Με αφορμή την κρίση του δικομματισμού: Μια αναδρομή στην ιστορική εξέλιξη των πολιτικών κομμάτων (του Θανάση Τσακίρη)

Με αφορμή την κρίση του δικομματισμού: Μια αναδρομή στην ιστορική εξέλιξη των πολιτικών κομμάτων.

του ΘΑΝΑΣΗ ΤΣΑΚΙΡΗ

Το δικομματικό σύστημα πνέει τα ολίσθια και προσπαθεί να βρει "Ιφιγένειες εν Αυλίδι" για να κρατηθεί στη ζωή με την πολιτική θυσία πολιτικών σχημάτων της Αριστεράς. Όμως, μέσα από τη διαλεκτική της σύγκρουσης του "παλιού" που χάνεται αγκομαχώντας και του "νέου" που γεννιέται και γρήγορα μεγαλώνει μπορούμε να δούμε την πραγματική δομική σύγκρουση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων που στοιχίζονται για τον έλέγχο των πόρων και των κερδών στο πλαίσιο του καπιταλισμού και δεν είναι άλλη από τη σύγκρουση κεφαλαίου και εργασίας. Πώς, όμως, εξελίσσονταιι τα κόμματα ιστορικά; Ποια ήταν τα κυρία στάδια αυτή της εξέλιξης;

 

Τα κόμματα είναι θεσμοί που ο πρωταρχικός σκοπός τους είναι η οργανωμένη ομαδοποίηση πολιτών, οι οποίοι στοχεύουν στην άσκηση εξουσίας στο πλαίσιο του κράτους. Στην αρχαία Ελληνική «πόλη–κράτος» συναντάμε ομάδες ελεύθερων πολιτών που οργανώνονταν με σκοπό να πετύχουν κάποιο σκοπό και έρχονταν σε αντίθεση με άλλες ομάδες που είχαν διαφορετικα συμφέροντα. Το ίδιο ισχύει για την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία απαντώνται τα «κόμματα» του «Πομπηίου» και του «Καίσαρα». Η πρώτη μορφή κόμματος απαντάται με τη μορφή της «φατρίας» (λατ. “facere”, δηλ. «πράττειν») που δεν είχε και την καλύτερη φήμη καθώς εθεωρείτο πολιτική ομάδα που προέβαινε σε διασπαστικές και επιζήμιες πράξεις σε βάρος του συνόλου.Στο Βυζάντιο συναντάμε τους «Πράσινους» και τους «Βένετους» (Στάση του Νίκα). Όλες αυτές οι πολιτικές ομάδες οργανώνονταν (και ως κόμματα σήμερα) για διάφορους λόγους: στήριξη ενός συγκεκριμένου πολιτικού προοσώπου, προώθηση συγκεκριμένης πολιτικής (policy) ή γενικής ιδεολογικής θέσης, πολιτική βοήθεια σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, ακόμη και για βραχυπρόθεσμα πολιτικά πλέονεκτήματα. Στην Ιταλία του 17ου αιώνα αναπτύχθηκαν πολιτικές ομαδοποιήσεις με σκοπό να επηρεάσουν την επιλογή ατόμων και μηχανισμών, ταυτίστηκαν όμως με την έννοια της μηχανορραφίας και της παρασκηνιακής δράσης. Για πολλούς αιώνες το κόμμα θεωρείται διασπαστικό πολιτικό μόρφωμα και γι’ αυτό και αποκαλείτο «σέκτα» (τελικά μόνο για τις θρησκευτικές επικράτησε ο όρος αυτός).

Η λέξη party (κόμμα), που εμφανίστηκε στην Εγκυκλοπαίδεια δια χειρός Βολτέρου, είναι δίσημη: διαίρεση αλλά και συμμετοχή. Ο Μακιαβέλλι, παρότι δεν χρησιμοποίησε τον όρο και τις θεωρούσε καταστρεπτικές για την «πόλη», μας μίλησε για τους Ευγενείς και τους Πληβείους, τις δύο μεγάλες πολιτικές ομάδες της Ρώμης που λόγω των τεράστιων διαμαχών τους καθιερώθηκαν όλοι οι νόμοι υπέρ της ελευθερίας. Ο Μοντεσκιέ, εκ πρώτης όψεως, το τράβηξε στα άκρα το επιχείρημα του Μακιαβέλλι, μιλώντας για την αρμονία του συνόλου που πρέπει να την υπηρετούν τα μέρη, όπως οι παραφωνίες στη μουσική. Ακόμη και οι Διαφωτιστές, όμως, δεν φαίνονται διατεθειμένοι να αναγνωρίσουν την ύπαρξη και αναγκαιότητα των κομμάτων. Παραδείγματος χάριν, ο Ζαν Ζακ Ρουσώ προέκρινε την ενότητα του έθνους από την διασπαστική φύση των κομμάτων. Στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο» ο Ρουσσώ υπογράμμιζε ότι δεν πρέπει να υπάρχουν επιμέρους σύλλογοι στο κράτος που θα διασπούσαν τη γενική βούληση και ότι ο κάθε πολίτης θα έπρεπε να εκφράζει μόνο τη δική του άποψη. Ο πρώτος μεγάλος συντηρητικός στοχαστής που θα αναγνωρίσει την ύπαρξη των κομμάτων είναι ο Έντμουντ Μπερκ που θα ορίσει το κόμμα «ως ένα σώμα ανθρώπων που ενώνονται για την προώθηση του εθνικού συμφέροντος μέσω των κοινών τους προσπαθειών με βάση ορισμένες ιδιαιτέρες αρχές πάνω στις οποίες όλοι συμφωνούν». Το κόμμα τύπου Μπερκ υλοποιήθηκε ιστορικά στις ΗΠΑ το 1800 με τον Thomas Jefferson που οργάνωσε ενώσεις για την υποστήριξη του τότε Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Από το σημείο αυτό και ύστερα, κατά τη διάρκεια της αστικής βιομηχανικής επανάστασης και την συγκρότηση των αντιμαχόμενων κοινωνικών τάξεων των καπιταλιστών και του προλεταριάτου που διεκδίκησαν τα πολιτικά δικαιώματά τους, τα κόμματα βρίσκουν ολοένα και μεγαλύτερα ακροατήρια με την σταδιακή καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας ανδρών και γυναικών χωρίς οικονομικές προϋποθέσεις. Κι εκεί όπου μια μικρή ομάδα του πληθυσμού ενός κράτους αποκτούσε -με τη βία ή μέσω κληρονομικής διαδοχής- την κρατική εξουσία και την κυβέρνηση και αξίωνε να κυβερνά λόγω «δικαιωμάτων» ελέω Θεού, θρησκείας, γέννησης οικογένειας, τάξης και πλούτου, η απαίτηση ολοένα και μεγαλύτερων τμημάτων του λαού να επιλέγουν την κυβέρνηση της αρεσκείας τους και να υπερισχύει ο κανόνας της «συναίνεσης» σε βάρος της «καταστολής», οδήγησε στη συγκρότηση και νομιμοποίηση των κομμάτων στη βάση διαφορετικών και ανταγωνιστικών προγραμμάτων.[1]

Συνεχίζεται.....

---

[1] Βλ. Key V.O. (1964) Politics, Parties, and Pressure Groups,  Ney York, NY: Crowell, σελ. 199-227.