ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ 1 μέρος (του Θανάση Τσακίρη)

Η Πολιτική Κοινωνιολογία είναι ένας κλάδος των κοινωνικών επιστημών που στέκεται στο μεταίχμιο της Πολιτικής Επιστήμης και της Κοινωνιολογίας και η θεματική της ενσωματώνει στα ερευνητικά της πεδία θέματα τόσο από τη μία όσο και από την άλλη επιστήμη. Μεγάλα ονόματα της επιστήμης αυτής που άρχισε να αναπτύσσεται γοργά εδώ και έναν αιώνα ήταν αυτά των  Max Weber, Roberto Michels, Gaetano Mosca, Wilfredo Pareto.  Σε αυτούς μπορούμε να εντάξουμε, σύμφωνα με μια πιο διευρυμένη αντίληψη περί του πεδίου τον Alexis de Tocqueville, τον Karl Marx^[1]και θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και άλλα ονόματα στον κατάλογο αλλά θα χάναμε την ουσία της ανάδειξης των βασικών σχολών που άνοιξαν το δρόμο για την εξέλιξη και ανάπτυξη της πολιτικής κοινωνιολογίας και της θεσμικής κατοχύρωσής της στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Πάντως, με βάση τη διευρυμένη έννοια πατέρες της Πολιτικής Κοινωνιολογίας μπορούν να θεωρηθούν οι Μαρξ και Βέμπερ, με κριτήριο την συγκρότηση μιας «μεγάλης θεωρίας» (“grand theory”) που φιλοδοξεί να ερμηνεύσει και να εξηγήσει γενικά και σφαιρικά την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα σε αντίθεση με τις θετικιστικές ή εμπειριστικές θεωρίες που μελετούν συγκεκριμένες κοινωνίες και πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα.

 Έτσι, λοιπόν, προχωράμε στον ορισμό της Πολιτικής Κοινωνιολογίας ως του κλάδου εκείνου των κοινωνικών επιστημών που ασχολείται με την σχέση της πολιτικής με την κοινωνία. Αυτό σημαίνει ότι αναγνωρίζεται πως οι πολιτικοί δρώντες, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών κομμάτων, των ομάδων πίεσης και των κοινωνικών κινημάτων, λειτουργούν εντός ενός ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου. Ας το πούμε με άλλα λόγια: Οι πολιτικοί δρώντες διαμορφώνουν τις κοινωνικές δομές, όπως το φύλο, η τάξη και το έθνος, και με τη σειρά τους διαμορφώνονται από αυτές. Άρα, συμπεραίνουμε ότι η ύπαρξη και λειτουργία των διαφορετικών κοινωνικών δομών συνεπάγεται ότι στο πλαίσιο της κοινωνίας η πολιτική επιρροή είναι άνισα κατανεμημένη από τον ίδιο το χαρακτήρα της. Στο χώρο της κοινωνιολογίας συχνά διατυπώνεται η άποψη ότι η Πολιτική Κοινωνιολογία αποτελεί υποκλάδο της ως «κοινωνιολογία των πολιτικών διαδικασιών και δομών». Αντιστοίχως, στο χώρο της πολιτικής επιστήμης, από την αρχή η Πολιτική Κοινωνιολογία θεωρήθηκε υποκλάδος  της. Όμως, υπάρχει και μία τρίτη τάση να θεωρείται η Πολιτική Κοινωνιολογία διασταύρωση της πολιτικής επιστήμης και της κοινωνιολογίας.  Διακρίνεται η «πολιτική κοινωνιολογία» από την «κοινωνιολογία της πολιτικής». Με βάση το κριτήριο της ανεξάρτητης μεταβλητής (η πολιτική ή η κοινωνική δομή) που χρησιμοποιείται από κάθε κλάδο διακρίνεται η Πολιτική Επιστήμη από την Κοινωνιολογία. Έτσι, η Πολιτική Κοινωνιολογία  θεωρείται μια «υβριδική επιστήμη» καθώς προσπαθεί να συνδυάσει τις πολιτικές και τις κοινωνικές εξηγητικές παραμέτρους.^[2] Από μια άλλη πλευρά έχει γίνει πρόταση να θεωρείται ότι η Πολιτική Κοινωνιολογία μπορεί να είναι αυτόνομος επιστημονικός κλάδος με βάση τα παρακάτω τρία κριτήρια:^[3]

• Αντικείμενο της έρευνας
• Θεωρίες και μέθοδοι της έρευνας
• Τυπικά και χαρακτηριστικά ερευνητικά ερωτήματα και προβλήματα (puzzles) που ξεχωρίζουν την κοινωνιολογική και την πολιτική προσέγγιση της πολιτικής πραγματικότητας.

Έτσι, προτείνεται να θεωρείται η Πολιτική Κοινωνιολογία ως ένα γενικό ερώτημα: «Τι χαρακτηρίζει την αμφίδρομη σχέση μεταξύ των κοινωνικών βάσεων της πολιτικής, των διαδικασιών πολιτικής διαμεσολάβησης και των παραγόμενων πολιτικών αποτελεσμάτων;» Σε αυτό το ερώτημα, δυο είναι οι κεντρικές κατηγορίες ανάλυσης, η «εξουσία» και η «κυριαρχία». Αυτές οι έννοιες δεν εξετάζονται εν κενώ. Οι θεσμοί και οι διαδικασίες της Πολιτικής γεννιούνται, εξελίσσονται, αναπτύσσονται και πεθαίνουν σε μάκρος χρόνου. Επομένως, ο χρόνος και η ιστορία αποτελούν συστατικά στοιχεία της Πολιτικής Κοινωνιολογίας.^[4]

Έτσι, λοιπόν, καθήκον μας ως Πολιτικοί Κοινωνιολόγοι είναι να μελετάμε κοινωνικο-πολιτικά φαινόμενα, όπως:

-          Οι πολιτικές δραστηριότητες των κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων, φυλετικών κι εθνοτικών ομάδων, των δύο φύλων, των γενεών, των ελίτ και των μαζών, των ομοφυλόφιλων, των θρησκευτικών, πολιτιστικών και άλλων κοινωνικών ομάδων που χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένα συμφέροντα και ενδιαφέροντα (π.χ. οικολόγοι, φίλοι του αθλητισμού, ασθενείς, φυλακισμένοι κ.ά).

-          Οι σχέσεις δύναμης, εξουσίας και επιρροή στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων και στους χώρους εργασίας, οι εργοδοτικές, εργατικές και επαγγελματικές συνδικαλιστικές οργανώσεις .

-          Οι ιδεολογίες και τα ουτοπικά οράματα που συχνά κινητοποιούν του ανθρώπους να δράσουν πολιτικά.

-          Οι τρόποι με τους οποίους επηρεάζεται η Πολιτική από τάσεις, όπως το Διαδίκτυο και τα Κοινωνικά Δίκτυα (ιστολόγια, facebook κλπ) ή Παγκοσμιοποίηση της οικονομίας.

-          Οι τρόποι με τους οποίους οι κοινωνικές δυνάμεις διαμορφώνουν επιμέρους πολιτικές, όπως η πρόνοια, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, το διεθνές εμπόριο, η ποινική δικαιοσύνη, η εκπαίδευση, η εθνική άμυνα, η εξωτερική πολιτική κλπ.

Οι μεγάλοι θεωρητικοί της πολιτικής κοινωνιολογίας με τις «μεγάλες θεωρίες» τους έδωσαν ένα ιδεολογικό στίγμα στις κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις της εποχής τους. Από την έντονη αυτή θεωρητική σύγκρουση πάνω στη σχέση κοινωνίας και κράτους προέκυψαν μια σειρά αντιθετικών εννοιών που με το πέρασμα του χρόνου απέκτησαν νέες θεωρητικές διαστάσεις που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον τόσο των σύγχρονων θεωρητικών του κλάδου όσο και των πολιτικών τάσεων και ρευμάτων που αντιμάχονται μεταξύ τους για την επικράτησή σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο. Ορισμένα από αυτά τα ζεύγη αντιθετικών εννοιών είναι τα ακόλουθα:

-          Τάξη ή αλλαγή

-          Εξουσία ή ελευθερία

-          Συντηρητισμός ή φιλελευθερισμός

-          Μεταρρύθμιση ή επανάσταση

-          Συναίνεση ή σύγκρουση

-          Δημοκρατία ή ολιγαρχία

-          Πλουραλισμός ή ελιτισμός

-          Ισότητα ή ανισότητα

-          Ιδεατό ή πραγματικό 

-          Κοινωνική συνοχή ή κοινωνική ρήξη

-          Κοινότητα ή άτομο

-          Ομοιομορφία ή διαφορετικότητα

Όλα αυτά τα ζεύγη αντιθετικών εννοιών στο πλαίσιο της Πολιτικής Κοινωνιολογίας εντάσσονται στην προσπάθεια συγκρότησης θεωριών που αναζητούν τις κοινωνικές δυνάμεις που λειτουργούν και επηρεάζουν θεωρητικά και πρακτικά το περιεχόμενό τους.

---

[1] Bλ. Dobratz Betty and Kourvetaris George (1980) “The state and development of Political Sociology” in Dobratz Betty and Kourvetaris George (eds) Political sociology: readings in research and theory. New Brunswick, NJ: Transaction, σελ. 1-48.

[2] Sartori Giovanni (1969) “From the sociology of politics to political sociology” in Lipset Seymour M. (ed.) Politics and the Social Sciences. New York, NY: Oxford University Press, σελ. 65-100.

[3] Mitra Subrata. Pehl Malte, Spiess Clemens (2009) Political Sociology - The State of the Art: The World of Political Science. Leverkusen: Budrich..

[4] Βλ. Marvick Dwaine (1980) Harold D. Lasswell on Political Sociology  Chicago, IL:University of Chicago Press