Οι σχέσεις του ΠΑΣΟΚ με τα κοινωνικά
κινήματα της ελληνικής μεταπολίτευσης (1974-2014) δεν ήταν ομαλές. Το ίδια το κόμμα
θεωρούσε ότι ήταν «κίνημα» κάτι που τα αποτύπωναν οι λέξεις στον τίτλο του. Στο
παρόν κείμενο θα αναφερθούμε στις σχέσεις του το ΠΑΣΟΚ με τρία μαζικά κοινωνικά
κινήματα: εργατικό συνδικαλιστικό, οικολογικό και.φοιτητικό.
Τα κοινωνικά κινήματα είναι συλλογικές διεκδικήσεις
που απευθύνονται στις ελίτ, τις αρχές, σε άλλες ομάδες ή πολιτιστικούς κώδικες
από ανθρώπους με κοινούς σκοπούς και αλληλεγγύη σε συνεχείς αλληλεπιδράσεις με
ελίτ, αντιπάλους και αρχές. Κάθε κίνημα βιώνει τους δικούς του «κύκλους διαμαρτυρίας»
που σημαίνει ότι η δράση του ακολουθεί μια κυκλική πορεία από την ένταση και
την αύξηση της μαζικότητας ως την εσωστρέφεια.[1]Οι
κύκλοι διαμαρτυρίας εμφανίζονται όταν κοινωνικά κινήματα ή κοινωνικές ομάδες
εμπλέκονται σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας που συγκεντρώνονται στο χρόνο και εκτείνονται
σε ευρύ γεωγραφική κλίμακα. Σε κύκλους διαμαρτυρίας συμμετέχουν πολλοί τομείς
της κοινωνίας (π.χ. σπουδαστές, δημόσιοι υπάλληλοι, εργαζόμενοι, αγρότες κλπ.)
και χρησιμοποιούν όλο και πιο συγκρουσιακές τακτικές.Τα κινήματα
έχουν την τάση να εξαπολύουν νέα κύματα συλλογικών αγώνων και σε άλλες
περιόδους να εκφράζουν μια σιωπηλή, λανθάνουσα διαμαρτυρία και τη μείωση της
μαζικότητας ανάλογα με τη συγκυρία και τις υποκειμενικές δυνατότητές τους.[2]
Με την πτώση της δικτατορίας και την έναρξη της πρώτης
περιόδου της μεταπολίτευσης η μνήμη του προδικτατορικού κύκλου διαμαρτυρίας του κινήματος των «115 σωματείων» παραμένει ενεργή.[3]
Οι αγώνες της περιόδου δείχνουν ότι υπάρχουν στρώματα της εργατικής τάξης της χώρας
που προωθούν στην πράξη την ιδέα ενός αυτόνομου, δημοκρατικού και μαχητικού
συνδικαλισμού.[4] Τα
αιτήματα των εργατών ήταν τα εξής:
εκδημοκρατισμός, αύξηση των μισθών, συνδικαλιστικές ελευθερίες, απολύσεις,
καλύτερες συνθήκες δουλειάς. Τα νέα εργοστασιακά σωματεία γίνονται οι πυρήνες
του συνδικαλιστικού κινήματος του σχετικά μικρού βιομηχανικού φορντιστικού
τομέα.[5]
Ήδη από τους πρώτους μήνες ξεσπούν εργατικές κινητοποιήσεις «από την αντίσταση
στην εντατικοποίηση της εργασίας και τη μείωση των ρυθμών παραγωγής μέχρι τη
λευκή απεργία, τις εναλλασσόμενες στάσεις εργασίας και την απεργία διαρκείας η
οποία συχνά συνοδεύεται και από κατάληψη των χώρων εργασίας» .[6]Συχνά
λαμβάνουν εκρηκτικές διαστάσεις και καταλήγουν σε συγκρούσεις με τις δυνάμεις
καταστολής.Η πρώτη απεργία έλαβε χώρα στην ελληνοαμερικανική εταιρεία National Can στην Ελευσίνα όπου εργάζονταν
περίπου 500 εργάτες. Με την αρχή του 1975 ξεσπούν μικρές ή μεγάλες απεργίες σε
πολλές επιχειρήσεις: Μάντεμ Λάκκο,
ΠΕΣΙΝΕ, μεταλλεία του Μποδοσάκη
στο Στρατώνι Χαλκιδικής, τμήμα εκδόσεων της ΙΤΤ-Ελλάς, Πίτσος, ΜΕΛ, ΕΣΚΙΜΟ,
ΙΖΟΛΑ, Παίδων «Αγία Σοφία», Βιοχάλκο, Μεταλλεία Μαντουδίου, οικοδόμοι και άλλοι
κλάδοι όπως οι τραπεζοϋπάλληλοι .[7]
Στο κεντρικό συνδικαλιστικό σκηνικό εμφανίζονται νέες
παρατάξεις και βγαίνουν από την παρανομία
αυτές της παραδοσιακής και της ανανεωτικής αριστεράς αλλά κι ένας αστερισμός
από μικρές ομάδες που θέτουν πιο προωθημένα αιτήματα προς διεκδίκηση (π.χ.
εργατικός έλεγχος, αυτοδιαχείριση).Οι δεξιοί συνδικαλιστές συνέχισαν να
λειτουργούν ως συνήθως μέσα από χαλαρές ομαδοποιήσεις γύρω από συντηρητικούς ηγέτες
και παράγοντες όπως οι πρώην κεντρώοι συνδικαλιστές οι Νίκος Παπαγεωργίου,
Χρήστος Καρακίτσος κ.ά. Το ΚΚΕ συνέχισε τη λειτουργία της νόμιμης πλέον Ενιαίας Συνδικαλιστικής Αντιδικτατορικής
Κίνησης (ΕΣΑΚ) [8]και το
ΚΚΕ (εσωτερικού) εκφραζόταν μέσα από το Αντιδικτατορικό Εργατικό Μέτωπο (ΑΕΜ).[9]Ο
χώρος που κάλυπτε το ΠΑΣΟΚ έμεινε ακάλυπτος ως το 1975 οπότε ιδρύθηκε η
Πανελλήνια Αγωνιστική Συνδικαλιστική Κίνηση
Εργαζομένων (ΠΑΣΚΕ) και εξέδωσε την εφημερίδα Αγώνας των Εργατοϋπαλλήλων. Η
ΠΑΣΚΕ προσέλκυσε πολλούς συνδικαλιστές των αγώνων των βιομηχανικών
εργοστασιακών σωματείων που εμπλούτισαν τα κινήματα με μορφές οργάνωσης, όπως η
άμεση δημοκρατία, με γενικές συνελεύσεις, ανακλητότητα εκπροσώπων και
συντονιστικές επιτροπές, καθώς και νέες μορφές πάλης[10].
Συμμετείχαν επίσης και πλήθος νέων συνδικαλιστών αριστερής προέλευσης από τους
κλάδους των τραπεζών, της κοινής ωφέλειας και του δημόσιου τομέα. Αυτοί οι εργαζόμενοι δεν ακολουθούσαν τις
παρατάξεις της αριστεράς τόσο γιατί αρνούνταν τις ιεραρχικές δομές τους όσο γιατί
εκτιμούν ως πιο αποτελεσματική τη δράση
του ΠΑΣΟΚ.
Ο «κοινοβουλευτισμός» ως πολιτική στρατηγική της
Αριστεράς (και του ΠΑΣΟΚ στην τετραετία 1977-1981) στη διάρκεια εκείνης της
εποχής είχε ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση (ΑΕΜ) ή και το σαμποτάρισμα (ΕΣΑΚ) του
εργοστασιακού συνδικαλισμού. Ιδιαίτερα μέσω της ΠΑΣΚΕ και με το ριζοσπαστικό
για την εποχή λόγο, το ΠΑΣΟΚ επεδίωξε να κυριαρχήσει στο συνδικαλιστικό κίνημα.
Το πολιτικό πρόγραμμα αυτής της κινητοποίησης ονομάστηκε ως “εκσυγχρονισμός από
τα κάτω” στο βαθμό που επρόκειτο για αντιπαράθεση με την πολιτική του “εκσυγχρονισμού
από τα πάνω” που επιχειρούσε η κυβέρνηση της ΝΔ. Με άλλα λόγια, το ΠΑΣΟΚ της
πρώτης «πρώιμης» μεταπολίτευσης είναι μια μορφή «κινηματικού κόμματος».
Σύμφωνα με τον H. Kitchelt τα κινηματικά
κόμματα είναι «συνασπισμοί πολιτικών ακτιβιστών που προέρχονται από κοινωνικά
κινήματα και προσπαθούν να εφαρμόσουν τις οργανωτικές και στρατηγικές πρακτικές
των κοινωνικών κινημάτων στο πεδίο του κομματικού ανταγωνισμού.[11]
Το κάλεσμα του Ανδρέα Παπανδρέου για «αυτοοργάνωση» συμπύκνωνε αυτή τη λογική
κομματικής συγκρότησης. Αυτό δεν
σημαίνει ότι στην πράξη δεν υπεισήλθαν άλλοι παράγοντες που αλλοίωσαν το
«μοντέλο». Η οργανωτική του συγκρότηση και η πολιτική του σύνθεση, ο εσωτερικός
συσχετισμός δυνάμεων και η δυναμική του αντανακλώνται κάθε φορά στον τρόπο
διατύπωσης και καταγραφής των κοινωνικών αιτημάτων στο πολιτικό του πρόγραμμα. Μέσα
σε 40 χρόνια το ΠΑΣΟΚ διέτρεξε τα ιστορικά στάδια της εξέλιξης των πολιτικών
κομμάτων: 1974-κόμμα στελεχών, 1975 ως 1977 κόμμα μαζών, 1977 ως 1993-πανσυλλεκτικό
και 1993-2014 κόμμα-καρτέλ. Κατά τη διάρκεια αυτής της ιστορικής διαδρομής, ο
συνεχής επαναπροσδιορισμός του ΠΑΣΟΚ στο επίπεδο των προγραμματικών θέσεων και
των κυβερνητικών πολιτικών οφείλεται στην αλλαγή των εσωτερικών πολιτικών
συσχετισμών μεταξύ των τριών διαφορετικών συνιστωσών του
(«αριστεροί-σοσιαλιστές», «παλαιοκομματικοί-κεντρώοι», «τεχνοκράτες».[12]
Η μετά το 1981 περίοδος της διακυβέρνησης της χώρας
από το ΠΑΣΟΚ χαρακτηρίζεται από στοιχεία τομής αλλά και συνέχειας στη σχέση
κυβέρνησης, κομμάτων και συνδικάτων. Το κυβερνητικό ΠΑΣΟΚ έβαζε στόχο την
«κοινωνική απελευθέρωση του εργαζόμενου ελληνικού λαού» και θεωρούσε το
συνδικαλισμό ως ένα από τα τρία βάθρα της δημοκρατίας.[13]Τομή
μέσα στη συνέχεια ήταν η χρησιμοποίηση του υπάρχοντος νομικού πλαισίου για την
κατάργηση της διοίκησης της ΓΣΕΕ και την αντικατάστασή της με τις μέχρι τότε
αποκλεισμένες από τη διοίκηση της συνομοσπονδίας συνδικαλιστικές παρατάξεις της
αριστεράς. Η παράταξη της ΠΑΣΚΕ έλαβε τη μερίδα του λέοντος των εδρών και
αποτελούσε ηγεμονεύουσα δύναμη στο συνδικαλιστικό κίνημα καθώς στις γραμμές των
εργαζομένων κυριάρχησε μια αντίληψη περί εφικτού κάτι που οι άλλες παρατάξεις
δεν μπορούσαν να εγγυηθούν. Η εξέλιξη αυτή προϊδέαζε για την παραπέρα πορεία
καθώς μετά το 1981 η κομματικοποίηση συνδυάστηκε με τη λογική του, νέου τύπου,
κυβερνητικού συνδικαλισμού δημιουργώντας έτσι ένα ιδιαίτερα ασφυκτικό πλαίσιο
για ανεξάρτητους συνδικαλιστές και παρατάξεις.
Η μεταβολή της στρατηγικής του αστικού κράτους από τη
βίαιη «κατάργηση» του εργατικού κινήματος στη διαχείριση μιας πολιτικής ταξικής
αντιπαράθεσης και στην ενσωμάτωση στο νέο πλαίσιο των κομμάτων της
αντιπολίτευσης είναι το κεντρικό χαρακτηριστικό της περιόδου που κατέληξε στην
εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ. Ο συνδικαλιστής πλέον «θα λύνει και θα δένει», οι νέες
συλλογικές πελατειακές σχέσεις μεταξύ κυβερνώντων – κλαδικών οργανώσεων και
ψηφοφόρων θα αντικαταστήσουν σε μεγάλο βαθμό τα παλιότερα ατομικά πελατειακά
δίκτυα βουλευτών και πολιτευτών. Έτσι από
διαπροσωπικές πελατειακές σχέσεις μετατράπηκαν σε «γραφειοκρατικές» πελατειακές
σχέσεις (“ γραφειοκρατική πατρωνία”) [14].
Άλλη μια νέα πρακτική που εισήχθη στα συνδικαλιστικά
ήθη ήταν αυτή της ανοιχτής και μαζικής απεργοσπαστικής δράσης με κυβερνητική
και κομματική στήριξη που μετέβαλε τα συνδικάτα σε πεδία μάχης, δημιουργώντας
έτσι “προηγούμενο” για τις επόμενες κυβερνήσεις. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν
και άλλοι παράγοντες και, κυρίως, το σύστημα “απλής αναλογικής” του Ν. 1264/82
για τις αρχαιρεσίες των συνδικαλιστικών σωματείων που υλοποιούσε, κατά μεγάλο
μέρος, το πάγιο αίτημα της συνδικαλιστικής αντιπολίτευσης και εκδημοκρατικοποιούσε,
ως ένα βαθμό, τις υπάρχουσες συνδικαλιστικές δομές. Η πολιτική αυτή
συμπληρώθηκε με την ψήφιση του Ν. 1365/83 περί “κοινωνικοποιήσεων” των δημοσίων
επιχειρήσεων. Ο νόμος από τη μια μέσω του θεσμού της μειοψηφικής συμμετοχής
εκπροσώπων των εργαζομένων, οι οποίοι εκλέγονταν μέσα από κομματικά παραταξιακά
ψηφοδέλτια, και από την άλλη μέσω του 4ου άρθρου, το οποίο έθετε περιορισμούς
στο δικαίωμα της απεργίας στις επιχειρήσεις αυτές, ολοκλήρωνε το ασφυκτικό
πλαίσιο μέσα στο οποίο έπρεπε να κινείται το συνδικαλιστικό κίνημα σε κλάδους
οι οποίοι είχαν οργανωθεί και είχαν κερδίσει σημαντικές κατακτήσεις. Όμως, η μη
επέκταση των κοινωνικοποιήσεων και συνακόλουθα της, έστω και μειοψηφικής,
συμμετοχής των εργαζομένων στη διοίκηση των επιχειρήσεων αυτών έφθειρε το
θεσμό. Σε όσες επιχειρήσεις κοινωνικοποιήθηκαν η συμμετοχή δεν αφορούσε
ουσιαστικά παρά τις Αντιπροσωπευτικές Συνελεύσεις Κοινωνικού Ελέγχου
(ΑΣΚΕ), όπου από τη μια δεν υπήρχε
οργανωμένο σύστημα ενημέρωσης και πληροφόρησης των εργαζομένων από την πλευρά
των διοικήσεων και από την άλλη, τα περισσότερα συνδικαλιστικά στελέχη που
εκπροσωπούσαν τους εργαζόμενους δεν είχαν την απαιτούμενη παιδεία και εμπειρία
ώστε να ανταποκριθούν με επάρκεια στα «συνδιοικητικά» καθήκοντά τους. Το
αποτέλεσμα ήταν οι αντιπρόσωποι να προωθούν τις εκάστοτε κυβερνητικές και
κομματικές-παραταξιακές επιλογές. Επιπλέον, και σε κάποιο βαθμό, αυτό συνέβαλε
και στην νομιμοποίηση στελεχών με τεχνοκρατικό κυρίως προσανατολισμό στη
διοίκηση των επιχειρήσεων.
Θανάσης Τσακίρης
Συνέχεια στο
ΠΑΣΟΚ 1974-2018
Συλλογικό έργοεπιμέλεια: Βασίλης Ασημακόπουλος, Χρύσανθος Δ. Τάσσης
Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2018
Σημειωσεις
What is a Social Movement? Cambridge, UK: Polity Press καιTarrow, Sidney. (1989) Democracy and Disorder: Protest and Politics
in Italy, 1965–1975. Oxford, UK: Oxford University Press.
περιελάμβανε εκδηλώσεις όπως στάσεις εργασίας,
απεργίες, καταλήψεις δημοσίων οδών και γεφυρών, διαδηλώσεις και πορείες στους
δρόμους των πόλεων, που αποσκοπούσαν στον πολιτικό εκδημοκρατισμό, στη μεταβολή
του συστήματος εργασιακών σχέσεων, στο άνοιγμα των πανεπιστημίων στην κοινωνία
και στηn πολιτιστική αναγέννηση της χώρας. Κύριος κορμός αυτού του
κινήματος ήταν το συνδικαλιστικό με πυρήνα τις δημόσιες επιχειρήσεις κοινής
ωφέλειας και τις
ελληνικές δημόσιες και ιδιωτικές τράπεζες. Με
επίκεντρο αυτούς τους κλάδους δημιουργήθηκε το κίνημα των 115 Συνεργαζόμενων
Συνδικαλιστικών Οργανώσεων. Η στρατηγική
των συνδικαλιστών της εποχής εκείνης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «παραδοσιακή
στο βαθμό που διακρινόταν από την επιδίωξη να αντιμετωπιστούν κυρίως τα θέματα
διανομής. Με τη στρατηγική αυτή
αποσκοπούσαν στην ικανοποίηση αιτημάτων που αφορούσαν
τους μισθούς, τις ώρες εργασίας και τους γενικούς όρους απασχόλησης. Έτσι, τα αιτήματα ήταν συχνά σχετικά καλά
μελετημένα και ποσοτικοποιούνταν με σαφή τρόπο ως ποσοστοποιημένες ή
δραχμοποιημένες αυξήσεις μισθών και επιδομάτων. Τα αιτήματα διαμορφώνονταν με
βάση την εμπειρία των συνδικαλιστών και των
εργαζομένων. Τέλος, γινόταν προσπάθειες να υπάρχουν
διαπραγματεύσεις σε τακτά
χρονικά διαστήματα ώστε να συνομολογούνται αυξήσεις
που να έχουν σχέση με την αύξηση του κόστους ζωής. Αυτή η στρατηγική αντίληψη
ήταν θεωρητικά κοινή και για τους συνδικαλιστές της ελεγχόμενης διοίκησης της
ΓΣΕΕ όσο και για τους συνδικαλιστές των αντιπολιτευόμενων σχημάτων και
συνδικάτων. Όμως αποδείχτηκε ότι οι διοικήσεις της ΓΣΕΕ εγκλωβισμένες συνειδητά
στην υπηρεσία του δεξιού αντικομμουνιστικού κράτους δεν μπορούσαν ούτε αυτή τη
στρατηγική να
ακολουθήσουν με στοιχειώδη συνέπεια, υποτασσόμενοι
διαρκώς στις απαιτήσεις της
κρατικής πολιτικής. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις που
είχαν συσπειρωθεί στο σχήμα των «115» ήταν αυτές που σήκωσαν το βάρος ως κοινωνικό κίνημα για
την επίτευξη των στόχων της μισθολογικής αύξησης, της μείωσης του ωραρίου
εργασίας και της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας (υγιεινή, ασφάλεια, συντάξεις
και κοινωνικά επιδόματα). Από την άλλη, όμως, τόσο οι συνδικαλιστικές ηγεσίες
της ΓΣΕΕ όσο και των 115, της ΟΤΟΕ συμπεριλαμβανομένης δεν άγγιζαν τα ζητήματα
της οργάνωσης της εργασίας στους ίδιους τους χώρους παραγωγής. Βλ. Κουκουλές Γ. (2000) Το εργατικό κίνημα και ο μύθος του Σίσυφου (1964-1966). Αθήνα: Εκδ.
Οδυσσέας, Λιβιεράτος Δ. (2003) Η κίνηση των 115: Κοινωνικοί αγώνες 1962-1967.
Αθήνα: Εκδ. Προσκήνιο-Άγγ. Σιδεράτος, σελ. 115-117. 45 Για μια κριτική αποτίμηση του ελληνικού
συνδικαλιστικού κινήματος και με ιδιαίτερη αναφορά στη δεκαετία του ’60, βλ.
Σεφεριάδης Σ. (1998) «Διεκδικητικό κίνημα και πολιτική: Ο ελληνικός
συνδικαλισμός πριν από τη δικτατορία (1962-1967)», Ελληνική Επιθεώρηση
Πολιτικής Επιστήμης, τ. 12, σσ. 5-34, και Τσακίρης Θ. (2005) Ο συνδικαλισμός των εργαζομένων στις τράπεζες
(1960-1967), https://greekunions.files.wordpress.com/2015/12/tsakthan-otoe-1960.pdf
« Ιδρύθηκε στη Ρώμη τον Απρίλιο 1968, από
συνδικαλιστές του ΚΚΕ, μετά τη διάσπαση του κόμματος, με τη συμμετοχή και
συνδικαλιστών της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ένωσης και της Ένωσης Κέντρου, που
αργότερα αποχώρησαν. (…) Το φθινόπωρο του 1973, κατά τη σύντομη περίοδο
φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, κυκλοφόρησε νόμιμα η εφημερίδα "Φωνή
των Εργαζομένων", που επανεκδόθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας.» Βλ. ΑλεξάτοςΓιώργος,
(2012)."Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος"Θεσσαλονίκη: Γειτονιές του Κόσμου
Βλ. Σπουρδαλάκης Μ., (1990), Για τη θεωρία και τη μελέτη των πολιτικών κομμάτων, Αθήνα, Εκδ.
Εξάντας. Σπουρδαλάκης Μ.(1988) ΠΑΣΟΚ:Δομή, εσωκομματικές κρίσεις και
συγκέντρωση εξουσίας. Αθήνα: Εξάντας. Σπουρδαλάκης, Μ. (1998), «Από το
“Κίνημα Διαμαρτυρίας” στο “Νέο ΠΑΣΟΚ”», στο Μ.Σπουρδαλάκης (επιμ.), ΠΑΣΟΚ: Κόμμα-Κράτος-Κοινωνία, Αθήνα:
Εκδ. Πατάκης
[6] Katz,R..S
and Mair, Μ. (1995), «Changing
Models of Party Organization and Party Democracy: the emergence of the cartel party»,Party Politics, vol. 1, No. 1, σελ. 5-31.
[14]
Lyrintzis Chr. (1984) “Political parties in post‐junta Greece: A case of
‘bureaucratic clientelism'?” West European Politics, Volume 7, 1984 -
Issue 2: The New Mediterranean Democracies: Regime Transition in Spain, Greece
and Portugal
Περιόχομενα
Πρόλογος του Μιχάλη Σπουρδαλάκη
Σημείωμα των επιμελητών
Βασίλης Ασημακόπουλος - Χρύσανθος Δ. Τάσσης
ΠΑΣΟΚ: Σταθμοί και όρια στη διαμόρφωση και εξέλιξη του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (1974-2018)
ΜΕΡΟΣ Α'. ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ, ΚΟΜΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Γεράσιμος Κάρουλας
Οι πολιτικές ελίτ του ΠΑΣΟΚ κατά την Γ' Ελληνική Δημοκρατία: Μεταξύ κόμματος, κράτους και κοινωνίας (;)
Γιώργος Μπιθυμήτρης
Μια ιδιότυπη σοσιαλδημοκρατική συνδικαλιστική ταυτότητα: ΠΑΣΟΚ και συνδικάτα από τη Μεταπολίτευση στην κρίση
Θανάσης Τσακίρης
ΠΑΣΟΚ και κοινωνικά κινήματα: Συνδικαλιστικό, οικολογικό και φοιτητικό
Κώστας Κανελλόπουλος
Η διαλεκτική κομμάτων και κινημάτων στην ελληνική πολιτική: Το ΠΑΣΟΚ από το αντιδικτατορικό κίνημα στους Αγανακτισμένους
Κώστας Π. Ελευθερίου
ΠΑΣΟΚ και Α(α)ριστερά: Στοιχεία για μια πολυκύμαντη σχέση (1974-2009)
Παναγιώτης Κουστένης
Στο λυκόφως (;) του Πράσινου Ήλιου: Συγκρότηση και μετεξέλιξη της εκλογικής βάσης του ΠΑΣΟΚ (1974-2015)
ΜΕΡΟΣ Β' ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ
Χρύσανθος Δ. Τάσσης
Το θεωρητικό σχήμα του ΠΑΣΟΚ: Θεωρία της Εξάρτησης, ριζοσπαστικός προσανατολισμός με σοσιαλιστική προοπτική
Δημήτρης Τσαραπατσάνης
ΠΑΣΟΚ και φιλελευθερισμός (1974-1986): "Αντιφιλελεύθερος δημοκρατισμός" ή "φιλελεύθερος πλειοψηφισμός";
Ζηνοβία Λιαλιούτη
Ο αντιαμερικανισμός στον λόγο του ΠΑΣΟΚ (1974-2018): Δημόσια Ιστορία, ταυτότητα και ιδεολογία
Γιώργος Κατσαμπέκης
Ο πολιτικός λόγος του "εκσυγχρονισμού" (1989-2004)
Κώστας Π. Ελευθερίου - Χρύσανθος Δ. Τάσσης
Εσωκομματική πολιτική και στρατηγική του κράτους: Το "συμμετοχικό" εγχείρημα του ΠΑΣΟΚ (2004-2009)
Θέμης Τζήμας
Το ΠΑΣΟΚ στην εποχή των μνημονίων: Συνταγματικές όψεις και πολιτικές απολήξεις
ΜΕΡΟΣ Γ' ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ
Μαντώ Λαμπροπούλου - Γιώργος Οικονόμου
Η δημόσια διοίκηση υπό το πρίσμα της μετεξέλιξης του ΠΑΣΟΚ: Πολιτικές και προγράμματα (1974-2018)
Γιώργος Παπανικολάου
Από την Αλλαγή στον εκσυγχρονισμό: Το ΠΑΣΟΚ και το πεδίο της δημόσιας τάξης
Σωτήρης Ρούσσος
Η αυτονομία του ηγέτη: Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η εξωτερική πολιτική του ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1981-1989
Κώστας Θεριανός
Η εκπαιδευτική πολιτική του ΠΑΣΟΚ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση από το 1976 μέχρι το 2004
Τριαντάφυλλος Β. Δούκας - Περσεφόνη Α. Σιμενή
ΠΑΣΟΚ και μεταρρύθμιση στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση: Από τον Νόμο 1268/1982 στον Νόμο 4009/2011
Άννα Κονμανταράκη
Οι συνέπειες της εκπαιδευτικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ στο διδακτικό προσωπικό την περίοδο 1998-2004
Στάθης Κουτρουβίδης
Πολιτική ΠΑΣΟΚ και αγροτική πολιτική (1974-1990): Δύο ασύμβατες πορείες (;)
Βασίλης Η. Λογοθέτης
Η οικονομική πολιτική τη δεκαετία του 1980: Εκδημοκρατισμός και κοινωνική ενσωμάτωση
Παναγιώτης Βασιλάκης
Οι πρώτες απόπειρες εκσυγχρονισμού της τοπικής αυτοδιοίκησης την περίοδο 1981-1989 και η προσαρμογή της στο ευρωπαϊκό πρότυπο περιφερειακής πολιτικής
Αριστομένης Ι. Συγγελάκης
Ενάντια στην παλίρροια του μονεταρισμού: Η τομή του ΕΣΥ ως ορόσημο του ανολοκλήρωτου εγχειρήματος οικοδόμησης κράτους πρόνοιας στην Ελλάδα
Βιογραφικά επιμελητών και συγγραφέων
Στην παρούσα έκδοση συμβάλλουν με θεματικά κείμενα, κατ' αλφαβητική σειρά, οι: Β. Ασημακόπουλος, Π. Βασιλάκης, Τ. Δούκας, Κ. Ελευθερίου, Κ. Θεριανός, Κ. Κανελλόπουλος, Γ. Κάρουλας, Γ. Κατσαμπέκης, Α. Κουμανταράκη, Π. Κουστένης, Σ. Κουτρουβίδης, Μ. Λαμπροπούλου, Ζ. Λιαλιούτη, Β. Λογοθέτης, Γ. Μπιθυμήτρης, Γ. Οικονόμου, Γ. Παπανικολάου, Σ. Ρούσσος, Π. Σιμενή, Α. Συγγελάκης, Χρ. Δ. Τάσσης, Θ. Τζήμας, Θ. Τσακίρης, Δ. Τσαραπατσάνης
Επιμέλεια: Βασίλης Ασημακόπουλος, Χρύσανθος Δ. Τάσσης
No comments:
Post a Comment