ΟΙ ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΤΟΥ ΤΣΑΡΛΙ ΤΣΑΠΛΙΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ;

ΟΙ ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΤΟΥ ΤΣΑΡΛΙ ΤΣΑΠΛΙΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ;

Ορισμένες παρατηρήσεις του Θανάση Τσακίρη


Η ταινία «Μοντέρνοι Καιροί» του Τσάρλι Τσάπλιν καταπιάνεται με την απανθρωπιά και την αποκτήνωση που αποτελεί επίπτωση μιας μονοδιάστατης αντίληψης και πρακτικής για την βιομηχανική πρόοδο και με τον αγώνα του «απλού ανθρωπάκου» -της πόλης κυρίως – να μπορέσει να κρατηθεί στη δουλειά του ή να βρει μια όποια απασχόληση έστω για να κρατηθεί στη ζωή σε χαλεπούς οικονομικά καιρούς. Η ιστορία της ταινίας εκτυλίσσεται στη δεκαετία του 1930 όταν η οικονομική κρίση μετά το κραχ του Χρηματιστηρίου το 1929 έχει στείλει δεκάδες εκατομμύρια εργαζόμενους στην ανεργία, οικογένειες δίχως στέγη, ανθρώπους χωρίς ελπίδα να γίνονται υποψήφια τιμημένα θύματα του επερχόμενου Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο «αλητάκος» του Τσάπλιν μπορεί να περνά άσκοπα τις μέρες του στη δουλειά του εργοστασίου σφίγγοντας βίδες στην αλυσίδα συναρμολόγησης αλλά μπορεί να είναι ένας σημερινός μερικής απασχόλησης ή/και προσωρινός συμβασιούχος ή ενοικιαζόμενος (αμφότερων των φύλων) που δουλεύει σε τηλεφωνικό κέντρο, σε κουβούκλιο εργασίας μιας τράπεζας ή μιας ασφαλιστικής εταιρείας, στις εργολαβικές εταιρείας καθαριότητας, σε delivery ή ψησταριά και αλλού στο πεδίο της μεταμοντέρνας κατάστασης που δημιουργεί τον «Τέταρτο Κόσμο» στον Πρώτο.
Ο Τσάπλιν φοβόταν, λένε ορισμένοι κριτικοί της εποχής του, ότι ο «Αλητάκος» δεν θα γινόταν αποδεκτός από το κοινό που κατέκλυζε τις κινηματογραφικές αίθουσες για να απολαύσει τα κατορθώματά του αν άκουγε τη φωνή του. Άλλοι του καταλόγισαν ότι φοβόταν την πρόοδο που έφερνε ο ομιλών κινηματογράφος κατατάσσοντάς τον σε «συντηρητικής αντίληψης» κύκλους, παρ’ όλο που επί Μακαρθισμού κλήθηκε να απαντήσει για τις «ανατρεπτικές» ιδέες του. Στο φιλμ, όμως, υπάρχουν στοιχεία ομιλούντος κινηματογράφου (όπως οι διαταγές, το τραγούδι στο κλαμπ) και παρήχθησαν ήχοι με εντελώς «πρωτόγονα» και απλά μέσα, τεχνική που ζήλεψαν ακριβοπληρωμένα τεχνικά συνεργεία του Χόλυγουντ μερικές δεκαετίας αργότερα. Σήμερα η μάχη τεχνοφοβικών και τεχνοφρικιών συνεχίζεται με αμείωτη ένταση σε όλους τους τομείς στο πλαίσιο μιας «μεταβιομηχανικής κοινωνίας».
Η ταινία είχε σημαντική επίδραση στη γνώση που είχαν οι άνθρωποι για τον κόσμο που τους περιβάλλει. Για παράδειγμα, μετά από λίγο ανακαλύφθηκε ότι τα εργοστάσια δίπλα στο ποτάμι της Νότιας Καλιφόρνιας στην όχθη του οποίου στήσανε το φτωχό σπιτικό τους το ζεύγος των «αλητάκων» ήταν αυτά της Φορντ και της Έντισον. Ήταν, δηλαδή, η επιχείρηση που υιοθέτησε την αλυσίδα παραγωγής και τις αρχές της «επιστημονικής διοίκησης» του τεϊλορισμού. Έτσι, η κριτική του Φορντισμού είναι παραπάνω από συμβολική.
Όπως επισημαίνει η εφημερίδα “Charleston Daily Mail” της Δυτικής Βιρτζίνια με αφορμή την ψηφιακή επεξεργασία της ταινίας και την κυκλοφορία της σε DVD: «Αυτή η ταινία του 1936 μιλά για τις ταραχές, την ανεργία, τα ναρκωτικά τις απεργίες και τα λοκ-άουτ, τη φτώχεια, την τυραννία της μηχανής, την απανθρωπιά των εργασιακών χώρων. Και ταυτιζόμαστε με αυτόν τον τυπάκο που, κατά κάποιο τρόπο αποτελεί το αδούλωτο πνεύμα της ανθρωπότητας». Στη σημερινή εποχή των «μετά» με ποιον «αλητάκο» θα ταυτιστούμε;