ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ 2ο μέρος (του Θανάση Τσακίρη)

Προηγούμενο http://tsakthan.blogspot.gr/2018/02/1.html

Η εξέλιξη και τα θεωρητικά ρεύματα της Πολιτικής Κοινωνιολογίας

Ας δούμε, επιγραμματικά, πώς εξελίχθηκε η Πολιτική Κοινωνιολογία. Παρ’ όλο που με την μελέτη της κοινωνιολογίας της πολιτικής ασχολήθηκαν ο Αύγουστος Κοντ^[1] και ο Χέρμπερτ Σπένσερ^[2] ήταν ο Αλέξις ντε Τοκβίλ που αποπειράθηκε πρώτος να μελετήσει και να προσφέρει ολοκληρωμένο έργο για τη σχέση των πολιτικών ελίτ και των μαζών και τις κοινωνικές βάσεις της επανάστασης προσφέροντας ταυτόχρονα ένα σημαντικό έργο συγκριτικής πολιτικής επιστήμης και πολιτικής κοινωνιολογίας.^[3] Με τη Β. Αμερική ασχολήθηκε στο μεγάλο έργο του Δημοκρατία στην Αμερική και ανέδειξε το ρόλο των πολιτικών και κοινωνικών ομάδων στη σχέση κράτους και κοινωνίας και τις εξέτασε στο φόντο του διλήμματος ή αντίθεσης ανάμεσα σε ελευθερία και ισότητα. Διαπίστωσε ότι στις ΗΠΑ δεν υπήρξε φεουδαρχία και μεσαίωνας με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κλειστή στρωματοποίηση της κοινωνίας, αριστοκρατία της έγγειας ιδιοκτησίας και στενός δεσμός εκκλησίας και κράτους. Έτσι υπήρξαν ταξικές ανισότητες στις ΗΠΑ διαφορετικού χαρακτήρα από της Ευρώπης και υπήρχαν περισσότερες ευκαιρίες κοινωνικής ανόδου. Έτσι, η δημιουργία των πολιτικών κομμάτων δεν στηρίχτηκε σε ιδεολογική βάση και στις ταξικές διαιρετικές τομές. Στο έργο του Το παλαιό καθεστώς και η επανάσταση τονίζει ότι η γαλλική επανάσταση ήταν τελικά ένα πολιτικό και κοινωνικό κίνημα μεταρρύθμισης που αποσκοπούσε στην ενίσχυση της δύναμης και την αύξηση των δικαιοδοσιών της κεντρικής εξουσίας σαρώνοντας τις φεουδαρχικές δομές και τους αντίστοιχους θεσμούς του μεσαίωνα. Έδειξε επίσης πώς η επανάσταση και το εμπνεόμενο από την ιδέα της ισότητας νέο πολιτικό καθεστώς χρειάστηκαν τμήματα των παλιών δομών για την καταστροφή τους και για την τήρηση της τάξης. Έτσι στη Γαλλία μετά την επανάσταση λειτουργούσε ένα πανίσχυρο κράτος που δεν προχώρησε στην υλοποίηση πολλών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Κατά τον Τοκβιλ, η υλιστική ιδιοτελής συμπεριφορά που προτιμά την οικονομική σταθερότητα συχνά οδηγεί στην απεμπόληση ελευθεριών και δικαιωμάτων. Αυτό το συμπέρασμα συνάδει με το τρίτο συμπέρασμά του πως στη Γαλλία, εν αντιθέσει με τις ΗΠΑ όπου οι άνθρωποι ασχολούνται και δραστηριοποιούνται μόνοι τους πολιτικά και οικονομικά από τα κάτω, εξαρτώντας από την κεντρική εξουσία και την γραφειοκρατία. 

  

Ο Καρλ Μαρξ βάζει τη σφραγίδα του στην εξέλιξη της Πολιτικής Κοινωνιολογίας του 19^ου αιώνα με την ταξική ανάλυση της Πολιτικής και η επιρροή του στον κλάδο είναι ακόμη επίκαιρη. Χαρακτηριστικό έργο του Καρλ Μαρξ που σήμερα θεωρείται ιδρυτικό κείμενο τόσο για την «μαρξιστική» σχολή ταξικής ανάλυσης όσο και για την ίδια την Πολιτική Κοινωνιολογία είναι «Η 18^η Μπρυμέρ του Ναπολέοντα Βοναπάρτη». Αυτό το έργο στον καιρό του την πραγματική Πολιτική περισσότερο παρά την επιστήμη της. Ασχολείται με την προέλευση των πολιτικών ελίτ και τις αντιδράσεις της στην επανάσταση του 1848 στην Γαλλία. Η επανάσταση είχε αστικο-δημοκρατικό χαρακτήρα αλλά υπήρχε ισχυρή εργατική συνιστώσα της που είχε ως αποτέλεσμα την προσωρινή εγκαθίδρυση εργατικών θεσμών. ^[4] Στο μνημειώδες έργο του «Το Κεφάλαιο» ασχολείται, εκτός των άλλων, με την «εργαλειοποίηση» του κράτους και με τους θεσμούς, όπως αυτός του δικαιώματος της «ατομικής ιδιοκτησίας» που λειτουργούν υπέρ της κοινωνικής τάξης των κεφαλαιοκρατών. Ο Καρλ Μαρξ αντέστρεψε το Χεγκελιανό σχήμα που κυριαρχούσε τότε και τόνισε ότι η συνείδηση του ατόμου είναι συνάρτηση της κοινωνικο-οικονομικής θέσης του και η ότι η ταξική συνείδηση παίζει ρόλο στη διαμόρφωση των σχέσεων εξουσίας.

Σε διαφορετική τροχιά έβαλε την Πολιτική Κοινωνιολογία ο Μαξ Βεμπερ. Ο Βέμπερ δεν συμμεριζόταν την άποψη του Μαρξ γιατί είχε διαφορετική άποψη τόσο για το χαρακτήρα του καπιταλισμού όσο και για τις έννοιες της τάξης και της ταξικής σύγκρουσης. Θεωρεί ότι ο καπιταλισμός είναι αποκλειστικά Δυτικό φαινόμενο τόσο στο επίπεδο των αξιών όσο και στον τρόπο δράσης. Αυτή η «δυτικότητα» σχετίζεται με τον «ορθολογικοποιημένο χαρακτήρα» της καπιταλιστικής παραγωγής, κάτι που εκτείνεται πολύ πέρα από την ίδια την οικονομική επιχείρηση και χαρακτηρίζει τους κύριους θεσμούς της κοινωνίας. Εκεί όπου ο Μαρξ έδινε έμφαση στη «δομή» της κοινωνίας και της οικονομίας ως τον καθοριστικό παράγοντα της Πολιτικής, ο Βέμπερ έδωσε έμφαση  στη «δράση» ως αντικείμενο της έρευνας για την «εξουσία» και την «κυριαρχία». Πέρα από την τεράστια συμβολή του στην γενική κοινωνιολογία ο Βέμπερ αναπροσανατόλισε την Πολιτική Κοινωνιολογία με το έργο του «Οικονομία και Κοινωνία» όπου αναφέρεται στη διάκριση της εξουσίας (power) ή νόμιμης εξουσίας (authority) και της «κυριαρχίας» (domination) καθώς και στους διαφορετικούς ιδεατούς τύπους (ιδεότυπος) της εξουσίας και της κυριαρχίας. Διακρίνει μεταξύ νόμιμης εξουσίας και νομιμοποιημένης εξουσίας για να μπορέσει να μιλήσει για την κυριαρχία ως γενικό κοινωνικό φαινόμενο και όχι ως στενά κρατικό ή πολιτικό φαινόμενο. Κατ’ αυτόν, Πολιτική είναι ο αγώνας για την κατάκτηση μεριδίου εξουσίας ή για την άσκηση επιρροής στην κατανομή της εξουσίας.^[5]

---

[1] Comte, A.; Jones, H.S. (ed.) (1998) Comte: Early Political Writings. Cambridge, UK: Cambridge University Press.

[2] Βλ. Spencer Herbert The Principles of Sociology, 2^nd volume, chapter 5,  London : Williams and Norgate Επίσης βλ.  Samuel Hugh & Elliot Roger  (1917) Herbert Spencer London and Tombridge: The Whitefriars Press  και Wiltshire David. (1978) The Social and Political Thought of Herbert Spencer. New York, NY: Oxford University Press.

[3] Βλ.De Tocqueville A.(2008) Δημοκρατία στην Αμερική. Αθήνα: Στοχαστής, και του ιδίου (2005) Το παλαιό καθεστώς και η επανάσταση. Αθήνα: Εκδ. Πόλις.   

[4] Μαρξ Κ.αρλ (1968)  Η 18^η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, Αθήνα: Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις. Η επανάσταση έληξε άδοξα όταν την 10^η Δεκεμβρίου 1848ο Λουδοβίκος Βοναπάρτης, ανιψιός του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, εκλέχτηκε Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας με τη στήριξη των πολυπληθών μεσαίων στρωμάτων και μικροαστικών τάξεων και κατήργησε όλους τους δημοκρατικούς θεσμού με αποκορύφωμα  το Πραξικόπημα της 2ας Δεκεμβρίου διέλυσε την Εθνοσυνέλευση και ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας προς όφελος των κεφαλαιοκρατών..

[5] Βέμπερ Μαξ (2009) Οικονομία και κοινωνία: Κοινωνιολογία της εξουσίας. Αθήνα: Σαβάλας