Στη μνήμη του Βαγγέλη Τσακίρη
Συλλογικό έργο: ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ: ιστορικός τόπος, τόμος Α΄, Αθήνα, Εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2002
Τον Ιανουάριο του 1950 σε ένα πολυσέλιδο εικονογραφημένο φυλλάδιο της κυβέρνησης Αλ. Διομήδη - ήταν η κυβέρνηση που ολοκλήρωσε τη στρατιωτική νίκη των αστικών καθεστωτικών πολιτικών δυνάμεων σε βάρος του ΚΚΕ και του Δημοκρατικού Στρατού – εκθειαζόταν το κολαστήριο της Μακρονήσου ως «πατριωτικόν Πανεπιστήμιον» και αποσκοπούσε στο να καθησυχάσει τους φόβους της δημοκρατικής κοινής γνώμης της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής ότι εδημιουργείτο ένα «νέο Νταχάου». Με μοναδικό αντίστοιχό της στη Μαλαισία, η «στρατιωτική μονάδα ειδικής αποστολής» της Μακρονήσου αποτέλεσε το μοναδικό στρατόπεδο συγκέντρωσης σε χώρα του «ελεύθερου κόσμου» του δυτικού καπιταλισμού - πλην της βάσης των ΗΠΑ στο Γκουντάναμο υπόό τις ειδικές σημερινές συνθήκες.
Το κολαστήριο άρχισε να λειτουργεί την άνοιξη του 1947 επί «κυβέρνησης ευρύτερης συνεργασίας» των δεξιών και κεντρώων δυνάμεων υπό την πρωθυπουργία του εξωκοινοβουλευτικού Δ. Μάξιμου, ενώ θεσμική υπόσταση ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου απέκτησε τον Οκτώβριο του 1949 (ψήφισμα ΟΓ/1949 περί «Οργανισμού Αναμορφωτηρίου Μακρονήσου») επί κυβέρνησης Διομήδη.
Δεκάδες χιλιάδες κομμουνιστές πέρασαν από το Μακρονήσι. Πολλοί ήταν νέοι που αρνούνταν να σηκώσουν όπλο κατά των συντρόφων τους του Δ.Σ., άλλοι αφοπλισμένοι, και φυλακισμένοι ουσιαστικά για λόγους προληπτικούς και άλλοι για να «αναμορφωθούν». Όλοι αυτοί αποτέλεσαν «τα τρία ιδιότυπα Τάγματα των Σκαπανέων».
Μέχρι σήμερα δεν έχει γραφτεί παρά ένα μικρό μόνο μέρος της ιστορίας αυτών των δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων, από τους οποίους άλλοι εκτελέστηκαν, άλλοι δολοφονήθηκαν ή πέθαναν από τα βασανιστήρια και τις κακουχίες, και άλλοι (οι περισσότεροι) επέζησαν αποδεικνύοντας ότι, ακόμη και υπό τέτοιες φοβερές και τρομερές συνθήκες, όσοι θεωρούσαν ότι ο σοσιαλισμός - η «ενεργητική ουτοπία», κατά τον Zigmund Baumann – θα μπορούσε μια μέρα να πραγματοποιηθεί με την ασίγαστη πάλη της εργατικής τάξης και των συμμάχων της αναδείκνυαν αντοχές που δεν ταίριαζαν σε συνηθισμένους ανθρώπους. Ανάμεσα στις εκδόσεις που αναφέρονται στο Μακρονήσι και στο καθεστώς του διακρίνουμε, μεταξύ άλλων, μαρτυρίες, όπως το βιβλίο του Ν. Μάργαρη Η ιστορία της Μακρονήσου και του Ε. Μαχαίρα Πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασμα, καθώς και συλλογικούς επιστημονικούς τόμους, όπως αυτόν των Σ. Μπουρνάζου και Τ. Σακελλαρόπουλου Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη. Εκείνο που έλειπε ήταν μια συλλογική δουλειά καταγραφής ατομικών μαρτυριών για τα χρόνια εκείνα. Την πρωτοβουλία να συγκεντρωθούν αυτές οι ατομικές μαρτυρίες όσο ακόμη ήταν ζωντανοί οι «Μακρονησιώτες» ανέλαβε ο παλαίμαχος κομμουνιστής Διονύσης Γεωργάτος. Εκτός από τον ίδιο, στη συγγραφή των κειμένων του Α΄ τόμου συνέβαλαν οι: Βαγγέλης Τσακίρης, Κοσμάς Φουντουκίδης, Σωτήρης Κωστόπουλος, Βασίλης Ζωγράφος, Γ. Ραφαηλίδης, Αριστοτέλης Λαμπρούλης, Αργύρης Μπάρας, Νίκος Τερζόγλου, Νίκος Βασιλάκης, Βασίλης Βενετσανόπουλος, Πατρίκιος Αποστολάκος, Λεόντιος Παππάς, Νίκος Μανδράκος, Γ. Τσιφογιανέας, Παρίσης Κατσαρός, Νίκος Παπαδόπουλος, Κώστας Παλαιολόγος, Ντίνος Ζήκος, Γιώργης Χατζηπέτρου, Νίκος Χατζηγιαννάκης, Τάσος Ρασσιάς, Τάσος Δανιήλ, Τάκης Σταθάτος, Βασίλης Σακέτας, Νίκος Μαλάμογλου, Αντώνης Σωτηρόπουλος, Σεραφείμ Καρασάββας, Τάκης Παππάς και άλλοι αγωνιστές. Την επιμέλεια του τόμου έκανε ο Βασίλης Λάζαρης. Το σημερινό ΚΚΕ συνέβαλε σ’ αυτή την προσπάθεια, όπως επισημαίνει ο Δ. Γεωργάτος, και «είναι φυσικό, όταν σκεφτεί κανείς ότι η μεγάλη πλειοψηφία των κρατουμένων αγωνιστών, ήταν μέλη και στελέχη του ΚΚΕ». Παρά την κριτική που πρέπει να ασκήσει ο/η αναγνώστης/τρια στον πρόλογο της Α. Παπαρήγα και στο κείμενο του Μ. Μαΐλη (π.χ. στην εξιστόρηση της διαδρομής από το Δεκέμβρη του ’44 ως τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου δεν αναφέρεται πουθενά ο ρόλος του πρωτοκαπετάνιου Άρη Βελουχιώτη, ισοπεδώνονται όλες οι μη κομματικές δυνάμεις και παράγοντες, αγνοούνται οι τροτσκιστές που πήραν μέρος στην Αντίσταση και στον Εμφύλιο, η λογική ότι «για όλα φταίει ο αντίπαλος και οι ‘οππορτουνιστές’ στο κόμμα»), δεν παύει να αποτελεί γεγονός η έκδοση του βιβλίου που έγινε σε μια δύσκολη συγκυρία, η οποία, εκτός των άλλων, χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια των κυρίαρχων αστικών δυνάμεων να αποδοθεί στην πάσης φύσεως αριστερά και στους αγώνες της κάθε αρνητική πτυχή της μεταπολεμικής ιστορίας της χώρας.
