπαίδευσης.
Πριν 46 χρόνια, ο Σωτήρης Δημητρίου έγραφε:
Τι «είναι» ο κινηματογράφος; Από ένα τέτοιο ερώτημα αρχής θα έπρεπε να εξαρτηθεί κάθε σοβαρή προσπάθεια μελέτης του. Στο βάθος, όμως, πρόκειται για ένα ψευδοπρόβλημα που δεν οδηγεί πουθενά, γιατί μόνο οι μπομπίνες και τα μηχανήματα «είναι». Ο κινηματογράφος δεν είναι, αλλά κάνει, λειτουργεί. Και τι είναι αυτό που «κάνει» στον κόσμο; Η απάντηση είναι αρνητική3.
Και συνέχιζε παραπέμποντας σε ένα άρθρο του θρυλικού αμερικανού σκηνοθέτη Ντέιβιντ Γκρίφιθ, γραμμένο στα 19244:
Στα 2024, το πιο σημαντικό και μοναδικό κατόρθωμα που θα ‘χει βοηθήσει ο κινηματογράφος να επιτευχθεί θα ‘ναι η εξάλειψη κάθε ένοπλης σύγκρουσης από το πρόσωπο του πολιτισμένου κόσμου. Οι ταινίες θα είναι ο ισχυρότερος παράγοντας που θα επιφέρει αυτή τη συνθήκη. Με τη χρήση της οικουμενικής γλώσσας των κινούμενων εικόνων, το πραγματικό νόημα της αδελφοσύνης των ανθρώπων θα έχει καθιερωθεί σε ολόκληρη τη γη.
Η αστοχία του Γκρίφιθ (υποστηρικτή, κατά τ’ άλλα, της Κου Κλουξ Κλαν) μάς λέει, μ’ έναν τρόπο, τι δεν είναι ο κινηματογράφος: «Δεν κινητοποιεί τις μάζες, δεν ανατρέπει καθεστώτα», που θα έλεγε και ο ποιητής. Όμως, ο κινηματογράφος και οι συγγενείς και διάδοχες τεχνολογίες διαχέονται πλέον σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και τους διαμορφώνουν. Η έκταση και το βάθος της κατανόησης των μηχανισμών της παραγωγής τους από την ερχόμενη γενιά θα κρίνει και τη γενικότερη προοπτική της κοινωνίας μας.
* Κοινωνικός Ανθρωπολόγος, αναπληρωτής καλλιτεχνικός διευθυντής Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους
1 Παλαμάς, Κωστής, Εικόνας μεταχειρίζου, ω διδάσκαλε!. Τρία κείμενα του Κωστή Παλαμά για τον Κινηματογράφο και το ρόλο του στην Εκπαίδευση, Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας, Αθήνα 2019.
2 Bauman, Zygmunt, Ρευστή αγάπη. Για την ευθραυστότητα των ανθρωπίνων δεσμών, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 2006.
3 Δημητρίου, Σωτήρης, Μύθος, κινηματογράφος, σημειολογία, κρίση της αισθητικής. Ανθρωπολογική μελέτη, Εκδόσεις Άλμα, Αθήνα, 1973, σελ. 11.
4 Griffith, D.W., “The Movies 100 Years from Now”, Collier’s, 3 Μαΐου 1924, σελ. 7 & 28.
No comments:
Post a Comment