Συνδικαλιστική δημοκρατία - 2ο μέρος (του Θανάση Τσακίρη)

Αυτή η εξέλιξη, δηλαδή η γραφειοκρατικοποίηση των πολιτικών οργανώσεων (κομμάτων και συνδικάτων) είχε ήδη προβλεφθεί από τρεις σημαντικούς στοχαστές από ισάριθμα πολιτικο-ιδεολογικά ρεύματα: τον Μ. Βέμπερ, τη Ρ. Λούξεμπουργκ και τον Ρ. Μίκελς.

Η έννοια της γραφειοκρατίας διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Max Weber και αναφέρεται στη συνηθέστερη μορφή οργάνωσης «που χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτισμό, ιεραρχία, εξουσία, πειθαρχία, κανόνες, καριέρα, καταμερισμό εργασίας, θητεία». Οι υποστηρικτές της γραφειοκρατίας τονίζουν τις σαφείς διαδικασίες επικοινωνίας καθώς και τις σαφείς προδιαγραφές εξουσίας, αρμοδιότητας και ευθύνης, που μειώνουν σε μεγάλο βαθμό, φαινόμενα ευνοιοκρατίας, διακρίσεων και εξουσιαστικών αυθαιρεσιών. Παράλληλα προϋποτίθενται οι έννοιες της ειδίκευσης και της εμπειρίας. Η γραφειοκρατία είναι ένας τρόπος οργάνωσης της εργασίας με βάση την ιεραρχία και τον

καταμερισμό της εργασίας. Ιεραρχία σημαίνει ότι μερικοί άνθρωποι είναι επισήμως

σε θέσεις εξουσίας πάνω από τους άλλους. Σε έναν στρατό, οι στρατηγοί δίνουν

εντολές στους συνταγματάρχες, οι συνταγματάρχες στους ταγματάρχες και ούτω καθεξής ώσπου οι εντολές να φτάσουν στον τελευταίο στρατιώτη. Ομοίως, ο διευθύνων σύμβουλος μιας εταιρείας είναι επίσημα σε θέση εξουσίας πάνω από τους αναπληρωτές και αυτοί είναι πιο πάνω από τους διευθυντές, τους τμηματάρχες και τους απλούς εργαζομένους. Επίσης καταμερισμός της εργασίας σημαίνει και ότι διαφορετικοί άνθρωποι εργάζονται σε διαφορετικά μέρη του έργου. Για παράδειγμα, σε μια παραδοσιακή γραμμή συναρμολόγησης σε ένα εργοστάσιο παραγωγής αυτοκίνητων ένας εργαζόμενος βάζει βίδες στο αυτοκίνητο ενώ άλλοι εργάζονται στα παράθυρα, τα φτερά, τη βαφή και ούτω καθ’ εξής. Ωστόσο, άλλοι εργαζόμενοι ειδικεύονται στο σχεδιασμό των αυτοκινήτων, το μάρκετινγκ, στον καθαρισμό, στο λογιστήριο και ούτω καθεξής.

Η εξουσία βασίζεται στην ορθολογική και κανονιστική κωδικοποίηση. Τα όρια κάθε εργασίας ορίζονται μέσω του καταμερισμού και των προδιαγραφών εργασίας και του καθορισμού λειτουργικών τμημάτων. Τα όρια της εξουσίας προσδιορίζονται για το κάθε μέλος απρόσωπα και τα μέλη είτε διορίζονται είτε εκλέγονται. Κάθε γραφειοκρατική θέση διαθέτει συγκεκριμένη εξουσία. Η εξουσιαστική ιεραρχία αποτελεί σαφώς προσδιορισμένη αλυσίδα εντολών και ελέγχου. Ο συγκεντρωτισμός παρέχει στη διεύθυνση τη δυνατότητα συντονισμού των λειτουργιών και εργασιών της οργάνωσης. Οι κανόνες, τα κίνητρα για την υποταγή στους κανόνες, η ύπαρξη χρονικά καθορισμένης θητείας και ο έλεγχος του εσωτερικού περιβάλλοντος της οργάνωσης συμβάλλουν στη σταθερότητα και στην προβλεψιμότητα. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία και λειτουργία μιας ελεγχόμενης εσωτερικά οργάνωσης που λειτουργεί αποτελεσματικά στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σταθερού περιβάλλοντος. [1] 

Όμως, η γραφειοκρατία δεν είναι απλώς και μόνο ένα εργαλείο της διοίκησης, άρτιο και ουδέτερο˙ δεν είναι απλώς μια ομάδα στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου και του κάθε φορά χρήστη της υπηρεσίας. Συχνά, η γραφειοκρατία καταλήγει στη δημιουργία μιας ιδιαίτερης κοινωνικής κατηγορίας που, μέσα από τη διατήρηση της και τη διεύρυνση του πλαισίου αρμοδιοτήτων της, κατοχυρώνει τυπικά και ουσιαστικά τα ιδιαίτερα συμφέροντα της, επιβάλλει τις δικές της αξίες και πρακτικές (πίστη στην ανωτερότητά της, την εμπειρογνωμοσύνη και την αμεροληψία της).

Έτσι, όσον αφορά τα συνδικάτα, ο Μ. Βέμπερ, από την πολιτικό-ιδεολογικά φιλελεύθερη σκοπιά, τόνιζε το 1917 ότι «οργανώσεις όπως τα εργατικά συνδικάτα (…) είναι πολύ σημαντικά αντίβαρα απέναντι στην ιδιαζόντως πραγματική και παράλογη εξουσία των όχλων του δρόμου σε καθαρά δημοψηφισματικά έθνη», στην «τυφλή μαζική οργή» και τις «αναρχσυνδικαλιστικές εξεγερσιακές τάσεις».

Συνεχίζεται....

Θανάσης Τσακίρης

[1] Weber Max, (2015) “Bureaucracy” in Tony Waters and Dagmar Waters (eds), Weber's Rationalism and Modern Society: New Translations on Politics, Bureaucracy, and Social Stratification

 New York: Palgrave MacMillan, pp. 73–127.  Επίσης δείτε την ελληνική έκδοση: Weber Max (2011) στο Γραφειοκρατισμός» στο Weber Max,  Οικονομία και κοινωνία: Κοινωνιολογία της εξουσίας, Αθήνα: Εκδ. Σαββάλα, σελ. 24-90.