Νέες μορφές κοινωνικής εκπροσώπησης και δράσης: συνδικάτα, κινήματα και ΜΚΟ (του Θανάση Τσακίρη, Καλοκαίρι 2012) 4ο μέρος "Η Πολιτική Ανυπακοή

Συνέχεια από http://tsakthan.blogspot.gr/2017/01/2012-3.html

Η Πολιτική Ανυπακοή

Το ζήτημα της "πολιτικής ανυπακοής" είναι μαζί μας από την αρχή του χρόνου. Ένας κορυφαίος φιλόσοφος δήλωσε κάποτε ότι η ανθρώπινη ιστορία «ξεκίνησε με μια πράξη ανυπακοής και δεν είναι απίθανο ότι θα τελειώσει με μια πράξη ανυπακοής».[1]  Ο Προμηθέας παράκουσε τον Δία και έδωσε τη φωτιά στο ανθρώπινο γένος. Ως «Πολιτική Ανυπακοή» ορίζεται «η σκόπιμη και υπολογισμένη παραβίαση του νόμου για ζωτικής σημασίας κοινωνικό σκοπό» [2] ή «μια πολιτική πράξη που αφορά την ανυπακοή στην κυβερνητική εξουσία για λόγους ηθικής αντίρρησης, με στόχο την προώθηση μιας δίκαιης κοινωνίας». [3] Ο πιο ευρέως αποδεκτός ορισμός είναι αυτός του John Rawls: «πολιτική ανυπακοή είναι η δημόσια, μη βίαιη και ευσυνείδητη παραβίαση του νόμου που γίνεται με στόχο να φέρει αλλαγή του νόμου ή ασκούμενων πολιτικών της κυβέρνησης». [4]  Η πολιτική ανυπακοή αποτελεί συμβολική ή τελετουργική παραβίαση του νόμου. 

Αν και ο όρος "πολιτική ανυπακοή" επινοήθηκε και εισήχθη στο δημόσιο λόγο από τον αμερικανό δοκιμιογράφο Henry David Thoreau το 1849, μπορούμε να βρούμε αναφορές σε κλασικά κείμενα και αναγνωρίζουμε ως σύμβολα της "πολιτικής ανυπακοής" τον Οδυσσέα και την Αντιγόνη στα έργα του Ομήρου και του Σοφοκλή. Τα φιλοσοφικά θεμέλια της πολιτικής ανυπακοής μπορούν να βρεθούν στην Καινή Διαθήκη, ιδίως όσον αφορά τις διδασκαλίες του Ιησού. Επίσης, μπορεί να βρεθεί στα έργα του Κικέρωνα, του Θωμά του Ακινάτη, του John Locke και του Thomas Jefferson. Ο John Lock έδωσε έμφαση στην προσωπική κρίση αφήνοντας χώρο στο άτομο να μπορεί να κρίνει αρνητικά την κυβέρνηση, αν αυτή ξεπερνά τα όρια της. Δίνοντας έμφαση στο Φυσικό Δίκαιο, καθιερώνει κριτήρια για την αξιολόγηση των θετικών νόμων της κυβέρνησης. Έτσι, παρέχει μια θεωρητική συλλογιστική για το «δικαίωμα στην εξέγερση» ή, με τα δικά του λόγια, το δικαίωμα «της προσφυγής στον ουρανό». Εάν, όμως, η συμπεριφορά της κυβέρνησης γίνει τυραννική και όλοι οι άλλοι δρόμοι διαμαρτυρίας κλείνουν, θεωρεί ότι οι μοναχικές πράξεις ανυπακοής είναι μάταιες. Αντίθετα, η αντίσταση είναι δυνατή μόνον όταν τα προβλήματα αυξάνονται τόσο πολύ, ώστε η πλειοψηφία του πληθυσμού να αντιληφθεί το ζήτημα της πολιτικής αντίστασης κατά του τύραννου και τα εγκλήματα του τελευταίου είναι τόσο προφανή ώστε κανείς δεν μπορεί να τα αρνηθεί. 

Στα μέσα του 19ου αιώνα η «πολιτική ανυπακοή» απελευθερώθηκε από θρησκευτικούς συσχετισμούς της. Σύμφωνα με τον Thoreau η πρώτη υποχρέωση του πολίτη είναι να κάνει ό, τι ο ίδιος θεωρεί σωστό και να μην ακολουθεί το νόμο που υπαγορεύεται από την πλειοψηφία. Όταν μια κυβέρνηση είναι άδικη, οι άνθρωποι πρέπει να αρνούνται να ακολουθήσουν το νόμο και οι ίδιοι να αποσυνδέονται εν γένει. από την κυβέρνηση. Κανένα άτομο δεν είναι υποχρεωμένο να αφιερώσει τη ζωή του στη μείωση έως εξάλειψη των κοινωνικών προβλημάτων˙  υποχρεούται, όμως, να μη συμβάλλει στην όξυνση των προβλημάτων. Σε αυτές τις υποχρεώσεις εντάσσεται το να μην είναι μην είναι κανείς μέλος μιας άδικης ένωσης, όπως είναι η κυβέρνηση. Επιπλέον, ο Thoreau υποστήριξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ταιριάζουν με τα κριτήρια του για την άδικη κυβέρνηση, δεδομένου ότι υποστήριζαν τη δουλεία και διεξήγαγαν επιθετικό πόλεμο κατά του Μεξικού. Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές ο πρωτεργάτης του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ινδίας Μαχάτμα Γκάντι συνέχισε την πρακτική του Θορώ και εμπνεύστηκε από τα γραπτά του. Ο ίδιος ο Γκάντι διαφωνεί: «Η αντίσταση στην εξουσία στην Νότια Αφρική είχε προχωρήσει αρκετά, προτού έρθει στα χέρια μου το δοκίμιο (…) Όταν είδα τον τίτλο του εξαίρετου δοκιμίου του Θορώ άρχισα να χρησιμοποιώ τη φράση του για να εξηγήσω τον αγώνα μας στους Άγγλους αναγνώστες. Όμως, διαπίστωσα ότι ακόμα κι o όρος “Πολιτική Ανυπακοή” αποτυγχάνει να αποδώσει πλήρως το νόημα του αγώνα. Ως εκ τούτου, υιοθέτησα τη φράση “Πολιτική Αντίσταση”».[5] Ανάμεσα στους ακτιβιστές που χρησιμοποίησαν με επιμονή και αποτελεσματικότητα την «πολιτική ανυπακοή» ήταν ο πάστορας Martin Luther King Jr. που ηγήθηκε του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ ως την δολοφονία του (4/4/1968). Η σκέψη και οι αγώνες του King ενέπνευσαν τον εμπλουτισμό του ρεπερτορίου μορφών δράσης που  χρησιμοποιούν τα νέα κοινωνικά κινήματα τόσο διεθνώς όσο και στην Ελληνική περίπτωση.

Συνεχίζεται...

Θανάσης Τσακίρης

---

[1] Bedau Hugo Adam (1961) “On civil Disobedience” Journal of Philosophy, Vol. LVIII, n. 21, October, σελ. 661.

[2] Howard Zinn, (1968) “Seven guidelines for civil disobedience” in Disobedience & Democracy, New York: Random House Inc. σελ 119-122.

[3] McLean Iain and McMillan Alistair (2009) Oxford Concise Dictionary of Politics. New York, NY: Oxford University Press, σελ. 77.

[4] Rawls John (1969). "The Justification of Civil Disobedience.” in Hugo Adam Bedau, (ed.), Civil Disobedience: Theory and Practice, New York: Pegasus Books, σελ. 240–255.

[5]Fischer Louis (1983/1997) The Life of Mahatma Gandhi. New York, NY: HarperCollins